|
| |
| |
| |
[Tweede deel]
X.
Doch den anderen dag was zijn hoop weder groeiend, scheen 'm z'n opstanding tegen 'n god - of je 'm als bijbelding, wraakzuchtigen smaus, als liefde-galmend kwakzalver òf als de natuur in 'r rijpe wonderen zag - een verstandeloos ding, kweeksel nog van de dagen toen Druif 'm vertelde van 'n wezen boven en buiten de menschen. Wist-ie niet beter? En als-ie aàrzelde was 't dan niet 't gevolg van z'n stemmingen, z'n jóódsch gedroom, z'n bloed-arm gestel? Door moeheid werd je zwak, laf, oordeelde je dwaas en met angst over leven en dood, neigde je zonder grond onder je voeten naar 'n mysterie die je noch verschrikte, noch ontmande wanneer je frisch en bedachtzaam overwoog. Een klassenstrijd en 'n god waren mekaar gezond-afstootende zaken, tenzij je god weer noemde 't rècht van
| |
| |
't bewegend volk om tot den kern van 't geen de aarde aan vruchten en weten bezat, te geraken, maar dan blééf 't de prachtige vernieling van 'n mystieken, alles-gedoogenden god door wat de tijden hadden gebouwd. De god-der-eeuwen-tot-nù stond buiten het leven, buiten de werkelijkheid, hing als een logge last aan de rede en eerst tháns scheen 't het vertraptst deel der menschheid te zijn, dat onbewust of geleid door bedenking in eene godheid herleefde door zich aan den strijd, de verjeugdiging te geven. God - als 't dan 'n náám, 'n woordenspel, noodig had - god was Strijd. Waár je rondkeek zag je 't bestaande vergaan, verdringen. Ouwe bladeren werden mest voor nieuwe planten. 't Rotsel van mensch en beest was voor de landen nieuw leven. Je kon 't voorbeeld zoo eenvoudig niet stellen, 't niet zoeken onder den bevroren grond of in de diepste zee, in de luchten of in 't lichaam van den mensch, overal, overal zag je strijd, wroeting van levende en zwijgende stof, dood en opstanding. Het was ontzaglijk. Dàt alleen gaf je een ruimte van schoonheid. Het begrip Arbeid in de natuur. Stilstand was nergens. Strijd was de verplaatsing, strijd - de opwerking, strijd - 't dooden.
| |
| |
Had-ie niet pas gelezen hoe de strijd van bepaalde bacteriën 't lichaam gezond hield, dat 'n mensch bacteriën zoo nóódig had als eten en drinken? Was niet in hem 't dapper gevecht van de onzichtbaren die 'm verdedigden tegen de indringers in de longen? Als je dat klare bedacht, hoorde je dan niet meelijdend 't geschetter van de van-anderer-arbeid-levenden tegen de wakker-wordenden, 't geraas en de woede van uitgebloeid groen tegen jong loof? En 't goddelijk-malle dat ze uit verweer hun vormendienstjes, hun aanbidding van 'n hééngerotte godheid tegenover de natuurfrischheid van strijd stelden. In de bedstee, de handen onder 't hoofd, lag-ie daar over blijmoedig te droomen.
Soms sloot-ie de oogen, soms keek-ie door 't raamvierkant naar het geklomp van de daken. 's Morgens in bed, uitgerust, kláar voor den dag, zette je àl wat gebeurde in den rustigen schijn van stille gedachten, leek je hoofd een koele zaal waarin je 't licht had getemperd naar eigen begeeren.
| |
| |
Teer-kleine klopjes schrikten 'm op. Saartje stond in 't portaal.
‘Oome!... Oome Eli!’, riep ze met duchtig geluid om 'm te wekken.
‘Wel - kom binnen, m'n kind,’ lachte hij zacht Als hij 't ouwlijk gezichtje met de roodzeere oogen en 't warrige kroes bezag, dacht-ie aan Esther, de vroeg-doode, de eenige waarvan-ie gehouden. 't Meisje, lichtschuw, stak 'r hoofd door de deurspleet. Ze droeg op een bruinschilfrig bord twee hompen brood, zwartglimmend van stroop. Zelf was 'r mondje 'n volwreven groezel, zóo als ze gesmuld had.
‘Oome - tante die zeit’ - maar 'r stemmetje zakte in doezel van lachen - oom in z'n bed met slaap-dikke oogen en 'n punt van z'n teen - 'n kokkert van 'n teen - net de néús van Suikerpeer...
‘Nou - wàt zeit tante?’, vroeg-ie vrindelijk knikkend.
Zij lachte maar door, greep den teen met 'r strooperig handje.
‘Wel, jij feeks van 'n meid,’ dee hij, wijkend terug, als in angst. Zij hel-schaterde, de oogen vroolijk vergroot, den arm met 't bordje gestrekt. Toen zette ze 't neer op den stoel, klom
| |
| |
in het bed, poogde z'n hoofd met stroop te smeren. Hij, joelend van schrik, trok 't dek om het lijf, ontvluchtend 't kleverig handje, tot-ie zich plots liet verrassen en 'r in de armen greep.
‘Jou rakker!’, dreigde hij boos.
Zij liet zich niet foppen, zag an 't gekijk van z'n oogen dat-ie niet kwaad was, gierde kinderlijk-valsch over 't bruin bij z'n snor. Ze zaten samen op 't bed, de man de haren verward, de borst half ontbloot - 't kind bleekjes en klein, 't jurkje gescheurd en verschoten, de kousjes van gaten doorvreten.
Hij zoende haar op 't strooperig wangetje.
‘En wie zendt dat lekkers, jij deugniet?’, vroeg hij gelukkig, blij met de vrindschap van 't kind.
‘Tante die zendt 't’, zei ze en - bluffend: ‘O, we hebbe zoo 'n bóél!’
‘Wel, wel, wel’, sprak hij verbaasd om 't wonder: ‘Heit vader geld thuis gebracht?’
‘Vader - nee, vader die slaapt nog - die is zoo geslage - weet u dat oome? - Z'n oog is zoo blauw, zoo blauw as...’ - ze zocht naar een beeld - ‘zoo blauw as 'k weet nie-wat!... Wéet u dat oome?’
| |
| |
‘Ja, dat weet 'k’...
‘... Gemeen, hè, oome?... Smerig, hè? hè? - om zoo maar te slaan. As ze na mijn 'n poot uitsteke, dan neem 'k - dan neem 'k’ - groot werden 'r oogen bij 't hévig verzinnen - ‘dan neem 'k 'n stok en sla 'k ze dóod - de flikkers, om zoo mìjn vader te slaan!’
‘Goed zoo’, lachte hij rustig, strijkend het kroes langs 'r hoofd. Het was 'n zoo heerlijk iets 'n kind grootemansdaden te hooren fantaseeren.
‘...Dan, dan’ ging ze voort, 't gezichtje in doddig gepoog om de kracht van 't dreigen bij te houden: ‘dan neem 'k 't broodmes van tante en dat steek 'k ze in d'r buik - hè, oome? - en dan snij 'k ze d'r hals af - om zoo mijn vader te slaan - hè, oome?’... Zij keek hem niet aan, staarde het raam uit, over het veld der plompe, roetgore daken. Daar zag ze 't gebeuren.
‘Dat zou 'k maar niet doen’, riep hij voorzichtig: ‘want dan komt 'n agent met 'n sabel en die neemt je mee.’...
‘Dan steek 'k 'm oók dood’, zei ze geweldig.
‘Nou dàs wel schriklijk’, lachte hij luid.
| |
| |
Even kuste hij 't magere kind. Ze liet 'm begaan, nadroomend nog. Op d'uiterste spits van het voorliggend dak, waar 'n grijs-molmig hijschblok bot speerde, was speelsch de zon aangeschoven. Een blanke lichtlijn deelde het rood en de kalken strepen. Het rood en het vaal der àndere daken, met goten en moddrige randen, werd zwaarder en doffer van kleur, schijnbaar wegkrimpend van 't lichtvak. Zonderlingwazig gulpte rook uit een pijp, warrlend de opening langs, dan geel-kronklend kruipend de baan van het licht door en blauwig met lustlooze kwijnsels bewegend naar 't overzijdak. Het meisje, de brandrige oogjes rood van ontsteking, keek naar den helm en den sabel, die glinsterend glansden in 't spel van rook en van zon. Haar wimpertjes knipten. Dan sprak ze weer rad van 't geen 'r zoo inviel.
‘Oome mod-je niet ete?’ 't Leek haar een tergend bedrijf - dat lánge gewacht.
‘Ja, ja’, zei hij begrijpend: ‘jij wil nog wel wat, hè?... Neem maar 'n reepie.’
‘Nee’, keek ze gulzig: ‘tante zeit dad-'t van ù is.’
‘Ik heb niet veel honger’, glimlachte hij, keek naar haar dadelijk schrokkige happen.
| |
| |
Eerst likte ze vleiend de stroop, tot 't lepelend tongetje glimmend geteerd en bruinige draadjes kleefden de mondhoeken om.
‘'k Bin 't zellef weze koope - héusch oome’, verhaalde ze wijs: ‘gistere eerst met 'n pakkie na Wolf.’...
‘Wie is Wolf?’
‘Wolf? - Ken u Wolf nie, oome?’ - ze kauwde wat sneller de bruintaaie prop - ‘Wolf - da's om 't hoekie. - Weet u nie? - As je schoene an 'm brengt geeft-ie cente - enne as je kleere brengt geeft-ie cente. - Weet u nie, oome? - Enne dan krijg-ie 'n brief-ie - enne as je dan met 't briefie werom komp dan krijg-ie alles werom - begrijp-ie, oome - maar dan mod-je overnieuw cente geve. - As u nou gaat de straat deur - al maar rechtuit - dan is 't om 't hoekie - weet u nou nie?’
‘Ja, noù weet 'k 't,’ knikte hij: ‘en wat hei-je gister an 'm gebracht?’
‘... Gistere?’ - zij peuterde pijnlijk in 't mondje - ‘gistere heb 'k gebroch de sjabbesrok en 't jekkie en de sjabbesmuts van tante Reggie enne d'r schoene - maar die wou-die nie hebbe. Zeg an je moeder zee-die - ikke
| |
| |
hèi geen moeder, wel, oome? - dadde de schoene niks waard zijn - nou de zole die wàre kepot, da's wáár oome - enne as de zole kepot zijne dan ken je d'r nie op loope, wel? - nou enne toen heit-ie op de rok en de muts en 't zijjen jekkie - weet u wel dad-ze an sjábbes draagt - vijf-en-zeventig cente gegeven - 't is 'n gierige stinkert, oome - en altijd 'n droppel an z'n neus - zóó'n groote droppel.’ - Zij spande den duim en den wijsvinger om de grootte te wijzen.
Zorgvol keek Eleazar naar de daken, wetend hoe de blinde hechtte an sjabbeskleedij. As 't goed niet voór sjabbes terug was - kans was 'r niet - had ze 'n dag van diepe ellende. Het kind babbelde voort.
‘... Jan van hiernaast oome...’
‘Wie 's Jan?’
‘Jan, - da's Jan-van-de-schoenmaker - weet u nie? - die heit 'm laast zoo lekker verneukt, oome. Die heit 'n drol in pepier gedaan - hoor u, oome? - enne zoo door 't raampie gestoken. Enne toen heit-ie gezeid: meneir wadde krijg 'k 'r op?’ - even schudde 't lichaampje zóo van stijgende pret dat ze niet verder kon en met stuipende proestjes
| |
| |
moeilijk zei: ‘... enne toen heit die vent 't opegemaakt, oome... hahaha!... Enne toen zee-die wat is dat?... Hahaha!... Enne toen riep Jan: dat mot je maar ruike!.. Hahaha!.. Enne toen zijne we hard weggeloope’....
‘Zoo da's mòoi!’, verweet Eleazar zelf er om lachend: ‘jullie most 'n pak voor je broek hebben.. Mot j'r meer heen voor tante Reggie?’
‘O jee zoo dikkels’, blufte ze weer, blij dat ze die dingen mocht doen: ‘van de week bin 'k driémaal gewees - eens met-è - met-è - wat was 't ook weer? - met-è deken - en eens met 't ganneke-ijzer - enne gister met tante d'r sjabbesgoed... Mod-je nie ete, oome?’...
‘Ja zeker’, knikte hij vrindlijk. Met sprong hij 't bed uit, schoot in z'n kleeren. Vandaag zou niks 'm ontroeren. Z'n uitgerust lichaam gaf 'm een wondere kracht. Over de daken vloeide wijder het licht, een musch tsilpend bewoog op den stang van 'n schoorsteen. 't Leek of de dag geluk moest bevatten, of een ongekende geheimenisnadering uit de droogkoele lucht die 't raam binnenstroomde, steeg.'t Was stil op de plaats. Zelfs 't geklop van den schoenmaker dat meestal naar boven echoode klonk niet, en d'overzij-ramen schenen verlaten.
| |
| |
't Kind naast 'm bij 't raam, boog 't hoofd diep voorover.
‘Wat hóog, oome, hè?’
‘Nou!’
‘As je d'r uitviel dan was je dóód - oome, hè?’
‘Asjeblief!’...
Hij plonsde het hoofd in de kom met 't water dat-ie 'savonds meenam van tante, die 't héele huis most voorzien. Er was maar één kraan. Saartje spuwde terwijl spuugvlokjes naar Suikerpeer's onderkozijn. Spelend telde ze de witte schuimpropjes die onhoorbaar kwakten op 't hout. Spuwde je verder, dan zàg je ze niet, vielen ze in 't slijk op de plaats, waar stronken en bladen verrotten en vreemd-gesplinterd 'n boord lag, gevallen uit een van de ramen.
Nog zich nadrogend keek Eleazar het donker der gang in. Stug veegde een borstel de treden der trap. Rebecca, een doek om het hoofd, de zwarte slierharen verward langs 't teerbleek gelaat, lachte verlegen. Ze had den verlepten japon omgeslagen, de slijkzwarte voering naar buiten, de armen gestroopt ver omhoog dat 't vleesch snoerde in kreukels en plooien. Het
| |
| |
haakje van 't vaal-fluweel boord uitgetarnd, liet vrij den molligen hals met de fijntakte aêren.
‘Groeienmorrege,’ zei hij, zich drogend.
‘Dàg,’ riep ze schuw in den schemer der trap.
‘Dat kon je bij mij ook wel is doen,’ meende hij vroolijk: ‘m'n meublen bederven. Ik heb in geen maanden geveegd’....
‘Ach kom,’ lachte zij, leunend terug, verlegen opkijkend.
Saartje kwam mee in de deur.
‘Dag Bekkie! Dàààààg!’
‘Dag Saarlief’...
IJvrig begon zij weder te vegen, telkens 'n tree op, toen op 't portaal, lacherig-pratend, kruipend op handen en knieën. De voeten in ouwe pantoffels sleurden kurk-schuiflend den rokkenwrong na, soms met 'n haastige puiling der kuiten.
Hij, etend 'n reepje met stroop, wenkte 'r binnen, vroeg naar 'r vader. Angstig-timiede, hield ze zich vast aan den deurpost, den schuier onnoozel bewegend. Nooit kwam ze 't huis uit - of 't was voor de kindren. Ze scheen eene ingeschapen moedertjes-toewijding te bezitten
| |
| |
niet hechtend als andere meisjes aan 't loomvadzig drentlen op Sjabbes. Nu, in 't strak licht van 't raam, de oogen git-dwalend onder de lijn der vergroeide brauwen, het roodwollen doekje om 't zwarte der haren, welig en grillig als 'n wingerd, was ze van zulk eene vreemdwilde schoonheid, dat 't schertsend gepraat hem ontzakte en de oogengloeiing van toèn - in de hal van de kinderbewaarplaats - haar weder dwaas-driest deed lachen.
‘Wat kijk je?’, - zei ze droog, stem die nauwlijks een klank had.
‘Ik kijk zoo maar - zoo maar’ - lachte hij, met heet-kroppend gewring in de keel.
‘O - kijk je zoo maar,’ staarde ze voort, 't gitzwart gestoei van 'r oogen in gurgel van lach.
‘Zoo maar’ - herhaalde hij, pogend te schertsen. Dan stond-ie op, verzette den stoel naar 't raam, speelde met Saartje. Zij, bukkend, de heupen omhoog in den tuimel der rokken, begon zacht te vegen.
‘Doe 'k je nou 'n plezier?’, lachte ze kinderlijk.
‘Of je’, zei hij: ‘licht dat me meublen bederven als ze staan in de stof!’
| |
| |
Zij lachten beiden. Er was niets in de kleinlage kamer dan 'n bedstee met 'n simpel matras, 'n stoel en;n kist met 'n kom. Maar zijn lach duurde niet lang. 't Kind sprong z'n schoot af.
‘Dag oome!’
‘Waar ga je heen?’
‘Ik mot na de school!...
‘Wacht dan nog even’...
‘Nee oome - Jan staat benejen al klaar’.
Ze had hem gezien op de plaats, stampte de trap af, toeslaand de deur.
‘Wat 'n nest van 'n kind’, - zei Rebecca diep bukkend. Schuw keek ze op, half angstig, half-lachend.
‘O, zoo'n nest’, herhaalde hij flauw.
En het stug gekuch van den schuier klonk in de stilte. Star keek hij het raam uit, eerst naar het overzij-dak, felrood en dampend. Sufbleeke wolkjes krulden de goot langs en ook van de nattige pannen steeg als een waas het opdrogend vocht. Dan zag hij omlaag naar de kindren die samen gingen de poort door met Mijntje, de dochter van Suikerpeer. Achter hem schorde de schuier, hijgend met lang-dorre stooten.
| |
| |
‘'t Is in làng nie-gedaan’, zei zij het eerst.
‘Nee, in lang niet,’ zei hij snel en hard. Zij veegde stil bij de bedstee, het hoofd van 'm af, de grot-van-de-rokken met 't slanke kuitenbeweeg scherp naar hem toe. Haar roode doekje dreef zacht op den krommenden rug, de ouwe pantoffels wipten los van de hielen.
‘Ik wil 't wel élleke dag voor je doen,’ sprak zij na een poos, en hurkend op de knieën, den fletsen japon als 'n tuil om den buik, keek ze 'm aan eerder fel dan verlegen. Zóo stiet ze hem af. Als ze ènkel timiede, schuw in 'r doen, was ze lief van bekoring, leek ze 'n kind, vreèmd aan de gulheid van zon, vreèmd aan alles wat buiten - maar 't zéker gekijk dat ze soms had, gaf 'm een afkeer, die niet was te ontleden.
‘Wel, da's goed,’ zei hij vijandig: ‘dat wil 'k heel graag - maar is 't niet lastig?’
‘Nee,’ lachte ze kort en daarna vlug-oprijzend: ‘zal 'k je bed doen?’
‘Trek de deken maar recht,’ knikte hij.
't Was toch 'n verheugend gezicht - 't meisje dat 't kussen klopte en gladstreek z'n deken. Ze wreef met de handen er over, zat op den rand van de bedstee, waar Saartje gezeten.
| |
| |
‘Hei-je geen laken?’
‘'n Laken - welnee!’...
‘En leg-ie niet koud?’...
‘Alles gewoonte’...
‘Wij legge warmer,’ lachte ze opnieuw.
‘Wie?’, vroeg hij stug. 't Werd wonderlijkvreemd dat ze zoo zat, in dien wingerd van haar onder 't roodwollen doekje.
‘Wij,’ zei ze verklarend: ‘me zussie - me broer Jozef en ikke - wij legge warmer. En as 't koud is, kruipe we dicht op mekaar’...
‘Zoo’ -, sprak hij glimlachend om 't plotsling vertrouwen en èven ontmoetten hun oogen. Zij, wieglend op den rand van 't bed, sloeg neer ze 't eerst, dwazerig spelend met 'n punt van de deken.
‘Rebecca - Rebecca! - Waar zit je?’...
Poddij schreeuwde beneden de gang door.
|
|
Auteursrecht onbekend