Archeologie van het landschap

Langs de aarden monumenten van Nederland

[p. 128]

[p. 129]

Route 3
Versterkingen en houtwallen op de Veluwe

Dit is een stevige fietsroute: ruim 30 kilometer lang en over een redelijk geaccidenteerd parcours. Een middeleeuwse ringwalburcht, een Romeins marskamp, en verder veel wildwallen en grafheuvels behoren tot de oude landschapselementen. Afgezien daarvan krijgt u ook een mooi stuk Veluwe te zien.

Een fiets kunt u huren bij Mouw Rijwielhandel, Harderwijkerweg 25, Uddel, tel. [phone]. Ga vandaar naar het kruispunt van de Harderwijker en de Garderenseweg, en ga daar naar rechts. Zodra voor u uitspanning ‘Uddelermeer’ opdoemt, volgt u de anwb-paddestoelen naar de nabijgelegen Hunnenschans. De gelijknamige ringwalburcht vindt u achter het klaphek.

Aan de open zijde van de hoefijzervormige versterking staan een paar explicatiepanelen die veel vertellen wat hier niet herhaald hoeft te worden (zie ook p. 66). Let op de plaatsen waar ooit woningen stonden, de toegang tot de burcht en de (gerestaureerde) prehistorische grafheuvel binnen het burchtterrein. Een onopgeloste vraag is of de Hunneschans indertijd, ruim duizend jaar geleden, door een gracht met water werd omgeven. Bij opgravingen in 1908 had J.H. Holwerda die conclusie getrokken, nadat gebleken was dat het diepste punt van de gracht lager lag dan het toenmalige niveau van het Uddelermeer. Aan Holwerda's gelijk wordt tegenwoordig getwijfeld.

Ga terug naar het fietspad, vervolg uw weg in dezelfde richting.

Direct na het passeren van het café-restaurant zijn links nog twee grafheuvels zichtbaar. Hun ligging op de oever van het Uddelermeer kan geen toeval zijn. In de ringwalburcht zag u er ook al een, en aan de buitenzijde van de versterking lagen er ooit nog een paar. Favoriete locaties voor grafheuvels waren landschappelijk saillante punten zoals heuveltoppen en oevers van meren en beken.

Bij de eerste gelegenheid naar rechts en sla na anderhalve kilometer linksaf, richting kampeerterrein De Beek. Sla bij een grote verharde weg linksaf. Steek na een paar honderd meter de weg over en volg rechtsaf een fietspad over de hei. Aan het eind van de hei ligt het dorpje Speuld. Blijf rechtdoor rijden tot een t-kruising en sla daar rechtsaf.

[p. 130]

Speuld, dat kort na 1300 voor het eerst in de bronnen opduikt, begon naar alle waarschijnlijkheid als een bosontginning. Om het wild van de omliggende bossen en heidevelden buiten de nieuwe akkers te houden, werden wildwallen aangelegd, bekroond met een begroeiing van dicht vervlochten eikehakhout. Maar met het verdwijnen van de eekschillers (zie p. 108) verdwenen ook de wildwallen in hun oorspronkelijke gedaante. Kort voor de t-kruising ziet u al een paar voorbeelden van wildwallen met bomen in plaats van heggen erop. Verderop volgen er nog veel meer.

Bij anwb-paddestoel 2131 houdt u linksaan, richting Ermelo. Steek de drukke verkeersweg over en sla linksaf. Al snel maakt het fietspad een kronkel, en even verder nog een. Daartussen ligt in de rechterberm een parkeerplaats. Parkeer uw fiets en steek halverwege de twee kronkels de weg over. Aan de andere kant van een laag hek vindt u een tankbaan. Ga daar linksaf.

Algauw ziet u dat de tankbaan een kleine terreinwelving doorsnijdt. Deze natuurlijke verhoging was mogelijk de reden voor de uitbreiding van het Romeinse marskamp waarin u zich al enige tijd bevindt (zie p. 48).

Een meter of vijftig na de terreinverhoging ziet u rechts een lage wal en een ondiepe greppel die de tankbaan onder een schuine hoek kruisen. Dit is de omwalling van het marskamp dat hier omstreeks 150 n.C. door een Romeins legioen werd opgeworpen. Volg de wal. Na enige tijd wordt hij minder goed herkenbaar. Blijf niettemin in een rechte lijn doorlopen, tot kort voor een tweede tankbaan. Zoals u ziet, is de wal hier geheel verdwenen, maar n ziet ook dat rechts een andere flank van het kamp de heide doorsnijdt. Loop daarover terug naar de weg.

Hervat uw fietstocht. Op het hoogste punt van de weg gaat u linksaf, over een fietspad.

Algauw ziet u rechts tegen de bosrand drie gerestaureerde grafheuvels, die makkelijk herkenbaar zijn aan de grasbegroeiing. Als u door een kleine bospartij heen bent gereden, doemen er nog meer op.

Aan het einde van de hei gaat u linksaf, een redelijk berijdbare tankbaan op. Na ruim 1 kilometer bij een v-splitsing houdt u rechts aan. Kort daarop slaat u bij een t-kruising weer linksaf, en dan neemt u de eerste afslag rechts. Ga bij de verharde weg naar links en na 500 meter rechtsaf de Postweg op. Deze kruist na ongeveer anderhalve kilometer ‘De Laak’. Zowel De Laak als de

[p. 131]

Postweg zijn met een bordje gemarkeerd. Sla bij de kruising linksaf.

Als u nog een mooie, eenzame grafheuvel wilt zien, gaat u bij het kruispunt niet direct linksaf, maar even rechtdoor en dan neemt u de eerste afslag rechts, een grassig bospad. De grafheuvel ligt na ongeveer 100 meter links in de berm, op het hoogste punt van de omgeving.

De Laak is een oeroude weg. Ooit was dit de scheidslijn van het Speulder- en het Sprielderbos: twee collectief beheerde bossen, ook wel ‘malebossen’ genoemd, waar rechthebbenden hout mochten halen of varkens mochten hoeden. Nu is De Laak de gemeentegrens tussen Putten en Ermelo.

Volg De Laak, ook bij de kruising met de Drieseweg.

De weg gaat hier onmiskenbaar naar boven. Op het hoogste punt ligt Drie, een dorpje dat al in 855 vermeld wordt. We blijven op de flank van de hoogte.

Aan uw rechterhand ziet u algauw na de Drieseweg een grafheuvel tegen een naaldbosrand, opnieuw markant gelegen op een relatief hoog punt. Nog iets verder ziet u rechts een grote terreininzinking: het Solse Gat, een natuurlijke diepte die door leemwinning nog dieper werd. Net voorbij het Solse Gat is te zien dat ook dit opmerkelijke landschapselement de grafheuvelbouwers aantrekkelijk voorkwam. De drie heuvels liggen rechts van De Laak, tussen en deels onder hoge beuken. Een kilometer verder ligt nog een grafheuvel, pal rechts van de Laak.

Volg De Laak tot in Garderen en houd daar de richting Uddel aan.

In de omgeving van Garderen liggen nog veel wildwallen. Na Speuld zult u er weinig moeite mee hebben ze te herkennen.