Archeologie van het landschap

Langs de aarden monumenten van Nederland

[p. 124]

[p. 125]

Route 2
Verdedigingswerken en akkercomplexen in Drenthe

Deze route voert langs een paar verdedigingswerken, heel veel houtwallen, twee enorme concentraties grafheuvels, de mooiste celtic fields van Nederland en oude karresporen. Gemotoriseerd transport is sterk aan te raden, maar wie wil kan ook fietsen. Ga in dat geval vanaf het Noordse Veld terug naar het startpunt. (Fietsen zijn te huur bij Wielerbedrijf Bakkeveen, Tsjerkewâl 15, tel. [phone].)

Vanuit het centrum van Bakkeveen volgt u de Tsjerkewâl (langs het water). Net buiten het dorp slaat u linksaf de Nije Drintse Wei op. Na ongeveer 3 kilometer ziet u rechts een wal met hoge bomen door de weilanden lopen, die onder een krappe hoek met de weg samenkomt.

Niet direct te zien is dat de wal een eeuwenoude landweer is, en dat hij precies over de grens van Drenthe en Friesland loopt. Bij het kruispunt van weg en landweer staat links een informatiepaneel. De oorsprong van de landweer is onduidelijk. Vermoedelijk dateert hij uit de vijftiende eeuw, en in elk geval lag hij er al in 1508. In de Tachtigjarige Oorlog heeft hij ook zijn nut gehad. Nu resteert er nog één goed herkenbare kilometer. In 1930 werd de landweer het eerste bezit van It Fryske Gea.

Wie wil, kan nog even linksaf de zandweg op lopen. Aan de rand van de hei ligt een grafheuvel (zie de kaart op het informatiepaneel). Verderop krijgt u nog massa's grafheuvels te zien, dus echt nodig is het niet.

Houd direct na de landweer rechts aan en rijd vervolgens 3 kilometer rechtdoor. Na het dorp Een ziet u links een heel duidelijke terreinverhoging, en een bordje Zwartendijkster Schans. Bij de schans kunt u de auto neerzetten.

Meer over de Zwartendijkster Schans vind u op p. 90 (tekst) en 89 (foto).

Volg de weg in dezelfde richting, en houd bij kruisingen de bewegwijzering naar Norg aan. Ga in Norg bij een t-kruising naar rechts, en sla kort daarop bij de brink af naar links, richting Zeijen, en dan na een paar honderd meter naar rechts, richting Peest. Houd in Peest de richting Zeijen aan. Een kilometer of 2 na

[p. 126]

Peest wijst een bordje met de tekst hunebed naar links. Dat pad slaat u in.

Dit hunebed behoort zeker niet tot de grootste, maar nu u toch hier bent, is het misschien aardig even te stoppen bij dit stenen monument, dat omstreeks 2700 v.C. is gebouwd. Belangrijker - in een boek over aarden monumenten althans - is het Noordse Veld, iets voorbij het eind van de zijweg langs het hunebed. Parkeer uw auto of fiets waar het pad als voetpad verder gaat, en loop in dezelfde richting verder met de weilanden aan uw rechterhand. Na de bosstrook (links) komt u op het deel van het pad dat op de foto op p. 43 nog net zichtbaar is in de linkeronderhoek. Daarop ziet u ook heel duidelijk de wallen van de celtic fields. Hier, aan de zuidflank van het Noordse Veld, zijn ze beter bewaard dan waar ook in Nederland. Op de foto ziet u ook een oud karrespoor, dat zich in het terrein eveneens makkelijk herkennen laat. Over de ouderdom van het spoor bestond bij het ter perse gaan van dit boek nog geen duidelijkheid.

Door het terrein schuin naar links te doorschrijden, bereikt u het brede zandpad dat het Noordse Veld in de lengterichting in tweeën deelt. Volg het en zie hoe de celtic field-wallen plaats maken voor een enorme variëteit aan grafheuvels. Ooit lagen er hier 150, nu zijn er nog 50 van over. Rechts van het pad liggen de onlangs gerestaureerde ‘Negen Bargen’. In feite zijn het er heel wat meer dan negen, inclusief een groot aantal kleine heuvels. Bij opgravingen is duidelijk gebleken dat er enkele grafheuvels over de wallen zijn opgeworpen, en dat wettigt de veronderstelling dat het akkercomplex toen al buiten gebruik was, op die plaats althans. Aan de hand van grafvondsten konden die heuvels gedateerd worden: ze zijn opgeworpen in de ijzertijd, rond 400 v.C., en dat betekent dat het celtic field relatief oud is (zie p. 42).

De combinatie grafheuvels-celtic fields komt wel vaker voor, maar meestal zijn de grafheuvels ouder. Overigens liggen op en bij het Noordse Veld ook grafheuvels uit de bronstijd (1800-600 v.C.) en zelfs uit de daaraan voorafgaande late steentijd. Die laatste, zeldzame categorie grafheuvels is met zes exemplaren vertegenwoordigd, waarvan drie halverwege de autoparkeerplaats en het hunebed, als u terugkeert aan uw linkerhand. Als geheel is het Noordse Veld dus duizenden jaren in gebruik geweest.

Hervat de route in de oorspronkelijke richting. De hoge es van Zeijen kan u haast niet ontgaan. Volg op de brink de borden Ubbena. Steek de grote weg over en rijd door naar Oudemolen.

[p. 127]

Direct na de kruising, met een café-restaurant, ziet u links van de weg een paar fraaie houtwallen. De hoge bomen zijn misschien wel mooi, maar duiden op achterstallig onderhoud, en niet zo weinig ook. Het oorspronkelijke idee was namelijk om de aarden wal met een dichte begroeiing te versterken om vee binnen of wild buiten te houden. Dat vroeg om regelmatig snoeiwerk. Bij het uitblijven daarvan zijn de eikestruiken tot bomen uitgegroeid. U zult het verderop nog vaak zien.

Rijd onder de rijksweg door, ga het kanaal over en sla dan in Oudemolen rechtsaf naar Taarlo. In Taarlo - met rustieke brink en veedrinkpoel - houdt u de richting Loon aan. Kort voor Loon gaat u bij een t-kruising naar rechts, en daarna, in Loon, linksaf naar Ballo. In Ballo slaat u direct na café ‘Het Schepershoes’ linksaf, en vervolgens volgt u de borden schaapskooi.

Bij de schaapskooi staat al een explicatiebord en er volgen er nog meer. U kunt van hieraf lopend verder, of desgewenst nog een stukje gemotoriseerd, tot dat niet meer is toegestaan. Volg nu het zandpad in dezelfde richting. Zodra het Balloërveld zich voor u ontvouwt, zijn aan weerszijden van de weg grote hoeveelheden grafheuvels zichtbaar. Het zijn er een dozijn minder dan op het Noordse Veld, maar ze zijn minstens zo mooi gelegen. Niet te zien is het urnenveld dat zich aan de rechterkant van de grafheuvels bevindt, want anders dan nu werden urnen in de bronstijd begraven. Bij uitvoerige opgravingen door A.E. van Giffen in 1933 bleek dat de hele dodenakker langdurig in gebruik is geweest. Grafheuvels werden vaak weer opgehoogd en van nieuwe, excentrische bijzettingen voorzien. Ze dateren uit het laatste deel van de late steentijd en de vroege bronstijd. Nog een paar grote grafheuvels zijn te zien tussen de bomen in de verte.

Terwijl u die kant op wandelt, doemen nog twee monumenten op. Bij een v-kruising (rechts aanhouden), direct na de eerste groepen grafheuvels, beginnen de brede wagensporen die op het Balloërveld zo markant bewaard zijn gebleven (zie p. 103). Kort daarop gaat het pad door een celtic field, dat vooral goed herkenbaar is wanneer u even naar rechts het terrein induikt.

Terug in Ballo kunt u deze route beëindigen, De liefhebbers kunnen de richting Assen volgen. Sla dan net buiten Ballo rechtsaf, en u komt na een halve kilometer op de mooie Kampsheide, waar nog meer grafheuvels wachten. Nog iets verder naar het noordwesten vindt u een van de grootste en mooiste hunebedden.