Archeologie van het landschap

Langs de aarden monumenten van Nederland

[p. 132]

[p. 133]

Route 4
Grafheuvels en bewoningssporen aan de Veluwezoom

Route 4 is een lange route, speciaal uitgezet voor wie in betrekkelijk korte tijd kennis wil maken met een breed scala aan aarden monumenten. Het idee is dat u zich per auto verplaatst tussen de veldarcheologische locaties, en daar wandelend nader onderzoek doet. De hele onderneming duurt dan een halve dag. Fietsen kan natuurlijk ook, al liggen de locaties vrij ver uiteen, en is de afstand tussen starten eindpunt groot.

Verlaat de A12 bij de afslag Oosterbeek en Hoge Veluwe, en neem vervolgens na ongeveer 3 kilometer de tweede afslag met de aanduiding Oosterbeek. In de bebouwde kom de weg volgen. Steek bij de stoplichten de drukke hoofdstraat (Utrechtseweg) recht over, en blijf rechtdoor rijden tot de t-kruising. Ga daar linksaf. Kort na het passeren van het spoorwegviaduct maakt de weg een bocht naar rechts. Parkeer daar. Vanuit de binnenbocht voert een verhard pad naar beneden, de uiterwaarden in. Na 200 meter tekenen de restanten van kasteel Rosande zich overduidelijk af in het terrein tussen het pad en het spoortalud.

Over kasteel Rosande is niet bijster veel bekend. De naam duikt in het begin van de veertiende eeuw voor het eerst in de bronnen op. Ook staat vast dat het pand in of omstreeks 1515 in vlammen opging. Herbouw volgde. Dat valt onder meer af te leiden uit het gegeven dat Rosande in 1538 werd afgebroken. Ook nu volgde herbouw, maar het definitieve einde van het kasteel is een mysterie. Op een gravure uit het einde van de achttiende eeuw staat het er in elk geval nog goed bij. In 1939 werden onder leiding van A.E. van Giffen een paar sleuven door het kasteelterrein gegraven. Daarbij bleek onder meer dat het hoofdgebouw 34 bij 29 meter mat. Gedeelten van de vloeren bleken nog aanwezig. Maar Van Giffens voorstel om de fundamenten permanent zichtbaar te maken, werd door zijn opdrachtgever, het gemeentebestuur van Renkum, helaas niet gehonoreerd.

Rijd terug in de richting waaruit u kwam, maar blijf nu de weg langs de Rijn volgen. Na iets minder dan 2 kilometer ziet u links een kleine kerk. Mogelijk is het de oudste van Nederland: de tufstenen fundamenten liggen er al een jaar of duizend. Een kilome-

[p. 134]

ter verder gaat u linksaf, en weer een kilometer verder rechtsaf, naar Heveadorp. Daar neemt u de eerste weg links, de doodlopende Dunolaan. Waar u links aan de bosrand twee bakstenen palen ziet staan, kunt de auto pakeren.

Volg het grindpad. Vlak voor twee andere bakstenen palen, beide met Duno erop, gaat u linksaf. Via een zandpad komt u al snel bij de gracht en wal van de ringwalburcht De Duno (zie p. 68). Binnen de wal biedt het binnenterrein een van de mooiste panorama's van Nederland.

Verlaat Heveadorp zoals u er kwam. Bij de viersprong, anderhalve kilometer na De Duno, gaat u rechtdoor, richting Wolfheze. Ga na ruim een kilometer bij de Utrechtseweg naar links, en neem vervolgens de tweede afslag naar rechts, de Wolfhezerweg. Vlak na het Hotel Wolfheze bevindt zich links van de weg een parkeerterrein.

Verlaat de auto en loop een klein stukje terug langs de weg. Pal ter hoogte van het groene naambord van het hotel duikt u rechtsaf het terrein in. Volg de gele paaltjes tot aan een kleine houten brug. Aan de overkant van het water of - afhankelijk van het weer - de droge bedding, slaat u linksaf. U loopt nu tussen een eeuwenoud sprengenstelsel. Sprengen zijn gegraven beken. Door op de juiste plaatsen diepe geulen te graven, kon het grondwater als stromend oppervlaktewater worden gebruikt. Dank zij deze sprengen kreeg de Renkumse beek uiteindelijk het gewenste watervolume, en konden een paar kilometer benedenstrooms een paar papiermolens worden aangedreven. De eerste verrees in 1628, later waren het er zeven. Eén daarvan groeide uit tot een van Europa's grootste papierfabrieken, en Nederlands enige krantenpapierfabriek (Parenco in Renkum).

Blijf de sprengen stroomafwaarts volgen tot een nieuwbouwboerderij aan uw rechterhand, op de grens van bos en wei. Laat de boerderij links liggen en volg het pad tussen de weilanden. Na het passeren van een bospartij klimt de weg het beekdal uit en buigt het tracé naar rechts. Aan uw linkerhand ziet u een metalen klaphek. Daarachter begint een begrazingsproject met Schotse hooglandrunderen, dus sluit het hek na passeren.

In het terrein dat voor u ligt bevinden zich wat verderop een reeks oude wildwallen, dwars op de beekbedding. Ga weer terug via het klaphek. Links voor u glooit het terrein natuurlijk omhoog. Ga naar het hoogste punt, en zie waar tot 1584 de kapel stond van het dorp

[p. 135]

dat in de Tachtigjarige Oorlog verwoest werd door de Spanjaarden (zie p. 79). De stenen fundamenten zitten onzichtbaar onder het gras, al brengen konijnen daarin soms wat verandering.

Vervolg uw route over het verharde pad.

Op het hoogste punt van de weg (geen toeval) zijn in de rechterberm twee grafheuvels zichtbaar. Onlangs zijn ze door de rob gerestaureerd.

Nog een paar honderd meter verder, na een bocht na rechts, ziet u, als het goed is, uw vervoermiddel.
Ga verder in de oorspronkelijke rijrichting. Rijd zoveel mogelijk rechtdoor, een spoorbaan over, en dan bij de grote t-kruising linksaf, richting Ede. Na een paar kilometer maakt dichte bebossing plaats voor de Ginkelse Heide. Parkeer bij de uitspanning Zuid-Ginkel.

Aan de overkant van de weg, direct achter de schaapskooi, begint aan uw linkerhand een waaier van oude karresporen. Een langer, doorgaand spoor, loopt tien meter ter rechterzijde van het militaire tracé langs de bosrand (zie p. 102).

Vervolg uw route in dezelfde richting. Parkeer kort daarop, niet ver van het einde van de hei, in de vierde parkeerhaven na het restaurant.

Rechts wordt de horizon bepaald door de top van de Drieberg en de vijf grafheuvels die zich daar sinds een millennium of vier bevinden (zie p. 35).

Vervolg uw route en sla ter hoogte van Ede rechtsaf, richting Otterlo. Houd na een paar kilometer links aan, richting Wekerom. Vlak voor de bebouwde kom van Wekerom gaat u linksaf, de Vijfsprongweg op. Deze volgt u een kilometer of drie, ook waar het harde wegdek plaats maakt voor zand. Een paar honderd meter verder slaat u linksaf, de onverharde Hoge Valkse Dijk op. Parkeren na 700 meter.

U vervolgt uw route door rechtsaf een breed zandpad op te gaan, onder een hoogspanningsleiding door. Blijf precies onder de bedrading even staan en kijk langs de masten naar de open strook terrein. Ziet u al iets? Volg het pad nog wat verder. U loopt nu door een celtic field, een akkersysteem van ruim tweeduizend jaar oud (zie p. 42). Waar het bos ophoudt, begint een weids akkerlandschap. 's Zomers is van het celtic field niets te zien, maar als gewas ontbreekt, tekent zich een nog net waarneembare, regelmatige reeks parallelle glooiingen af. Door al

[p. 136]

het moderne geploeg is er van de reliëfverschillen weinig meer over. Maar loop even naar links, tot u uitzicht hebt op de weilanden van een stoeterij. Vooral op de grens van grasland en bos tekenen de wallen zich redelijk duidelijk af. Voor wie ze nu nog niet ziet, resteert nog maar één mogelijkheid, namelijk het bos zelf. Loop terug richting auto, en ga enkele tientallen meters na het begin van het bospad links het terrein in. Voor twijfel is nu geen ruimte meer: u staat tussen de wallen rond de al duizenden jaren ongeploegde akkers van een boer uit de ijzertijd!

Ga terug naar Wekerom zoals u gekomen bent. Houd in het dorp de bewegwijzering voor Otterlo aan. Daar gaat u richting Arnhem om terug te keren naar de A12. De A1 bereikt u vanuit Wekerom door de borden naar Harskamp en Stroe te volgen.

Meer tochten

Meer tochten langs oude landschapselementen zijn onder meer te vinden in een recente gids van Joost Vermeulen (zie literatuur). Verder zijn de trap-routes van de rob sterk aan te bevelen. trap staat voor Toeristisch Recreatief Archeologisch Project. Verkrijgbaar zijn nu zes trap's:

Skagerkogge (fiets, Kop van Noord-Holland), Swalmen (fiets, Noord-Limburg), Borger (fiets, Drenthe), Acht Zaligheden (fiets, Brabant), Ede-Renkum (fiets, Veluwe) en Rolde (wandel, Drenthe). De boekjes kosten f 9,- inclusief verzending, over te maken op giro 4792702 van de Joan Willems Stichting in Amersfoort.

De serie Voetwijzer voor Nederland van uitgeverij Terra in Zutphen biedt per boekje ongeveer een dozijn wandelingen, die vaak, maar niet stelselmatig langs oudheden voeren.

Ook de Landelijke fietsroutes (goedkope ‘trajectgidsen’ en heel Nederland in twee uitvoerige delen) van uitgeverij Buijten & Schipperheijn in Amsterdam besteden aandacht aan de cultuurhistorie van het landschap.