Pioniers van een verenigd Europa

[p. 211]

Geraadpleegd materiaal

1. Archieven

Algemeen Rijksarchief, Tweede afdeling, Archief van de Europese Beweging in Nederland en voorgangers.

Algemeen Rijksarchief, Tweede afdeling, Archief M. van der Goes van Naters.

Algemeen Rijksarchief, Tweede afdeling, Archief M.A.M. Klompé.

Algemeen Rijksarchief, Tweede afdeling, Archief H.A. Korthals.

Algemeen Rijksarchief, Tweede afdeling, Archief C.P.M. Romme.

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Archief G.J.N.M. Ruygers.

Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden), Archief J.A.H.J.S. Bruins Slot.

Katholiek Documentatie Centrum, Archieven van de Katholieke Volkspartij.

Archief van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, Archief van de Vaste Commissie voor Buitenlandse Zaken.

2. Mondelinge bronnen

Eerste vraaggesprek met M. van der Goes van Naters. Wassenaar, 1988.

Vraaggesprek met H. Brugmans. Brugge, 1991.

Vraaggesprek met J.L. Kranenburg. Den Haag, 1991.

Tweede vraaggesprek met M. van der Goes van Naters. Wassenaar, 1992.

Vraaggesprek met S.L. Mansholt. Wapserveen, 1992.

Vraaggesprek met E.M.J.A. Sassen. Gemonde, 1992.

Vraaggesprek met R.J. Schmal. Voorburg, 1993.

3. Periodieke publikaties

Council of Europe. Consultative Assembly. Official Report of Debates.

Handelingen der Staten-Generaal.

Iterson, F.K. van, J.A Jungman en P. Goossen (samenst.), Parlement en kiezer. Jaarboekje. 's-Gravenhage.

Jaarboek - Jaarboek van het ministerie van buitenlandse zaken 1949/1950. 's-Gravenhage.

[p. 212]

4. Publicaties van H. Brugmans

Georges de Porto-Riche. Sa vie. Son oevre. Dissertatie. Paris, 1934.

Denis de Rougemont en het Franse personalisme. 's-Gravenhage, 1946.

‘De Europese Federalistische Beweging is gestart’. Je Maintiendrai, 4 oktober 1946, 3.

‘De politieke grondslagen van het Europese federalisme’. In: Europa één in een verenigde wereld. Montreux. Inleidingen, rapporten en resoluties van het grote congres der UEF te Montreux, 26-30 augustus 1947. Amsterdam, 1947, 21-40.

‘Het Europese federalisme EN WIJ’. Paraat. Weekblad van de Partij van de Arbeid, 10 oktober 1947, 6-7.

Waar het om gaat. Rede uitgesproken op de openingszitting van het Congres van Europa. Amsterdam, 1948.

Chaos of orde? Europa's eigen taak. 's-Gravenhage, 1948.

‘De eerste zitting der Europese Assemblée te Straatsburg’. Nieuw Europa, oktober 1949 (nr. 15), 1.

‘Het culturele en sociale debat’. Nieuw Europa, oktober 1949 (nr. 15), 5.

‘Het Europees perspectief’. Paraat, 16 december 1949, 10.

Schets van een Europese samenleving. Rotterdam, 1952.

Crisis en roeping van het Westen. Twee en een halve eeuw Europese cultuurgeschiedenis. Haarlem, 1952.

Traditie en vernieuwing. Amsterdam, 1955.

Les origines de la civilisation européenne. Liège, 1958.

L'idée européenne 1918-1965. Bruges, 1965.

‘De Raad van Europa in het slop?’ In: Vingt ans d'Europe. Témoignages 1946-1966. Discours et articles réunis à l'occasion du soixantième anniversaire de l'auteur. Bruges, 1966, 97-99.

L'idée européenne 1920-1970. Bruges, 1970.

Levend in Europa. Ontmoetingen en herinneringen. Alphen aan den Rijn, 1980.

Wij Europa. Een halve eeuw strijd voor emancipatie en Europees federalisme. Opgetekend door H. Kirsten. Leuven/Amsterdam, 1988.

5. Publicaties van M. van der Goes van Naters

Het staatsbeeld der sociaal-democratie. Dissertatie. Leiden, 1930.

Socialistische staatsvernieuwing. Arnhem, 1937.

‘Bruggehoofd of brug’. Paraat. Weekblad van de Partij van de Arbeid, 20 december 1946, 1.

‘Wat kunnen wij doen?’ Het Vrije Volk, 1 maart 1948.

‘Het buitenland is HIER’. Paraat, 4 maart 1949, 1.

‘Schild voor Europa’. Vrij Nederland, 16 december 1950, 1.

[p. 213]

‘Een teleurgestelde’. Nieuw Europa, december 1950 (nr. 25), 1.

‘Het socialisme en de Europese eenheid’. Socialisme en Democratie. Maandblad van de Partij van de Arbeid, september 1951, 493-499.

‘Nieuwe mogelijkheden voor de Saar’. Nieuw Europa, 25 november 1952, 3.

‘PvdA en de EDG’. Paraat, 22 augustus 1953, 302.

‘Europa: vaste vorm’. Paraat, 26 december 1953, 438.

‘Een constitutie voor Europa?’ Socialisme en Democratie, februari 1954, 65-70.

Met en tegen de tijd. Een tocht door de twintigste eeuw. Amsterdam, 1980.

6. Publicaties van P.J.S. Serrarens

‘Van een Europese beweging naar een universeel verbond’. Onze toekomst ligt in de ruimte. 40 jaar ICV 1920-1960. Z.p., z.j., 9-20.

Roomsche kinine tegen roode koorts. Utrecht, z.j.

De revolutie van het hakenkruis. Utrecht, 1933.

Rusland en het Avondland, Utrecht, 1948.

‘Marshall en wij’. De Opmars. Propagandablad van de Katholieke Volkspartij, 6 februari 1948, 73.

‘Diagnose van Europa’. Internationale Christelijke Vakbeweging, november 1948 (nr. 5), 1-3.

‘De Benelux en West-Europese Unie’. De Opmars. Propagandablad van de Katholieke Volkspartij, 17 december 1948, 45.

‘To be or not to be’. Nieuw Europa, juni 1950 (nr. 19), 1.

‘Romantiek en realisme in Straatsburg’. Overdruk uit Economisch-statistische berichten, 13 september 1950.

7. Publicaties van G.J.N.M. Ruygers

Volkseenheid. Meppel, z.j.

Partijvorming. Maar op welken grondslag? Amsterdam, z.j.

Schaepman en wij. Z.p., z.j.

Over Straatsburg tot een Verenigd Europa. Z.p., z.j.

‘Brabantia Nostra in de branding. De strijd voor het zuivere inzicht’. Brabantia Nostra, 15 maart 1937, 212-213.

‘Het idee van de volksgemeenschap’. Het Gemeenebest. Maandblad voor het Nederlands volksgeheel en tot bevordering van de volksgemeenschap, juli-september 1940, 279-282.

‘Partijvorming, maar op welken grondslag?’ Je Maintiendrai, 31 augustus 1943.

‘Katholieke Actie en Politieke Actie’, Christofoor, augustus 1944 (nr. 6).

[p. 214]

Socialisme, vroeger en nu. Haarlem, 1945.

‘Engeland en de Europese eenheid’. Socialisme en Democratie. Maandblad van de Partij van de Arbeid, september 1948, 566-572.

‘Halt voor de Grens?’ Socialisme en Democratie, maart 1949, 140-144.

‘Het gewicht der internationale politiek’. Paraat. Weekblad van de Partij van de Arbeid, 16 december 1949, 4.

‘Het federalisme in de branding’. Socialisme en Democratie, januari 1950, 32-37.

‘Naar een Europees Pact?’ Paraat, 24 maart 1950, 5.

‘Europees federaal pact’. Paraat, 28 april 1950, 9.

‘De verdediging van Europa’. Paraat, 25 augustus 1950, 5.

‘Brieven uit Straatsburg (I-IV)’. Paraat, 18 augustus 1950-8 september 1950.

‘Excessieve kritiek’. Nieuw Europa, 22/23 september 1950, 1.

‘Straatsburg 1950’. Socialisme en Democratie, december 1950, 705-714.

‘Stap vooruit in Straatsburg’. Paraat, 8 december 1950, 1.

‘Terug uit Straatsburg’. Nieuw Europa, 15 juni 1951, 1.

‘Internationale varia’. Paraat, 15 juni 1951, 8.

‘Internationale gemeenschap’. Socialisme en Democratie, januari 1952, 56-66.

‘Labour Party en Europa’. Paraat, 27 augustus 1952, 5.

‘In de maalstroom der wereldpolitiek’. In: G. Ruygers (red.), Socialisme in de branding. Amsterdam, 1952, 217-259.

Eenheid in verscheidenheid. 's-Gravenhage, 1953.

‘De politieke eenwording’. In: De eenwording van Europa. Redevoeringen uitgesproken in het buitengewoon congres van het N.V.V. over de integratie van Europa gehouden op 1 en 2 October 1954. Amsterdam, z.j., 30-40.

‘Europese integratie’. Socialisme en Democratie, maart 1954, 129-137.

8. Publicaties van E.M.J.A. Sassen

‘K.V.P. eist actieve en doelbewuste buitenlandse politiek. De kracht van het beginsel moet zich doen gelden’. De Maasbode. Dagblad voor Nederland, 23 februari 1948, 1.

‘De ontwikkeling in de West-Europese samenwerking’. Katholiek Staatkundig Maandschrift, 15 juni 1948, 146-154.

9. Publicaties van M.A.M. Klompé

Solconcentratie en uitvlokking bij het AgJ-Sol. Dissertatie. Utrecht, 1941.

‘Onze verantwoordelijkheid. Een appèl’. Katholiek Staatkundig Maandschrift, maart 1949, 403-406.

[p. 215]

‘Niet spectaculair, maar wél realistisch’. Nieuw Europa, 22/23 september 1950, 1.

‘De K.V.P. en de buitenlandse politiek. Een inleiding en verantwoording’. Katholiek Staatkundig Maandschrift, januari 1952, 379-386.

‘Bouwen aan Europa’. Nieuw Europa, 15 januari 1952, 2.

Europa bouwt. Den Haag, 1954.

10. Publicaties van J.J.R. Schmal

Christelijk-Historisch en Anti-Revolutionair (eenige verschilpunten beknopt toegelicht). 's-Gravenhage, 1939.

Tweeërlei staatsbeschouwing in het Réveil. Dissertatie. 's-Gravenhage, 1943.

‘Hulp voor de middenstand’. Koningin en Vaderland. Christelijk-Historisch weekblad voor Nederland, 16 juli 1948.

‘Zij die ons voorgingen’. Koningin en Vaderland, 30 juli 1948.

‘Jan Schouten’. Koningin en Vaderland, 14 juli 1950.

‘Straatsburg nu. Een radiotoespraak’. Koningin en Vaderland, 1 september 1950.

‘Geheime wetenschap?’ Koningin en Vaderland, 14 maart 1952. (Zie voor de reactie van G.C. van Niftrik op dit artikel rubriek 13)

‘Geen legenden, maar nuchtere feiten’. Koningin en Vaderland, 28 maart 1952.

‘Op weg naar een verenigd Europa, II’. Koningin en Vaderland, 19 december 1952.

11. Publicaties van H.A. Korthals

Alle publicaties van Korthals zijn verschenen in: Vrijheid en Democratie. Weekblad van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.

‘Vrijheid, verantwoordelijkheid, sociale gerechtigheid’, 2 april 1948.

‘Tragiek in de politiek’, 11 november 1949.

‘Waar het om gaat’, 13 januari 1950.

‘De weg naar de Europese eenheid’, 23 juni 1950.

‘Ernstige dagen’, 30 juni 1950.

‘Zijn wij waakzaam?’, 21 juli 1950.

‘Zorgen over onze defensie’, 4 augustus 1950.

‘Wij zijn dankbaar dat Straatsburg zijn Bijbel heeft’, 19 mei 1951.

‘Voor het te laat is!’, 24 mei 1952.

‘De moeilijke weg naar de Europese eenheid’, 11 oktober 1952.

[p. 216]

12. Publicaties van J.A.H.J.S. Bruins Slot

Bezinning en uitzicht. De motieven der huidige wereldontwikkeling en onze roeping daarin. Wageningen, z.j.

Groen van Prinsterer bij het herstel der hiërarchie in de Roomsch-Katholieke Kerk in Nederland. Dissertatie. Amsterdam, 1931.

‘Van het wereldgebeuren’. Calvinistisch Weekblad, 28 juli 1939, 29 december 1939, 1 maart 1940.

‘Grondslagen der federatie’. Trouw, 19 februari 1949, 1.

‘Volkenrecht en federalisme’. Trouw, 26 februari 1949, 1.

Een Europese federatie. Uitgave van de Calvinistische Juristenvereniging, 17 mei 1950.

Kleine partij in grote wereld. Kampen, 1963.

...en ik was gelukkig. Herinneringen. Baarn, 1972.

13. Overig geraadpleegd materiaal

Amerongen, M. van, ‘Vader, u moet dit niet doen. Met hartelijke groeten, Sieuwert’. In: M. van Amerongen (samenst.), Over de doden niets dan goeds. Necrologieën van politici. Amsterdam/Brussel, 90-102.

Aerts, M., De politiek van de katholieke vrouwenemancipatie. Van Marga Klompé tot Jacqueline Hillen. Amsterdam, 1994.

Artikel XVIII - ‘Artikel XVIII. Het federalisme in strijd met artikel XVIII van het program van beginselen’. Antirevolutionaire Staatkunde. Maandelijks orgaan van de Dr. Abraham Kuyperstichting ter bevordering van de studie der antirevolutionaire beginselen. Kampen, 1951, 97-112.

Asbeek Brusse, W., ‘The Stikker Plan’. In: R.T. Griffiths (ed.), The Netherlands and the integration of Europe 1945-1957. Amsterdam, 1990, 69-92.

Bank, J., Opkomst en ondergang van de Nederlandse Volksbeweging (NVB). Deventer, 1978.

Bank, J.T.M., Katholieken en de Indonesische Revolutie. Baarn, 1983.

Bank, J., ‘De loyaliteit van Marga Klompé’. In: M. van der Plas (red.), Herinneringen aan Marga Klompé. Schoten, 1989, 9-22.

Banning, W., De dag van morgen. Schets van een personalistisch socialisme, richtpunt voor de vernieuwing van ons volksleven. Amsterdam, 1945.

Banning, W., Hedendaagse sociale bewegingen. Achtergronden en beginselen. Bewerkt door H.E.S. Woldring. Deventer, 1988.

[p. 217]

Barning, T., ‘Met een werkend Nederland voor een verenigd Europa’. Nederlandse sociaal-democraten en de Europese eenwording in de periode 1945-1954. Doctoraalscriptie. Amsterdam, 1988.

Barning, T., ‘De Europese dilemma's van de Partij van de Arbeid’. Socialisme en Democratie. Maandblad van de Partij van de Arbeid, februari 1989, 58-63.

Barth, K., - De levende God. Preeken en voordrachten van Karl Barth uitgezocht en ingeleid door W.J. Aalbers. Amsterdam, 1936.

Beeren, A.M., La Nation, La Personne, L'Europe. A la recherche d'une reponse au nationalisme par le personnalisme français. Doctoraalscriptie. Amsterdam, 1997.

Bekkers, V.J.J.M., H.T.P.M. van den Hurk en G. Leenknegt (red.), Subsidiariteit en Europese integratie. Een oude wijsheid in een nieuwe context. Zwolle, 1995.

Bennekom, J.A. van, ‘Bruins Slot. Een politicus die van inzicht durfde te veranderen’. In:. C. Bremmer, ARP. Personen en momenten uit de geschiedenis van de Anti-Revolutionaire Partij. Franeker, 1980, 161-171.

Berg, J.Th.J. van den, De toegang tot het Binnenhof. De maatschappelijke herkomst van de Tweede-Kamerleden tussen 1849 en 1970. Weesp, 1983.

Beunders, H.J.G., Weg met de vlootwet. De maritieme bewapeningspolitiek van het kabinet-Ruys de Beerenbrouck en het succesvol verzet daartegen in 1923. Meppel, 1984.

Blom, J.C.H., ‘De tweede wereldoorlog en de Nederlandse samenleving: continuïteit en verandering’. In: C.B. Wels e.a. (samenst.), Vaderlands verleden in veelvoud. Opstellen over de Nederlandse geschiedenis na 1500. Dl. II: 19e-20e eeuw. Den Haag, 1980, 336-357.

Bogaarts, M.D., Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945. Dl. II. Bnd. A-C. 's-Gravenhage, 1989.

Boogman, J.C., ‘Achtergronden en algemene tendenties van het buitenlands beleid van Nederland en België in het midden van de 19e eeuw’. Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap. Groningen, 1962, 43-73.

Bornewasser, J.A., Katholieke Volkspartij 1945-1950. Bnd. 1. Nijmegen, 1995.

Bosmans, J., ‘Het maatschappelijk-politieke leven in Nederland 1945-1980’. In: Algemene Geschiedenis der Nederlanden. Dl. 15. Haarlem, 1982, 269-316.

Bosmans, J., ‘G.J.N.M. Ruygers’. In: Biografisch woordenboek van Nederland. Dl. II. Amsterdam, 1985, 482-484.

Bosmans, J., Romme. Biografie 1896-1946. Utrecht, 1991.

[p. 218]

Bosmans, J., ‘M.A.M. Klompé’. In: Biografische woordenboek van Nederland. Dl. IV. Amsterdam, 1994, 247-249.

Bosmans, J., ‘Das Ringen um Europa. Die Christdemokraten der Niederlande und Deutschlands in den “Nouvelles Equipes Internationales” (1947-1965)’. In: J. Bosmans (Hrsg.), Europagedanke, Europabewegung und Europapolitik in den Niederlanden und Deutschland seit dem Ersten Weltkrieg. Münster, 1996, 123-148.

Bosscher, D.F.J., Om de erfenis van Colijn. De ARP op de grens van twee werelden (1939-1952). Alphen aan den Rijn, 1980.

Bosscher, D.F.J., ‘Bruins Slot’. In: Biografisch woordenboek van Nederland. Deel II. Amsterdam, 1985, 79-80.

Bosscher, D.F.J., ‘De Partij van de Arbeid en het buitenlands beleid (1945-1973)’. In: H.W. von der Dunk e.a., Wederopbouw, welvaart en onrust. Houten, 1986, 63-83.

Boterman, F., Oswald Spengler. Der Untergang des Abendlandes. Cultuurpessimist en politiek activist. Maastricht, 1992.

Braak, M. ter, ‘Denken met de handen’ (januari 1938). In: M. ter Braak, In gesprek met de onzen. Amsterdam, 1964, 127-133.

Brinkman, M., ‘Drees en de Partij van de Arbeid’. In: H. Daalder en N. Cramer (red.), Willem Drees. Houten, 1988, 57-94.

Bruyning, L., Europa in de Italiaanse geschiedschrijving van de eerste helft van de negentiende eeuw. Amsterdam, 1995.

Burg, F. van den, De Vrije Katheder 1945-1950. Een platform van communisten en niet-communisten. Amsterdam, 1983.

Caenegem, R.C. van, An historical introduction to Western constitutional law. Cambridge, 1995.

Campen, S.I.P. van, The quest for security. Some aspects of Netherlans foreing policy, 1945-1950. 's-Gravenhage, 1957.

Christelijke - ‘Naar Christelijke wereldorde’. De Opmars, 4 april 1952, 116-117.

Committees - Committees of the Consultative Assembly. Strasbourg, 1959

Coudenhove-Kalergi, R.N., J'ai choisi l'Europe. Paris, 1952.

Dawson, Chr., The Making of Europe. An introduction to the history of European unity. London, 1946 (1ste druk: 1932).

Dawson, Chr., Europa, wezen en roeping. Z.p., 1953.

Delfgaauw, G.J.J.A., De staatsleer van Hoedemaker. Kampen, 1963.

Diepen, R.C. van, ‘Nederland en de collectieve veiligheid in het kader van de Volkenbond’. Transaktie. Tijdschrift over de wetenschap van oorlog en vrede, 1996 (nr. 1), 70-89.

Dik, J.B., Christen-Democraten en Europa. De houding van de ARP, CHU en KVP 1945-1980. Doctoraalscriptie. Groningen, 1979.

[p. 219]

Drees - ‘Drees als minister en als minister-president. Herinneringen van S.L. Mansholt, J.R.M. van den Brink, W.F. de Gaay Fortman en E.H. van der Beugel’. In: H. Daalder en N. Cramer (red.), Willem Drees. Houten, 1988, 139-158.

Duroselle, J.B., L'idée d'Europe dans l'histoire. Paris, 1965.

Duynstee, F.J.F.M., en J. Bosmans, Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945. Dl. I. Assen/Amsterdam, 1977.

Eijsbouts, W.T.,‘Soevereiniteit en subsidiariteit’. Theoretische geschiedenis. Driemaandelijkse uitgave van de Stichting Theoretische Geschiedenis. Amsterdam, 1991, 479-491.

Eijsbouts, W.T., ‘De persoon’. In: W.T. Eijsbouts e.a. (red.), De onrust van Europa. Fragmenten van cultuur, politiek, recht en economie. Amsterdam, 1993, 37-48.

Elshout, B. van den, ‘Niet ieder offer werd gebracht’. De opstelling van het kabinet Drees tijdens de onderhandelingen over de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, juni 1950-april 1951. Doctoraalscriptie. Groningen, 1985.

Ermers, M., en J. Kragt, Tussen tradities en tractaten. Minister Beyen en de Europese integratie 1952-1956. Doctoraalscriptie. Nijmegen, 1988.

European - European Movement and the Council of Europe. Published on behalf of the European Movement. London/New York/Melbourne/ Sydney/Cape Town, z.j.

European - European Unity. A statement by the national executive committee of the British Labour Party. London, 1950.

Europese - De Europese Beweging. Ontstaan, doel en werkwijze. Den Haag, 1950.

Featherstone, K., Socialist parties and European integration. A comparative history. Manchester, 1988.

Feet - Feet on the ground. A study of Western Union. London, 1948.

Fiolet, H., ‘Geloof als medespeler in de maatschappelijke actualiteit’. In: M. van der Plas (red.), Herinneringen aan Marga Klompé. Schoten, 1989, 35-47.

Galen, J.J. van, ‘Doorbraak: Het plan in de herinnering van tijdgenoten’. In: J.J. van Galen e.a., Het moet, het kan! Op voor het plan. Vijftig jaar Plan van de Arbeid. Amsterdam, 1985, 156-193.

Grenville, J.A.S., The major international treaties 1914-1973. A history and guide with texts. Londen, 1974.

Griffiths, R.T., ‘The Mansholt Plan’. In: R.T. Griffiths (ed.), The Netherlands and the integration of Europe 1945-1957. Amsterdam, 1990, 93-111.

[p. 220]

Griffiths, R.T., ‘The Schuman Plan’. In: R.T. Griffiths (ed.), The Netherlands and the integration of Europe 1945-1957. Amsterdam, 1990, 113-135.

Grobois, T., L'idée européenne en temps de guerre, 1940-1944. Louvain-la-Neuve, 1994.

Groenendaal, J., ‘Dertig jaar publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie in Nederland’. In: Economisch- en sociaal-historisch jaarboek. 's-Gravenhage, 1982, 187-232.

Hades, De wedergeboorte van Europa. De les van dezen oorlog voor ons werelddeel. Leiden, 1945.

Haens, F. d', ‘De katholieke werkgemeenschap in de partij van de Arbeid’. In: Jaarboek van het Katholiek Documentatie Centrum. Nijmegen, 1974, 59-98.

Harrison, R.J., Europe in question. Theories of regional international integration. Londen, 1974.

Harryvan, A.G., ‘De historiografie van de Europese integratie, 1945-1985’. In: W.A.F. Camphuis en C.G.J. Wildeboer Schut (red.), Europese eenwording in historisch perspectief. Factoren van integratie en desintegratie. Zaltbommel, 1991, 22-45.

Harst, J. van der, ‘The Pleven Plan’. In: R.T. Griffiths (ed.), The Netherlands and the integration of Europe 1945-1957. Amsterdam, 1990, 137-164.

Harst, J. van der, ‘Nabuurstaten of uniepartners? Aspecten van het defensiebeleid van de Benelux-landen, 1945-1954’. In: Bloemen, E.S.A. (red.), Het Benelux-effect. België, Nederland en Luxemburg en de Europese integratie 1945-1957. Amsterdam, 1992, 129-141.

Heerikhuizen, A. van, ‘Een Nederlandse federalist: M. van der Goes van Naters’. In: J. Leerssen, J.H. Reestman en A. Rijksbaron (red.), Tussen wetenschap en werkelijkheid. Opstellen aangeboden aan Max Weisglas. Amsterdam, 1989, 55-62.

Heerikhuizen, A. van, ‘De getemde revolutie’. In: M.T. Eijsbouts e.a. (red.), De onrust van Europa. Fragmenten van cultuur, politiek, recht en economie. Amsterdam, 1993, 177-187.

Hellema, D., Buitenlandse politiek van Nederland. Utrecht, 1995.

Hermans, H., Parlementaire geschiedenis van jaar tot jaar 1938-1939. Hilversum, 1939.

Hövell tot Westerflier, R. van, en M.J.B. Theeuwes, Geert Ruygers, katholiek en socialist. Doctoraalscriptie. Nijmegen, 1986/87.

Hudemann R., und R. Poidevin (Hrsg.), Die Saar 1945-1955. Ein Problem der europäischen Geschichte. München, 1992.

Hueting, E.F. de Jong Edz, en R. Ney, Ik moet, het is mijn roeping. Een politieke biografie van Pieter Jelles Troelstra. Amsterdam, 1981.

[p. 221]

Jansen van Galen J., e.a. (red.), Het moet, het kan! Op voor het plan! Amsterdam, 1985.

Jong, L. de, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Dl. 1, 2, 4b en 10a. 's-Gravenhage, 1969-1980.

Jong, Tj. de, Naar Europa's eenheid. Hinderpaal of springplank. Nederland en de Raad van Europa 1948-1950. Doctoraalscriptie. Groningen, 1983.

Jongstra, T.J., The Congress of Europe. Doctoraalscriptie. Groningen, 1986.

Joosten, L.M.H., Katholieken en fascisme in Nederland 1920-1940. Hilversum/Antwerpen, 1964.

Jungschleger I., en C. Bierlaagh, Marga Klompé. Een gedreven politica haar tijd vooruit. Utrecht/Antwerpen, 1990.

Katholiek - De katholiek in het openbare leven van deze tijd. Bisschoppelijk Mandement. Z.p., 1954.

Keizer, M. de, De gijzelaars van Sint Michielsgestel. Een elite-beraad in oorlogstijd. Alphen aan den Rijn, 1979.

Kersten, A.E., Maken drie kleinen een grote? De politieke invloed van de Benelux 1945-1955. Bussum, 1982.

Kersten, A.E., ‘In de ban van de bondgenoot’. In: D. Barnouw, M. de Keizer en G. van der Stroom (red.), 1940-1945: Onverwerkt verleden? Lezingen van het symposium door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, 7 en 8 mei 1985. Utrecht, 1985, 99-126.

Kersten, A.E., ‘A welcome surprise? The Netherlands and the Schuman Plan Negotiations’. In: K. Schwabe (Hrsg.), Die Anfänge des Schuman-Plans 1950/51. Baden-Baden/Milano/Paris/Bruxelles, 1988, 285-304.

Kersten, A.E., ‘Oorsprong en inzet van de Nederlandse Europese integratiepolitiek’. In: E.S.A. Bloemen (red.), Het Benelux-effect. België, Nederland en Luxemburg en de Europese integratie 1945-1957. Amsterdam, 1992, 1-12.

Kersten A.E., ‘Die Niederländische Europapolitik 1945-1955’. In: J. Bosmans (Hrsg.), Europagedanke, Europabewegung und Europapolitik in den Niederlanden und Deutschland seit dem Ersten Weltkrieg. Münster, 1996, 101-121.

Kinsky, F., ‘Où en est le fédéralisme de Denis de Rougemont?’ Cadmos, printemps 1986, 63-87.

Klaauw, C.A. van der, Politieke betrekkingen tussen Nederland en België 1919-1939. Leiden, 1953.

[p. 222]

Klemann, H.A.M., ‘Gedanken zur europäischen Integration in den Niederlanden während des Interbellums’. In: J. Bosmans (Hrsg.), Europagedanke, Europabewegung und Europapolitik in den Niederlanden und Deutschland seit dem Ersten Weltkrieg. Münster, 1996, 79-99.

Koole, R., P. Lucardie en G. Voerman, 40 jaar vrij en verenigd. Geschiedenis van de VVD-partijorganisatie. Houten, 1988.

Korthals - ‘Drs. H.A. Korthals blijft ook na zijn benoeming in Leiden wonen’. De Leidse Courant, 16 mei 1959, 7.

Korthals - ‘Minister Korthals verdiende zijn sporen reeds als “Europeaan”’. Provinciaal Drentsche en Asser Courant, 22 mei 1959, 3.

Kossmann, E.H., De Lage landen 1780-1940. Anderhalve eeuw Nederland en België 1780-1940. Amsterdam/Brussel, 1982.

Koster, A., Le projet Briand de fédération européenne. Un état actuel des questions. Doctoraalscriptie. Amsterdam, 1990.

Krabbe, H., De moderne staatsidee.'s-Gravenhage, 1915.

Kuiper, C.J., Uit het rijk van de arbeid. Ontstaan, groei en werk van de katholieke arbeidsbeweging. Dl. 2. Utrecht, 1953.

Kuiper, R., Zelfbeeld en wereldbeeld. Antirevolutionairen en het buitenland 1848-1905. Kampen, 1992.

Kuyper, A., Ons program. Amsterdam/Pretoria, z.j.

Lebbing, T.S., Atlanticism. The rise, development en realization of an idea. Doctoraalscriptie. Amsterdam, 1996.

Lenin, W.I., ‘Over de leuze der Verenigde Staten van Europa’. In: W.I. Lenin, Verzamelde Werken. Dl. V. Amsterdam, 1937, 154-158.

Leuvrey, B., ‘La Sarre et le Conseil de l'Europe 1949-1954’. In: R. Hudemann, und R. Poidevin (Hrsg.), Die Saar 1945-1955. Ein Problem der europäischen Geschichte. München, 1992, 97-114.

Lindner, J.J., ‘Marga Klompé 1912-1986’. In: E. Brunt (samenst.), Mevrouw, ik groet u. Necrologieën van vrouwen. Amsterdam/Brussel, 1987, 148-152.

Lindsay, K., Vers un parlement européen. Strasburg, 1958.

Lipgens, W., Europa-Föderationspläne der Widerstandsbewegungen 1940-1945. München, 1968.

Lipgens, W., Die Anfänge der Europäischen Einigungspolitik 1945-1950. Dl. 1. Stuttgart, 1977.

Lipgens, W., ‘European federation in the political thought of resistance movements during World War II’. In: P.M. Hommes (samenst.), Nederland en de Europese eenwording. Den Haag, 1980, 18-31.

Lipgens, W., and W. Loth (ed.), Documents on the history of European integration. Dl. III. Berlin, New York, 1988.

[p. 223]

List, G.A. van der, De macht van het idee. De VVD en het Nederlandse buitenlands beleid, 1948-1994. Leiden, 1995.

Lock, G.A., ‘Liberalen in de negentiende eeuw over Europa’. In: W.A.F. Camphuis en C.G.J. Wildeboer Schut, Europese eenwording in historisch perspectief. Factoren van integratie en desintegratie. Zaltbommel, 1991, 67-76.

Loth, W., ‘Die Résistance und die Pläne zu Europäischer Einigung’. In: M. Dumoulin (ed.), Plans des temps de guerre pour l'Europe d'aprèsguerre 1940-1947. Brussel/Milaan/Parijs, 1995.

Lunshof, H.A., ‘Gevaarlijke angst’. De Nederlander. Christelijk-Historisch dagblad voor Nederland, 13 maart 1948, 1.

Maas, P.F., Indië verloren, rampspoed geboren. Het moeizame afscheid van Indië van Van Mook, Stikker en Sassen. Dieren, 1983.

Maas, P.F. (red.), Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945. Dl. III. Bnd. A en B. Nijmegen 1991-1992.

Maas, P.F., en J.M.M.J. Clerx (red.), Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945. Dl. III. Bnd. C. Nijmegen, 1996.

Manning, A.F., ‘Die Niederlande und Europa von 1945-bis zum Beginn der Fünfziger Jahre’. Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte, 1981, 1-20.

Manning, A.F., ‘Les pays-bas face à l'Europe’. In: R. Poidevin (ed.), Histoire des débuts de la construction européenne (mars 1948-mai 1950). Actes du colloque de Strasbourg 28-30 novembre 1984. Bruxelles/Milano/Paris/Baden-Baden, 1986, 419-444.

Margueritte, V., Aristide Briand. Paris, 1932.

Maritain, J., Humanisme integral. Paris, 1945.

Meerssche, P. van de, Het antwoord van Brugmans. Brugge, 1973.

Milward, A.S., The reconstruction of Western Europe 1945-1951. London, 1984.

Mitrany, D., A working peace system. An argument for the functional development of international organization. Londen, 1946.

Molen, G.H.J. van der, Christendom en internationale ordening. 's-Gravenhage, 1952.

Mounier, E., Qu'est-ce que le personnalisme? Paris, 1946.

Navari, C., ‘The origins of the Briand Plan’. Diplomacy and statecraft, maart 1992, 74-104.

Nederhorst, G., ‘Het Plan van de Arbeid’. In: J. Bank, M. Ros en B. Tromp (red.), Het eerste jaarboek voor het democratisch socialisme. Amsterdam, 1979, 109-136.

Niftrik, G.C. van, ‘Amicaal antwoord’. Koningin en Vaderland.

Christelijk-Historisch weekblad voor Nederland, 21 maart 1952.

Ontwikkelingsplan - Ontwikkelingsplan. Het IvAO. Wat het doet, wat het wil. Z.p., z.j.

[p. 224]

Oud, P.J., Het jongste verleden. Parlementaire geschiedenis van Nederland 1918-1940. Dl. II. Assen, 1958.

Oud, P.J., Honderd jaren. Een eeuw van staatkundige vormgeving in Nederland 1840-1940. Assen, 1982.

Oudheusden, J.L.G. van, Brabantia Nostra. Een gewestelijke beweging voor fierheid en ‘schoner’ leven 1935-1951. Tilburg, 1990.

Parlement - Parlement en buitenlands beleid. Met bijdragen van J.G. Brouwer, H.G. de Jong en L.F.M. Besselink. Zwolle, 1993.

Pegg, C.H., Evolution of the European idea 1914-1932. Chapel Hill/ London, 1983.

Pijpers, A.E., The vicissitudes of European political cooperation. Towards a realist interpretation of the EC'c collective diplomacy. Leiden, 1990.

Pistone, S., ‘Altiero Spinelli and the strategy for the United States of Europe’. In: L. Levi (ed.), Altiero Spinelli and federalism in Europe and in the world. Milano, 1990, 133-140.

Plan - Het Plan van de Arbeid. Amsterdam, 1935

Plan - ‘Plan Mansholt’. Koningin en Vaderland. Christelijk-Historisch weekblad voor Nederland, 8 december 1950.

Plas, M. van der (red.), Herinneringen aan Marga Klompé. Schoten, 1989.

Pluym, J. van der, ‘In memoriam P. Serrarens’. De Volkskrant, 27 augustus 1963.

Pot, C.W. van der, Handboek van het Nederlandse staatsrecht. Bewerkt door A.M. Donner. Zwolle, 1983.

Puchinger, G., ‘In memoriam dr. J.A.H.J.S. Bruins Slot’. In: G. Puchinger, Ontmoetingen met anti-revolutionairen. Zutphen, 1981, 301-307.

Raalte, E. van, Het Nederlandse parlement. 's-Gravenhage, 1971.

Rebattet, F.X., The European Movement 1945-1953: a study in national and international non-governmental organisations working for European unity. Ongepubliceerde dissertatie. Oxford, 1962.

Reijs, W.J.F.M., ‘Het gebroken geweertje gelijmd. De Partij van de Arbeid en de nationale veiligheid 1945-1949’. In: Vredesstreven in Nederland 1894-1960. Een bundel studies. Nijmegen, 1985, 80-116.

Rerum Novarum - Rerum Novarum Quadragesimo Anno. Utrecht, 1938.

Righart, H., De katholieke zuil in Europa. Het ontstaan van verzuiling onder katholieken in Oostenrijk, Zwitserland, België en Nederland. Amsterdam, 1986.

Robertson, A.H., Le Conseil de l'Europe. Sa structure, ses fonctions et ses réalisations. Leyde, 1962.

[p. 225]

Roes J. (red.), Katholieke arbeidersbeweging. Studies over KAB en NKV in de economische en politieke ontwikkeling van Nederland na 1945. Twee delen. Baarn, 1985.

Rogier, J., ‘Ruygers, een Nederlandse socialist’. In: J. Rogier, Een zondagskind in de politiek en andere christenen. Opstellen over konfessionele politiek in Nederland van Colijn tot Cals. Nijmegen, 1980, 243-246.

Romein, J., De machten van dezen tijd. Overzicht van de voornaamste problemen der hedendaagsche internationale politiek, 1919-1933. Amsterdam, z.j.

Romein, J., ‘Hoe fundeeren wij de wereld op een veiliger grondslag?’. Het Parool, september 1943, 4-5.

Romein, J., Toynbee's studie der geschiedenis. Grondslagen eener algemene en vergelijkende beschavingsleer. Bussum, 1948.

Romme, C.P.M., Katholieke politiek. Utrecht/Antwerpen, 1953.

Roobol, W.H., ‘Lubbers heeft een “Europese zwaai” gemaakt’. NRC Handelsblad, 5 november 1992, 9.

Roon, G. van, Kleine landen in crisistijd. Van Oslostaten tot Benelux, 1930-1940. Amsterdam/Brussel, 1985.

Rougemont, D. de, Politique de la personne. Paris, 1934.

Rougemont. D. de, Penser avec les mains. Editions Gallimard, 1972. (1ste druk: 1935).

Rougemont, D. de, ‘Het nieuwe Europes verzet’. In: Europa één in een verenigde wereld. Montreux. Inleidingen, rapporten en resoluties van het grote congres der Unie van Europese Federalisten te Montreux, 26-30 Augustus 1947. Amsterdam, 1947, 6-20.

Rougemont, D. de, L'Europe en jeu. Trois discours suivis de documents de la Haye. Neuchâtel, 1948.

Rougemont, D. de, Vingt-huit siècles d'Europe. La conscience européenne à travers les textes. D'Hésiode à nos jours. Paris, 1961.

Rougemont, D. de, ‘Rapport général’. In: Oeuvres complètes de Denis de Rougemont. III: Ecrits sur l'Europe. Volume premier 1948-1961. Paris, 1994, 85-96.

Rovers, F., Voor recht en vrijheid. De Partij van de Arbeid en de Koude Oorlog 1946-1958. Amsterdam, 1994.

Salis-Bilfinger, H.E. von, Föderalismus und Verantwortung. Eine Studie zum föderalistischen Denken Denis de Rougemont's. Zürich, 1980.

Schaper, B.W., Albert Thomas. Dertig jaar sociaal reformisme. Leiden, 1953.

Schaper, B.W., ‘Het buitenlands beleid van de PvdA; een historische verkenningstocht’. Socialisme en Democratie. Maandblad van de Partij van de Arbeid, april 1983, 17-23.

[p. 226]

Schaper, H.A., ‘Van afzijdigheid naar bondgenootschappelijkheid. Het Nederlandse veiligheidsbeleid in de jaren 1945-1948’. Internationale Spectator, mei 1978, 324-336.

Schippers, H., Zwart en Nationaal Front. Latijns georiënteerd rechtsradicalisme in Nederland (1922-1946). Amsterdam, 1986.

Schmal - ‘Mr. Schmal romancier’. Nieuw Europa, december 1950 (nr. 25).

Schouten, J., ‘Federalisatie van Europa’. Nederlandsche Gedachten. Officieel orgaan ten dienste van de antirevolutionaire partij, haar propapaganda, en haar jongerenstudieclubs, 5 december 1951, 333-335.

Schuyt, W.J., ‘Niets bereikt? Straatsburg langzaam maar zeker’. De Opmars. Propagandablad van de Katholieke Volkspartij, 1 december 1950, 3.

Scott, Chr., A historian and his world. A life of Christopher Dawson 1889-1970. Londen, 1984.

Serrarens - ‘P.J.S. Serrarens 60 jaar’. Utrechts Katholiek Dagblad, 10 november 1948.

Singelsma, S., Socialisten, liberalen en Europa. De houding van de PvdA en de VVD 1945-1980. Doctoraalscriptie. Groningen, 1979.

Smit, C., De liquidatie van een imperium. Nederland en Indonesië, 1945-1962. Amsterdam, 1962.

Smit, C., De dekolonisatie van Indonesië. Feiten en beschouwingen. Groningen, 1976.

Spaak, P.-H., Combats inachevés. Dl. 2. Fayard, 1969.

Spanning, H. van, De Christelijk-Historische Unie (1908-1980). Enige hoofdlijnen uit haar geschiedenis. Twee delen. Z.p., 1988.

Spengler, O., Der Untergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte. Twee delen. München, 1918-1922.

Spierenburg, D., et R. Poidevin, Histoire de la Haute Autorité de la Communauté Européenne du Charbon et de l'Acier. Une expérience supranationale. Bruxelles, 1993.

Sprenger, J.J.C., Petrus Josephus Servatius Serrarens. Kandidaatsscriptie. Amsterdam, 1972.

Sprenger, J.J.C., ‘Serrarens’. Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland. Dl. III. Amsterdam, 1988, 188-191.

Stikker, D.U., ‘The functional approach to European integration’. Foreign Affairs. An American Quarterly Review. Lancaster/New York, 1950, 436-444.

Stikker, D.U., Memoires. Herinneringen uit de lange jaren waarin ik betrokken was bij de voortdurende wereldcrisis. 's-Gravenhage, 1966.

[p. 227]

Streit, C.K., Union now. A proposal for a federal union of the democracies of the North Atlantic. London, 1939.

Tendeloo, N.S.C., ‘Nabetrachting’. Paraat. Weekblad van de Partij van de Arbeid, 28 mei 1948, 5.

Tichelman, F., ‘Socialisten en Europa in de negentiende eeuw. Enkele indrukken’. In: W.A.F. Camphuis en C.G.J. Wildeboer Schut, Europese eenwording in historisch perspectief. Factoren van integratie en desintegratie. Zaltbommel, 1991, 77-88.

Tindemans, L., - De Europese Unie. Verslag van de heer Leo Tindemans. Bulletin van de Europese Gemeenschappen, 1976.

Toynbee, A.J., Civilization on trial. New York, 1948.

Trausch, G., ‘Der Schuman-Plan zwischen Mythos un Realität. Der Stellenwert des Schuman-Planes’. R. Hudemann, H. Kaelble und K. Schwabe (Hrsg.), Historische Zeitschrift. Bnd. 21. München, 1995, 105-128.

Treaty - The treaty of Versailles and after. Annotations of texts of the treaty. New York, 1968.

Troelstra, P.J., ‘Het politiek systeem der sociaaldemocratie’. Scheveningen, 1907. In: E. Hueting, F. de Jong Edz. en R. Neij, Troelstra en het model van de nieuwe staat. Assen, 1980, 237-245.

Troelstra, P.J., Gedenkschriften. Dl. 4. Amsterdam, 1931.

Vandenbosch, A., Dutch foreign policy since 1815: a study in small power politics. Den Haag, 1959.

Verhallen, H.J.G., R. Fernhout en P.E. Visser (red.), Corporatisme in Nederland. Belangengroepen en democratie. Alphen aan den Rijn/ Brussel, 1980.

Vermeulen, B.P., ‘Slikken of stikken? De invloed van het parlement op het buitenlands beleid’. Staatscourant, 29 juni 1993, 5-6.

Visser, R.K., De Christelijk-Historischen en Europa. Doctoraalscriptie. Rijksuniversiteit Groningen, 1980.

Voorhoeve, J.J.C., Peace, profits and principles. A study of Dutch foreign policy. Leiden, 1985.

Weg - De weg naar vrijheid. Een socialistisch perspectief. Rapport van de Plancommissie van de Partij van de Arbeid. Amsterdam, 1951.

Weisglas, M., Benelux. Van nabuurstaten tot uniepartners. Amsterdam/ Brussel, 1949.

Wellenstein, E.P., ‘Europese integratie en Atlantische samenwerking. Wederzijdse stimulans of hinderpaal?’ In: Dezer jaren. Buitenlands beleid en internationale werkelijkheid. Beschouwingen aangeboden aan J.L. Heldring bij diens afscheid als directeur van het Nederlands Genootschap voor Internationale Zaken. Baarn, 1982, 127-141.

[p. 228]

Wels, C.B., ‘Van Karnebeeks breuk met de traditie’. In: Figuren en figuraties. Acht opstellen aangeboden aan J.C. Boogman. Groningen, 1979, 193-221.

Westers, M.F., Mr. D.U. Stikker en de na-oorlogse reconstructie van het liberalisme in Nederland. Amsterdam, 1988.

Wheare, K.C., Federal Government. London/New York/Toronto, 1967 (1ste druk: 1946).

Wiebes, C., and B. Zeeman, Belgium, The Netherlands and alliances 1940-1949. Z.p., 1993.

Wielenga, F., ‘De Partij van de Arbeid en het Marshallplan’. In: J. Bank e.a. (red), Het vijfde jaarboek van het democratisch-socialisme. Amsterdam, 1984, 128-159.

Wieten, J., Dagblad en doorbraak. De Nederlander en de Nieuwe Nederlander. Kampen, 1986.

Winock, M., Histoire politique de la revue ‘Esprit’ (1930-1950). Paris, 1975.

Zenner, M., ‘Die Saarfrage und der Aufbau Europas 1948-1950’. In: R. Poidevin (ed.), Histoire des débuts de la construction européenne (mars 1948-mai 1950). Actes du colloque de Strasbourg 28-30 novembre 1984). Bruxelles/Milano/Paris/Baden-Baden, 1986, 327-342.