Vader vertelt

[p. 191]

Hebben de wijzen ooit Bethlehem gezien?

Geen mens in dit land of hij is zeker vijf maal in zijn nietswaardig leven met het bijbelse kerstverhaal gekonfronteerd en evenzoveel maal met de daarop geïnspireerde christelijke feestdagen als hij jaren telt. Gelovigen en ongelovigen gaan, wat het kerstgeluk betreft, onder hetzelfde juk door en genieten van enige vrije dagen. De heidense honden profiteren hierbij op schandelijke wijze van de door hun christelijke broeders bevochten rechten, zich onderwijl bescheurend om de devotie der talloze kerkgangers. Ook in PC zijn in de loop der jaren vele grappen gelanceerd over dit onderwerp en terecht want wat de roomsheid en het protestantisme niet alleen al in de theorie van hun leer er van gebakken hebben is verbazingwekkend. Laten we dat eens aan de hand van het kerstverhaal mogen bewijzen.

De basis van dit alles is de Bijbel. Het gaat er i.d. niet om of men dit boek nu gelooft of niet - al zou ik de sceptici er wel even op willen wijzen dat er gemeenlijk geen rook is zonder vuur. Het is echter de enige bron waarop het kerstgebeuren stoelt. Hierbij kan ik het overigens niet laten zijdelings op te merken dat die usurperende christenen ook wat het kerstverhaal betreft gebruik maken van bij uitstek joodse bronnen, hoe vervelend dit mogelijk vele joden in dit verband weer in de oren mag klinken. Wat dat betreft hebben de christenen tot Handelingen 28:28 zelfs geen enkel recht op het nieuwe testament! Maar goed, de tijd dringt, de dag spoedt zich ten einde en we hebben nog wat te leren voor de boeg. Zij die mij tot hier toe hebben willen volgen moeten er nu wel de Bijbel bij nemen want er is al zoveel oeverloze praat over dit boek geloosd zonder dat de Schrift-zélf erbij werd geraadpleegd dat allerlei on-

[p. 192]

juiste voorstellingen nooit als zodanig zijn onderkend wat weer tot gevolg heeft gehad dat er onder de goegemeente in de loop der eeuwen nauwelijks vorderingen zijn gemaakt in de kennis in dezen. Prijst apostel Paulus niet de verder volslagen onbekende Bereërs tegenover de veel aandacht vragende en dan ook ruimte in beslag nemende gemeente van Thessalonika omdat zij als ware krentenwegers wat Paulus had te zeggen nauwkeurig aan de hand van de Schriften napluisden of het allemaal wel waar was wat die apostel had te vertellen? (Handelingen 17:11).

Zoeken we op Mattheus, het 2de hoofdstuk en dan is het meteen raak. Men spreekt altijd van de drie wijzen uit het oosten In roomse kerstverhalen zijn het vaak de Moor (neger), een Indiaan of chinees en een fraaie blanke uit West-Europa. Dat er gesproken wordt over drie zal wel komen omdat er sprake is van 3 soorten kadoo's; goud, wierook en mirre (wat dit laatste ook moge wezen). In de statenvertaling heeft men het over enige Wijzen maar dat was om het lezen te vergemakkelijken want in de oude teksten wordt slechts gesproken van wijzen van het oosten zijn te Jeruzalem aangekomen. Het kunnen er dus evengoed zesenveertig geweest zijn. Wat waren die wijzen nu voor mensen? De tekst heeft magoi. Wij zouden zeggen Magiërs. In het oude testament worden deze lieden aangeduid als Sterrenwichelaars en in één adem genoemd met duivelskunstenaars. Een merkwaardig volkje dus, dat beweerde uit de loop der sterren de gang van zaken te kunnen voorspellen. Het was in die tijd dan ook bonton dat een zichzelf respekterende vorst dit soort astroloogachtige geleerden in dienst had. Deze magiërs werden overigens door de joden gehaat als de pest.

En opnieuw is het raak. Het is ronduit verbazingwekkend met welk een zelfverzekerdheid deze lieden te Jeruzalem optreden.

[p. 193]

Ze informeren niet eerst voorzichtig of er misschien iets loos is maar vragen alleen even de weg met ‘Waar is die geboren Koning der Joden?’ Dit én die vracht aan goederen die ze bij voorbaat bij zich hadden plus het door hen verspreide kommunikee dat ze Zijn ster gezien hadden behoeft, dunkt me, enige toelichting.

Stel voor dat er onder die toenmalige astrologen zoiets bekend zou zijn geweest als een zgn. koningsster, hoe wisten ze dan dat het hier een Israëlische affaire betrof en niet bijv. de aankondiging van de geboorte van de vorst van Rome of een president van Egypte? Die magiërs moeten dan ook wel op de hoogte zijn geweest van Israëls Messiach-verwachting en er zelfs geloof aan hebben gehecht. Wie heeft hen op de hoogte gebracht van deze kennis? Nou, er zijn nogal wat joden niet uit de Assyrisch-Babylonische ballingschap, zo'n 500-400 v. C., teruggekeerd. Zij hebben zich verspreid over alle landen van de toenmaals bekende wereld (Handelingen 2:9-11). Onder deze verstrooiden waren er velen die het woord der vaderen niet prijs gaven gezien al die synagogen die Paulus op zijn reizen tegen kwam. En in die synagogen leerde de jood de wet, de psalmen en zijn profeten want bij alle sores bleef het zijn voorrecht dat aan hem de woorden waren toevertrouwd zoals eerder genoemde apostel in Rom. 3:2 zegt. Daarbij, Hand. 2:10, maakten de joden, hoe afgezonderd zij zich ook hielden en werden gehouden toch proselieten. En die Magiërs, geleerden en kinderen van hun tijd raakten natuurlijk op de hoogte waar Abraham zijn mosterd haalde. Het is zelfs zeer waarschijnlijk dat ze ten naaste bij de tijd wisten waarop e.e.a. te gebeuren stond want dat er vrome joden waren die dát weer wisten staat vast. Spreekt Lukas 2:25 niet dat er ten tijde van Jezus' geboorte joden waren die de vertroosting Israëls verwachtten? De pro-

[p. 194]

feet Daniël immers had nogal nauwkeurig dit tijdstip aangegeven (Dan. 9:25) ... zeven weken en twee-en-zestig weken... Dit zijn jaarweken, een bij Israël bekende tijdsberekening (Lev. 25:8). Deze en de toenmaals geldende kalender waren voor nogal wat gelovige joden voldoende om de Messiach in deze tijd te verwachten. En wanneer die Wijzen ook nog bekend waren met die profetie van een kollega van ze, Bileam, die eeuwen ervoor al nadrukkelijk gewag maakt van een ster die zou voortgaan uit Jacob, en een scepter die zou opkomen uit Israël (Numeri 24:17) dan is het kordate optreden in Jeruzalem wel te verklaren.

Enfin, zowel de toenmalige vorst Herodes als de bevolking van Jeruzalem werden ontroerd door de Wijzen. Herodes voelde zich als koning al gewipt en de bevolking was de Romeinse bezetting inmiddels zat en er was niet veel meer voor nodig om daadwerkelijk tot verzet over te gaan wat dan ook in het jaar 67 is geschied. Het is niet moeilijk om Herodes kindermoordenaar gedachtengang te volgen. Deze Idumeeër (afstammeling van Ezau die een prima toekomst in ruil gaf voor een pan soep) die, om politieke redenen natuurlijk, de joodse wetten naleefde, was donders goed van de Messiachverwachting op de hoogte en wist uitstekend van wie hij te horen kon krijgen waar zijn konkurrent geboren kon zijn. De priesters en schriftgeleerden wisten dit immers uit de geschriften der profeten. Hij konsulteert ze, verwijst vervolgens de Wijzen naar Bethlehem en dezen stappen dan ook maar weer eens op. En dan gebeurt er iets zonderlings. In het verhaal lezen we duidelijk dat de Wijzen de ster slechts in het oosten hadden gezien en dat het opnieuw waarnemen van de ster op hun weg naar Bethlehem hen ronduit verraste. Wat nu? Ze zien een ster in het oosten en weten

[p. 195]

daarop Jeruzalem te vinden. Dan, op weg naar Bethlehem, een afstand van zo'n 8 km, een drukbegane route bovendien waar genoeg gelegenheid is zo dit nodig mocht zijn de weg te vragen, komt ineens die ster hen opnieuw onder ogen! Daar moet een reden voor zijn. En die is er. Luister maar. Zonder die ster waren ze zonder twijfel in Bethlehem aangekomen. Maar wat doet die ster? Uit het zicht van de stad (waar op de transen, daar kun je donder op zeggen, de geheime politie van Herodes dat stelletje vreemdelingen staat na te kijken om te zien of het gezelschap zich inderdaad in de richting van Bethlehem beweegt -) zwenkt die ster en gaat terug naar het noorden, naar Nazareth, om tenslotte stil te staan boven het huis waar Josef met zijn Maria en hun kind woonden. Dus niks geen Bethlehem, stal, kribbe, vee, stro en de lamp voorover maar gewoon, thuis bij moeder. Dit alles wordt niet eens genoemd in het verhaal! Nu wordt ook Nazareth i.d. niet genoemd maar daarvoor moeten we even wat verder kijken in de Schriften. Voor alles dient echter eerst duidelijk te worden gemaakt dat de Wijzen véél en véél later bij de familie moeten zijn aangekomen dan menigeen zo lief is of minstens voor lief nam.

Het ligt voor de hand want in de reden dat die ster aan de Wijzen is verschenen tijdens het gebeuren op de velden van Efratha waar vele engelen zich op onmiskenbare wijze aan de aldaar vertoevenden kenbaar maakten bij de geboorte van Jezus. Daarna hadden de Wijzen zich nog op hun tocht voor te bereiden, te pakken, hun route te bespreken en te gaan. In het verhaal lezen we trouwens dat Herodes die zich bij voorbaat voorneemt de jonge konkurrent te doden, nauwkeurig informeert wanneer die ster aan de heren verschenen is en dan tot de konklusie komt dat het kind wel zo'n twee jaar oud moet

[p. 196]

zijn. En zelfs wanneer hij, voor de zekerheid zal ik maar zeggen, er een jaar bovenop deed, dan was het kind toch één jaar geleden al geboren. Het is onvoorstelbaar dat Maria en Josef om de christelijke traditie te plezieren een jaar of langer in zulke weinig rooskleurige en onkomfortabele omstandigheden op de koude keldervloer zijn blijven zitten. Die waren natuurlijk allang weer thuis in Nazareth wat ook nog langs een andere weg te bewijzen valt. We kombineren daarvoor Leviticus 12 en Lukas 2. In Leviticus vinden we de wet voor de vrouw die een kind heeft gekregen. Is dit een jongetje dan zal zij als vrome joodse memme (het is i.d. aardig erop te wijzen dat Josef, timmerman van beroep, daarnaast zeer goed een rabbijn, een chacham geweest kan zijn omdat zijn beroep in die tijd bij uitstek het handwerk was van de onderzoekers en kenners van wet en leer) om te beginnen 7 dagen in afzondering doorbrengen. Op de 8ste dag wordt het jochie besneden waarna ze nog 33 dagen ritueel onrein is wat wil zeggen dat ze niets zal aanraken wat heilig is en zich niet in de tabernakel of, in die tijd, de tempel vertoont. Pas op de 42ste dag gaat ze naar de tempel voor de offerande die bestaat uit een éénjarig schaap en een duif. Was dit echter te begrotelijk dan waren 2 jonge duiven of tortelduiven al voldoende. Was het kind bovendien een zoon dan ging het mee om G'd gelost te worden. En wat lezen we nu in Lukas 2:39? Dat Josef en Maria, nadat ze hadden voldaan wat aan de Wet te doen was, dus 42 dagen na de geboorte van hun kind, via de tempel naar hun woonplaats Nazareth terug keerden. Nogmaals, terecht want in Bethlehem zaten ze slechts dank zij de grillen van keizer Augustinus die vond dat z'n onderdanen geteld dienden te worden maar hun huis was in Nazareth waar Josef ook zijn werkkring had. Na in de tempel te Jeruzalem hun godsdienstige plichten te hebben vervuld is er geen

[p. 197]

reden naar die ellendige stal terug te keren. In het verhaal staat daarbij duidelijk dat de Wijzen Maria en Jezus in het huis aantroffen. Dus niks geen kribbe en café. Josef komt daarbij ook helemaal niet ter sprake wat zeer voor de hand ligt want de Wijzen waren onaangekondigd op bezoek en Josef natuurlijk naar zijn werk.

Maar de traditie is hardnekkig en de logika vaak zoek dus doen we er nog een schepje bovenop en overzien nog eenmaal de situatie. De Schrift zegt niet alleen nadrukkelijk dat de familie, na hun bezoek aan de tempel te Jeruzalem weer in Nazareth is gaan wonen maar vertelt ook iets van belang wat hun verblijf in Jeruzalem betreft. In het verhaal staat met klem dat J. en M. niet in staat waren het gewone offer, dat jonge schaap en die duif, te offeren. Ze moesten het als ware armoezaaiers doen met een paar tortelduiven. En dat, volgens de christelijke traditie, voor wetsgetrouwe joden die juist door de geschenken van de Wijzen zo goed bij kas waren komen te zitten... Of driewerf foei! voor de heilige familie of hetzelfde voor een traditie die zo'n verdachtmaking van ongehoorde krenterigheid suggereert. Bezien we nog even die misse Herodes die een partijtje met de grote Schaakmeester niet uit de weg ging. Al bij de opening blundert hij ontegenzeglijk door, onder het mom van hoffelijkheid bijvoorbeeld, niet even iemand met de Wijzen naar Bethlehem mee te zenden. Dan was hij tenminste op de hoogte geweest van het juiste adres van de jonge Koning. Nu stevenen zijn soldaten in gestrekte pas naar het verkeerde dorp om er de kinderen in om te brengen. Maar de vorst blijft geplaagd worden. Niet door schuldgevoelens maar door onzekerheid. Is er geen kind over het hoofd gezien? Dan laat hij ook nog naar Jezus zoeken waarop het gezin de wijk neemt naar Egypte; nu in belangrijk betere omstandigheden, geholpen

[p. 198]

door de grandioze meevaller die de Wijzen hun te Nazareth bezorgden. Wijzen die nooit in Bethlehem zijn geweest.

Dat we uit bovenstaande hebben mogen leren dat het de moeite loont de Bijbel nauwkeurig te lezen ook al meent men hetgeen men leest alreeds uit het hoofd te kennen!

Indachtig Jo Kal, bij leven Godsdienstleraar te Amsterdam.

Propria Cures, 22.12.'73.