Vader vertelt

[p. 13]

Op kantoor

Wonderlijk wonderlijk toch, die wolkengevaarten die daar door de lucht drijven moeten, zo niet van vorm dan toch wel qua inhoud, dezelfde zijn als die welke ik indertijd vanaf de veranda aan de achterzijde van de ouderlijke flat in het zomerse ochtendgloren volgde terwijl ik op de tast inmiddels de das strikte in een amerikaanse knoop die zich zoveel breder en rechtlijniger toonde naast de altijd wat langwerpiger, wat artistieker want slordiger uitvallende engelse strop, en het boord van mijn overhemd naar beneden sloeg. Was er toen iets lulligers denkbaar dan een omhoog gerolde of, wat nog erger was, een vooruitgestoken boordpunt omdat het baleintje onder het dragen ongeweten was gebroken? Ach, elke tijd heeft van die gevoeligheden die adolescenten zo adembenemend bij de strot kunnen grijpen. Ze zijn nauwelijks het memoreren waard, zeker niet naast de waarlijk belangrijke zaken zoals je plaats weten, inmiddels een toekomst zoeken om dan als de donder karriëre te maken: Altegaar dingen waarmee ik druk doende was. En dat alles kon voor de werkende jongere te Amsterdam slechts via de goed in de verf zittende en in neon badende leslokalen van het instituut Schoevers aan de van Baerlestraat. Dat was in de avonduren nog eens een komen en gaan daar

[p. 14]

van fijne jonge mensen die beseften dat kennis, of beter diploma's macht, in ieder geval een beter salaris beloofden! Ook ik was een van hen en bezocht twee maal de kursus handelskorrespondentie en een dubbel aantal keren de typevaardigheidlessen waar we onder de strikte klanken van het ballroomorkest van Victor Silvester met acht vingers de toetsen van de grote kantoormachines bespeelden; de duimen steeds gereed om de spatiebalk in te drukken. De rest van de avondlessen bracht ik, zolang de kursussen duurden, verder in het nabijgelegen Vondelpark door waar het, al naar het seizoen, stoofheet, ijskoud of drijfnat was, voor welk laatste natuurverschijnsel ik met sukses beschutting zocht in de muziektent. De ontdekking van dit verkwanselen van tijd bleef uit tot aan de prijsuitreiking waarna het mijn opvoeders gelukte de helft van het reeds gestorte studiegeld alsnog van het instituut gerestitueerd te krijgen.

Inmiddels dwong ik overdag de maatschappij wel terdege een stuk brood af aan een bureau van de Gist- & Spiritusfabriek, depot Amsterdam dat gevestigd was aan de Reguliersgracht, oneven zijde, enige huizen van de hoek.

Was ik gelukkig? Wat kan dat schelen! Als het leven zich maar ontwikkelde naar behoren. En dat deed het al oogstte ik er, behalve een te verwaarlozen salaris, slechts een op zijn zachtst gezegd diepe meewarigheid mee bij de drie andere kantoorbedienden. En inderdaad, met welk een geduld zij ook trachtten mij de werkzaamheden uit te leggen en steeds weer te verklaren, het lukte mij nauwelijks tot niet de vele uniforme, gele kaarten die toch zo overzichtelijk in de drie houten bakken gerangschikt stonden op de juiste wijze in te vullen. Hoewel ik mij hiervoor licht schaamde kon ik er toch niet erg van onder

[p. 15]

de indruk komen omdat ik reeds toen al begreep dat één zo'n zwakke schakel in de keten van het totale personeelsbestand het concern nauwelijks zou kunnen doen wankelen. Alleen rond klokke vijf, elke dag weer, was het even spitsroeden lopen want dan kwamen de vijf rijders, waarvan Willem altijd met enige schade, van hun respektievelijke wijken terug, stalden hun blauwe ford en bedford bestelwagens tussen de bomen van de gracht en begonnen al in het pakhuis, waardoorheen ze eerst moesten om het kantoor te bereiken, te schreeuwen dat hun voorraad al weer niet klopte met de door mij in de ochtend aan hen uitgereikte lijsten.

Hartverwarmend was het dan om, terwijl ik mij maar weer eens naar het toilet begaf, de solidariteit te proeven van mijn kollega's die het geschreeuw van de in pilo pakken gestoken chauffeurs smoorden in dat dedain, het hogere personeel zo eigen. O zeker, alle partijen waren overtuigd van mijn talloze vergissingen in de voorraadadministratie maar dat gaf die blauwe rijers als Willem die altijd met een kapotte wagen thuiskwam, en Jan die eens voor een heterdaadje, nota bene in het bedrijf zélf, twee maanden moest zitten, nog niet het recht te schreeuwen en te vloeken op het kantoor! En, eerlijk gezegd, we hadden daarin gelijk want het wel en wee van het bedrijf in het algemeen en hun voorraden aan gist en spiritus in het bizonder konden de chauffeurs nauwelijks iets schelen. Ze pakten alleen maar hun kans om stennis te maken waardoor ze tenslotte het recht verloren het kantoor te betreden en zich weer, net als vroeger, met het belletje moesten melden en door het glazen luikje in de deur, dat zo nodig hermetisch afgesloten kon worden, nog slechts te woord werden gestaan. En vooral 's winters tikte dit aan want het was dan verrekte koud in het pakhuis en de magazijnkelder waar geen kachel mocht worden

[p. 16]

geplaatst in verband met het brand- en ontploffingsgevaar van de door de houten fusten heenslaande spiritus- en alkoholdampen. De verbittering was dan ook groot onder de mannen en wanneer blikken door het glas, dat het warme kantoor van de bedrijfsruimte afsloot, hadden kunnen doden terwijl ze op de tonnen gezeten hun brood vermaalden in het ongezellige licht van wat rondhangende elektrische peren waarbij de sneeuw op de leren schouders van hun pakken maar langzaam smolt, ik was zeker vele malen gestorven!

Dit alles kwam tot stand onder de bekwame leiding van de direkteur, de heer van der Kaar. Klein, tegen de tachtig lopend en immer in zwarte pakken gekleed, met een sterk maar natuurlijk want op dat typische gevoel van verantwoordelijkheid gebaseerde vertoon van autoriteit, was hij de eerste in mijn korte bestaan die me liet ervaren hoe eenvoudig het tenslotte is om de baas te spelen. Zoals deze man in de poort van het depot kon verschijnen terwijl de zon door het zachte groen van de bomen achter hem speelde en met de carillonklanken van half negen in de ochtend in banen het pakhuis binnenviel, was adembenemend. En hij wist dit! Deze in zijn werk gestolde had mij in dienst genomen om ook een fabrieksjongen eens de gelegenheid te geven hogerop te komen. Een in die tijd verlicht standpunt. Daarbij had hij eveneens de overtuiging dat ik geregeld avondkursussen bezocht. Dit, mijn goede handschrift en punktueel op tijd komen waren voor hem voldoende reden mij voorlopig ook in dienst te houden.

Ook van der Kaar kontroleerde mijn werk wel eens. Dan zag ik hem met angst en beven met de bakken gele kaarten voor zich aan zijn bureau in het glazen direktiehokje plaats nemen waar hij dan van de ene verbazing in de andere viel tot hij een

[p. 17]

vuist balde om deze uiteindelijk langzaam boven het hoofd te heffen. Toch heeft hij die hand nooit weer donderend laten neervallen op het met inkt bespatte blad waarop het toestel stond dat hem direkt verbond met het hoofdkantoor te Delft. En nooit heeft hij éénmaal uitgevaren tegen mij; waarschijnlijk omdat hij eenvoudig niet met mij sprak en al zijn op- en aanmerkingen liet overbrengen door de Bruin, onze boekhouder. En daar deze, wat wij nu zouden noemen, een flikker was en mij lief had, kreeg ik de direktionele verwijten als bonbons verpakt overgebracht.

Was er vrede in mijn hart? Nauwelijks. Wanneer het weer het toeliet en ik met de fiets ging, zong, floot, neuriede en spuwde ik de swingende yell van verzet tegen de ook toen al ontzaglijke verveling, het Bebop spoken here! als rochels over het asfalt van de Vijzelstraat waarbij ik natuurlijk wel zorgde dat het mij omringende verkeer het paba ba paba ba papa overstemde anders was je bij het eerste het beste stoplicht onder de drommen medefietsenden de risee. En we zagen elkaar toch al zowat elke dag. Gelukkig dat ik mij goede vooruitzichten had aangeschaft. Nog even, nog enkele jaren en ik zou dit land verlaten om mij definitief in Nederlandsch-Indië te vestigen. Die gordel van smaragd trok me geweldig en in die samenleving van kleine lieve mensen in sarong en kabaai waarboven je al van nature uittorende was een karrière als planter zo gemaakt. In de rieten stoel op de galerij gezeten, temidden van grote chinese pullen, hurkende bedienden en wajangpoppen aan de wand terwijl de grammofoon op 78-toeren de zang van de indische zusjes deed schallen of het zoete geluid van die vreselijke toeters, bellen en symbalen van de gamelan in de schemer onder het rijsttafelen uit de kampong in de verte tussen

[p. 18]

al dat alang-alang naar je toedreef, kon je oud worden, zoals mijn oom Theo bewees. En vers vlees was ook al geen probleem want je schoot met de long-rifle zo vanuit je rieten stoel in de al bij het trapje naar de galerij beginnende, hoogoprijzende jungle tot een schelle schreeuw bewees dat je had geraakt en de bedienden nog slechts tussen de magnolia's en broodbomen de kantjil die zulke smakelijke bouten geeft behoefden te vinden terwijl jij met het glas in de hand inmiddels glimlachend toekeek.

Maar toch, onze jongens op het journaal in de door mij gefrekwenteerde Cineac Reguliersbreestraat die met indrukwekkend materieel de orde aldaar handhaafden en de peloppers tot aan de demarkatielijn achterna zaten, staken met hun witte haren, slungelige lijven en tinnetjes bier in de hand nogal lelijk, zo niet ongunstig af temidden van de eenvoudige tani's in hun dessa's en hoewel we keer op keer als een mes door de boter door de nationalisten heenjoegen en we de Siliwangidivisie, keurtroepen toch van de zich Indonesiërs noemende opstandelingen, steeds maar weer bij kop en kont de dichtstbijzijnde kali inmieterden, voelde ik er weinig voor dit alles via het oorlogsvrijwilligerschap te bereiken. Je uniform maakte een schietschijf van je voor elke sluipschutter en in Batavia zetten ze je eten voor waarin geraspte bamboe, gebakken spons of gestampt glas was verwerkt. Het was, kortom, niet sjiek genoeg.

Jaja, en ontslagen werd ik tenslotte toch nog, wat ik tot het einde van de maand daarop wist te verbergen, slenterend door de stad en met een getuigschrift in mijn zak dat, zo niet jubelend, dan toch maar verklaarde dat ik immer op tijd het werk had aangevangen doch dat mijn kracht nu eenmaal naar de

[p. 19]

diepste overtuiging van de direktie toch meer lag in de handel, de nijverheid of de industrie. Ze hadden eens moeten weten hoe gelijk ze daarin hadden!