Den hof en boomgaerd der poësien

Regelnummers proza verbergen

[p. 1]

[Tekst]

1⁺I Den hof 2 en boomgaerdaant.

3der Poësien, inhoudende menigher-³ 4 ley soorten van Poëtijckelicke blommen: dat is⁴ 5 diuaersche materien, gheestelicke, amoureuse, boer-⁵ 6 dighe & ç. oock diuaersche schoon sententien,⁶ 7 inventien ende manieren van dichten, naer d'exem-⁷ 8 pelen der Griecsche, Latijnsche, en Fransoi-aant. 9 sche Poëten, en in summa alzulcx dat⁹ 10 een yeghelick daer yet in vinden¹⁰ 11 zal dat hem diend, oft¹¹ 12 behaeghd:

13 Autheur Lucas d'Heere,

14 Schilder van Ghend.

15 T'ovtste is tbeste.aant.

16 Paeys is goedt.¹⁶aant.

17 Te Ghendt,

18 By Ghileyn Manilius, ghezworen Drucker,

19 wonende by de vijf Helmen, op de Cooren

20 Leye. Anno M.D. LXV.

21 Met Privilegie voor drie Iaren.

+ [pag. 1]

3 menigherley: velerlei.

4 poëtijckelicke: dichterlijke.

5 materien: onderwerpen.

6 sententien: uitspraken.

7 inventien: vindingen.

9 in summa: kortom.

10 een yeghelick: eenieder.

11 dienen: geschikt zijn voor.

16 Paeys: vrede.

[p. 2]

⁺II Den Drucker tot den Lezer.

1 Beminde Lezer ick wille V.L. wel te kennen gheuen dat den Autheur 2 ieghenwordigh in zijn dichten ghebruuct heeft reghels mate, dat is (op datt² 3 verstaen die van der conste niet en zijn) alle de reghels, oft versen van een³ 4 Referein, oft ander werc, zijn van eender mate van syllaben: zo ghy be-⁴ 5 vinden sult. Behoudens dat ghy de e sinalepha, staende an d'hende van⁵aant. 6 d'woort, niet mede en telt, alser een vocale naer volght: ooc en wort hier 7 niet mede gherekent de leste syllabe van het woordt, staende an d'hende 8 van de reghels, als tselfde woordt in den midden ende niet op d'hende stijf⁸ 9 uut ghepronunchiert word. Welcke perfectien met meer ander, al schijnen⁹ 10 zy nieuwe, nochtans by de gheleerde gheheel bekend zijn, en de dichten¹⁰ 11 zulcke gratie gheuen, dat ghy ooc die goed vinden zult, als ghijse wel 12 verstaed.

+ [pag. 2]

2 ieghenwordigh: nu; reghels mate: versmaat; op datt: opdat het.

3 conste: conste van Rhetorijcke (zie IV, 38).

4 zo: zoals.

5 Behoudens dat: mits.

8 stijf: met kracht, beklemtoond.

9 perfectien: volmaakt-, volkomenheden.

10 gheleerde: ontwikkelden.

IIIaant. Eleonora Carboniers tot den Lezer.

Comt vermaect u hier in desen Boomgaerd plaisant,
Daer Poëtsche vruchten ghegroyt staen abundant:²
VVilt (zegghe ick) hier lezen de blomkins excellent,³
Maer neemt voor al de beste, zoomen oyt bevant⁴
Dat tBiekin thonich neemt uut alle blomkins gent.⁵

2 abundant: overvloedig.

3 lezen: plukken.

4 zoomen oyt: zoals men altijd; bevant: ondervond.

5 gent: lief, mooi.

⁺IVaant. An den edelen ende weerdighen Heere, heer Adolf van Bourgondien, Ridder, Heere van VVackene, Capelle & ç. Hoogh-bailliu der vermaerder stede van Ghent, ende vice Admirael generael, Lucas d'Heere Saluyt.

1 Alzo ic my (eerwerdighe Heere) zomtijds vermaect hebbe in den lustighen¹ 2 hof der Antique ende Moderne Poëten (ghelijc zulcke delectatie de schilders² 3⁺ vvel vought en eyghen is, volghende dat Horacius seyt: Pictoribus atque³aant. 4 Poëtis) hebbe daer in zulc behaghen ghenomen dat ic my niet en const 5 onthouden, die naer te contrefaicten (slachtende Echo) in ons vlaemsche⁵aant. 6 tale, als nu ende alsdan vvat dichtende voor tijtcortinghe. Ende dat niet tot⁶

+ [pag. 3]

1 Alzo: aangezien; eerwerdighe: achtens-waardige; lustighen: aangename.

2 delectatie: genieting.

+ Horaci. in art. Poet.

3 vought: past.

5 onthouden (wed. ww.): iets nalaten; contrefaicten: nabootsen; slachten: gelijken op.

6 als nu ende alsdan: nu en dan; tijtcortinghe: ontspanning.

[p. 3]

7 dier meeninghe dat ic zulcke mijn beuselinghen zoude laten int licht 8 commen. VVant my heeft altijt vvel voorghestaen dat den voorseiden⁸ 9 Poëte zeyt, te vveten, datmen zijn carmina by hem behoort te hauden neghen⁹ 10 iaren. VVillende datmen daer op sal rypelick letten, die dicmael ouerzienaant. 11 ende corrigieren eermenze laett int licht commen: op dat zy (alzo) zouden 12 te bet ghevvapent zijn, ieghens de berespinghe diese ondervvorpen zijn,¹² 13 als zy voor alle mans oordeel moeten passeren. Nochtans niet teghenstaende 14 dies, heeft my de begheerte van zommighe daertoe ghebroght, dat ic dese 15 myne dichten (de vvelcke zom in mijn ionghde oft kindscheit ghemaeckt¹⁵ 16 zijn) hebbe laten prenten. Ende al eyst (eervveerdighe Heere) dat vvy dese¹⁶ 17⁺ oft ander vlaemsche Poësie niet en connen toegheuen de bevallicheyt die¹⁷ 18 vvel ander hebben: nochtans en is zy daerom niet te verachten, ist dat 19 anders den gheest oft d'inuencie der Poësie daer in blijckt. D'vvelck het¹⁹aant. 20 besonderste ende tcorpus is van der conste: en daer deur een Poëte meerst²⁰ 21 verdient de eere van desen name, Godlic en hemelsch ghenaemt te zyne, 22 naer d'opinie van Cicero, Ennius en Plato. Ende ic hope dat die van rede-⁺aant. 23 licken iugemente zijn in dese mijn vveercken dat vinden zullen (zoo verre²³ 24 als mijn verstant hem streckt): ic meene eenighe Poëtelicke inuentien, goede²⁴ 25 sententien, bequaem argumenten oft materien: al en vvarent maer de²⁵ 26 guene die ic ghenomen hebbe uut d'alder excellentste Autheuren, dat ick²⁶ 27 my gheensins en schame: ia ic zoude my laten dijncken eere ghenough²⁷ 28 t'hebben mocht ick slechts voor een goed Contrefaicter der ander excel-²⁸ 29 lente Poeten passeren: vvant dat hebben schier ghedaen alle schriuers en²⁹aant. 30 Autheuren. Virgilius, Strabo van Creten, en Cicero hebben veel sententien 31 en propoosten uut Homero ontleent: uut den vvelcken (seit Patricius)³¹ 32 meerst alle Poëten haren oorspronc nemen, zo alle riuieren doen uut de zee 33 Occeane. Aengaende de vaersen, dichten oft rithmen, ick hebbe ooc daer³³aant. 34 in, ten besten dat ic can, naerghevolght ons auder ende beter exemplaers, ³⁴ 35 als de Latijnsche, Fransoysche ende hooch-Duytsche meer dan den oudenaant. 36 vlaemschen treyn van dichten: die (om de vvaerheit te zegghen met³⁶ 37 oorloue) in veel zaken te ruut, ongheschict en ruum is ghevveest. D'vvelcke^36-3737

8 dat: hetgeen.

9 carmina: zangen.

12 te bet: des te beter; ieghens: tegen.

15 de vvelcke zom: waarvan sommige (of: die voor een gedeelte); ionghde: jeugd.

16 prenten: drukken.

+ [pag. 4]

17 toegheuen: toekennen.

19 anders: althans.

20 tcorpus: het lichaam.

+ Cicero. in ora. Archi. Plato in dialog. Ennius in Medea.

23 iugement: oordeel.

24 hem strecken: reiken.

25 bequaem: geschikt; argumenten: bewijsgronden; materien: onderwerpen.

26 dat: waarover.

27 laten dijncken: verbeelden.

28 Contrefaicter: nabootser.

29 passeren: doorgaan.

31 propoosten: uiteenzettingen, onderwerpen.

33 rithmen: verzen; zie E. Littré, Dictionnaire de la langue française, Paris, 1956-1958, VI, p. 1591.

34 exemplaer: voorbeeld.

36 treyn: trant, handelwijze.

36-37 met oorloue: met vergunning.

37 ruut: onbeschaafd, kunsteloos; ongheschict: onervaren; D'vvelcke: hetgeen = de ‘ruutheid’ van ‘den ouden... treyn’.

[p. 4]

38 eensdeels (ic kendt) cause is dat dese onse conste (diemen t'onrechte Rheto-³⁸aant. 39 rijcke naemt) tot noch toe niet en heeft connen vervveruen de gracie vande³⁹ 40 curieuse gheleerde, hoevvel de selue haer te zeer daeraf vervremt hebben,⁴⁰ 41⁺ die beter reuerentie haer moeders tale schuldigh zijn: al en vvaert maer om⁴¹aant. 42 de goede inuentien, en fraey materien die t'al der tijt onder eenighe van 43 ons vlaemsche Poëten ghefloreert hebben: alst blijckt by diuersche haer⁴³ 44 vverken. Ende bouen al behooren vvy ons eyghen tale meer te ghebruy- 45 cken om die ende ons land te vercieren: zoo ander nacien doen. Exempel⁴⁵ 46 an de Fransoysen, al eyst dat heur studieuse ende gheleerde zeer neerstigh⁴⁶ 47 die ander spraken (die veel excellenter zijn dan haer eyghene) omhelsenaant. 48 en anthieren: nochtans en vergheten sy daer neffens haer moeders sprake⁴⁸ 49 niet alle d'eere an te doene diet heur moghelic is: die vercierende met veel 50 vvonderlicke compositien: ende die oeffenende bouen alle andere spraecken.⁵⁰ 51 VVt zulc een eerbaer couragie en schaemde hem dien alderlouelicsten⁵¹ 52 Prince Coninc Philippus van Spaengien ons Conijnghs (die God bevvare)⁵²aant. 53 grootvader, niet alleene deze Conste te verheffen in alder manieren: maer 54 ooc daermede (als eenen medegheselle der Poeten) besigh te zyne. Ende⁵⁴ 55 institueerde binnen zine landen een princelicke Camer van Rhetorijcken,⁵⁵ 56 als souueraine ouer alle Duytsche tonghen: in de vvelcke als guldebroeders⁵⁶ 57 vvaren die meeste edele van dese landen. VVelcke op dees tijt noch onder- 58 hauden vvordt binnen deser stede van Ghendt onder den titel van de Bal-aant. 59 seme. Ditte hebbe ic verhaelt eervveerdighe Heere teghen die dese conste 60 nu gheel vervverpen, ende onder de voet zoucken te bringhen: onder 61 tdecsel van d'imperfectie die zy daer in pretenderen te vinden: daer by⁶¹ 62 ghevought tmesbruuc van zommighe in haer quaet regiment. Al d'vvelc⁶² 63 haer niet en raect, die daer teghen volghen de goede zeden in beede d'in-⁶³ 64 stantien. Ende zi en hebben daerin niet meer ghelijx, dan zommighe, de^63-64 65⁺ vvelcke om eenen Iudas, den gheheelen hoop der Apostelen versmaen, ic⁶⁵ 66 meene om tmesbruuc dat in zommighe is de reste vanden goeden hoop 67 blameren. Van vvelcker soorte ic v niet en achte te zyne: maer in contrarie,⁶⁷ 68 al eyst dat ghi zeer vvel verciert sijt met diuersche spraecken (neffens v

38 kendt: beken het; cause: reden.

39 gracie: gunst.

40 curieuse: kieskeurige, veeleisende; gheleerde: ontwikkelden.

+ [pag. 5]

41 reuerentie: eerbied.

43 haer: van hun.

45 die (tale) vercieren: luister bijzetten aan.

46 studieuse: leergierigen.

48 anthieren: gebruiken, zich bedienen van.

50 compositien: (samengestelde) kunstwerken.

51 couragie: gemoedsstemming.

52 bevvare: bescherme.

54 besigh: zijn gehele aandacht richtend op.

55 institueerde: richtte op.

56 souueraine: staande boven anderen; Duytsche tonghen: Nederlandstaligen.

61 tdecsel: het voorwendsel; imperfectie: onvolmaaktheid; pretenderen: voorgeven.

62 quaet regiment: slechte handelwijze.

63 zeden: gewoonten.

63-64 beede d'instantien: beide eisen, nl. in het appreciëren (tegenover 59-61) en in het beoefenen der dichtkunst (in tegenstelling tot 61-62).

+ [pag. 6]

65 versmaen: minachten.

67 blameren: berispen, lasteren; in contrarie: integendeel.

[p. 5]

69 gheleerdheit en ander gauen) zult v gheerne verneren t'hooren dees mijn⁶⁹ 70 Musa: de vvelke ic v, als haren Appollo, toeschryue ende consacrere. V⁷⁰ 71 biddende Eer. H. de zelfde met v faueur t'omhelsen. zoo ic hope ende⁷¹ 72 betrauvve dat ghy zult: al en vvaert maer, in aspecte van mijn goede⁷² 73 ionste die ghy niet versmaedt en hebt, al hebbe ic v vvel minder zaken⁷³ 74 ghepresenteert: ende dat deur v aenghe- 75 boren goetheit: die haer ouer al ver-^75-76 76 tooght. Vaert vvel eervver- 77 dighe Heere. Vut uvven 78 huse te Ghent den 79 eersten Iulij, 80 xv^c. Lxv.

81 Den al uwen onderdanighen⁸¹ 82 Lucas d'Heere.

69 v...verneren: u gewaardigen.

70 Musa: dichterlijke voortbrengselen; toeschryue ende consacrere: schriftelijk schenk en toewijd.

71 Eer(werdighen) H(eere); faueur: gunst.

72 in aspecte van: in aanmerking genomen.

73 ionste: bewijs van welwillendheid; minder: geringer in betekenis.

75-76 haef...vertooght: zich vertoont.

81 al: geheel.

⁺Vaant. Den Temple van Cvpido, vvaer in beschreuen is den haert ende train der vvellustighe ende vleesschelicke Liefde, midsgaders der ghetrauvver Liefden natuere ende vvesen.^Titel

Inden wtcommenden tijt als de schoone Flora¹

De velden bedeckte med alderleye blommen,aant.
Daer onder dat Zephyrus (byzonder in Aurora)aant.
Cam al triumpherende, doen zagh ic voortcommen⁴
Dat iongh kind d'welc wy ghemeenlic Cupido nommen⁵
Die daer ghebood, datmen zijn ooghen soude ontbinden⁶
Om t'anschauwene (want dit was van sine waerommen)^7b
Alle die hi moght onder zijn subjecti' vinden:⁸
Doen sagh hi rondom hem alle meinschen die minden:
Coninghen, Princen, Princessen groot en cleene,
Aerme rijcke, iongh, aud, schoon, leelic en onreene.

+ [pag. 7]

Titel haert: aard; train: handelwijze; vleesschelicke: zinnelijk.

1 den wtcommenden tijdt: het voorjaar.

4 voortcommen: te voorschijn komen.

5 ghemeenlic: gewoonlijk.

6 ontbinden: van de blinddoek ontdoen.

7b want dit behoorde tot zijn bedoeling.

8 subjecti': heerschappij.

[p. 6]

 

Metten curtsten, hi zagh datt hem al was subject¹²

 

Ia selfs Goden en Goddinnen hoe sterck zy waren,

 

En my ziende onder andre, inden fleur perfect¹⁴

15

Verkeerende onder zijn discipels en dienaren

 

Zonder te ghevoelen eenigh grief of bezwaren¹⁶

 

Van zijn pilen, daer hi elcken med tormenteerde:¹⁷

 

Ende my oock hoorende in mijn dichten verclaren

 

⁺Veel injurien van hem, daerin ic blameerde¹⁹

20

Der amoureusen manieren, delibereerde²⁰

 

Mijn herte te maken' ooc vul pine ende smerte²¹

 

Om eene dien ic beminne als mijn eyghen herte.

 

 

 

Dit en failgierde hi niet, want soubijt hi doen track²³

 

Eenen pijl wten coker van doodlick dangier:²⁴

25

Zeer sterc geveerd met twist walghingh' end' ongemac²⁵

 

Hebbende eenen yseren schicht, ghesmeedt int vier

 

Van wreed ontzegh, die hi (zonder eenigh ghetier²⁷

 

En eer ic op mijn hoe was) in mijn herte schoot.²⁸

 

Zoo begonstic te ghevoelen mijn allende hier,

30

En wist doen wat van liefde was. VVant die ic bood³⁰

 

Ionste, dienst, therte en al, liet my doen inden nood,³¹

 

Ende van haer en const'ic gheen confort verweruen³²

 

D'welc my (elaes) duysent dooden dede steruen.

 

 

 

Merckende dat ic niet en moght heur herte wreed

35

Eenighsins vermorwen, naer alle mijn vermeten

 

Nam ic voor my, te reysen zo verre ende breed³⁶

 

Dat ic metter tijt, haer liefde moght vergheten:

 

Maer Cupido, die my maeckte op haer soo vervleten,³⁸

 

Street zeer daer teghen, nochtans besloot ic int leste,³⁹

40

Van heur te gane: en te zoucken eene, te weten^40a

12 Metten curtsten: kortom; subject: onderworpen.

14 inden ... perfect: in volmaakte bloei, niet verliefd.

16 bezwaren: overlast.

17 tormenteerde: kwelde.

+ [pag. 8]

19 injurien: beledigingen; blameerde: berispte.

20 Der amoureusen: van de verliefden; delibereerde: besloot [Cupido].

21 pine: kommer.

23 failgierde: liet na; soubijt: plots.

24 dangier: ellende.

25 geveerd: gevederd; ongemac: treurige toestand van lichaam en geest.

27 ontzegh: weigering.

28 hoe: hoede.

30 van ... was: zie 7b.

31 Ionste: genegenheid.

32 confort: bijstand.

36 voor mij: mij voor; verre ende breed: heinde en ver.

38 vervleten: dol op, verliefd op.

39 int leste: tenslotte.

40a van haar weg te gaan.

[p. 7]

 

Onder alle Goddinnen ghehacht voor d'alder beste:⁴¹

 

Dats vaste liefde, maer in wat lant oft gheweste,

 

Dat si hilt haer residentie en wist' ic niet,⁴³

 

Ten fine ic zochtse ouer al, met zeer groot verdriet.⁴⁴

 

 

45

⁺VVien' ic vand, ic vraeghde hemlien onbeschaemt

 

Hebdy niet ghesien, in dese contreye oft stede⁴⁶

 

De blomme der blommen vaste liefde ghenaemt?

 

Die zuuer Duue, de dochter van paeys en vrede,⁴⁸

 

VVeett ghy waer si is? wijst ze my, dit is mijn bede:

50

Maer deen zweegh, als die hem om dieswil maecte gram⁵⁰

 

D'ander zeyde (het welcke my verzuchten dede)⁵¹

 

Datmen heur in hondert iaer daer noyt en vernam:⁵²

 

De derde sprac, ic wane sy hier noyt en cam.⁵³

 

Alzoo liep ic al om met thooft ieghens den muer,

55

Lief zoucken int ongheree, werdt den minnaer zuer.⁵⁵

 

 

 

Niet te min dies en gaf ic den moed niet verloren⁵⁶

 

Voor my nemende altijt mijn opzet te volbringhen,⁵⁷

 

Ende wiert dinckende, als dat ic zoude alvoren⁵⁸

 

Dees beelde meughen vinden (wildet God ghehinghen)⁵⁹

60

Inden Tempel van Cupido: daer onder ander dinghen

 

vaste liefde, (dacht'ic) haut met rechten haer wonste.⁶¹

 

Alzo track ic derwaert med een zeer groot verlinghen⁶²

 

Al en wist ic den wegh niet, doen ict eerst begonste.

 

Maer ic vant zo veel Peelgrims, dat ic niet en conste,

65

Den wegh ghefalen: en by dien docht my den tijt,⁶⁵

 

(Al was den wegh langh) te zine een zeer curt respijt.⁶⁶

 

 

 

Dees voorseide Peelgrems, die ic ghemoette aldaer,⁶⁷

 

Vertrocken van haer voorleen amoureuse cluchten,⁶⁸

 

Ende so wi Cupidoos Tempel camen naer,⁶⁹

41 ghehacht voor: beschouwd als.

43 residentie: verblijf.

44 Ten fine: tenslotte.

+ [pag. 9]

46 contreye: landstreek.

48 Die...Duue: Die reine duif; paeys: rust.

50 als gram: zoals wie zich hierom boos maakt.

51 verzuchten: zwaar of diep zuchten.

52 vernam: zag.

53 ic wane sy: ik meen dat zij.

55 De geliefde zoeken waar ze onvindbaar is verdriet de minnaar.

56 dies: hierom.

57 Voor my nemende: mij voornemende.

58 wiert dinckende: bedacht; als da: expletief, = dat; alvoren: in de eerste plaats.

59 ghehinghen: gedogen.

61 wonste: verblijf.

62 verlinghen: verlangen.

65 ghefalen: missen; by dien: daardoor.

66 respijt: uitstel.

67 ghemoette: ontmoette.

68 Vertelden van hun vroegere dwaze liefdesavonturen.

69 so: zodra; camen naer: naderden.

[p. 8]

70

Begonsten wi te speurren veel lieflicke vruchten.⁷⁰

 

⁺VVy hoorden Zephyrum zoo vriendelic verzuchten:⁷¹

 

Den fraeyen Tityrum zinghen zeer plaisantelic:⁷²aant.

 

Den wilden God Pan, wonende in groen ghehuchten⁷³aant.

 

Med zijn veld-Goden maecten vreught abundantelic.⁷⁴

75

D'aertsche Nymphen, welcke navolghen constantelic⁷⁵

 

Bosschen, beimden, houen, fonteynen, en riuieren blye

 

Med der voghelen zangh, maecten zoete harmonye.^75-77

 

 

 

Hoe lustich was dees plaetse van buyten int ghesichte⁷⁸

 

Omrijnght met vrughten, groen, schoon, en rijckelic?

80

Daer Phoebus claer aenschijn, so fraey en schoon oplichte⁸⁰aant.

 

Dat tscheen dat d'aerde, den hemel was ghelijckelic.⁸¹

 

Ende hoe ic naerder cam dees plaetse autentijckelic,⁸²

 

Hoe ic meer vreugds en schoonheits zagh, hoorde en besief:⁸³

 

Voor den Tempel stont een hospitael publijckelic⁸⁴

85

Daer Bacchus en Ceres deden alle gherief⁸⁵aant.

 

Den vermoeyden Peelgrem, die zulke daet heeft lief⁸⁶

 

Bizonder als hi deur tverre gaen verflaud is:⁸⁷

 

Want zonder Bacchus en Ceres, Venus caud is.⁺

 

 

 

Aldus naerder commende, met goeder corage⁸⁹

90

Zagh ic dat voren an tpoortael de wapen stond⁹⁰

 

Van Cupido (by zijnder figuere oft ymage)⁹¹

 

Dat was eenen zwarten schild med een eeckel rond,⁹²

 

Bediedende (zo my eenighe doen maecten cond)⁹³

 

Priapus den vader alder kindren ghemeene,⁹⁴⁹⁴aant.

95

Met zijn doncker huusvrauwe waerme ende ghezondaant.

70 speurren: opmerken.

+ [pag. 10]

71 verzuchten: zie v. 51.

72 fraeyen: flink, knap; plaisantelic: vrolijk, genoeglijk.

73 ghehuchten; streken.

74 abundantelic: overvloedig.

75 constantelic: standvastig.

75-77 constructie: de aardse nimfen, die bossen ... en blijde rivieren ... opzoeken, maakten een welluidende melodie met de zang der vogels.

78 int ghesichte: om te zien.

80 lichte: scheen.

81 ghelijckelic: te vergelijken met.

82 naerder: dichter; autentijckelic: beroemd.

83 besief: pret. van ‘beseffen’: waarnemen.

84 hospitael: huis tot opneming en verpleging van vreemdelingen; publijckelic: ten aanschouwen van iedereen.

85 gherief: al wat naar het genoegen is.

86 Den...Peelgrem: datief.

87 verflaud: krachteloos.

+ Sine Cerere & Bacho & c.aant.

89 corage: zelfvertrouwen.

90 de wapen: het wapenteken.

91 figuere, ymage: beeld.

92 met...rond: met (daarop) een ronde eikel.

93 doen: toen; maecten cond: deelden mede.

94 ghemeene: gezamenlijk.

94 doncker: met donkere huidkleur; daarom v. 92: zwarten schild.

[p. 9]

 

Voor diese zelden besight en dicwils laett alleene

 

⁺Cupido stond, als bereed om te schieten eene^96-97

 

Hebbende eenen looden pijl, ende eenen van gaude

 

Daer mede dat hi (alst blijckende is) wonder braude.⁹⁹

 

 

100

D'looden pijlken is liefde die vul pyne en smerte is

 

Diuersch van tgauden pijlken vol consolatie,

 

D'welc bediedt de reine liefde die vreugt in therte is

 

En den minnaers niet aen en doet dan recreatie.¹⁰³

 

Med d'een was Phoebus gheraect in curter spatie,¹⁰⁴aant.

105

Med d'ander zijn lief Daphne, die hem zo zeer qual.¹⁰⁵aant.

 

Cupidoos diuise was dese allegatie:¹⁰⁶

 

amor vincit omnia. Liefde verwinnet al.aant.

 

Ic dachte (dit ziende) hier ben ic ooc in tghetal:

 

Want ic was doen ghecommen tot minen verstande:

110

Maer men moet dicmaels leeren med schade ende schande.

 

 

 

Vooren aen tincommen ghemoett'ic schoon onthael,aant.

 

Die my welcommen hiet, ghelijc hi wist te leuen:

 

Ende leedde my alzo binnen deur tpoortael

 

D'welc schoon en triumphant was bouen schreuen:¹¹⁴

115

Waeraf dat hi Poortier was, en eyst ooc ghebleuen.

116

Maer den achterpoortier was den valschen samblant¹¹⁶aant.

 

Wiens poorte ghemaect is (soo ic hebbe beseuen)¹¹⁷

 

Van destelen en doornen an elcken cant

 

Desen Poortier was der peelgrems grooten viand

120

En verstacse als zi camen om tperdoen te winnen¹²⁰

 

Daerse den anderen ontfingh met alder minnen.

 

 

 

⁺Desen voorseiden poortier met sijn groene cleedaant.

 

Laett altijt dagh en nacht de poorte openstaen

 

Zoo zijnde voor alle oprechte minnaers bereed:

125

Maer versteeckt alleen den onghetrauwen oft qua'en¹²⁵

 

Die den valschen Iason slachten: En liet my gaen¹²⁶aant.

+ [pag. 11]

96-97 constructie: Vóór (= tegenover) hem die ze (zijn vrouw) zelden gebruikt, en dikwijls alleen laat, stond Cupido als het ware bereid om er een te treffen.

99 braude: veroorzaakte.

103 recreatie: verpozing.

104 Med d'een: met de ene pijl; spatie: tijdruimte.

105 qual: kwelde.

106 allegatie: aanhaling.

114 triumphant: heerlijk; bouen schreuen: bovenmate.

116 achterpoortier: portier van de achterpoort.

117 beseuen: v. ‘beseffen’: waarnemen.

120 verstacse: joeg hen weg; perdoen: vergeving van zonden.

+ [pag. 12]

125 versteeckt: verjaagt.

126 slachten: gelijken op.

[p. 10]

 

Die naer Cupidoos aultaer doen nam minen keer:¹²⁷

 

Alwaer dattet volc sacrificie heeft ghedaen

 

Met lichaem, herte en goed, ia dat si hadden meer.¹²⁹

130

D'lichaem dient daer, en therte beghaert grati' eer,¹³⁰

 

En tghoet maect dat therte gratie recouureert¹³¹

 

Deur dees verdiensten, men daer perdoen obtineert.¹³²

 

 

 

Twee Cypresboomen byden aultaer excellent

 

Zi voor heur gardijnpilaren des aultaers hachten.¹³⁴

135

Daer camen ghevloghen veel voghelen ontrent¹³⁵

 

Melodieuselicken zinghende alle nachten.

 

Ende men zeyde ons (het welcke wi niet en dachten)

 

Dattet waren haer vrouch-lessen ende ghetyen.¹³⁸

 

Heur tubicinen ooc d'ander slachten:¹³⁹

140

Want si trommelen, en fluten, vul melodyen,¹⁴⁰

 

Schalmeyen, luten, violen, die zoo verblyen:¹⁴¹

 

Datter gheen crijghsman en is, hi en soud' ontwecken¹⁴²

 

En (d'oorlogh' latende) hem gheuen tot deser plecken.¹⁴³

 

 

 

Voor de beelde van Cupido daer wy af spreken

145

Brandde d'licht van weemoedicheit tot elx anschauwen:¹⁴⁵

 

Daer Dido, en Biblis mede waren ontstekenaant.

 

Ooc Helena med meer ander alzulcke vrauwen:aant.

 

⁺Een certeyn Autheur, nomt dit licht vol ontrauwen:aant.

 

Rigoureusen brand van Venus, wiens hittigh gloed,¹⁴⁹

150

Nemmermeer en matight, in gheenderley vauwen,¹⁵⁰

 

Maer tis in desen tempel voor een lampe goed.

 

Nochtans als yemand, hier zijn deuotie doed¹⁵²

 

Lieuer is hi int doncker, dan int licht oft clare:

 

Want den nacht fauoriseert Venus teenegare.¹⁵⁴

127 keer: koers.

129 ia...meer: met wat zij meer hadden.

130 dient: verricht dienst.

131 tghoet: de eigendom; recouureert: verkrijgt.

132 obtineert: verwerft.

134 Houden zij voor de pilaren waartussen het voorhangsel van hun altaar hangt.

135 ontrent: in de buurt.

138 vrouch-lessen: metten; ghetyen: biduren.

139 tubicinen: trompetters; ander: ‘voghelen’ v. 135.

140 melodyen: welluidende klanken.

141 die: expletief.

142 hi...ontwecken: of hij zou met geestdrift bezield worden.

143 latende: in de steek latend; hem gheuen: zich begeven.

145 weemoedicheit: troosteloze smart.

+ [pag. 13]

149 Rigoureusen: onmeedogende; hittigh: hartstochtelijke.

150 matight: verzacht; in...vauwen: geenszins.

152 deuotie doed: uiterlijke godsdienstplichten vervult.

154 den nacht: onderwerp; teenegare: geheel en al.

[p. 11]

155

De ghebeen oft Oratien, diemen doet in dees kercke

 

Zijn hoofscheit, ghediensticheit, wel leuen ooc med¹⁵⁶

 

Schoon spreken, beleeftheit, en zuchten, soo ic mercke:¹⁵⁷

 

Maer men werdt alderbest verhoort naer zijn opzet¹⁵⁸

 

Alsmen daer offert, eenighe iuweelen net,

160

Als schoon ringhen, ketenen, baghen ende croonen.¹⁶⁰

 

Waermede datmen ooc can verwerfuen te bet¹⁶¹

 

De ionste vande voorbidders oft patroonen.¹⁶²

 

Dat zijn maerten en cnapen: die de zake verschoonen,¹⁶³

 

En d'woord voeren der minnaars, keerende den bal:¹⁶⁴

165

Liefde doet vele, maer gheld en goed doeghet al.aant.

 

 

 

Den Nachtegale ende andere commende van bouen

 

Zinghen op lessenaerkens van groene schoone meyen¹⁶⁷

 

Haers liefs hymnen, en amoureuse louen.¹⁶⁸

 

Men gheeft daer ondertusschen (also si my zeyen)

170

Voor goede aelmoessenen, den aermen diese verbeyen¹⁷⁰

 

Cuskens, laghskens, loerooghskens, en zulc paeyment,¹⁷¹

 

Daer dees peelgrems dicmaels om bidden en vleyen,

 

Al eyst dattet heur niet dan tentatie an en zendt.¹⁷³

 

⁺Niet te min, de schoon vraukins, van hier ontrent

175

Zomtijts zoo caritatijf zijn (zoo icse vand)¹⁷⁵

 

Dat zi den peelgrems gheuen heuren besten pand.

 

 

 

Haer studeerboucken die zi daer useren¹⁷⁷

 

Zijn de const van minnen, ende peregrijn,aant.

 

Oft Ouidij brieuen: maer om bet te gronderen¹⁷⁹aant.

180

Veneris Theologie, studeren zi fijn

 

Inden bouc met twee blaren: nochtans cleenen termijn:¹⁸¹aant.

 

VVant dees zake is zo goed, en licht om leeren

 

Dat de schoolkinderen daer in best meesters sijn.

 

Heur predicanten sijn au wijfs, die zoo bekeeren¹⁸⁴

185

Met schoon woorden, menigh vraukin van eeren

156 med: bovendien.

157 Schoon spreken: mooipraten.

158 naer: volgen.

160 baghen: kleinodiën.

161 te bet: des te beter.

162 ionste: gunst; voorbidders: die voor iem. een verzoek doen.

163 Dat ... cnapen: Dat zijn meiden en knechts; verschoonen: opsmukken.

164 keerende: terugkaatsend.

167 meyen: bloeiende takken.

168 louen: lofzangen.

170 den aermen: dat. mv.; se: de aalmoezen; verbeyen: verlangend uitzien naar.

171 loerooghskens: loerende lonkjes; paeyment: loon.

173 tentatie: kwelling.

+ [pag. 14]

175 caritatijf: liefderijk.

177 useren: gebruiken.

179 gronderen: doorgronden.

181 cleenen termijn: kort.

184 bekeeren: van aard veranderen.

[p. 12]

 

Dat zi heur begheuen in dit Venus conuent¹⁸⁶

 

Daer Genius af is super-intendent.¹⁸⁷aant.

 

 

 

Heur Labrum dat staet in een schoon groene plein¹⁸⁸aant.

 

Het welcke (in d'ste van Lustralis) vul is van tranen¹⁸⁹aant.

190

Die de minnaers wtstorten om haer liefste grein.¹⁹⁰

 

Alsoo doedmen hier Feralia, zoude ick wanen:¹⁹¹

 

VVant als de minnaers heur ghestoruen lief vermanen¹⁹²

 

Gaense desolaet (ghelijc ick aerme dwaes dé)¹⁹³

 

Al lamenterende zonder crucen oft vanen,¹⁹⁴

195

En zinghen, och lief! niet requiescant in pace.¹⁹⁵aant.

 

Daer gaed onder tusschen menich drouf eylaes mé,

 

En met tranen zi tgraf besproyen en nat maken,

 

Als minne ianckers die van niet, vele, of wat maken.¹⁹⁸

 

 

 

⁺Haer Vota (eyst anders zoodt plochte te wesene)¹⁹⁹

200

Zijn Gaeilliaerden en Almanden, zoo ick besiefaant.

 

En in d'ste van Paternosters te lesene

 

Cauten zi van amoureusheit uut Venus brief.²⁰²aant.

 

Het heett daer ommeganghen gaen, als lief med lief²⁰³

 

Buten gaen wandelen in becamen sayzoene:²⁰⁴

205

Daerse Cappellekens maken naer heur gherief²⁰⁵

 

Wiens Aultaren becleet zijn met tgherzekin groene.

 

Daer cussen zi elc andren minnelic en coene²⁰⁷

 

In d'ste van eenighe Reliquien dierbaer,

 

En ooc datter noch meer ghebeurd, dat lat' ic daer.²⁰⁹

 

 

210

VVonder vand ic in desen Tempel al beziende

 

Ia wonderlicker zaken, dan ic zaude ghescriuen.²¹¹

 

VVant daer en ghebrack toch niet van al datter diende²¹²

 

Dan een paeys oft paeysbert, hoe wel si selden kiuen:aant.

 

Emmers te wilen dat zi inden tempel bliuen,

186 conuent: klooster.

187 super-intendent: oppertoeziener.

188 dat: expletief.

189 in d'ste: in de plaats van; Lustralis: zie Aant.

190 grein: voortreffelijk persoon.

191 Feralia: begrafenisplechtigheden; wanen: menen.

192 vermanen: herdenken.

193 desolaet: ontroostbaar.

194 crucen: processiekruisen.

195 En zingen: ‘och lief!’, niet ‘requiescant...’.

198 minneianckers: lijders aan liefdeverdriet; vele, of wat: veel of wat.

+ [pag. 15]

199 Vota: kloostergeloften (zie v. 186); eyst... zoodt: is het althans (nu nog) zoals...

202 Cauten: keuvelen; amoureusheit: liefde.

203 ommeganghen: processies.

204 becamen: geschikt.

205 gherief: wens.

207 coene: vrijmoedig.

209 dat...daer: dat laat ik achterwege.

211 ghescriuen: beschrijven.

212 ghebrack: ontbrak.

[p. 13]

215

Daermen meest niet en hoort noch ziet, dan solaes en vruecht:²¹⁵

 

Maer daer volght wel naer (hoe sijt bedriuen)²¹⁶

 

Druc, verdriet, ende een bedaeruen der iongher ieught²¹⁷

 

Dies ghy desen tempel wel ghelijcken meught

 

By een Rooze onder de doornen groyende:

220

Die maer eenen zeer cleynen tijd en is bloyende.

 

 

 

Alsoo ic hier niet en vand, dat ic meest beiaeghde²²¹

 

Passeerde voorts totten Choor, dinckende wel

 

Dat daer vaste liefde, (na de welcke ic vraeghde)

 

⁺Beters te vinden was, dan erghens el.²²⁴

225

Incommende daer, wierd' ic gheware snel²²⁵

 

De deught en vreught, van desen aerdtschen Paradise,

 

Daer vaste liefde heur hielt, zonder eenigh ghequel²²⁷

 

Met heur gheselschap in behoorlicker wise:

 

Dies vermaect' ick my, als den hongherighen met spise²²⁹

230

Ende ghelijck den Hert, zeer moede vander iaght

 

Hem ververscht int water, eenigher beke oft gracht.²³¹aant.

 

 

 

Vaste liefde was verselschapt ende versaemt²³²

 

Met trauwe, waerheit, eere, ende ruste abundant,²³³

 

Verciert zo eerelick (ghelijct heur wel betaemt)²³⁴

235

Dat noyt Dido en was zoo fraey en triumphant²³⁵aant.

 

Als zi AEneam ontfingh binnen haer land.

 

Dese zaken aenschauwende nam ick wel voren²³⁷

 

My altijd te hauwene an desen goeden cant,

 

Ende rade allen Ionghers (die totten ooren²³⁹

240

In Venus net zijn) eer zi daer in gh'eel versmooren²⁴⁰

 

Dat zi heur ter goeder heuren daer uut, maken,

 

Ende int huwelic der vaster liefden virtuut, smaken.²⁴²

 

 

 

Cupidinis templi finis.

215 solaes: genot.

216 hoe...bedriuen: hoe zij het ook uitvoeren.

217 Druc: bedruktheid; bedaerven: verloren gaan.

221 beiaeghde: najaagde.

+ [pag. 16]

224 el: elders.

225 wierd'ic gheware: nam ik waar.

227 heur hielt: zich ophield; ghequel: kwelling.

229 Dies ... my: Daarmee herstelde ik mij.

231 Hem ververscht: zich verfrist.

232 verselschapt: vergezeld; versaemt: verenigd, samengekomen met.

233 abundant: overvloedig.

234 eerelick: luisterrijk.

235 fraey: knap; triumphant: heerlijk.

237 nam...voren: nam ik mij wel voor.

239 Ionghers: jongelingen (datief).

240 versmooren: omkomen.

242 der Vaster Liefden virtuut: de kracht der standvastige liefde.

[p. 14]

⁺VIaant. Paradoxa an Marcus van Vaernewijc excellent Poëte oft Rhetorisien, wonende te Ghendt.

Dat beter is leelic en mesmaect van
ghedaente sijn, dan schoon en gent.^Titel

Die anmerct in wat ongherustheit, swaerheit, pyne¹
Quaet en schande dat vallen int ghemeene²
Die schoon en moy van ghedaente zijn, sal ten fyne³
Lichtelic toestaen mijn propositi' alleene:⁴
Dattet beter is leelic sijn, mesmaect en cleene
Dan schoon of welghemaect van leden ende wesen.⁶
Maer om alle dit perfectelick t'onderscheene⁷
Voor die zoo verzott ende verblendt sijn in desen⁸
Dat si oyt schoonheyt bouen al loofden en presen,⁹
Zoo zal ic by exemplen, vele, ende niet al¹⁰
Betooghen haer onrecht, willet met andacht lesen:
Van Eua ons eerste moeder ic beghinnen zal,
Die door de schoonheit der vrucht ons bragt in den val
Ende zoo quetste ons nature buyten ende binnen¹⁴aant.
Dat wi, tguent dat leelic is, voor tschoonste beminnen.¹⁵

Twas een quade schoonheit die Dina scheen vercierenaant.

Voor die van Sichem, want si haer bragt in doleuren,¹⁷aant.
En beter hulde ooc Thamar in alle manierenaant.
Mismaect en leelic gheweest (hadt moghen ghebeuren)¹⁹
Voor Amon haer broeder, die daer by cam in treuren.²⁰
De schoonheit van Bersabe was ooc venijn quaedaant.
⁺Voor Dauid den welcken mids dien cam in d'erreuren²²
Van ouerspel, ende noch een zoo erghen daet.aant.
Maer Salomon alle dese te bouen gaet
Die God voor de wijste ter weerlt declareerde,aant.
Nochtans deur de schoonheit van tvrauwelic ghelaet²⁶

+ [pag. 17]

Titel gent: bevallig.

1 anmerckt: in aanmerking neemt; swaerheit: rampspoed; pyne: kommer.

2 dat: expletief; int ghemeene: in het algemeen.

3 ten fyne: per slot van rekening.

4 Lichtelic: gemakkelijk; propositi': stelling.

6 wesen: gelaat.

7 perfectelick: volkomen, nauwkeurig; t'onderscheene: vast te stellen.

8 verzott: verdwaasd.

9 oyt: altijd.

10 by exempelen: door voorbeelden.

14 quetste: benadeelde; buyten ende binnen: uiten inwendig.

15 leelic: moreel lelijk.

17 haer = die van Sichem; zie Aant.; in doleuren: in verdriet.

19 hadt = had het; moghen: kunnen.

20 daer by: daardoor; in treuren: in droefheid.

+ [pag. 18]

22 mids dien: dientengevolge; d'erreuren: de dwaling.

26 ghelaet: uiterlijk.

[p. 15]

 

Zoo betoouert werd dat hy God abandonneerde,²⁷

 

En vremde afgoden anbadt, oft hoogh estimeerde.²⁸aant.

 

Zulc zijn de vruchten van scoonheit, dier wild vp letten:²⁹

30

Tis quaed by den ter' wandelen zonder besmetten.³⁰

 

 

 

D'eydensch' exemplen en zijn niet om vertellen:³¹

 

Maer een of twee zal vuldoen voor alle te male,³²

 

Te weten die van Troeyen med al haer ghezellen

 

Die deur de schoonheit van Helena principale³⁴

35

VVaeren om den hals brocht tot menicht' in ghetale.³⁵

 

En Candalus Conijnc der Lidianen mede

 

VVerd om de schoonheit zijns wijfs int generale³⁷

 

Van zijn leuen ende land berooft: d'welc hem dede

 

Cyenus oft Ligis, welcke cam in zijn stede,

40

En nam de schoon vrauwe med de reste daer by.aant.

 

Ooc neffens dat schoonheyt tot alle quaede zede⁴¹

 

Ander meinschen veroorzaect en verwect, is zy

 

Noch schadelic voor diese heeft: want zulc is niet vry

 

Van ellende, zotternie en veel ander zonden:⁴⁴

45

Men kend den boom an zijn vruchten tot allen stonden.aant.

 

 

 

D'hooghverdicheit is schoonheits eerste kind geboren,⁴⁶

 

Dies moghen wy de fable van Narcissus bedijnckenaant.

 

⁺Die zulc behaeghen nam in zijn schoonheit vercoren⁴⁸

 

(VVelck' hi zagh als in een spiegel int waeter blijncken)

50

Dat hy hem zeluen daer in dede verdrijncken:

 

Ghelijc menighe haer seluen gheheelicken vergheten

 

Mids tbehagen in haer schoonheit: die ter stond zijncken⁵²

 

In verwaentheit, opgheblasenheit, en vermeten.⁵³

 

Versmaetheit van een ander is bi zulc gheseten,⁵⁴

55

Soo is schamperheit: en die volghd vp den steert⁵⁵

 

Ouerdaed in cleeren, ooc in drijncken en eten,

 

Oncuuscheit en can van hemlien niet zijn gheweerd,

27 abandonneerde: verliet.

28 estimeerde: achtte.

29 dier: voor wie er.

30 quaed: moeilijk; ter': teer; besmetten: vuil worden.

31 niet...vertellen: niet op te sommen (of: niet allemaal te verhalen).

32 vuldoen: voldoende zijn.

34 principale: meer bepaald.

35 tot...ghetale: tot een menigte in aantal.

37 int generale: in het algemeen.

41 neffens: benevens het feit; quaede zede: verdorven handelwijze.

44 zotternie: dwaze handeling.

46 hooghverdicheit: hoogmoed.

+ [pag. 19]

48 vercoren: voortreffelijk.

52 Mids tbehagen: vanwege het welgevallen.

53 vermeten: overmoedige stemming.

54 Versmaetheit: Verachting tegenover.

55 Soo: evenzo (is bij zo iemand); die: daarop; vp den steert: onmiddellijk.

[p. 16]

 

Bysonder van schoon vrauwen: die elcken begheert.⁵⁸

 

VVant, zoo ic med d'aude zeghwoord te rechte beslute⁵⁹

60

Qualic can men bewaeren, daer elck is vp uute.⁶⁰

 

 

 

Maer d'helighe leelicheit (leest al d'historien)⁶¹

 

VVat quaed of grief vint ghi dat wt haer is ghecommen?

 

Van haer duechd'licke vruchten zijn veel memorien,⁶³

 

Al en waert maer (dit derf ic wel van haer berommen)⁶⁴

65

Dat zi verselschapt is med die blomme der blommen

 

D'oodmoedicheit: zi is ooc zuuere bekend,⁶⁶

 

Bevrijdt van zoo veel zonden, en hoe saude ic nommen

 

Al haer gheriefsaemheit en gauen excellent?⁶⁸

 

VVat ontspaert die leelic is al goeds zonder hend?⁶⁹

70

Hoe weeldich en gherust is hy by dees schoon poppen?⁷⁰

 

Die haerder schoonheit slauen zijn als zot en blend:

 

Ende haer med haerlieder properheit schier vercroppen.⁷²

 

Maer de leelick' alleene d'lijf decken en stoppen⁷³

 

Neerstich zijnde om haer te vercieren met deucht:

75

⁺Dit maeckt de leelicke schoone en in goeder ieught.⁷⁵

 

 

 

Leelicke en maken van haer zeluen gheen afgoden

 

Zi en spieghelen so dicmael niet de rompelen en keruen,⁷⁷

 

Zi en verquisten haer gheld niet (al eist niet verboden)

 

Om haer te doen schilderen zes oft zeuen weruen.⁷⁹

80

Zi en gaen so ghaerne niet ten tooghe in alle eruen,⁸⁰

 

Ghelijc als oft zi te coope camen, om gheld:aant.

 

Zi zijn veel eer dan de schoone bereet om steruen,

 

Als die tot de weerelt niet en sijn seer ghehelt:⁸³

 

Men brijnghtse lichte, ende sonder eenigh gheweld⁸⁴

85

Tot den Religioene. En zijn ghemeenlic voorzien⁸⁵

 

Met gheleertheyt oft consten: want (zo Plato vertelt)

58 elcken: onderwerp.

59 zeghwoord: spreekwoord.

60 Qualic: moeilijk; daer...uute: waar iedereen op uit is.

61 helighe: zieleheil brengende.

63 memorien: vermeldingen.

64 berommen: roemen.

66 zi...bekend: zij staat ook bekend als zuiver.

68 gheriefsaemheit: gemak.

69 ontspaert: spaart... uit.

70 weeldich: zalig; by...poppen: vergeleken met deze bevallige modepoppen.

72 properheit: bevalligheid; haer ... vercroppen: zo gauw of gulzig eten dat de spijs in de keel blijft steken.

73 stoppen: verbergen.

+ [pag. 20]

75 Dit maakt de lelijken moreel schoon en brengt hen tot deugdelijke jeugd.

77 rompelen: rimpels.

79 weruen: keer, maal.

80 ten tooghe gaen: zich gaan laten bekijken; eruen: streken.

83 ghehelt: geneigd.

84 lichte: gemakkelijk.

85 ghemeenlic: gewoonlijk.

[p. 17]

 

Dat de Nature loochent inde schoonheit de lien,⁸⁷

 

Dat gheeft si hemlien in meerder zaecken, uut dien⁸⁸

 

Vinden wy zo begaeft Esopus en die persoonen.aant.

90

Die schoon naer der zielen is, en is niet om verschoonen.⁹⁰

 

 

 

De leelicke sijn ontsleghen van dit ergh ghespuys,⁹¹

 

Der Venus-ianckerkens met haer veelderley quellen:⁹²aant.

 

Zi en worden niet bevochten van zulc ghedruys⁹³

 

Als van minnebrieuen, coplessen, en die ghesellen.⁹⁴

95

Zi sijn in gheen dangier daer de schoon' haer instellen⁹⁵

 

Van te sine ghenomen, berooft oft ontschaect.⁹⁶

 

Zi en worden soo niet beclapt, hoe wel si rellen,⁹⁷

 

Als de schoon dochters zijn, diemen haest hoeren maect.⁹⁸

 

De leelicke en werden ooc niet vele gheraect⁹⁹

100

(Want si niet seer vervolgt en sijn) met Venus schichten.

 

⁺Zi en gheuen gheen oorzaecke al waren si naect

 

Tot quade beghaerten, so wel doen d'ander nichten.¹⁰²

 

Men siet om haerlier niet de sotternyen stichten

 

Van lijf om lijf (als dees inconstante) vechten¹⁰⁴aant.

105

Zulc heeten bet dwasen, dan vaillante knechten.¹⁰⁵

 

 

 

Waer leelic te zine niet een gaue bouen maten

 

Menigh edelman en ander en zoudent certainlic¹⁰⁷

 

Hemlien so veel ghoeds niet costen laten:

 

Want si vertaeren veel ghelts, en lyden vilainlic¹⁰⁹

110

Menighe pine om te vercryghen plainlic¹¹⁰

 

Quade neusen, en bysonder eenigh ongansch let,¹¹¹

 

Ten fine dat si beschermt moghen sijn reinlic¹¹²

 

Vande plaghe der schoonheit, om te sine bet:

 

Hoewel gheheel leelic te sine en is gheen wet,¹¹⁴

87 loochent: weigert.

88 meerder: belangrijker; uut dien: naardien.

90 en...verschoonen: is in schoonheid niet te overtreffen.

91 ontsleghen: bevrijd.

92 Venus-ianckerkens: verliefden; quellen: kwellingen.

93 ghedruys: gedrang.

94 coplessen: koppelaarsters.

95 dangier: gevaar.

96 ghenomen: -met geweld; ontschaect: met geweld ontvoerd.

97 beclapt: er wordt... kwaad gesproken over...; rellen: babbelen.

98 zijn = (belasterd) zijn; diemen...maect: die men gauw voor hoeren scheldt.

99 vele: dikwijls.

+ [pag. 21]

102 nichten: meisjes.

104 van tweegevechten houden op leven en dood, zoals deze onstandvastige minnaars doen.

105 bet: beter; vaillante: dappere; knechten: jongemannen.

107 certainlic: stellig.

109 vilainlic: op een schandelijke wijze.

110 plainlic: duidelijk.

111 Quade: mismaakte; ongansch let: verminkt lid (nl. in toernooien).

112 reinlic: volkomen.

114 wet: gebod, wettelijk voorschrift..

[p. 18]

115

Maer diet magh ghebeuren is gheluckigh zeere.¹¹⁵

 

Daeromme ghylien die ghenoodt sijt by den smet,¹¹⁶aant.

 

En tot de hespe, bruyn en zwart (d'welc is een eere):¹¹⁷

 

Oft ghi berimpelde (want tot v ic my keere)

 

Sijt vry preuts op v leelicheit, tot alder tijt,

120

Laett v dincken dat ghy schoon en niet leelic zijt.¹²⁰

 

 

 

Finis.

115 diet: aan wie het.

116 Zie Aant.

117 zwart: zwartgerookt; d'welc: nl. de uinodiging.

120 Laett v dincken: Verbeeld u.

⁺VIIaant. Den Welcomme van edelen ende weerden Heere, heer Adolph van Bourgoignen, vice Admirael generael van der zee, Riddere, heere van VVackene, Cappelle & ç. Hoogh-Bailliu der vermaerder stede van Ghendt, vvederghekeert sijnde, uut Spaeignen, metter expeditie van de vryheit der voornomder stede, nopende de nieuvve Vaert.^Titel

O Pallas camerieren, die logieren¹aant.

In shemels steden,
Om helpen zaen, mijns gheests bemaen,
Comt hier beneden.^3-4

Liefde en affectie (onder correctie)⁵

Doet my aenveerden
De penne in d'hand, al is tverstand
Van cleender weerden.

Dat is om groeten, ende ghemoeten⁹

Onsen protecteur¹⁰
Heere ende Vader, alst blijct teenegader¹¹
An zijn faueur.¹²

+ [pag. 22]

Titel expeditie: tocht; vryheit: privilege; nopende: betreffende.

1 camerieren: hofdames.

3-4 Komt hier beneden om snel hulp te bieden aan het dringend verzoek van mijn geest.

5 affectie: genegenheie; onder correctie: met alle bescheidenheid.

9 ghemoeten: tegemoet gaan.

10 protecteur: beschermer.

11 teenegader: geheel en al.

12 faueur: gunst.

[p. 19]

 

Maer wat beghin' ic, en onderwin' ic?¹³

 

O staut bestaen!¹⁴

15

Dat ic slecht Poëet, die niet en weet¹⁵

 

Dat zaude angaen.¹⁶

 

 

 

⁺VVant ic behoufde wel, Apollinis spel,

 

Zeer verre befaemt,^17-18

 

Om zijn excellenci', te doen reuerenci'¹⁹

20

Alzoot wel betaemt.

 

 

 

Tullij wel-spreken, zou my ghebreken²¹

 

En de Poëterie²²

 

Van Ouidio net, oft Virgilio bet

 

Vul gratien blie.^23-24

 

 

25

Maer sal hier by, tvoornemen van my

 

Gh'eel t'onderblyuen?²⁶

 

Neen, neen, waerom? al waer ic stom,

 

De hand zoud schryuen.

 

 

 

Dus zal ic salueren, en exalteren²⁹

30

(Na mijnder macht)³⁰

 

V Princelic zaet, met uwen staet³¹

 

Wijs en wel bedacht.

 

 

 

Hiertoe gheeft my moet, v nature zoet,

 

Welcke is ghewent

35

In dancke tontfane, mst bliden angane³⁵aant.

 

Elcs ionstigh present.³⁶

 

 

 

De Goden slachtende, niet verachtende³⁷

 

Yemands offeranden

 

Als si schincken, zonder mincken,³⁹

40

Van heur beste panden.⁴⁰

13 onderwin': onderneem.

14 o vermetele onderneming.

15 slecht: onaanzienlijk; niet: niets.

16 angaen: ondernemen.

+ [pag. 23]

17-18 het wijdvermaarde spel (op de lier) van Apollo (zelf).

19 reuerenci': eerbied.

21 Tullij wel-spreken: De welsprekendheid van Marcus Tullius Cicero; ghebreken: ontbreken.

22 Poëterie: dichtkunst.

23-24 van de fijnzinnige Ovidius of, beter, van Vergilius vol stralende bevalligheden.

26 t'onderblyuen: te kort schieten.

29 salueren: begroeten; exalteren: verheffen.

30 binnen mijn vermogen.

31 zaet: nakomeling; stoet: rang.

35 met...angane: zie Aant.

36 ionstigh: welwillend; present: geschenk.

37 a Gelijkend op de goden.

39 si: de mensen; zonder mincken: zonder ophouden.

40 panden: bezittingen.

[p. 20]

 

⁺De beste iuweelen, ende parceelen

 

Van die ons aencleuen

 

Zijn alle herten goet, neemtse in v behoet^41-43

 

Zi sijn u ghegheuen.

 

 

45

Hiermede in somme, heett u welcomme⁴⁵

 

De Ghentsche maeght,⁴⁶aant.

 

Die (zo elc wel weet) te doen' is bereed⁴⁷

 

Al dat v behaeght.

 

 

 

Si kendt vry en vranck, dat si is te cranck,⁴⁹

50

Om verghelden yet

 

Vande weldaden, diemen u, uut ghenaden,

 

Heur bewysen siet.

 

 

 

Want wat eist dat ghi spaert, om ons wel-vaert?⁵³

 

O ghetrauste vrient!

55

Niet selfs uwen persoon, wie can zegghen wat loon,

 

Zulck eenen verdient?

 

 

 

Dit heeft wel ghebleken, nu een deel weken,^57b

 

Ic late staen⁵⁸

 

Wat eer' en profijt, Ghy ons t'ander tijt⁵⁹

60

Noch hebt ghedaen.

 

 

 

Dese uwen aerbeyt, (ia inder waerheyt)

 

God ghebenedijdde^61-62

 

So dat u goed opstel, verghingh zeer wel⁶³

 

Spijtt wiedt benijdde.⁶⁴

 

 

65

⁺O gheluckighen stont, als ons Coninghs mont⁶⁵

 

Pronuncierde fiat!⁶⁶

 

Op v requeste, diedt niet en meste

 

Al stondter bi dat.^67-68

+ [pag. 24]

41-43 De beste juwelen en delen die ons toebehoren, zijn alle deugdelijke harten; behoet: hoede.

45 in somme: kortom.

46 zie Aant.

47 te...bereed: bereid is te doen.

49 kendt: bekent; vry en vranck: vrijmoedig; cranck: onbeduidend.

53 wel-Vaert: welvaart, met zinspeling op ‘Nieuwe Vaert’.

57b nu vrij wat weken geleden.

58 Ik laat onvermeld.

59 t'ander tijt: op een vroeger tijdstip.

61-62 God zegende werkelijk deze, uw inspanning.

63 opstel: voornemen; verghingh: afliep.

64 Al spijt het wie het benijdde.

+ [pag. 25]

65 stont: ogenblik.

66 Pronuncierde: besliste.

67-68 voor uw verzoekschrift, dat het (fiat) niet miste, al scheelde het weinig.

[p. 21]

 

Maer hoe en zaude, diet elck betraude,

70

Als der Maghets lief

 

Niet verhooren de bede, diemen deur u dede

 

Sonder yemands grief?^69-72

 

 

 

Naer dien ghy constant, als Capiteyn vailliant

 

Ons Coningh milde

75

Sulcken dienst doet altijt, Ghi wel waerdigh zijt^73-75

 

T'hebben dat ghy wilde.

 

 

 

Want ghi bewaert de bane, der zee Occeane⁷⁷⁷⁷

 

In alder glorie

 

Ieghen de vianden, van onse landen

80

Als onsen Dorie.aant.

 

 

 

In dese vocatie, hebdy wel de gratie⁸¹

 

Van Neptunus nu

 

Want gheen zee monstren fel, en zijn u rebel,

 

Maer elc is met u.

 

 

85

Daerom en eist bisondre, gheen groot wondre

 

Dat ghi bringht met v hier

 

Neptunus binamen, om te verzamen⁸⁷

 

Met dese stede schier.

 

 

 

⁺Wonder eyst ooc te min, naer dien van tbeghin

90

Den hemel diuine,⁹⁰

 

Zoo wi zien expres, gh'eel ghewuen es⁹¹

 

V gheionstigh te zine.⁹²aant.

 

 

 

Dit faueur doet, dat wy hebben spoet,⁹³

 

In dese ons zaken,

95

Want zomen ghelooft, de deught die gheschiet thooft

 

Ooc de leden smaken.

69-72 Maar hoe zou hij (Filips II) van wie - in zijn hoedanigheid van geliefde der Gentse maagd - iedereen het (fiat) verhoopte, de bede niet verhoren die men bij monde van u deed, zonder krenking voor iemand?

73-75 Aangezien gij standvastig als dapper aanvoerder voor onze milde koning zulke dienst verricht, zijt gij wel waardig....

77 bewaert: beveiligt; de bane: het zeestrand.

77 der...Occeane: van de Oceaanzee.

81 vocatie: roeping; gratie: gunst.

87 Neptunus binamen: De bijnaam Neptunus; verzamen: bijeenkomen; schier: snel.

+ [pag. 26]

90 diuine: goddelijk.

91 expres: uitdrukkelijk.

92 gheionstigh: welwillend. Zie Aant.

93 Deze gunst (van de hemel aan u) bewerkt dat wij voorspoed hebben.

[p. 22]

 

Als ic contemplere, ende speculere⁹⁷

 

Wat deughden uut u spruyten,

 

Val ic in diepten dan, daer ic niet uut en can

100

Dies moet ict besluyten.¹⁰⁰

 

 

 

Danckende God, als tbeghin en slotaant.

 

Van zijnder deucht

 

Dat hi hem tonswaert booght, en zijn aenschijn tooght^103a

 

Dies elck is verheught.

 

 

105

En bidden hem int ghemeene, dat hi ons verleene¹⁰⁵

 

Danckbarigh te blyuen

 

Ieghens hem en alle man, Op dat wy voort an,

 

In deughden beclyuen.¹⁰⁸

 

 

 

Danckende eendrachtich, onsen Coningh machtich

110

Als meeste instrument,¹¹⁰

 

En zinen raet zeer wijs, die ons gaf aduijs¹¹¹

 

Tot goeden hent.¹¹²

 

 

 

⁺En wy dancken u Heere, van herten zeere

 

Ooc danc suldy ontfaen

115

Van meinschen zonder ghetal, zo langhe als zal

 

Dese weerlt staen.

 

 

 

Wy zijn ooc schuldigh, te sine zurghvuldigh,¹¹⁷

 

Om dancbaer te wesen,

 

Ieghen ons regierders, en wel bestierders¹¹⁹

120

Van allen desen.¹²⁰

 

 

 

Edel heer excellent, hooft der stede van Ghendt¹²¹

 

Ommehelst med v ionste

 

Dit mijn simpel werck, niet nemende v bemerck¹²³aant.

 

Op de daet oft conste.

97 contemplere: beschouw; speculere: nadenk.

100 besluyten: een einde maken aan.

103a Dat hij zich tot ons overbuigt.

105 int ghemeene: gezamenlijk.

108 beclyuen in: zich hechten aan.

110 Als voornaamste middel (in Gods hand).

111 raet: raadgevend lichaam; aduijs: raad.

112 Tot een goed einde.

+ [pag. 27]

117 zurghvuldigh: bezorgd.

119 regierders, bestierders: de schepenen.

120 Van al deze inwoners.

121 hooft: de hoogbaljuw.

123 simpel: gering; zie Aant.; bemerck: het opmerkzaam gadeslaan.

[p. 23]

VIIIaant. An d'Edele ende weerde Vrauwe me Vrauvve van VVackene & ç. ten voorschreuen propooste.^Titel

Ghelijc God man ende wijf deur de trauwe eersame
zoo tsamen ghevought heeft, in dit sterflic leuen
Dat si heeten twee zielen in een lichame,aant.
Alsoo en can d'een gheen deught werden toeghescreuen⁴
Ten moet d'ander oock toecommen, ende zijn ghegheuen.⁵
Daer om (me Vrauwe) bouen dat ghy waerdigh zijd
Deur u eighen ghauen, zidy noch hier beneuen
Deelachtich in uws⁺ mans eere, breed ende wijd.⁸
En volghende dies: meen ick ter deser tijd^9
+V wel gh'eert t'hebben, als ick hem heb'ghelaudeert¹⁰
Van zijn excellentien: die naer elcx belijd,¹¹¹¹
Te vullen niet connen zijn ghedeclareert.¹²
Soo men oock u gratien (daer deur ghy passeert¹³
Alle ons nederlandsche Nymphen) niet en can vullouen¹⁴
Ist wonder dan dat ick zwighe? dus my excuseert,¹⁵
Naer dien uwen lof gaet al mijn verstand te bouen?

Titel ten voorschreuen propooste: bij het bovengenoemd onderwerp.

4 d'een: aan de een.

5 Ten: of het.

+ VIII, 8 uws: uus.

8 breed ende wijd: heinde en verre.

9 volghende dies: instemmende met (+ gen. der zaak).

+ [pag. 28]

10 ghelaudeert: geprezen.

11 excellentien: voortreffelijkheden.

11 naer...belijd: volgens ieders bekentenis.

12 Niet tenvolle kunnen verklaard worden.

13 Soo: Evenzo; gratien: bevalligheden; passeert: overtreft.

14 vullouen: naar verdienste loven.

15 dus...excuseert: verontschuldigt gij mij dan...?

IXaant. An mijn eerwaerden Heere, Mijnheer Ian de Vos, Voorschepen, ende zijn mede VVethouders van den Iare 1563.

Ghemaerct alle behoorlicke zaken gheschien
Deur Gods voorsien, en dat hy niet en doet ooc mede²
Sonder zeker waeromme: zegghen wy uut dien³
Datt een zonderlingh' iaer is, int welcke dees stede⁴
Van God ghejond is (deur middelen van diet dede)⁵

2 voorsien: voorzienigheid; niet: niets.

3 waeromme: reden.

4 zonderlingh': buitengewoon.

5 ghejond: geschonken.

[p. 24]

 

Dees ghemeen wel-vaerd gheluckigh ende expeert:⁶

 

En dat in ulieden mijn Heeren is zonderlinghe zede,⁷

 

Excellentie ende deught, die dit wel is weert⁸

 

Bouen alle andre, diet voor u hebben begheert,

10

Dies zal elck dit Iaer achten zonderlingh' notable,¹⁰

 

En ulien in eeuwicheit wesen fauorable.¹¹

 

Finis.

6 ghemeen: algemeen; wel-Vaerd: welvaart en ‘Nieuwe Vaert’ (VII); expeert: voortreffelijk.

7 En dat: parallelle constructie als in 4, afhangend van v. 3 zegghen wy; zonderlinghe: zie v. 4.

8 die: nl. mijn Heeren (v. 7); dit: nl. v. 4: een zonderlingh' iaer; is: verwacht werd: zijn.

10 zonderlingh' notable: zeer opmerkelijk.

11 fauorable: goedgezind.

⁺Xaant. Het Ghendsche Helicon en Parnassus, waerin beschreuen is de eyghenschap der neghen Musae.

Alzoo ic my onlanghs vermaecte¹

In het vlaemsch Helicon seer zoet,aant.
Ende tschoon Parnasso ghenaecte,³aant.
Vant ic dese Nimphen vroet:⁴
De welcke onder het vry behoet⁵
Van Apollo seer triumpheren⁺⁶
En ooc in armonyen goet,⁷
Op sijn bequaem harpe accorderen.⁸

Apollo die was zeer cierelic⁹

Ghecroont metten laurier vermaert,
Ende ghecleedt ooc mannierelic¹¹
Naer alder medicijnschen aert:¹²aant.
Lyre noch boghe hi niet en spaert,aant.
En heeft by hem Tripos oracle¹⁴aant.
D'welc de visioenen verclaert:
Het docht mi wel een schoon spectacle.

+ [pag. 29]

1 Alzoo: Toen.

3 ghenaecte: naderde.

4 vroet: knap.

5 het vry behoet: de heerlijke hoede.

+ In medio.aant.

6 triumpheren: vreugde bedrijven.

7 armonyen: melodieën.

8 bequaem: welluidende; accorderen: samenstellende muziek maken.

9 die: expletief.

11 mannierelic: passend.

12 medicijnschen: van een medicus; zie Aant.

14 Tripos oracle: het orakel van zijn drievoet.

[p. 25]

 

Als ic sijn aensicht heb' beseuen¹⁷

 

(Blijnckende in claerheit) kende hem wel,¹⁸

 

Ende hebbe hem sijn eere ghegheuen

20

Als den meester ende heere van tspel:²⁰

 

Dits Adolf (sprack ic) niemand el,²¹

 

Een blomme der Bourgoensche blommen

 

⁺Daer de consten toe vlieden snel,

 

Maer niet onghetroost af en commen.

 

Diana

25

Diana diemen Luna naemde⁺²⁵aant.

 

Cybele en Ceres ic daer zagh,aant.

 

Met boghe en pijl alzoot betaemde

 

Licht ghecleedt, nacht en dagh,

 

Gheweyich zoot te gheschien plagh,²⁹

30

Zi hadde hond, en tswijn by haer staende:³⁰

 

Den zwijnspriet by haer stondt oft lagh

 

Den pijlcokre is van haer niet gaende.³²

 

 

 

Die recht edel dochtere Souatre³³

 

Is Diana van daer ontrent³⁴

35

Beminnende bosch ende watre

 

Ieghens Cupidoos schichten blent:aant.

 

Maer om dat icse zagh ghewent³⁷

 

Op der violen zoete nope³⁸

 

Meende ick dat sy was (ick kent)³⁹

40

De goede Musa Calliope.aant.

 

Vrania

 

Insghelijcx zat daer ooc beneuen⁺⁴¹

 

Eene de welcke Vrania hiet

 

Met de Sphera hooghe verheuen⁴³

 

Die naer den hemel ziet⁴⁴

17 beseuen: waargenomen.

18 claerheit: lichtglans; kende: kende ik.

20 tspel: de vertoning.

21 el: anders.

+ [pag. 30]

+ Ocia fi.

25 Diana, die men Luna, Cybele en Ceres noemde.

29 Gheweyich: op jacht belust.

30 tswijn: het everzwijn.

32 gaende van: zich verwijderend van.

33 recht: zeer; dochtere: meisje.

34 van...ontrent: in die buurt.

37 ghewent: gewoon.

38 nope: bekoring.

39 kent: beken het.

+ Vranie coeli.aant.

41 beneuen: in de nabijheid.

43 hooghe verheuen: in de hoogte geheven.

44 Die: Urania.

[p. 26]

45

Zi speelde op de Lyra haer liet,

 

⁺En draeght van blau blomkens een croone,

 

Hemels en goet is haer bediet⁴⁷

 

Dit is Steynburgh van deughden schoone.

 

Clio

 

Clio diemen aldaer hoort singhen⁺

50

Gesten out, vermaert ende groot,⁵⁰

 

Waer deure si can voor ooghen bringhen

 

Den voorleden tijt, spijt de doot⁵²

 

Dies voert si de trompette bloot,⁵³

 

Ende een oorloge int ghenieene⁵⁴

55

D'wit aensicht, en tmondeken root

 

Zeiden twas Hauweghem alleene.aant.

 

Thalia

 

Daer was Thalia welcke heeft vonden⁺⁵⁷aant.

 

Spelen van ghenoughte en iolijt⁵⁸

 

Wiens hooft is cierlic omwonden

60

Met veel blomkens naer den tijd:⁶¹

 

Van verschee'n verwen is haer habijt,

 

Ziende haer dus op de luythe spelenaant.

 

Dachte ic, ghy ende niemant el, zijt

 

Triest, een dochter niet om verëlen.⁶⁴aant.

 

Evterpe

65

Euterpe die elc doet recreeren⁺⁶⁵

 

Stelde eerst de Schalmeyen inaant.

 

Diemen pleeght voortijts t'useren⁶⁷

 

Inder Comedien beghin;aant.

 

⁺D'linden cransken is haer ghewin.

70

Dits Grutre, anders gheseit Exaerdeaant.

+ [pag. 31]

47 bediet: taal.

+ Clio gest.aant.

50 Gesten: geschiedverhalen.

52 voorleden: verleden; spijt: ondanks.

53 bloot: ongedekt, klaar om de aanval te blazen.

54 int ghemeene: in het algemeen; v. 54 is lijd. voorw. van v. 51.

+ Comica las.

57 vonden: geschapen.

58 spelen: toneelspelen; ghenoughte: vermaak

61 verschee'n: verschillend; verwen: kleur; habijt: kleed.

64 niet...verëlen: absolute superlatief; verëlen: aanzienlijk maken.

+ Dulciloq.aant.

65 recreeren: verpozen.

67 voortijts: vroeger; useren: gebruiken.

+ [pag. 32]

[p. 27]

 

Verciert met graden niet min

 

Dan Pallas, de wyse vermaerde.

 

Terpsichore

 

O Griecsche Terpsichore weerdigh,⁺aant.

 

Die deur dijns haerpen virtuut,⁷⁴

75

Elcs herte beroert, zijt vulveerdigh⁷⁵

 

Plaetse te maken een Borluut,⁷⁶aant.

 

Die u spel maect grof ende ruut,⁷⁷

 

Ic zie haer een croone draghen

 

Van eecken blaerkens, en zulc cruud:

80

Haer wesen moet elc wel behaghen.⁸⁰

 

Melpomene

 

Ic verbly' my deur t'ouerdincken⁺

 

Hoe gracelic en zebaer daer zat⁸²

 

Melpomene, wiens deughden blincken,

 

Ghelatende haer drouue, en hoe dat?⁸⁴

85

Sy vertelt drouue zaken plat:⁸⁵

 

Den cypres die croont haer mede:⁸⁶

 

De doucemye, vseertse wat,⁸⁷

 

Dit is Grutre, so goed van zede.aant.

 

Erato

 

Blaser comt my altijt te voren,⁺⁸⁹aant.

90

Met haren blyden goeden gheest:

 

Sy heeft de pype uutvercoren,⁹¹

 

⁺En de mate useertse alder meest⁹²

 

Met pallemblaerkins (zoo dat heest)⁹³

 

Ick hier haer hooft te recht om welue,

95

Haer ziende, zegghe ick onbevreest,

 

Dochter ghy sijt Erato zelue.aant.

+ Terps. aff.

74 virtuut: lieflijk geluid.

75 vulveerdigh: tenvolle gereed.

76 een Borluut: datief.

77 ruut: kunsteloos.

80 wesen: doen en laten.

+ Mel. Tra.aant.

82 zebaer: ingetogen.

84 Ghelatende...haer: zich gedragend.

85 plat: ronduit.

86 De cypreskrans kroont haar ook.

87 doucemye: schalmei of hobo; vseertse wat: gebruikt ze een weinig.

+ Plectra gere.

89 comt ... te voren: komt ... voor de geest.

91 pype: herdersfluit.

+ [pag. 33]

92 En zij volgt de zangwijs allermeest.

93 zoo...heest: zoals vereist is.

[p. 28]

 

Polymnia

 

O schoone Musa all'ghemeene⁹⁷

 

En' ist niet zeer wel uwen danck⁹⁸

 

Datmen onder u lien zulck eene

100

Als Loueghem is, gheue een banck

 

In uwen kof, naer dien haer schanck¹⁰¹

 

Nature dese gaue zeer rijcke

 

Datse op de Cythare constich clanck,¹⁰³aant.

 

Zi is Polymnia ghelijcke.aant.

 

Calliope

105

Calliope op de viole speelde

 

Die alder eerst de letters vant,¹⁰⁶

 

En zijnghd dat noyt iemand verveelde

 

Al dat eerlick is en triumphant:¹⁰⁸

 

Dit was Martens naer mijn verstant¹⁰⁹aant.

110

Ghecleedt in gout verwe coleuren:¹¹⁰

 

Den Laurier hoet, schoon en plaisant,¹¹¹

 

Verciert haer hooft achter en veuren.¹¹²

 

 

 

O edel dochters uut vercoren

 

Die hier niet in ghenaemd en staed,

115

En wild u dies belghen noch storen¹¹⁵

 

⁺Want zulcx u eere niet an en gaed.¹¹⁶

 

Niemand en neme my oock voor quaed¹¹⁷

 

Indien ick int voorstellen fale

 

D'welck ick my ghedragh' in den raed,¹¹⁹

120

Van die daer om twist in camer of sale.¹²⁰

 

 

 

En in dien ick eenighe heb' ghepresen

 

Voor zulck als sy niet is bekend,¹²²

 

Die wil pooghen om zulcx te wesen:¹²³

97 Musa: meervoud.

98 uwen danck: een loon voor u, ofwel: een dankbetuiging van uwentwege.

101 naer dien: aangezien; schanck: schonk.

103 clanck: deed klinken.

106 vant: uitvond.

108 eerlick: aanzienlijk.

109 verstant: mening.

110 gout verwe: goudkleur.

111 hoet: krans; plaisant: aangenaam.

112 achter en veuren: voor- en achteraan.

115 u...belghen: zich boos maken.

+ [pag. 34]

116 niet an en gaed: niet aantast.

117 Niemand neme het mij ook kwalijk.

119 Waarin ik mij onderwerp aan het voorschrift.

120 Van wie daarover redetwist in kamer of zaal (der rederijkerskamer).

122 zulck als: datgene, waarvoor.

123 wil pooghen: trachte.

[p. 29]

 

Maer al gheue ick iemand t'instrument

125

Daer op zi niet en is ghewend:¹²⁵

 

By tspel meentmen consten crachtigh,¹²⁶

 

Ofte gratien excellent:

 

Dit maect mijn zaecke gh'eel warachtigh.

 

 

 

Finis.

125 Waarmee ze niet vertrouwd is.

126 By...meentmen: Onder ‘het spel’ verstaat men.

⁺XIaant. Lof en prijs der vvercs (dvvelc S. Ians inde capelle es)⁺
Van schilderien, ghemaect by die M. Ian hiet
Van Maesheyc gheboren den vlaemschen Apelles:
Nerstigh leest, verstaet ende op d'vverck dan ziet.^Titel

Comt hier ghi const beminders van alle gheslachten,

En besiet desen costelicken schat oft pant²
Waerbi ghi Croesus rijcdommen niet en zult achten:³aant.
Want tis eenen hemelschen schat in Vlaender lant.

Comt (zegh' ic) maer met andacht en verstant,⁵

En lett vry op alle zaecken, zo merct ghi mids desen⁶
Dattet is een zee van gratien abundant⁷
Daer elc om te schoonst voortdoet, en wilt sijn gepresen.⁸

Bemerct des Vaders Godd'lic, en Ioannes wesen,⁹

Met Maria tooghende een lieflic ghelaet:¹⁰aant.
Tschijnt datmen heuren mont siet deuotelic lesen,¹¹
En hoe wel is ghemaect die croone en al tcieraet?

+ [pag. 35]

+ Dese vaersen staen te Ghent, in S. Ians kercke in de Capelle van den Adam en Eua gheseit.

Titel S. Ians: genitief van plaats; schilderien: schilderwerk; Nerstigh...: Lees het gedicht zorgvuldig, neem het in u op, en kijk pas dan naar het schilderij.

2 pant: iets van grote waarde.

3 niet: voor niets.

5 andacht: opmerkzaamheid; verstant: begrip.

6 mids desen: dientengevolge.

7 gratien: bevalligheden; abundant: overvloedig.

8 voortdoet: vertoont.

9 Godd'lic (wesen); wesen: uiterlijk.

10 tooghende: tonend.

11 deuotelic: met innigheid.

[p. 30]

 

Hoe verschrickelic en leuendigh Adam staet?¹³

 

Wie zagh oynt vleesschelicker verwe van lichame?¹⁴

15

Tschijnt dat hi weighert, en ontseght Euams raet,¹⁵

 

Die hem presenteert een fighe, haer anghename.¹⁶aant.

 

 

 

Maer deur d'hemelsce Nymphen en Ingels bequame¹⁷

 

Zinghende discant, elcs gheest te recht veriolijst:¹⁸

 

Wiens diuersche voysen men kent naer den betame,¹⁹

20

Want elc mondeken, en ooghsken dat claer wtwijst.²⁰aant.

 

 

 

⁺Maer te vergheefs men iet int besondere prijst,

 

Daert al zijn om te constighste en schoonste iuweelen,²²

 

Het schijnt datter al leeft, roert, gaet ofte⁺ uutrijst:²³

 

Tsijn spieghels, en gheen gheschilderde tafereelen.

 

 

25

Ziet hoe deghelic, en eerbaer zijn daer die deelen²⁵

 

Van d'auders en den gheestlicken staet die daer lijt,²⁶aant.

 

Hier siedy (Schilders) bisonder in dees parceelen,²⁷

 

Exemple van goet laken emmers naer dien tijt.²⁸aant.

 

 

 

Wie en soude in die maeghdekens niet sijn verblijtaant.

30

Daer de onze wel mochten zebaerheit an leeren:³⁰

 

En anmerckt hoe triumphant inde deuren rijt,³¹

 

De bende der Coninghen, Princen, Grauen en heeren.³²aant.

 

 

 

Ten rechten siet men onder de zulcke verkeeren,³³

 

Den princelicken Schilder die dit werck voldé'³⁴

35

Met den rooden Pater noster op zwarte cleeren

 

Sijn broeder Hubert rijdt by hem in d'hooghste sté.³⁶aant.

13 verschrickelic: verstomd van schrik.

14 verwe: kleur.

15 ontseght: afwijst.

16 fighe: vijg.

17 bequame: bevallig.

18 discant: boventoon in tweestemmige muziek, sopraan; veriolijst: zich verheugt.

19 voysen: stem; naer...betame: gelijk het betaamt.

20 Want de mondstand en de blik op de tekst laten dit duidelijk merken.

+ [pag. 36]

22 om: in wedijver met elkander; zie WNT, X, 143.

+ XI, 23: ofte: ofe.

23 uutrijst: zich rijzend verheft.

25 deghelic: voortreffelijk; eerbaer: voornaam; deelen: onderdelen.

26 d'auders: zie Aant.; lijt: (processiegewijs) voorbijgaat.

27 parceelen: delen.

28 Exemple: voorbeeld; emmers...tijt: althans voor die tijd.

30 zebaerheit: ingetogenheid.

31 anmerckt: merkt op; deuren: zijpanelen.

32 bende: groep.

33 Ten rechten: Terecht.

34 princelicken: verheven; voldé: voltooide.

36 hooghste: zie Aant.

[p. 31]

 

Welcken Hubert dit waerck begonste naer sijn zé'⁺³⁷

 

Maer deur de doot (diet al doodt) moest hijt staken,aant.

 

Hi leit hier begrauen, ende zijn zuster mé',³⁹aant.

40

Die ooc in schilderyen dede groote zaken.⁴⁰

 

 

 

Maer op dat wy t'onser materie gheraken,⁴¹

 

Wilt dees excellentie in dit werck gade slaen,⁴²

 

Dat hy d'aensighten al onghelijc conste maken,

 

Hoe wel datter nochtans drye hondert sijn ghedaen.⁴⁴aant.

 

 

45

⁺Ten anderen moet het selfde veel lofs ontfaen,

 

Van weghe sine schoone bliuende coleuren:

 

Die in hondert vijftigh iaren niet en zijn vergaen:

 

Twelcke men nu ter tijt niet veel en siet ghebeuren.aant.

 

 

 

Summa tis vul perfectien achter en veuren:⁴⁹

 

50 Tooghende wel dat den werckman en meester goet,

 

Verciert was met veel gratien (zonder erreuren)⁵¹

 

De welcke een constigh schilder altijt hebben moet.

 

 

 

Sijn scherpicheit maect ons zijn patientie vroet,⁵³

 

En zijn memorie groot blijckt in tselfde claerlic⁵⁴

55

Alzoo oock zinen grooten gheest bouen al doet,aant.aant.

 

In d'inuentie, ende ordinancien openbaerlic.⁵⁶aant.

 

 

 

Van desen moetmen hem te meer lofs gheuen waerlic⁵⁷

 

Om dat hi in zulcke tiden alsoo heeft ghefloreert,⁵⁸

 

Doen hi zulck' excellente waercken eenpaerlic,

60

Als hi selue dede en had' gh'experimenteert.^59-60

 

 

 

Een Schilder uut Italien selfs confesseert,⁺⁶¹aant.

 

Dat Heycus daer d'Olverwe broght en heeft vonden:⁶²aant.

 

En van dry sine waercken hi mentioneert⁶³

 

Die te Napels, Florencen en Turbino stonden.⁶⁴aant.

+ Hubert sterf anno. 14.

37 zé': gewoonte.

39 mé': ook.

40 groote zaken: bewonderenswaardig werk.

41 materie: onderwerp; gheraken: belanden bij.

42 excellentie: voortreffelijkheid.

44 ghedaan: geschilderd.

+ [pag. 37]

49 Summa: Kortom.; achter en veuren: in voor en achtergrond? of stoplap.

51 Verciert ... met: voorzien van; erreuren: vergissingen.

53 Zijn scherpte van lijn maakt zijn geduld aan ons bekend.

54 memorie: geheugen.

56 inuentie: vinding; ordinancien: zie Aant.; openbaerlic: openlijk.

57 Van desen: Hierom.

58 ghefloreert: gebloeid.

59-60 Toen hij aanhoudend zulke schitterende werken, zoals hij zelf maakte, niet had waargenomen.

+ Georgius Vasarius.

61 confesseert: bekent.

62 Heycus: zie Aant.

63 mentioneert: maakt hij gewag.

64 Turbino: Te Urbino.

[p. 32]

65

Wat conste vantmen oynt (de waerheit t'orconden)⁶⁵

 

Soo perfect int eerste als dese const' excellent?⁶⁶aant.

 

Van welcke belyden alle verstandighe monden,⁶⁷

 

Datmen heuren Meester noynt en heeft ghekent:⁶⁸aant.

 

 

 

⁺Was hy dan niet ten rechten tot sijns leuens hent⁶⁹

70

Van Hertoghe Philips zijn meester vul trauwen⁷⁰

 

Hooghelic verheuen? En als een ornament⁷¹aant.

 

Van ons landen, ia van gheel Vlaenderen ghehauwen?

 

 

 

Sijn wercken waren ghesocht uut alle landauwen,⁷³aant.

 

Daerom en vindtmen bouen dees tafel niet,⁷⁴

75

Dan datmen te Brugghe magh noch een anschauwen,aant.

 

Ende t'Ypre ooc een onvulmaecte zomen siet.⁷⁶aant.

 

 

 

Dese blomme zeer vrough vande weerelt schiet,⁷⁷aant.

 

Die uut dat onnoosel Maesheyc is becleuen,⁷⁸aant.

 

Brugghe bewaert hem, daer hi sijn leuen liet,aant.

80

Maer sijn name zal in der eeuwigheit leuen.

 

 

 

Dit waerck heeft ons Coningh soo hooghe verheuenaant.⁸¹

 

(Zo alle goede consten staen in zinen sin)⁸²aant.

 

Dat hi (om dat te contrefaiten) heeft ghegheuen,⁸³

 

Wel vier duysent guldenen oft lutter min.⁸⁴

 

 

85

Michiel Coxsye, hadde voor dit waerck zulc gewinaant.

 

Twee iaren daer met besigh zijnde in dees capelle.

 

Hy bewaerde sijn eere van int beghin⁸⁷

 

Totten hende toe, als een oprecht werck-gheselle.⁸⁸

 

 

 

Dees copie is in Spaignen (op dat ict vertelle)

90

Te Vendedoly, t'eender memorie bloot,aant.

 

Van ons Coninghs liefde, die ic voor ander stelle:

 

Ende tot Heycus, en Coxyens glorie groot.^90b-92

65 de...t'orconden: de waarheid (is mij) tot getuigenis.

66 int eerste: vanaf het begin.

67 verstandighe: kundige; monden: (omschrijving voor) personen.

68 Meester: leermeester.

+ [pag. 38]

69 tot...hent: tot het eind van zijn leven.

70 trauwen: rechtschapenheid.

71 Hooghelic: zeer.

73 landauwen: landstreken.

74 bouen: behalve; tafel: schilderij.

76 onvulmaecte: onvoltooide; zomen: zoals men.

77 schiet: scheidde.

78 onnoosel: onbeduidend; zie Aant. v. 68; becleuen: opgeschoten.

81 verheuen: tot aanzien gebracht.

82 sin: opmerkzaamheid.

83 centrefaiten: afschilderen.

84 lutter: luttel.

87 eere: schilderseer.

88 oprecht: betrouwbaar.

90b-92 tot een openbaar aandenken aan de liefde van onze koning,... en tot grote roem van Van Eyck en Coxie.

[p. 33]

⁺ XIIaant. Echo,
Andwoordende op twee vrauwen die al cautende gaen in een dal.
Maeye, en Nicola.^Titel

i.

Ghebuerne ic en weet niet hoet met my noch zal gaen:¹
Ic vinde my zo benaut, behancxt en belaen²
Dat ic mijns leuens moe ben ken weet waer henen.³

ij.

Hoe dat ghebuerne?

i.

En hebb'ic daer toe (diinct v) gheen groote renen,⁵
VVant ic ben met een bouue van een man ghequelt?⁶
Die daeghelicx versmoort drijnct, al heeft hy gheen ghelt⁷
Ende verdoed al tschoon goet dat icker in brochte.⁸
Noch gheeft hy my een schoon woord niet zoo hi wel mochte:
Maer het schoonste woordt dat hy my gheeft, dat is prye,¹⁰
Leelicken sack, duvelinne, en buels amie.¹¹
Ic wilde zeer wel datmen zijn laetste haer afschoere.    E. hoere¹²

ij.

Nonfortse als hy niet en speelt op u tamboere¹³
Med een dick hend haudts zoot ghebeurt menighe fraye.    E. aye!¹⁴

i.

Die spijse is my gheheel ghetijligh lieue Maye:^15
+Want stocvisch, en vuustloock hebb'ic daghelicx toch.    E. och!¹⁶

+ [pag. 39]

Titel cautende: keuvelend.

1 Ghebuerne: buurvrouw.

2 benaut: bekommerd; behancxt: angstig; belaen: gekweld.

3 ken: ik en (negatie).

5 diinct: dunkt; renen: redenen.

6 VVant: omdat; bouue: vlegel.

7 Die...drijnct: Die zich dagelijks zwaar bedrinkt.

8 verdoed: verkwist; goet: bezit; in (het huwelijk).

10 prye: ontuchtige vrouw.

11 sack: lichaam (scheldwoord); buels amie: bijzit van de beul.

12 afschoere: conj. impf. afscheren.

13 Het doet er niet toe zolang hij niet op u trommelt.

14 hend haudts: eind hout, knuppel; fraye: dartele vrouw.

15 ghetijligh: geregeld.

+ [pag. 40]

16 vuustloock: slaag.

[p. 34]

 

ij.

 

Maer het is moghelick u schuld: om dat ghy noch

 

Altijd tlancste wildt hebben, en maect groot gheschal.    E. al.¹⁸

 

 

 

i.

 

Ghy slacht dees quaeckerssen, dier veel zijn int ghetal¹⁹

20

Wiens tonghe wel dienen zau' tot een clock' ofte schelle.    E. helle.²⁰

 

 

 

Ic mach wel voor tmijn spreken in zulcken ghequelle²¹

 

Hy behuwde med my van goeds weghe schoon vlueghen.    E. luegen²²

 

 

 

Nu vertuust, en verhoert hijt al na sijn vermueghen:²³

 

Ic heb ghebreck dat hy ander gheeft te ghewinne.²⁴

 

 

25

Hy en dorste van huus niet zeer malen de minne,²⁵

 

Want te mijnent is wercx ghenouch, zo ghi wel peyst,    E. eyst?²⁶

 

 

 

Al ben ic nu wat leelic (ie sprek' ongheueyst)²⁷

 

Ic was voortijts gh'acht met de gente schoon en smalle,    E. malle²⁸

 

 

 

Hy leefde zo med my niet doen hi mi bracht te valle:

30

Want doen wast al lief hier lief daer, ende lief ghinder.    E. hinder³⁰

 

 

 

ij.

 

En deze zijn liefde en ware nu ooc niet minder

 

Hield ghy u wel, in alle eerbaerheyt ende vreden    E. reden³²

 

 

 

Zaech hy an u alle betaemelicke zeden³³

 

Hy zau u wel begratien deur zulc beseffen.    E. effen³⁴

18 tlancste: het langste eind; gheschal: geschreeuw.

19 slacht: gelijkt op; quaeckerssen: personen die onnutte, malle klap uitslaan.

20 schelle helle: heldere bel.

21 tmijn: mijn zaak; ghequelle: kwelling.

22 Hij verwierf door zijn huwelijk met mij inzake bezit mooie middelen, waarmee hij kan uitvliegen; luegen: leugen.

23 vertuust: verdobbelt; na...vermueghen: zoveel hij kan.

24 dat hij...ghewinne: aan datgene, dat hij aan een andere geeft tot levensonderhoud.

25 van huis: van huis weg; malen de minne: het minnespel spelen.

26 eyst?: is het zo?

27 ongheveyst: zonder te huichelen.

28 Ik werd vroeger gerekend tot de lieve, mooie en sierlijke vrouwen.

30 hinder: in het ongeluk.

32 Hield: voorw. zin; reden: met reden.

33 zaech: Indien hij zou zien.

34 begratien: zijn gunst schenken aan; effen: eventjes.

[p. 35]

 

i.

35

⁺Hy es ialous van my zonder renen die treffen:³⁵

 

Want spreec' ic iemanden toe, hy bescheld dies my.    E. I!³⁶

 

 

 

ij.

 

Moghelicken ghi comt ander mans wat te by³⁷

 

Oft haudt haer te veel cauts: wat verdiend dan zulc clappen?    E. lappen³⁸

 

 

 

 

 

i.

 

Ic maeck gherne goed chiere, en ben geerne bi ttappen,³⁹

40

Maer zonder ergh altijts, al ghelooft hijt zwaerlic.    E. waerlic.⁴⁰

 

 

 

ij.

 

Zulc occasien b'hoort ghij te schuwen eenpaerlick:⁴¹

 

Want brasseri' is voester der bederfenesse.    E. esse?⁴²

 

 

 

De zulcke die verliest dicmaels haer poortieresse:⁴³

 

En daer comt quaed af alzo van tvier comt den roock    E. oock⁴⁴aant.

 

 

 

i.

45

Als hij in zijne ghenouchten is (bi gans loock)⁴⁵aant.

 

Zal ic t'huus asch vijsten, veracht als den ouden schoe    E. hoe?⁴⁶aant.

 

 

 

ij.

 

Ia t'huus blijuen b'hoort een eerbaer vrauwe toe,⁴⁷

 

Haer huusghesin ga slaen, en doen (als Paulus riet)    E. iet.⁴⁸aant.

+ [pag. 41]

35 renen: zie v. 5.

36 bescheld: vaart uit tegen; I: tussenwerpsel v. vrees.

37 Moghelicken: misschien; by: nabij.

38 cauts: praatjes; clappen: babbelen; lappen: subst. klappen, of: inf. slaan.

39 ttappen: het (bier) tappen.

40 zonder ergh: zonder boze oogmerken; zwaerlic: met moeite.

41 occasien: gelegenheden; eenpaerlick: gestadig.

42 brasseri': het slempen; bederfenesse: verderf; esse?: is ze dat?

43 dicmaels: dikwijls; poortieresse: portierster; obsceen voor maagdelijkheid.

44 quaed: zie Aant.

45 ghenouchten: vermaak; gans loock: gans met look bereid, zie Aant.

46 vijsten: aanblazen (het smeulend vuur in de as); schoe: zie Aant.

47 b'hoort... toe: betaamt.

48 riet: aanraadde.

[p. 36]

 

Zoo doende zaudt ghi v man (alst ander gheschiet)⁴⁹

50

Met vriendelicke redelicheit trecken meerst.    E. eerst.⁵⁰

 

 

 

Hem vermanende nuchter duer iemand gheleerst

 

Doen vermanen, zoo saut beteren, hoe hij raest.    E. aest.^51-52

 

 

 

i.

 

Tis om niet, hi es te zeer vp d'hoeren verdwaest⁵³

 

En is (hier gheseit) van der secti' als men anschaut.    E. haut.⁵⁴

55

⁺VVant hi gaed niet ter kercken, dit maect mi benauwt⁵⁵

 

Moet hij dan niet zijn een oprecht hugheno la?    E. ola!⁵⁶

 

 

 

ij.

 

Ghi moest veel eer zijn faulten decken, Nicola⁵⁷

 

Dan sijn faeme (mogh, lic tonghelijcke) soo schenden    E. henden⁵⁸

 

 

 

i.

 

Ic wilde dat ic hem quyt war' den onbekenden,⁵⁹

60

Op dat ic mochte anders (want waerom zaud, ict schuwen)    E. huwen⁶⁰

 

 

 

Dan zaude ic hem (zoo ic zal) verachten verspuwen

 

Ende begrauen hem oock daer ten blijden berghe.    E. erghe⁶²

 

 

 

ij.

 

Maer med orlof vrouwe op dat ic v niet en terghe⁶³

 

Ic bid' God dat hy v bekeer en ons al tsamen.    E. amen.

 

 

 

Finis.

49 alst...gheschiet: zoals het aan een andere (vrouw) te beurt valt.

50 meerst: vooral.

51-52 Hem op een kalme wijze vermanend, door een geleerd man laten bezweren, zo zou het verbeteren, hoe hij ook raast.

53 om niet: tevergeefs; verdwaest: verzot.

54 hier: tussen ons; secti': ketterij; anschaut: er op let; haut: pas op!.

+ [pag. 42]

55 benauwt: bekommerd.

56 hugheno la: uit ‘un huguenot-là’.

57 faulten: zedelijke gebreken.

58 tonghelijcke: ten onrechte; schenden: schandvlekken; henden: een einde maken aan (zijn faam).

59 quyt: verlost van; onbekenden: woestaard.

60 anders... huwen.

62 ten blijden berghe: niet op de treurenberg, zonder verdriet; erghe: gemeen (is dit).

63 orlof: vergunning; terghe: zou tergen.