Logo DBNL
Inleijdinghe tot het ontwerp van een Batavische Arcadia (1637)

Inleijdinghe tot het ontwerp van een Batavische Arcadia

(1637)–Johan van Heemskerck–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Klinck-dicht.
Op de aen-ghenaemheydt van een kus.

 
ACh! kusje suyker soet, ach! lipjes lief aen-kleven,
 
Ach! mondtje, daer mijn mondt wiert dichjes opgedruckt,
 
Ach! zieltje, dat mijn ziel hebt uyt mijn lijf geruckt,
 
Door sulcken soeten doen benaemt ghy my het leven:
 
En door een selfde doen kondt ghy 't my weder geven.
 
Een kus in my het beeld van dood en leven druckt.
 
Ick weet so grooten bee' is selden wel gheluckt,
 
Dan was met bidden oyt een schellemstuck bedreven?
 
Vooghdesse van mijn hert, ick 't my onwaerdigh ken:
 
Maer ghy my waerdigh maeckt 't gheen ick niet waerdigh ben.
 
Dies sullen, ziel, en lijf, en leven, en gedachten,
 
Leen-houwers van u gunst, Erf-eyghens van u wil,
 
Tot dat een ander doodt mijn Min en moeyten stil;
 
Alleen op uwe dienst in aller ootmoed wachten.

De nacht had nu alreede met hare swarte vlercken ten deele beschaduwt de rondte des Aerd-bodems: en de tintelende Sterretjes begonden allenckxkens door te breken: als de wagen stil hielt voor het huys van Eerrijck. Die al te voldoende was om soo soeten geselschap hongerig te laten weggaen: 't welck eyndelijck, na vele beleefde woorden van weygeringhe, daer blyven most. En alsoo wierden sy, na 't eerste welkoomheeten, gheleyt in een groot Salet, rontom behanghen met goude

leer, en boven 't goude leer aen d'eene syde met de schilderyen van vijf op sijn ouds ghekleede vrouwen-beelden. Aen d'ander syde, teghens haer over, met vijf andere beeltenissen die de mans van dese vrouwen scheenen te vertoonen. Dewelke, als d'achtbare Eerrijck merckte dat Rosemond die met de kaers inde handt nieuwsgierighlijck besach, hem dachten dat gheen on-aenghename stoffe souden zijn om wat van te kouten. en koutende het wachten nae 't Avondtmael (dat sijn tijdt moste hebben om toe bereyt te werden) te min verdrietigh te doen vinden.

Dies hy tot haer seyde; schoone Herderinne, wat ist dat ghy meest aen-merkens waerdig siet in dese Schilderyen? die (dat ghy't weet) al vry met een kunstighe hand gemaeckt zijn. Waer op Rosemond

antwoorde, dat het was de verscheydenheydt van drachten die sy inder selver kleedinge bespeurde: en haer dede gissen, datse of niet van een Land, of niet van een tijdt mosten wesen. U gissen en is hier in niet t'eenemael missen, vervolghde Eerrijck; want ofse wel alle ons Holland hebben bewoont, soo zijnse nochtans van verscheyden huysen, en van verscheyden tyden. Sy sijnde de vijf Landtsvrouwen, die aen 't roer van ons Vader-landts gebiet geseten hebbende, alle selfs ongeluckigh geweest zijn, en den Lande tot groot on-heyl gedijt hebben.

D'eerste, die ghy daer naest aende glasen siet hanghen, in dat deftige gewaet, en met dat statig wesen, is Vrouw Geertruyd van Saxen. die wel geen Erf-vrouwe, maer nochtans voogdesse van den

Erf-heer, haer Soon, met bewilliginghe van 's Landts Staten gheweest is. Ten welcken op - sichte oock, haer beeltenis onder de landts-vrouwen, met haer Soontjen aende hand, gemeenelijck geschildert wert. Sy was de naegelaten Weduwe van den strijt-baren Graef Floris, d'eerste van dien naem; en Moeder van den jongen Ioncker Dirck van Holland: die te samen met dese syne Moeder, en Graef Robbrecht de Vriese, sijn Stief-vader, (die daer tegen over hanght) uyt den Lande verdreven wierdt door Govert met den Bult, Hertogh van Brabandt. by hulpe, en 't arghlistigh aenleggen, des Bisschops van Utrecht: en 't ongerechtig toestaen, en medeheulen, des Keysers. Welken Bultenaer, dit oude vrye Graefschap, dat altijd van God en de Son (ge-

lijck men 't noemt) te leen gehouden is gheweest, niet alleen het Duytsche Keyserrijck, (voor soo veel in hem was) onder - wierp; maer selfs vanden Bisschop van Utrecht, sijn Mede-stander, 't selve als een dienst - plichtigh leen aen nam. Verjagende, en wreedelijck ombrengende, alle de Landsaten die hem hier in tegen waren. Ende alsoo het Landt gheweldelijck inhoudende den tijt van vier volle Iaeren. Tot dat hy binnen Antwerpen (wat min als ses hondert jaer nu geleden) onversiens van kant geholpen wiert. En Ionckheer Diederijk alsoo, nae een bloedighe overwinninghe teghens de Stichtsche, eyndelijck weder in 't syne quam. Desen ghebochelden Govert niet goets in Hollandt verricht hebbende, dan dat hy de goede stad Delft aldaer gestigt heeft.

Dat schoone Ionghe Vrouwmensch, dat aen Vrouw Geertruyd volght, (vervolghde Eerrijck) is Vrouw Ada, d'eenighe Erf-dochter van Graef Diederijck de sevenste, en laetste van dien naem. En seecker sy mach wel schoon ghenoemt werden; hebbende, so ghy siet, soo wel gemaeckten lichaem, en so soeten vriendelijcken wesen, daer toe een bruyn Oog, en blond hayr, en de dracht van haere klederen haer so net en aerdig staende, dat geene vande andere Gravinnen, nevens haer hangende, het op verre nae by haer haelen mach. Maer alle dese begaeftheden, die als een aenghenamen Morghenstont scheenen te voorduyden het ghevolgh van een over-schoonen dagh, wierden verdonckert door de verkeerde eersucht van een quaed-willige en eygen-sinnighe

Moeder; die dese schoone Ionckvrouwe, noch naeuwelijckx seventhien Iaeren oudt zijnde, heymelijck, buyten kennisse en toestaen vande Staten vanden Lande, uythylickte aen een jongen Grave van Loon (wiens af-beeldsel daer tegen haer over hangt, en in een losse Ionckheyt, noch weynig bedaegtheyds, en bedachtheyds, vertoont) om alsoo, terwijl dese soete jonge lieven met het lock-appeltje van onderlinghe Min souden spelen, den teughel van gebiedt over Hollandt, sonder weder-spreken, in haere heersch-suchtige handen te moghen houden. Doende, om geen verlet in dit haer voornemen te krygen, de qualijck-voegende Bruyloft vande Dochter, houden ter plaetse, daer 't lijck vã d'overleden Vader noch on-begraven boven d'aerde stont. Waer door

sy sulcken on-gunst en onwille vande Land-saten op haren hals haelde, dat de Staten de jonghe Gravinne, hoewel door huwelijck mondigh geworden, als een onmondige, onder de voormonderschap van haeren Oom Ioncker Willem van Holland stelden. Die nae eenighe Oorloghs voorvallen, (want dit en konde sonder ongemack, en on-lust, niet af-lopen) sijn nichte binnen den Burgh van Leyden, daerse gevlucht was, gevanghen kreegh: ende op het Eylandt Tessel, als in een heussche hechtenisse besloot. Alwaer dit Ionghe onnosele dier, sich in een anghstighe eensaemheydt van alle de wereld verlaten vindende, binnen korten van kommer en hert-seer stierf. nu wat meer dan over de vier hondert Iaer. Hebbende naeuwelijckx volle twaelf

maenden den naem van Gravinne in haer leven gevoert gehad; ende latende haer Land, na haer doodt, vele Iaren vol inwendigen twist, en uyt-wendigen Oorlogh.

De derde (seyde hy) die ghy daer siet met de Keyserlijcke Croone op 't hooft, is Vrou Margriet; Graef Willem de Derdes Dochter, uyt den huyse van Henegouwen. En op dat ghy mooght weten, hoe hooghelijck onses Lands hoofden, hoewel maer Graven, al van oudts over al gheacht en gesien waren; soo ist aenmerckens waerdigh, dat dese Graef Willem, selfs te wyve hadde de Suster vanden Coninck van Vrancrijk. eñ syne dochters uythuwde, d'eene aenden kloeckmoedigen Keyser Lodewijck van Beyeren, die het Keyserdom den huyse van Oostenrijck met Manhafte dap-

perheydt uyt de hand wrongh; en, selfs in die geblint-hockte Eeuwe, betoonde hoe weynigh een gherechtighe saecke, onder-stut met macht van waepenen, op 's Paus machteloosen ban, en doven blixem te passen heeft. Ende d'andere aenden Krijgs-kundigen Koninck Eduard de derde van Engeland, den vermaerdtsten die dat Rijck oyt gehad heeft. als die op eenen tijd, de Coningen van Vranckrijck en Schotlandt tot syne gevangenen, en beyde die Volck-rijcke, en in Oorlogh soo vermaerde Landen, als onder sijn knie hadde. Dese Vrouw Margriet, nae haer Mans, des Keysers, overlyden, weder in Holland komende, so is daer twist, en swaren Oorlogh ontstaen, tusschen haer en haer Soon Hertogh Willem van Beyeren: ende is menig bloedigh treffen tusschen Moeder

en kint om de Heerschappye vanden Lande voorgevallen. Sijnde doen ter tijt, (nu wat min dan drie hondert Iaren geleden) mede onluckelijck op-gheborrelt tusschen de Landt-saten, die helsche tweespalt, ghenaemt Hoeckx en Cabbeljauws. waer door ons Holland geheele eeuwen soo jammerlijck is van een gereten geweest, en d'inwoonders, hoges en lages stands, malkanderen so haetig over wierden, dat het velen wedersijdts leven en welvaert koste. Nu d'eene, dan d'ander syde, met even groot on-heyl voor 't ghemeen, d'overhand krygende: en met moorden, branden, bannen, en uyt staet en Stadt te setten, elck anderen op sijn beurt allen overlast aen-doende. En eyndelijck is dese Keyserlijcke Weduwe genootsaeckt geweest, noch by haer leven af-stant

te doen, vande Landen van Hollandt, Zeelandt, ende Vriesland. en haer Soon, die by de Cabbeljausche syde, niet al met het grootste gelijck, geweldelijck voor gestaen, en ghevordert wierdt, daer mede gheheelelijck te laten bewerden.

De schilderye, die ghy daer tegens haer over siet hangen, met de Lauwer-kranse om 't hooft, en het bloote swaert in d'eene, en den gulden appel in d'ander handt, is het afbeeldtsel van dien Manhaften Keyser Lodewijck van Beyeren, (hier voren vermaent) wien ghy een onverschrocken deftigheydt in 't wesen, en een dapper ghemoedt tot syne wackere ooghen siet uytschynen. Alle d'eygenschappen vande Schilder-kunst by den kunstrijken Meester so wel waergenomen zijnde, datter niet dan't leven aen schijnt te ghebreken. En

de geheuchenisse van desen Keyser, wel eer by huwelijck onsen Landts-heere, speelt my te verscher door de gedachten, vermits nu onlangs, alhier inden Hage, in't uyt-delven van een Kelder, by een dagh-arbeyder ghevonden is geweest, een steene kruycke volgoude penningen, voor 't meerendeel geslagen by den selven Keyser, en sijn beeldt en wapen, voerende. zijnde noch soo schoon, soo gaef, en soo on-geschend, als ofse eerst versch uyt de Munt quamen. gelijck, seyde hy (eenige der selver penningen uyt sijn sack halende) ghy aen dese stucken kont sien. Sy waren al te samen seer nieuwsgierigh om het ghesicht daer van te moghen hebben. En vondender oock een of twee onder, dragende het beeldt en de wapenen vanden Koninck van Vranckrijck, Grote-

vader van 's Moeders syde van onse Hollãdsche Gravinne Vrouw Margriet. 't Moet sijn, vervolgde Eerrijck, dat dit gelt, ten tyde dat het Landt door de Hoecksche en Cabbeljauwsche eensydigheden t'onderste boven lagh, door synen besorgden eygenaer den donckeren schoot der aerden is vertrouwt geweest, om de begeerlijke oogen der geltsuchtige Menschen, in die al-gemeene vreese, ontduystert te werden. en dat de geene die kennisse daer van hadden onvoorsiens komende te sneuvelen, het daer vergeten, en so vele hondert Iaren (ghelijck wel meer ghebeurt) is verburgen ghebleven: tot dat het desen gheluckigen vinder, in een oogen-blick, van een armen bloed, een rijck Man, na syne ghelegentheydt, heeft gemaeckt.

Maer Heere, seyde Waermond,

gaet het so, dat de geene die sulke verburgen schatten vinden, de selve als hun eygen mogen behouden? wat dat belanght, antwoorde Eerrijck, daer van hangt de pleyt-sack noch aen een spijcker. Dan soo ghy lust hebt het beste bescheyt dat ick u kan gheven hier van te weten, soo laet ons daer toe gaen sitten, want daer al meer aen vast is als ghy wel meent; en oude luyden hebben swacke beenen, die door 't staen haest moede werden. Waer mede stoelen doende brengen, en elck sijn plaets genomen hebbende, soo hervatte hy 't aldus.

De Graeffelijckheyds Rechtvorderers willen seggen, dat verburgen schatten, soo wel als alle andere on-beheerde goederen, den Heer van 't Land toe-komen. Even als die den Vorsten van meest alle de ghebuur-landen tot haer spille-

gelt toe-gevoeght werden. Maer andere meenen, dat alsoo onses Lands Wetten, noch wille-keuren, daer niet van en spreecken, ende by gewoonte onder ons is aen-genomen, dat waer die swyghen, de billickheydt van de Roomsche Rechten gevolght wert, de selve oock hier in behoort plaetse te grypen. Verstaende over sulckx, dat sodanige schatten, die geenen eygenaer en hebben, by yemandt in sijn eygen grond gevonden werdende, den selven eygen blyven. Maer soo yemandt vreemdts die by gheval vondt in eens anders grond, dat dan de helft van 't gevondene den vinder, en d'ander helft den gront-heer soude toekomen. En, voorwaer, dit komt de reden en redelijckheydt naest. te meer, also een Romeynsch Rechtsgheleerde, selfs ten tyde van de

Roomsche Keyseren, voor recht heeft derven uytspreecken, en ons in geschrift, onder de Wetten by den Keyser Justiniaen bevestight, nalaten. Dat twijffelachtige saecken (gelijck dit by ons een is) sonder swarigheyd tijt den Heer behooren tegen-gewesen te werden.

Echter, alsoo sulcke schatten meerendeels door slechte en gheringe luyden werden gevonden, wien 't niet gelegen komt hier over met de Graeffelijkheyt in recht te treden, so soecken sy dit veeltijts met de Reken-kamer, by uyt-koop van des selfs gerechtigheydt, af te maken. Die haer oock in 't gemeen heel reckelijck als nu daer in laet vinden, en met een kleyne erkentenisse is te vernoegen. Maer niet te min, door soodanigh vermeent recht te plegen, het besit blijft behouden, van een on-ghenadigher

Heer, by quader tyden, alles, als hy soude willen, met schijn van recht te konnen doen nae hem nemen: en de gantsche proye, (even als de Leeu die tusschen hem, den Esel, en de Vos, uytdeelde) sich selven toe te mogen eygenen. Gevende misschien den vinder een kleyne vereeringe tot drinck-gelt voor syn moeyten: en den gront-Heer een grimmigh ghesicht, als hy sijn grondt-recht soude willen voor-staen. Waer toe, of in een vry Land, en onder vrye Luyden, door des Vryheydts voorsorgers, behoort voet gegeven te werden, ick de wyser bedenckingen vande Staets-kundige bevolen late.

Doch dit te willen beweeren, met het gebruyck, of veel eer misbruyck, vande gebuur-landen, en beweeght my niet meer, dan ofmen daer uyt wilde besluyten, dat

oock alle Schip - wracken, Zeevonden, en gestrande goederen, aende Graefelijckheydt by ons mosten vervallen, om dat eenighe naeburige Vorsten hun selven die toe-eyghenen; ghelijck oock onse Graven in voorleden tyden ghedaen hebben. Want wy nu, desen niet tegen-staende; nae de billickheydt vande Roomsche Rechten, (alwaer de Keyser Constantinus met deftige woorden uyt spreect: Wat recht doch heeft den Heer op eenen anders ongeval, om door soo deerlijcken saecke sijn voordeel te willen doen? en een ander Keyser, op verbeurte van eer en goed, aller Landen tegen-strydige gebruycken, dese onbermhertighe roofgierigheyd gunstigh zijnde, voor mis-bruycken af-keurt) met groote reden, en tot onses Landts grooten lof, die den eygenaer medo-

ghentlijck laten toe - komen: jae sorghvuldighlijck, en met trouwe op-sicht, voor de selve doen bewaren. So dat de nabuur-volckeren, alsse immers tot het erbermelijck ongheluck van Schip-breuck moeten vervallen, haer in haer ongeluck noch gheluckigh houden, dat sulckx op onse stranden heeft mogen gheschieden. Met vollen monde bekennende, datse in haer eyghen Land, en by haer eyghen Landts-luyden, die trouwe voorsorge, en medooghende behulpsaemheydt, noch verhoopt, noch ghevonden souden hebben. Waer aen wel te sien is, hoe waerdigen, en 's Landts eer-betrachtenden, Ampt bewaerder, 't opper op-sicht van dese soo veel aen-gheleghene sake (insonderheyt voor de gene welker wel-varen aende Zeevaert hangt) by ons moet bevolen wesen.

Die voorwaer ver' beter daer aen doed, dan of hy de renten van 's Graefelijckheyts spaer-pot met sulck ellendigh in-komen socht te verrijcken, of dat noch slimmer is, sijn eyghen sacken daer mede te vullen. En 't waer te wenschen, dat alle de bedieninghen van ons lieve Vader-land aen sulcke mochten besteedt werden, die de selve meer eere en achtbaerheyd trachten toe te brenghen, dan eyghen baet, of onbehoorlijck voordeel, daer uyt te trecken.

Maer let doch eens, Ionge luyden, waer toe dat waen van wetenschap, gelief-koost door hope van belooninge, de Geleerde van onsen tijdt vervoert; die onder schijn van recht, gegrondt op onbepaelde machts in-beeldinghe, den Vorsten (die elck doch garen vleyt) voor-spelden, en wijs-maec-

ken, dat haer niet alleen de verburghen schatten in haer Land, en Schip-breuckighe op - werpselen aen haer Strand toe-komen: maer datse oock de vrye Zee boeyen mogen aendoen; En 't ghebruyck daer van, dat Godt en de natuur allen menschen gemeen gemaeckt heeft, haer en den haeren in 't bysonder konnen toe-eyghenen, en voor alle andere op-sluyten. Daer nochtans de Roomsche Rechten, gevest dien aengaende op de natuurlijcke billickheyd, de Zee soo weynig yemands eygen houden als de Lucht; daer immers gheen slot voor te hangen en is. Voor recht uyt sprekende, en tot een al-ghemeene Wet stellende, dat soo yemand verbied het vry varen, en het vry visschen, inde volle Zee, soodanigh verbodt soo on-rechtvaerdigh is als ofmen den rechten ey-

genaer verbood sijn eygen goet te ghebruycken. De Zee uyter aerd yeder voor open-staende; en derhalven geen verbodt van in te varen, noch in te visschen, van yemant (die recht en reden plaetse geven wil) lydende. Soo dat de Rechtsgeleerden daer uyt een kort en bondigh besluyt ghemaeckt hebben; dat de Zee, voor so veel den eyghen-dom daer van aen-gaet, niemand toe en komt. Voor soo veel 't ghebruyck belanght, allen menschen ghemeen is. En voor soo veel 'tghesagh daer op raeckt, d'aengelegene Land-Overheden, elck voor 't syne, daer in te seggen hebben. Welck gesagh echter niet en streckt, om het varen en visschen te beletten, maer om dat te beveylighen. En in dien sin is van ouds hier altijdt verstaen, dat het recht van ons Holland, komt aller

wegen van onse strandt af ter halver Zee toe vande Landen die daer teghen overlegghen. Doch geensins, om onder deckxsel van dat recht, yemandt, 't sy vriendt 't sy vreemde, het vry vaeren, en vry visschen, inde vrye Zee, oock selfs onder de Kusten van onse Landen, on-rechtveerdelijk te verhinderen. En met de mate daermen mede uyt meet, behoortmen immers, waer billickheydt plaets heeft, weder in-gemeten te werden.

Dan dewijl wy in desen slach vã kout vervallen zijn, moet ick daer noch wat by voegen dat my meenig bekommert na-bedenken voor de nakomelingen gegeven heeft. Voor my (gelijck ghy siet) ick ben nu oud en koud; en af-gheleeft zijnde, soeck niet dan in ruste tot myne Vaderen vergadert te moghen werden. Maer ick hebbe in

mijn Ieught wel degelijck helpen dragen de gevaerlijcke swarigheden daer de dierbaere vryheydt mede verkreghen is geweest. En de hayren staen my noch te berghe, als ick denck om de eyslijcke bloedt-baden, om den af-gryselijcken honghers-noodt, om de schrickelijke verwoestinge; moorden van mannen, schenden van Maegden, verkrachten van vrouwen, hangen, branden, braeden, verdrencken, raebraecken, en het on-menschelijck uyt - roeyen der menschen, selfs tot de kleyne kinderen inde wiegh toe, daer de Spanjaerden, ons lieve Vaderland, meenden het woest-geworden en uyt-gemoorde West-Indien mede gelijck te maecken: en door die aemechtigheydt in een eeuwighe slavernye in te wickelen. 't Is waer, wy sijn uyt die ellenden,

door Godts ghenade, en der drie achter een volghende Nassousche Helden heerlijcke, en noyt ghenoech gepresene, Oorlogs-daden, eyndelijck uyt - gheworstelt: en door 't besit van volle Vryheydt, tot het genot van een gulden Eeuwe, in dese onse geluckige dagen gheraeckt. Maer, ghewis, s' en wiert niet soo ghemackelijck verwurven, alsse nu wel ghemackelijck werdt beseten. Naerden, Haerlem, Leyden, Rotterdam, Oudewater, Cat-wijck, Santvoert, Alphen, en gheheel Hollandt, Iae gansch Neerlandt in 't ghemeen, souden daer van weten te spreecken; en u konnen seggen, dat de gront-slag van u tegenwoordig geluck, in de kalck van uwer Voor - Ouderen bloedt en tranen gemenght en gemetselt is. Den wreeden Hertogh van Alva sich wel hebbende der-

ven beroemen, dat hy over de achthien duysendt der selver, alleen door Beuls handen, schandelijck op 't schavot hadde doen sterven. En door 't verbeurt maecken van der verwesener goederen, viermael so veel onnosele vrouwen en kinderen hadde op den dijck gejaeght, en tot de bedel-sack ghebracht. Waer over uwe verlossinge, so dier gekocht zijnde, u oock te dierbaerder behoort te zijn, sonder eenige de minste inbreuck op de verkregene vryheyt te konnen ghedoghen, dan met het instappen over uwe doode, en onder den last beswekene lichamen. Selfs de geene die onder goede+ en ghematigde Princen leven, en hooghelyck daer van begunstight werden, wel wetende te segghen, dat soose vry gheboren waren, sy haere Vryheyt met de beste Mee-

ster vande Wereldt niet souden willen verwisselen. En Godt gheve, dat ghy alle eendrachtelijck des sins mooght zijn, van dit kostelijcke pand eeuwigh te willen bewaeren: en handt over handt den Nae-saeten on-verbroocken over te gheven. Maer ick heb in mynen tijdt al ghesien, dat den nood ons, nae de jammerlijcke moordt van wijlen den goeden Prince van Oranjen, soo nae quam, datmen Vryheydt, en Vaderland. den nabuur-Vorst en ginck veylen, en te koop dragen. Met wat uytkomste, ten goede van 't gemeene besten, heeft d'ervarenheyt ons inden Franschen Hertoge van Alanson, en den Enghelschen Grave van Leycester, wel deghelijck tot onse kosten doen gewaer werden. Niet dat ick hier mede de misslagen der dienaers de Meesters wil wijten;

of dat ick soude willen weeren uyt onse herten, de danckbaere geheugenisse, die wy aende gunstighe hulpe van die twee machtige nabuur-rijcken schuldigh zijn; veel min dat ick soude meenen, met de vryheydt van een vry volck niet te konnen bestaen, behoorlijcke eerbiedinge te dragen aende moghentheydt der bondtverwante Coninghen. Maer het wit van myne woorden heeft alleen dit insicht, datmen de klem van opperghebied soo langh alsmen kan altijdt in eyghen handen moet houden. Sonder die, dan by uytersten nood, aen vrienden: en door geenderhande nood aen vyanden over te geven. In welcken gevalle, als het swaerdt (dat Godt verhoede) ons inde steden ghedreven soude hebben, en den hongher ons daer weder wilde uyt-dryven, om ons,

mits bedriegelijcke beloften, onder d'on-genadighe ghenade van onsen Erf-vyandt te brengen, wy met onse Vaders (die voorwaer mannen herten in haer lijf hadden) vande Muren mosten roepen, alsmen ons honden en katten eeters tot verwijt soude noemen, dat soo lange men honden en katten onder ons hoorde, ons gheen spyse tot 's vryheydts voorstand en gebrack; en als ons oock die soude gebreken, dat wy dan elck noch een slincker arm hadden die wy wilden op-eeten, en met de rechter het slavisch juck der Spaensche dienstbaerheyt van onse vrye halsen weeren. En soo alles eyndelijck niet helpen mochte, dat wy dan voor 't lest de Zee in ons Land souden laten loopen, en onse Steden selfs in brandt steecken, om onsen onversoenelijcken Vy-

and, in't midden van syne overwinninghe, niet dan d'onnutte overblijffelen van een verdroncken aschhoop over te laten; en also, met het eyndigen vande Vaderlandtsche vryheyd, oock ons selven, en al het onse, ten eynde te sien.

Doch d'Almoghende gunne u (o! mijn waerde Vader-land) tot vol-voeringhe van dit sijn groot wonder-werck uwer verlossinge, dat het noyt soo verre weder met u mach komen. En late u ten dien eynde langh (ja lang, langh, mach ick wel segghen) behouden den grooten en geluckigen voorstander van uwe tegenwoordige vryheydt en voorspoet, Dien rechten Hollandschen Oorloghs-held, die hem selven, en sijn Landt, door sijne Helden-daden allen 't halven soo beroemt en bemint gemaeckt heeft. En voor wien de wereldt

wyders naeuw yet on - winbaers meer weet te vinden; na dien hy in so korte achter een volgende jaeren, onder d'oogen van Keyserlijke en Konincklijcke heyrkrachten, heeft gewonnen, en met gewapender handt in-ghenomen, de vaste, stercke, en voor 't meerendeel geacht on-winnelijcke Steden, van Grol, van den Bosch, van Wesel, van Maestricht, van Rhijnberck, en van Breda. Waer van sommighe noyt gewonnen, andere by de vermaerdste Velt-Oversten te vergeefs nae ghestaen, en Breda, by dien roem-ruchtigen, en Krijgs-kundigen Leger-leyder, de Marck-grave Spinola, geoordeelt was gheweest met het gantsche ghewelt van alle de macht des mogenden Coninckx van Spanjen niet te kunnen vermeestert werden: maer door 't verdrietigh af-wachten van een lanck-

same belegheringhe, by hongersnood, met on-eyndelijcke kosten, te moeten tot overgeven gedwongen zijn. Daer desen grootmoedigen Prince van Oranjen, de selve so stercke stadt, met louter gewelt heeft derven aentasten: en door de schrick-barende kracht vã syne verwinnende wapenen, in so weyweynigh weecken, als d'ander maenden, kloeckelijck, in 't gesicht van den Prince van Spanjen, en sijn machtigh Velt-leger, heeft ver-overt gehad.

Godt gheve ons de ghenade, dat wy onder des selfs beleydt en bestieringe so mogen voort-gaen: en eyndelijk daer door, uyt desen bloedigen, en lang-durigen Oorlogh, eens tot een vasten, veyligen, en verseeckerden vrede geraken. Ick soude mijn grijse hayren met vreughde in 't graf voeren,

indien ick met de hope van sulcken geluck, mijn uyt-ghesloofde leven in 's Vader-Lands dienst, mocht af-leggen. En dit ist al dat myne hooghe Iaeren my toe-laten met wenschen hier toe te doen. Maer ghy, die noch jongh zijt, en wien noch vele waters kan over 't hooft gaen eer ghy ten eynde uwer daghen komt, hebt wel te letten, dat wanneer 't u beurt werdt de goede handt aen 't Roer vande Vaderlantsche bestieringhe te helpen houden, dat ghy dan niet alleen de verkreghene vryheydt volstandelijck handt-haeft, maer oock, terwijl ghy de macht daer toe hebt, alle d'ongevallige overblijfselen der voorleden verdruckinge, vande halsen der vrye ingesetenen uwer Landen wijselijck af-werpt. En onder dese en isser gheen daer ick soo veel on-heyls

door hebbe sien veroorsaken, dan door dien on-redelijcken en onrechtmatighen Reghel van staet; Dat die sijn lijf verbeurt, oock sijn goet verbeurt. O wat is menig eerlijck Man, diemen niet eens ghedacht soude hebben na sijn leven te staen, daer door dood-schuldig gevonden! en hoe vele onnosele Menschen heeft haer goedt door sulck on-gerechtigh recht tot haer qualijck - vaert ghedijdt; doen den Spaenschen Bloedt-Raed, uyt de verbeurde goederen, der verwesene en omgebrachte Neder-landers, een Inkomen van tachtigh tonnen gouds 's Iaers, voor haren Coninck wist uyt te vinden. En om de waerheydt te seggen, ghelijck het reden is dat hy boet die misdoet; soo en isser in tegen-deel geen reden ter wereld dat des eenen misdaed werde des anderens

straffe: en dat Vrouw en kinderen ontgelden, 't geen (alsser al schult is) Man of Vader haer in misgaen hebben. En dit ist nochtans inder daedt datmen doet, alsmen de schuldige sijn schult met sijn bloet hebbende doen betalen, men d'onschuldighe erf-ghenamen, onder schijn van Burgerlijck recht, noch daer-en-boven beneemt het goed dat nae 't recht der naturen aen haer by versterf was vervallen; en over 't welck den eyghen-dom vande voor-saet so haest door de doodt niet is gheëyndight, of die vande Nae-saet vindt sich by een onverbroocken vervolgh daer in gevestight. De Roomsche Rechten hebben hier in met meerder maetigheydt ghegaen. En in een goedt gedeelte van Vranckrijck, dat de selve rechten volght, heeft dese verbeurte van goederen geen

plaets. Verscheyden oock van onse Steden hebben daer in by hantvesten wyselijck voorsien, ende selfs ten tyde vande Graven, dit in-kanckerend, en goed en bloed suyghend quaedt, voorsichtelijck voor gekomen. verkrygende voor haere Poorters, dat niemand van dien, om wat misdaedt het oock sy, selfs van hoogste-macht-schenderye, meer soude moghen verbeuren, dan sijn lijf, en seecker kleyn schat-gelt, by sommige van hondert, by andere van tachtigh, van 't sestigh, van vijftig, en van minder guldens, tot af-koop, als 't waere, vande verbeurte haerder goederen, die dan met vollen rechte voorts aende rechte erfgenamen en eygenaers komen. Maer waerom doch sodanigen weldaet, vryen luyden soo wel betamende, alle den ingesetenen vande vrye

vereenighde Neder-landen niet gemeen gemaeckt? en nu men de bijl van eyghen bestieringhe inde handt heeft, die over-ghebleven loote van uyt-mergelende slavernye niet af-gehouwen? hy soude voorwaer den Vaderlande gheen kleynen dienst doen, en de nakomelingen met een danckbaer geheughen aen hem en de syne voor eeuwigh verbinden, die sodanigen voorstel, daer't gelden mocht, en hy ampts-halven yet te seggen hadde, onder ons eerst op de baen bracht. Nadien selfs Rechts-gheleerden onder Princen levende, wel hebben weten te seggen, dat 's Princen Reken-kamer selden in desen goede saken heeft dan onder quade Princen. Andere, dat de Breuck-kas vanden Heer niet anders is als een on - heyl voor den onderdaen. Andere, datse is een

sack sonder wroeghen, onrechtveerdigh goed allesints inhalende sonder vol te werden. Andere die verghelijckende by de Milt, die wanneerse toe-neemt, soo nemen d'overighe leden al quynende af. En, om kort te sijn, niemand daer veel goeds van segghende, dan die selfs onder 't ghetal vande goede niet begeert gherekent te werden.

Een ander overblijfsel vã druckende dienstbaerheyd, is het misbruyck van al te veerdigh te zijn inde waerheyt der vermoede misdaden door pynigen te willen uytperssen. En een misbruyck (soo ick meene) mach men 't wel noemen; alsoo daer door by wylen mislagen zijn begaen, die met al het nae-berouw vande Wereldt niet te beteren zijn gheweest. En daer is niemandt van u allen (ge-

loof ick) of hy soude wel yet deerlijckx, tot die stoffe dienende, weten te berde te brengen. Voor my, ick ben dickwils in mijn selven verwondert gheweest, dat de huydensdaeghsche Christenheyd, die wrede wyse van doen, by de Goddelijcke Wet on-bekent, den Heydenen heeft konnen naebootsen, en dat noch op vrye luyden leden en lichamen, daerse de Roõsche Wetten maertoe en lieten op slaven, diese naeuwelijckx voor menschen reeckenden. Ons overburigh Engeland, houd noch heden ten dage, uyt der vrye Saxen (haere en onse Voorvaderen) oude herkomens, de pijn-banck, tot synen grooten lof, voor een grouwel. En ick wenschte, soo het met de welstant van 't gemeene besten mocht bestaen, datmen van dese wreedtheydt (waer door de voor-

bereydtselen om tot kennisse van straf-waerdige dingen te geraecken swaerder ghemaeckt werden dan de straffe selfs) onder ons mede niet en wist te spreecken. Maer by aldien het is een nootsakelijck quaed, soo behooren ten minsten alle de geene die de Rechter-stoel (welcke voorwaer al een beswaerlijcker sit-plaetse is als vele wel bedencken) in dese vrye Landen bekleden, niet licht over so swaren saecke heen te lopen. Moetende weten, datse niet alleen na Goddelijcke en menschelijcke Rechten strafbaer zijn, indiense hun hier in door on - kunde of on-minne misgrypen, maer datse selfs den hals verbeuren, soose yemandt met pynighen t' onrecht om hals helpen.

En gewis, 't is een glad en glibberigh dingh, yemand op sijn be-

ken door pyne uyt-geperst van leven ter doodt te veroordeelen: of mits t'ontkennen by uyt-staen vanden pyne vry te wysen. Waer door stijfsinnighe boose Menschen, des lydens machtigh zijnde, menighmael de verdiende straffe van hare misdaden ontgaen: en teere gemoeden, gehuyst in tengere lichamen, die liever de doodt dan de pijn-banck kiesen, by wylen buyten schuldt jammerlijck aen een onverdient eynde geraecken. Nadien so wel de gene, die haere belydenisse on-waerachtigh, als diese waer is, een selfde uytkomste, nae beken vande op-ghetyghde misdaedt, over 't hooft hanght. En daerom (als 't immers wesen moet) niet dan seer spaersaemlijk, en om-sichtelijck, alleen in hoogwichtighe saecken, daer Landen en luyden wel-vaert, en veler on-

noselen behoudenisse aen hanght, te gebruycken. Of wel over sulcke daer weynigh verbeuren aen is, en dien de boosdaed al-rede overtuyght, of door eygen beken gebleecken, en daer op verwesen zijnde, als verdroncken Calven (gelijckmen gemeenelijck seydt) licht te wagen zijn, om haer door pyne te doen aen-wysen, de verburghen goederen, diese de vermoorde, of bestolene, ontdragen hebbende, konnen, en niet en willen, weder te voorschijn brengen. Liever deselve haren medeplichtigen, en toe-staenders, booselijck toevoegende, dan den rechten eygenaers, of bedruckte Erfgenamen, die weder te laten toe-komen. De welcke dus doende, en soo men daer gheen raedt in schafte, jammerlijck by wylen haer goed en haer bloed souden weerloos wer-

den: en Weduwen, en Wesen, vande vermoorde en bestolene, souden dickwils in armoede moeten derven, 't gunt daer de hoeren en snoeren, vande verwesene en gestrafte, moey weer op souden spelen. Met de sulcke dan, die de Oude voor slaven vande straffe hielden, is geen mede-lyden te hebben. Maer in andere ist vol gevaer van met de waerheydt verkeerdelijck te soecken de leugen te vinden. Nadien op de pijn-banck so wel liegt die de pyne kan verdraghen, als diese niet en kan verdragen. Der eerster hardigheyd hun de leugen licht, en der anderer teerigheydt die noodtsaeckelijck maeckende. Waer over oock de Roomsche Rechts-geleerden, ten opsicht selfs van haere slaeven (want verre ist van daer datse sulcken slavischen wrevel op vrye lichaemen souden

hebben gheleden) niet sonder reden gheseyd ghehad hebben, datmen niet veel staets op sulck ondersoeek der misdaden moste maken, 't welck los ginck, en gevaerlijck was, en menichmael de waerheyd met al te naeuw te soecken dede verliesen.

Doch om in dusdanigen onbillicken wyse van doen met eenige billickheyd noch te mogen gaen, hebben de gronden by de Rechtsgeleerden gheleyt dese voet ghegeven. Namentlijck, datmen van geen pynigen en beginne, eer men voorseker weet, dat de misdaed, daer men bekentenisse over wil hebben, inderdaed begaen is. Als, by aldien yemand vermist, en vermoed wert vermoort te sijn, datmen den geenen daer 't vermoeden op valt, niet ter bancke brenghe voor en al eer het doode lic-

haem gesien en gevonden is. Want het wel is gebeurt, dat sulcke vermeende dooden, nae 't om-brengen van d'onschuldige verwesene, die de schult door pyne beleden hadden, weer te voorschijn quamen; die dan met geen te laet leetwesen weder levendigh waren te krygen. Iae al bekende yemandt, buyten pyne, en banden van ysere, een moordt aen hem die vermist werdt begaen te hebben, soo soude hy echter daer op niet mogen ter dood ghevonnist werden, sonder blijck vande begane doodslach door vertooninghe van 't doode lichaem.

Voorts ist noodigh, datter zijn soodanighe dringhende en druckende aen-wysinghen teghens de beschuldighde, die het stuck dat hem op-geleyt wert ghenoegsaem voor bewesen stellen: en het selve

so klaer schynen te vertoonen als de Son op den hellen middagh licht. Welcke aen-wysinghen, en vermoedens-blijcken, oock niet min dan met twee ghetuygen bewaerheydt, en de betichte afschrift van behoort ghegheven te werden: om door 't versetten vande aenwysingen, of wraecken der ghetuygen, sijn on-schult (die de Rechters nae rechten altijdt ghehouden sijn gunstigh te wesen) te beter te moghen beweeren, en verdedighen. Soo datter niet anders als des misdadigen bekentenisse gehouden werde te gebreecken, om hem vande genoeghsaem seeckere misdaedt met sijn eygen mondt ten over-vloedt te overtuyghen, eermen hem ter bancke brenge.

Sonder oock, dat het melden der mede-plichtighe door de ghe-

pynigde inde pyne, geacht werde genoegsame stoffe te geven om de gemelde desghelyckx te pynigen; ten sy datter andere hevighe vermoedens-blycken, en halve bewysen, alst waere, by naeder ondersoeck by quamen. Ende misgrypen hun de Rechters (insonderheydt on - gheleerde, en 's Rechts-onkundighe, als ten platten Lande vele, ende inde Steden bywylen, gevonden werden) menighmael, met de gepynighde inde pyne af te vragen, of sulcke en sulcke, als sy noemen, syne mede-plichtighe niet geweest zijn? want den ellendigen, in 't midden vande benautheydt syner smerte, daer mede meer inde mondt gegeven werdt wie men wil dat hy tot syne medeplichtighe sal noemen, dan dat de waerheydt van saecken, so doende, nae behooren nae ghespoort

werde. De boecken der Rechtsgeleerde vol zijnde, van droevige voor-vallen, de wereld door sulck verkeert onder-vragen over ghekomen.

Gelijck het mede by vele verre-siende voor een over-sicht gehouden werdt, den misdadighen, wiens misdaedt ten vollen bewesen en gebleecken is, noch echter ter pijn-bancke te willen brengen, om hem de selve daer-en-boven met sijn eygen mondt te doen bekennen. Want behalven dat sulckx strijdt tegens den grondt waer op het pynighen is in-ghevoert, naementlijck, tot een noot-hulp om de waerheyt uyt te vinden, by gebreck van wettelijck blijck, en volkomen bewijs; soo heeft men noch dese swarigheyd daer uyt te verwachten, dat indien de gepynighde de pyne uyt-staet sonder

tot beken te komen, den Rechter van syn stuck is; sonder te weten werwaerts hy hem in 't vonnis te strijcken wenden of keeren sal. De grootste Rechts-geleerde genoegh te doen hebbende, om dese verwerde knoop bequamelijck na rechten t'on-stricken. Meest alle van dien verstande zijnde, dat de bewysen, door 't uytstaen vande pyne sonder beken, verswackt en ontzenuwt werden, en derhalven onder den anderen twyffelachtig en on-eenigh blyvende, of de beschuldighde in dien ghevalle behoort schuldigh of on-schuldigh verklaert te werden. Hoewel het reckelijckste ghevoelen in desen wel schijnt te zijn, datmen hem noch verwyse noch vry-spreecke, maer alleen ontslae onder handttastinghe van weder in rechte te sullen verschynen des gevergt zijnde.

Eyndelingh, soo soude wel behoorlijck wesen, dat de pyne niet soo swaer noch on-verdraegelijck en ware, dat de gepynighde daer onder quame te beswycken, of aen lit of lichaem ghekrenckt te werden. Waer in Schepenen, haer niet nae den eysch, en 't begeeren der Schouten, maer nae de redelijckheydt van een ghematighde billickheydt hebben te ghedraeghen.

Als oock mede in 't meermaels hervatten van 't pynighen, waer in de maete menighmael te buyten ghegaen wert. Niet redelijck schynende dat yemandt om een misdaedt, sonder nieuw op-komend naedencken, en wettelijck blyck daer van, meer als eens gepynight werde. Behoorende, selfs in geval van nieuw na-bedencken; de beschuldighde, nae der recke-

lijckster Rechts-gheleerden meeninghe, niet meer als tweemael in alles ter bancke gebracht te werden, al hadde hy oock de misdaed inde pyne alrede eens bekent. Een onder de selve, van gheen kleyn aen-sien, segghende, dat het ghevoelen der andere Rechts-verstandige, stemmende datmen tot drie mael toe het pynighen mach hervatten, te verstaen is, wanneer de betichte tweemael seer slappelijck gepynight zijnde, ende inde pyne de misdaedt bekent, en daer na weder telckens ontkendt hebbende, in syne laetste bekentenisse eenighe om-standigheden by 't bekennen ghevoeght heeft, die den Rechter oorsaeck tot nieuw naedencken gheven. Moghende selfs nae 't Spaensche Recht ('t welck immers voor 't goedertierenste nieuwers nae by ons ghehouden

werdt) niemandt meer dan tweemael over een selfde saecke ghepynight werden: uyt-ghenomen in 't stuck van verraet, valsche munte, of roof, waer in de derde mael ten over - vloedt werdt toe gelaten.

In desen allen echter, myns oordeels, altijdt beter zijnde, te weynigh dan te veel ghedaen te hebben. Want hy heeft een onbermhertigh oordeel te verwachten, die in desen onbermhertelijck over anderen oordeelt. En hy misdoed min by God en de menschen, die sich misgrijpt in al te sacht dan in al te hard hier in te wesen. Iae 't waer beter, hondert schuldighe, wien de schult niet kan overtuyght werden, on-gestraft te laten lopen, dan een onschuldighe, hem selven door pyne t' on-recht schuldigh bekent hebbende, straf-

baer te verklaren: en onder decksel van recht niet veel beter als grouwelijck te vermoorden, en het onnosel bloed also om wraecke te doen tot inden Hemel roepen.

Het derde, daer ick wel soude willen, voor mijn dood, ten nutte van 't ghemeene besten, eenighe verbeteringhe in sien (want ick, Godt lof, voor mijn selven des van gheenen noode en hebbe, my altijdt, soo veel my moghelijck is gheweest, met een ghevoeghsame reckelijkheydt voor 't rechten en pleyten gewacht hebbende) is de verdrietige lankwyligheyt vande Rechts-pleginge. Die ofse schoon gheen eyghentlijcke in - breuck op de vryheydt selfs en gheeft, nochtans vry voor een af-sienelycke vleck aen een vry land verstrect. En 't doet my noch seer aen mijn hert, als ick ghedencke hoe

menigmael ick daer over een rood aen-sicht in andere Landen hebbe moeten halen. Als my, op 't beklag van weynigh rechts elders te vinden, telkens tot verwijt teghenghewurpen wierdt, dat wy wel swygen mochten, by wien naeuw recht met rechten in eens menschen leven te haelen was. Soo dat dit aen-hanghsel van moeyelijcke en lancksame rechts-vorderinge, ten deele verdonckert den luyster en lof, die ick andersins ons Landt menighmael voor desen buytens Landts hebbe hooren nae-geven, van dat daer noch Rechter-ampten verkocht, noch het Recht gekocht wiert. En ick wil hopen dat wy van dese deughd en vromigheydt onser Voor-vaderen noch niet ontaert en zijn; maer met eenen wenschen, datter middel mochte ghevonden werden (en ick gheloove

dat het niet onmogelijck is) om de luyden, die 't rechten niet voorby en konnen, ten minsten aen kort recht te helpen. Wien 't menighmael ander-sints nutter waer geweest, de helft van haer gerechtigheyd inden aen-vang over gegeven, Ia hare sake geheel verlaten of verloren te hebben; dan die, na soo veel tijdt-verlies, soo swaere kosten, en so groote moeyten, eyndelijk genoegsaem sonder vrucht te winnen. Na de Roomsche rechten (de billijckheyd waer van my in velen schynen te willen volgen) mosten de gewichtighste, en alderswaerste saken, ten langsten binnen drie jaren op versteck af-lopen. Maer och! of Godt gaeve, datter onder ons geene gevonden wierden, die drie, en driemael drie, jae vry veel meerder Iaeren, aen een spycker bleven hanghen. De

Menschen sijn sterffelijck, en de Recht-pleginge werdt dus doende onsterffelijck ghemaeckt. En den grooten daer door gelegentheydt gegeven om de geringe te verduren, en alsoo te verdrucken. Dat in een vryen Staet, daer yeder een wel even vry maer niet even groot kan zyn, gheen plaetse behoort te vinden.

Hier mede Eerrijck wat ophoudende, als of 't ware om syn adem te verhaelen, soo seyde hy daer nae. Ick sie wel, beleefde Ionckheydt, dat hoewel 't u niet en schijnt verdroten te hebben, my dus langhe te hooren spreecken, van saecken, daer de liefde tot het Vader-landt, en yver voor de vryheyt, my verder dan ick dachte in hebben vervoert; het nochtans niet al buyten waerheydt is, 't geen men den Ouderdom ghe-

meenelijck na-geeft, namentlijck, datse uyter aert praetachtigh, en in 't praeten wat veel en vol van woorden is. Te meer, vermits het verswacken van haere gheheugenisse (veroorsaeckt door de koude droochte haerder herssenen, die d'op-komende Iaren medebrengen) haer veeltijdts haer eygen gespreck, door het moeyelijk hersegghen van een selfde saecke, doed belemmeren. Doch ick vertrouwe dat uwe bescheydenheydt d'onvolmaecktheydt van mynen Ouderdom daer in sal te gemoet gekomen hebben: en myne goede ghenegentheydt, dien niet tegen-staende, sal in 't goede nemen. Daer mede op-rysende, en hem weder nae de schilderyen keerende, soo vervolghde hy (hem met twee kaerssen doende lichten) syn afgebroken verhael in deser voegen.

Dese vierde, die ghy in een goelick Vrouwen aensicht sulcken Manhaften wesen siet vertoonen, is de vermaerde Vrouw Iacoba van Beyeren, die alleen meer on-heyls en ongemacks kommerlijck overghebracht heeft, dan d'andere met haer allen t'samen. Sy wierd, alsse noch maer veerthien Iaeren oudt was, uyt-ghetrouwt aen een Soon van Vranckrijck, mede niet meer dan achtien Iaren oud; waer van Weduwe gheworden, ende daer mede d'aen-staende kroon van sulcken Coninckrijck haer ongheluckelijck van 't hooft ghegleden zijnde, so hertrouwde sy 't haren seventien Iaren met den Hertogh van Brabandt, haer recht Suster-lingh, maer een Iongelinck van sesthien Jaeren. Ghedurende dit huwelijk, is Vrouw Jacoba eerst in groote on-eenigheydt, en Oor-

loghe gheraeckt, met haren Oom Ioncker Ian van Beyeren, die de kap op den thuyn hanghende, en sijn Bisdom vã Luyck verlatende, hem selven voor Ruwaerd van Hollandt op-wierp. Ende nader-handt verviel sy on-ghevallighlijck in een doodelijcken haet met haer Man den Ionghen Hertogh van Brabandt, willende enckel, onder decksel van te nae met hem vermaeghschapt te zijn, haer Echt rechtelijck ghescheyden hebben. Doch 't eyndt-oordeel daer van, dat voor 't Hof van Romen hong, niet konnende af-wachten, hertrouwde voor de derde mael met Hertogh Humfrey van Glocester, Coninck Hendrick de seste van Engelandts Oom die een tijdt lang, tegens de Hertogen van Braband en Burgondien, on-geluckelijck om syn vrouwe ende hare Erf-landen

gheoorlooght hebbende, eyndelyck de bedruckte Vorstinne liet sitten, en een ander tot sijn huysvrouwe by haer leven in Enghelandt opentlijck trouwde. Vrouw Iacoba aldus verlaeten zijnde, en vreemde en vrienden haer af-vallende, gheraeckte nae veel suckelens, en wonderlijcke tegenspoet, ten lesten in handen vanden Hertoghe van Burgondien, die haer te Gent op 't slot gevangen stelde, alwaer sy uyt een venster springende, kloeckelijck in mans klederen uyt geraecte, ende weder in Hollandt komende, blydelijck vande Hoecksche syde ontfangen wierd. Slaende een bloedighen slach tegens den voornoemden Hertogh, daer sy selfs, als een on-verschrocken Krijgs-Heldinne, haer onversaeghdelyck inden strijdt vertoonende, d'over-hand behield. Maer

ten langhen lesten, als haer Man den Hertogh van Brabandt nu al overleden was, haer siende, soo door d'ontsachelycke macht des mogenden Hertoghs van Burgondien, die 't meerendeel der Nederlanden alrede vredigh onder sijn gebied hadde, als door de wrevelige weder-spannigheyd der Cabbeljausche syde, die den Borgoenschen vreemdelingh teghens haer gheboren Landts-vrouwe halsterrighlyck aenhinghen, in 't onderspit te gheraken; soo is sy eyndelyck, (arme vrouwe) ghenoodtdruckt geweest, met den Hertogh haeren Neve op seer naedeelighe voor-waerden te verdraghen, namentlijck, hem by haer leven tot vooght en Ruwaerdt, en nae haer doodt tot Erfghenaem van haere Erf-landen stellende: midtsgaders beloven moetende, gheenen Man

meer te sullen nemen sonder voorweten en verwilliginghe vanden selven Hertoge. Maer Vrouw Iacoba, achtende dat bedwang geen verband, en een af-gepersten eedt Godt leedt was, wiert desen niet tegen-staende eenigen tijdt daer nae verlieft, en verloofde haer voorts heymelijck, aen Heer Vranck van Borsselen, een vertrouwt dienaer vanden Hertoge van Burgondien, die hem tot Stadt-houder van 't verheerde Landt, en opsiender vande vervoogde Landsvrouwe gestelt hebbende, de kat de kaes scheen bevolen te hebben. Welcke vreemde vryagie, vele aerdighe soete voorvallen in haer vervattende, wel een by-sonder verhael, daer de tijdt nu te kort toe is, by beter gheleghentheydt, soude verdienen. Doch dat daer laetende, hoewel dese onder-

trouw, en 't by-slapen daer op gevolght, seer verholen ghehouden wierden, soo quam alles echter eyndelijck den Hertogh ter ooren, die middel vondt om Heer Vranck behendelijck te doen vangen, en in Vlaenderen op 't Slot te Rupelmonde te voeren, alwaer hy, grootelijckx vergramt zijnde, voornemens was hem 't hooft vanden hals te doen slaen, en dat Vrouw Iacoba t'huys te senden. Doch de benaude Princesse, alle middelen aenwendende om haer lief by 't leven te behouden, heeft eyndelijck (geen beter raedt wetende) ingewillight af-standt te doen van alle recht dat sy noch hadde tot haere erf-landen, en 't selve by haer leven den Hertoge van Burgondien op te dragen. Waer mede sy haeren so seer beminden Heer Vranck los kreegh, en hem met bewilli-

gin ge vanden Hertogh, (die 't nu alles nae syn wil hadde) opentlijck tot haer echte Man trouwde. Eenighe Iaren aldus met hem op't huys te Teylingen levende, ende aldaer, van Gravinne hout-vesterinne van Hollandt gheworden zijnde, ende somtijdts met een Conijntjen te vanghen, somtijdts met een kannetjen uyt te drincken, en over haer hooft inde vyver te werpen. (die nu noch by wylen aldaer gevonden wesende, na haren naem Vrouw Iacobaes kruyckjes genoemt werden) haeren tijd, en haer hertzeer, verdryvende, so is sy eyndelijk (omtrent over twee hondert Iaeren) mede aen haer eynd geraeckt. Hebbende by vier fluxe Mans noyt kinderen konnen winnen, en soo seer de slaeghen van 't geval gevoelt ghehadt hebbende, als ergens van eenige Vor-

stinne van haren staet ende Ouderdom te lesen is. Synde geen volle ses-en-dertigh Iaren in alles oud ghewerden. Waer van, als het de ghelegentheyd wilde lyden, noch vry wat te seggen souden vallen.

De laetste van dese Erf-vrouwen van ons Vader-landt, die ghy daer naest aende deur siet hangen, seyde hy, is Vrouw Maria van Burgondien, een eenigh kindt vanden stouten en strijdt-baeren Hertogh Carel, die Sone was vande gheene die, (als gheseyt is) Vrouw Iacoba niet alste veel gelijckx gedaen hadde, ende vande Switsers voor Nanci verslagen, en moedernaeckt in een bevrosen water-plas doodt gevonden wierdt. Sy hadde even nae haers Vaders nederlaghe, en droevigh om-komen, groote haeperinghe met die van Gent, die haer in haer Stad gelijck

als gevangen hielden, ende eenige van hare vertrouwde Raeden spytighlijck ghenoegh het hooft voor de voeten deden legghen. Haer meenende met bedwangh uyt te huwen aen den wreveligen Hertogh Adolf van Gelder, die sijn goeden ouden Vader Aernout by sijn leven uyt de stoel gheschopt, en vele moedtwils allent-halven aengherecht hadde. Doch eyndelijck aen Eerts-Hertogh Maxmiliaen van Oosten-rijck (wiens beeltenisse ghy met die Keyserlijcke tronie aen d'oversyde siet) ghetrouwt zijnde, ende haere swarigheden nu eenighsints beginnende te boven te komen, soo is sy, op seeckeren dach ter Iacht rydende, in 't jagen van 't paerdt gevallen, ende heeft haer aen die val so beseert gehadt, datse een ribbe in 't lijf ghebroocken hebbende, daer

al quynende deerlijck van ghesturven is. Ons Holland, onder haer bestier, dit onheyl mede weder-varen zijnde, dat het vergiftigh vyer van d'oude Hoecksche en Cabbeljausche eensydigheyden, langhe onder d'assche van quaedwilligheyd gesmoockt hebbende, weder vinnighlijck in open vlamme van Landt - verderffelijcke twee-spalt quam uyt te bersten. En 't gunt daer dese Nederlanden de meeste hope van voordeel en vorderinghe hadden uyt gheschept, te weten 't Huwelijck van haer Soon Eerts-Hertogh Philips met d'Erf-dochter van Spangjen, (waer door de Spaensche rycken als tot een Bruydt - gaef aende Neder - landen vervielen) niet veel beter als tot der selver uyterste verderf en onder-ganck is uytgevallen: en den armen Ingesete-

nen van dien, wel degelijck, in etter en bloed, ten nagelen is komen uyt te sweeren.

Terwijl Eerrijck dit aldus vertelde, tot groot vergenoegen van syne gasten. soo wierd ondertusschen de tafel gedeckt, de glaesen voortgehaelt, de spyse aen-ghebracht, alles in soo goeden ordre, en met soo weynigh gewoels, als of het een voor-bedacht gastmael waer geweest. Gheen kleyn kenteecken vande gheschickte welleventheyd van Radegond; die daer in ten vollen dede blijcken, dat het gheensins 't gheringhste deel van verstand in een vrouw te achten is, goed verstandt van 't huyshouden te hebben.

De taefel was rondt, en daer door bequaem om elck ander te sien, en wie men wilde aen te spreken. Het taefel-laken suyver-

lijk wit, en die witticheyt te sienelijker door op - gestroyde bloempjes. De hand-dwaelen fyn, en net ghevouwen: onderleyt elck met een lecker geraspt witte-broodt. De schotels niet veel, maer goed, en versien met wel - toebereyde spyse; en in 't midden van dien aengedischt een uytnemend groot Salms hooft, smaeckelijck overspreyt met groene pietercely-bladekens, waer de wel-ghevoede neck meer dan een handt-breedt aen-gelaten zijnde, met sijn versche roodigheydt hongher soude verweckt hebben in die noyt gehongert en hadde. Maer boven al was aengenaem de soete en zedige maniere van doen van de geestighe Radegond, die duysenderley aerdige ontschuldinghen wist by te brenghen, over 't gheen daer d'andere de schult, en sy het Lof

van verdiende. Dat oog, die hand, dat wesen, die woortjes, wat en vermochtense niet? terwijl sy, met een wonderlijcke bevalligheydt, welvoegende beleeftheyt maeckte d'Opper-Hofmeester van vriendelijck onthael: en met een gunstwinnende lach haer ghehouden toonde inde ghene die so hooghelijck aen haer ghehouden waren. Waer onder hem Reynhert wel voor een vande meeste reeckende. Die, 't sy by gheval, 't sy door een slach-voeghen van Radegond, nevens sijn so seer beminde Rosemond zijnde komen te sitten, haer alleen alle den danck van sijn gheluck toe-voeghde: en voor altijdt een Autaer van onderdanige gedienstigheyt aen haere beleeftheydt in sijn hert op-rechte, over een weldaet daer sy moghelijck niet eens om ghedacht hadde. El-

lendighe staet vande arme minnaers, die alsoo haest als sy met dit schemer-glas gheblinthockt zijn, waen voor waerheydt, en droomen voor daeden aen-vaerden, treckende alles, met vreemde besluyt-redenen, oock buyten schijn van seeckerheyd, tot voordeel van haer voornemen.

Hy was een wijl tijdts op-getoghen in 't besinnen van dit sijn on-verwacht geluck, als Rosemond hem, met een heel vriendelijck op-sicht, het hooft van een gesoden snoeck voordiende, die blaeu van vel, en blanck van visch, met een dic-gewelde boter-en-azijn-soppe overgoten zijnde, een leckerder tongh soude hebben konnen verlocken dan de syne. en niet-te-min, ver-aest door het meer aenlockelyck voedsel van een so na-bygesetene schoonheyd, en soude hy

daer niet een mondt aen-gesteecken hebben, hadde hy 't geen onverghevelijcke misdaed gheacht, yet on-geproeft te laten, dat hem vande handt van syn soete Rosemondtje quam. Die hy danckbaerlyck kussende, by die ghelegentheydt een tijd langh inde syne ghesloten hieldt, en met een minnelyck drucken haer pogende te doen verstaen de binnenste verholentheden van syn verheughde ziel, ghevoelde door 't klemmend kleven van die sachte poeseligheydt, een sulck soet beweghen, dat hem dat bekruypende syne ghedachten, en syn ghedachten overmeesterende syn hert, hy buyten alle ghelatentheydt soude gheraeckt hebben, hadde hem op de selve stond niet gebracht gheweest een groot glas vol roode wyn, op de ghesontheydt vande

schoone Rosemond, in 't drincken waer van alle dese gedachten verdrenckende, Soo wierdt ondertusschen op-gedischt het naegherecht, bestaende in allerley smakelijk Ooft, dat in fijne porceleyne schotelen leggende, en met groene wyngaert-bladen bedeckt zynde, niet min 't gesicht gaende maecte, als de smaeck terghde. Onder 't eeten waer van, beginnende onderling te kouten vande veelderhande gheneughelijckheden die sy op dien geluckigen dagh genoten hadden, so eyndigde alles ten lesten in een behoorlijcke danckgevinge aende beleefde Eerrijck, en een volkomen erkenninge van verbintenisse aende bevallige Radegond; waer mede, nu over middernacht zijnde, sy van tafel opstonden. En nae datse Eelaerd, met Rosemond, en Ermgaerd, t'huys ge-

bracht hadden, elck sijns weeghs slapen gingen. Doch Reynhert, eer hy te deeg in 't slaep konde raecken, most noch dese klachte, die hy eenighe daghen te voren ghemaeckt hadde, in sijn bed eens lesen.


Vorige Volgende