Rymkronyk van Jan van Heelu betreffende den slag van Woeringen van het jaer 1288
(1836)–Jan van Heelu– Auteursrechtvrij
[pagina 525]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
CLXVIII. 5 juillet 1290.Rôles contenant les dépositions de vingt-six témoins interrogés sur le fait de la bataille de WoeringenGa naar voetnoot1.Au nombre des chartes qui se trouvent au dépôt royal d'archives à Dusseldorf, concernant la célèbre bataille de Woeringen, une pièce authentique intéresse particulièrement, même par sa forme extérieure. C'est la déposition de vingt-six témoins interrogés par les archevêques de Mayence et de Trèves, en vertu d'une commission du pape Nicolas IV, donnée à Rome, IIo kalendas februarii pontificatus anno secundo, sur les causes, le fait et les suites de cet événement. L'interrogatoire eut lieu le 5 juillet 1290, et les dépositions remplissent vingt-deux feuilles de parchemin très-longues, et liées ensemble au bout par un fil, portant le sceau desdits commissaires; de sorte que toutes les feuilles ne forment entre elles qu'un seul et même document. Par les extraits que nous en donnerons ci-dessous, le lecteur s'apercevra bientôt que toute l'opération des commissaires fut dirigée contre les habitans de Cologne. Dana une déclaration solennelle, dont le diplôme existe encore et qui est de l'année 1287, in vigilia B. Margarethoe, ces habitans avaient renouvelé envers l'archevêque Siffroid le serment de fidélité et de soumission, et avaient fait la promesse de n'entrer sans son consentement dans aucune confédération avec prince ou seigneur quelconque, excepté le comte de Berg, avec lequel ils avaient conclu un traité, portant que nulle forteresse ne serait construite de l'un ni de l'autre côté du Rhin, entre les villages de Zundorf et de Rheindorf, puisqu'il était reconnu que de telles forteresses menaçaient la ville de Cologne et la libre navigation du Rhin. Néanmoins, si nous en croyons les témoins, les habitans de Cologne, toujours jaloux de la liberté et de l'indépendance de leur ville, qu'ils voulaient assurer contre les empiètement de leur archevêque, se liguèrent en secret avec le duc Jean de Brabant, le comte de Berg et autres alliés, cherchant en même temps à persuader l'archevêque de se réconcilier et de faire la paix avec le duc Jean, et offrant d'en être les médiateurs. Le prélat accéda à cette proposition, et permit que le prince fût invité à s'allier au pays de Cologne. Le duc vint, mais à la tête de ses troupes, et son arrivée donna le | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 526]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
signal aux habitans de Cologne de courir aux armes, et d'assiéger avec lui le châteaufort de Woeringen. L'archevêque, accouru pour venir au secours de sa forteresse, fut engagé dans cette bataille célèbre si funeste pour les siens, et où il fut fait prisonnier par le comte de Berg. Voici la liste des témoins. Nous ferons suivre la déposition tout entière du premier d'entre eux, et nous nous bornerons à y ajouter les particularités des autres dépositions:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Primus rotulus.Isti sunt testes producti anno M. CC. nonagesimo, feria quarta post festum beatorum Petri et Pauli apostolorum, in negotio quod venerabiles patres, Moguntinensis et Treverensis archiepiscopi, auctoritate apostolica prosequuntur contra cives Colonienses, super injuriis, factis et excessibus, ab eisdem civibus ut dicitur perpetractis, contra venerabilem patrem dominum Syfridum archiepiscopum Coloniensem, et ecclesiam Coloniensem praedictam, an veri sint dicti excessus, publici et notorii, ipsis civibus Coloniensibus contumacibus judicatis. Wernerus, praepositus ecclesiae S. Gereonis in Colonia, testis juratus et requisitus super factis injuriis et excessibus, narratis in auctentico domini papae directo dictis judicibus seu executoribus, quod sic incipit: Nicholaus, etc, venerubilibus fratribus, etc, et ad audientiam nostram, etc., et sic finit: Datum Romae apud sanctam Mariam majorem. An praedicti excessus sint publici et notorii? Dicit: quod anno domini M. CC. LXXX. octo, ut melius recolit post festum paschae, cives Colonienses conspirationem, conjurationem et confoederationem cum Johanne duce Brabantiae, Walramo de Juliaco, Adolpho de Monte, Everardo de Marka, de Virneburch, de Wilenouwe, de Waldeege, comitibus, Henrico de Windecge, Johanne de Riperscheit, Gerlaco de Dollindorp, Ge- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 527]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
rdo de Juliaco, capitalibus inimicis domini archiepiscopi Coloniensis praedicti et ecclesiae Coloniensis, fecerunt et inierunt publice in civitate Coloniensi, et vehementer credit et pro hoc habet uod hoc fecerunt contra dominum archiepiscopum et ecclesiam praedictam, causam dicti sui redens, quia ipsi cives, occasione hujusmodi confoederationis, terram archiepiscopi et ecclesiae Coloniensis, cum nobilibus praedictis, et fautoribus eorum, cum armatorum multitudine, pulsata ad oc campana publica in civitate Coloniensi, convocato populo, hostiliter invaserunt et patenter, et castrum de Worinc, prope civitatem Coloniensem situm, et ad ecclesiam Coloniensem pertinens, potenter obsederunt, et bona et possessiones ecclesiae Coloniensis circumjacentia devastaverunt incendiis et rapinis. Dicit etiam: quod cum praedictus dominus archiepiscopus intelligeret et cognosceret dictum castrum sic aliquamdiu obsessum, pro liberatione dicti castri et terrae suae congregata magna multitudine vasallorum et fidelium ecclesiae Coloniensis, ad propulsandam injuriam et violentiam, contra praefatos cives et eis adherentes exivit, eligens potius mori quam relinquere ecclesiam et terram suam indefensam. Demum cives, dus et alii praedicti in ipsum archiepiscopum et gentem suam irruerunt, et infinitos comites, nobiles, vasallos et ministeriales ecclesiae Coloniensis crudeliter occiderunt, et plurimos vulneraverunt ad mortem, alios ceperunt et captivos secum deduxerunt, et tamdiu tenuerunt dictos captivos, quousque cogebantur se liberare a dictis civibus per magnas pecuniarum quantitates. Dicit etiam: quod in eodem conflictu dominus archiepiscopus Coloniensis captus fuit, per comitem de Monte, ac vinculatus et in carcerem positus, apud Novum Castrum quod est dicti comitis, prout ipse testis praemissa omnia et singula vidit et interfuit, et dicit quod ista adeo sunt notoria et manifesta, et etiam vera, quod aliquomodo inficiari non possunt, et habet pro hoc quod totus mundus ista sciat. Dicit etiam: quod post conflictum dicti cives in ohsidione dicti castri remanserunt, et tandem eis traditum fuit ab hiis qui in dicto castro erant, qua traditione facta, ipsi cives dictum castrum funditus destruxerunt, et alia duo castra, videlicet Zunze et Nuenberg, quae fuerunt dictae ecclesiae Coloniensis, similiter funditus destruxerunt et lapides dictorum castrorum secum ad civitatem Coloniensem deduxerunt, ac aedificia, balistas et utensilia eorundem castrorum deduci procuraverunt, mec lapidem supra lapidem dimiserunt; et dicit quod adhuc hodierna die dieti lapides jacent circumcirca civitatem Coloniensem, ad murandum et munitiendum fossata dictae civitatis, prout hoc apparet omnibus videre potentibus; et est publicum et notorium. Dicit etiam: quod post expugnationem dictorum castrorum dicti cives opem et operam, consilium et auxilium Walramo praeposito Aquensi, qui se gerit pro comite Juliacensi, praestiterunt, et armatos miserunt ad obsidendum et expugnandum oppidum et castrum Tulpetense, quae sunt vera allodia ecclesiae Coloniensis, et expugnari juverunt, quod nunc tenet et occupat taliter dictus praepositus Walramus. Et quod pro hoc scire vult quod dicti cives sunt causa et occasio omnium praemissorum, quia dux praedictus ad vocationem eorum venit, nec umquam venisset, ut vehementer credit, nisi ad requisitioncm eorum, et habet pro hoc, quod dicti cives sint in culpa, quia ante hujusmodi confoederationem cum nobilibus praedictis dicto domino archiepiscopo suas patentes litteras dederunt, quod nunquam aliquam confoederationem cum aliquo domino terrae facere deberent, et dicit quod hoc publice et sollempniter tactis sanctis juraverunt, prout in instrumento super hoc confecto, et sigillo civitatis sigillato, vidit plenius contineri. Dicit insuper: quod cum tractatus pro liberatione dicti domini archiepiscopi habebatur, cui tractatui ipse testis, qui loquitur, sepius interfuit, dicti cives hujusmodi liberationem impediverunt, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 528]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
prout ipsi testi videbatur, quia liberari non poterat idem dominus archiepiscopus, nisi de voluntate ipsorum, prout a secretariis comitis de Monte sepius intellexit. Dicit etiam: quod quando praelati viderunt qui pro liberatione dicti domini archiepiscopi laboraverunt, quod ecclesia Coloniensis periret, propter destructionem et devastationem castrorum, et bonorum ecclesiae Coloniensis, per inimicos, qui non cessaveruut, tempore captivitatis dicti domini archiepiscopi, ecclesiam Coloniensem destruere el ad nihilum redigere, placuit praelatis dominum suum liberare cum quolicumque dampno, quin ecclesia Coloniensis indefensa maneret, et penitus periret, cum maxima quantitate pecuniae dictum archiepiscopum a prefato comite liberaverunt, et obligationes et renuntiationes fecerunt ex magna necessitate, prout in auctentico domini papae continetur. El dicit: quod omnibus hiis interfuit, et ex hoc scit ea vera esse et notoria, et est vox verbum et fama publica de praemissis, contra cives, qui ipsi male moti sint contra dominum suum praedictum archiepiscopum, qui est eorum temporalis et spiritualis dominus. Et aliud dicit se nescire de praemissis, singulariter et diligenter requisitus, et dicit quod non gratia, favore vel odio, deposuit, sed pro sola veritate et notorio.
Le troisième témoin, ajoutant à la déposition du premier:
Dicit singula vera et notoria esse....causam dicti sui assignans illam videlicet, quod cum dicti cives Colonienses hujusmodi confoederationem et conspirationem inivissent, ipse scolasticus hujusmodi confoederatione intellecta quae nondum adhuc erat publica, libenter hujusmodi confoederationem impedivisset, plures tractatus super hoc cum ipsis civibus habuit, ne hoc fecerint, quia dicti dux, nobiles, et alii in auctentico contenti, erant capitales inimici ecclesiae Coloniensis.... Comes etiam de Marka, tempore captivitatis archiepiscopi praedicti Coloniensis, expugnavit et funditus destruxit oppidum dictum Werle, castrum Ysenberg, castrum de Volmesteyne, oppidum de Mendene.... Dicit insuper ipse testis: quod dudum archiepiscopi liberatio fuit impedita principaliter propter hoc, quia comes de Marka et cives Colonienses ad hoc instantissime laborabant, ut archiepiscopus praedictus perpetuo carcere detineretur; quod ex eo scit ipse testis, quia cives et comes de Marka praedicti suggerebant comiti de Monte, qui archiepiscopum captivum tenebat, ut ad hoc laboraret apud praelatos, quod praepositus major, frater ipsius comitis de Monte, tutor praeficeretur ecclesiae Coloniensi, ad quod idem comes inductus fuit, nec aliquem tractatum longo tempore audire voluit, super liberatione domini archiepiscopi praedicti. Et quidam de praelatis consentiebant dicto comiti de Monte, sed ipse testis, qui fuit unus de praelatis et tractatoribus, quantum potuit praemissam tutelam impedivit. Tamen comes praedictus de Monte, tam per preces quam per munera. ad hoc deduxit, quod quidam de prioribus convocaverunt officiatos et ministeriales apud Bunnam, ad praeficiendum dictum praepositum majorem in tutorem ecclesiae Coloniensis; cui tratatui ipse testis interesse noluit, quia scivit, si processum hoc habuisset, archiepiscopus perpetuo captivus remansisset, et ecclesia Coloniensis destructa fuisset. Et ibidem per paucas personas impeditum fuit, ita quod comes de Monte praedictus finem suum scivit, videlicet quod nullo modo frater suus praeficeretur tutor; et sic intervenientibus multis tractatibus, ut dictum est, dictus archiepiscopus sub gravibus conditionibus liberatus fuit, et oportebat ante omnia dictum dominum archiepiscopum renuntiare omnibus injuriis, actionibus et querelis, quae sibi competere poterant contra cives Colonienses, quae multae erant, videlicet quia ipsi cives universos redditus archiepis- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 529]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
copi in ipsa civitate Coloniensi constitutos receperunt, et levaverunt, et judeos, qui sunt de speciali camera domini archiepiscopi, exactionaverunt ad maximas pecuniarum quantitates, quod facere non poterant nec debebant, de quibus ipsi cives volebant esse liberati ante omnia. Nec poterat, ut dictum est, archiepiscopus liberari, nisi voluntas eorum fieret. Dicit insuper ipse testis: quod ipsi cives sunt causa et occasio principalis destructionis ecclesiae Coloniensis, et omnium dampnorum quae per hujusmodi conflictum evenerunt, quod ex eo scit ipse testis, quia, si idem archiepiscopus praescivisset confoederationem quam fecerunt cum duce et nobilibus aliis, bene prohibuisset adventum ducis, quia contra voluntatem domini archiepiscopi sibi cavisset, idem dux nequaquam terram intrare potuisset. Sed ipsi cives sub colore pacis dominum archiepiscopum rogaverunt, ut pro bono patriae cum duce et nobilibus praedictis pacem juraret, ipso archiepiscopo respondente quo libenter pacem haberet, sed ipse dux et alii sui complices essent illi qui ecclesiam suam et ipsum multipliciter destruxissent, et magna sibi dampna intulisset, et ideo pacem cum eis jurare, nisi prius essent reconciliati, parum expediret, sed tamen ipse dominus archiepiscopus cum illis civibus et aliis amicis suis et fautoribus libenter pacem comunem juraret et servaret. Quibus auditis ipsi cives rogaverunt eundem dominum archiepiscopum permittere ducem venire Coloniam, quia ipse dux venire deberet sine armis, et sine omni lesione ipsius domini archiepiscopi et terrae, et ipsi cives ad hoc laborare vellent ut reconciliatio fieret inter ipsum dominum archiepiscopum et ducem praedictum. Et tandem idem dominus archiepiscopus concessit ipsis civibus ut dux veniret pacifice et quiete, ipse dominus archiepiscopus in nullo ipsum offenderet. Et sic idem dux, domino archiepiscopo de nullo malo suspicante, nec sibi praecavente, venit cum magna multitudine armatorum, et terram archiepiscopi, ubicumque potuit, invasit et destruxit incendiis et rapinis, et civitatem Coloniensem intravit, et confoederationem cum ipsis civibus fecit, ut dictum est. Et dicit ipse testis quod hiis interfuit et ea audivit.
La déposition du treizième témoin contient le passage suivant:
Testis requisitus quae fuerit causa hujusmodi conjurationis, dicit: quod dicti cives conceperant rancorem erga dominum archiepiscopum, et timebant eum, quia idem archiepiscopus multum ampliaverat redditus suos et dominabatur, et cives potentes sunt, et non possunt sustinere dominum, et ideo credit quod ad humiliandum dominum suum praemissa fecerunt.
Le seizième témoin dit:
Quod ipsi cives Colonienses sunt occasio et causa et origo dicti conflictus, quia ipsi incitaverunt ducem, et alios nobiles, contra praedictum dominum suum archiepiscopum, nec intellexit ipse testis quod ipsi cives umquam cum aliquo suo domino diu bene concordarent, immo plures archiepiscopos ceperunt, sicut dominum Engelbertum et dominum Conradum, prout ipsi testi constat. Les originaux au dépôt royal des archives, à Dusseldorf. |
|