Rymkronyk van Jan van Heelu betreffende den slag van Woeringen van het jaer 1288

G. De Johanne primo hujus nominis duce Lotharingiae².

Anno domini MCCLX obiit egregiae memoriae Henricus dux, tertius hujus nominis, cui successit in ducatu Henricus, hujus nominis quartus, qui, non multo post, Johanni fratri suo ducatum resignavit, de consilio Aledis ducissae, et optimatum suorum; eo quod esset invalidus corpore et animo, insufficiens ad ducatum Lotharingiae gubernandum. Hic, non multo post, habitum religionis in Divionensi monasterio suscepit, et terrenae dignitatis honorem in coelestem militiam commutavit. Succedit ei in ducatu Johannes, frater ejus secundo genitus, qui quantae probitatis quamque eximiae strenuitatis in suo tempore fuit testantur ejus gesta, pro sui magnitudine per universa mundi climata latissime divulgata, et in diversis voluminibus ab historiographis perpetuae legentium memoriae commendata. Hic duxit primo Margaretam, filiam Ludovici piissimi regis Francorum, qua defuncta in puerperio, cum prole quam genuerat, postea contraxit cum Margareta, filia Guidonis Flandriae, de qua suscepit quatuor liberos, Johannem primogenitum, Godefridum, Mariam et Margaretam, quarum prima est Clivensi comiti desponsata, altera vero ab Henrico Lucelburgense comite est traducta. Anno domini MCCLXXXVI, mortuo Henrico, duce Limburgense, sine liberis, Johannes dux Lotharingiae ducatum Lemburgensem erga propinquiorem heredem illius, videlicet Adulfum, comitem de Monte, emptionis titulo acquisivit; in quo ducatu Reinaldus, comes Ghelriae, possessionem usufru-

2 Chronique inédite de la fin du XIII^e siécle. Elle se trouve dans un grand Recueil de pièces diverses, écriture de la fin du XV^e, provenant de l'abbaye de Tongerloo et déposé à la Bibliothéque de Bourgogne (n^o 157 du Catalogue cité par M. de Reiffenberg, Nouvelles Archives, VI, pag. 113).

[p. 375]

ctuariam se habere dicebat; competentem sibi ex morte uxoris, quae filia fuerat Henrici, ducis Lemburgensis praedicti, quae ante patris obitum extiterat jam defuncta. Cum igitur Johannes, dux Lotharingiae; acquisitum sibi per emptionis titulum, ducatum Lemburgensem hereditario jure possidendum adire incitatur, Reinaldus vero possessionem usufructuariam se reservare debere vitae suae tempore protestatur, oritur inter eos gravissima concertatio, et multi temporis diuturnitate protracta saeva minis altercatio; Reinaldus quippe comes Ghelriae, associatis sibi Sifrido Coloniense archiepiscopo, Henrico comite Lucelburgensi, Wallerando de Rupe, fratre suo, et item Walerando domino de Valkenborch, conspirationem validam orditur contra ducem Lotharingiae. Ille vero tot principum conjurationem contra se factam forti animo vilipendens, eos viceversa non minori fortitudine incitatur debellare. Nam crebris irruptionibus terras archiepiscopi et Ghelrensi comitis invadens, rapinis, incendiis et variis oppressionibus eas gravissime devastavit, et, quibuscunque modis potuit, eos ad pugnae certamina provocavit. Illi autem ejus ducis terminos invaserunt, crebris quoque rapinis et incendiis loca finitiva vastaverunt; dumque sic et sic utrimque per multa tempora martis alea luditur, et multo discrimine incessanter alterutra partium ab altera debellatur, tandem a mediatoribus dies colligitur ut inter partes pacis foedera reformentur. Conveniunt igitur Rainaldus comes et sui in Valkenborch castro, quod Waleranni suberat ditioni; dux vero cum suis in oppido Trajectensi. Porro duce nihil infidelitatis ea vice de adversariis suspicante, confestim affuere qui dicerent Reinaldum comitem a coepto pacis proposito resiliisse, et ducatum Lemburgensem, de consilio archiepiscopi et eorum qui aderant, Henrico comiti Lucelburgensi pro quantitate pecuniae vendidisse; quod audiens dux illico tanquam leo furibundus infremuit, et leoninum induens animum confestim ascensis equis ad persequendum hostes, omni dilatione posthabita, properavit. Estimans autem illos intra castrum inopinate concludere, festinanter illuc cursum dirigit; sed episcopus, per exploratores adventum ducis percipiens, fugam cum suis iniit, et ne comprehenderetur ibidem, ad tutiora terrae suae latibula properavit. Porro dux, fugientem insequens, terram fugientis ilico subintravit, eamque sine metu et terrore perambulans, eam infinitis oppressionibus adeo devastavit, ut mirum fuerit unum contra tantos in eorum finibus et terminis potuisse, vel saltem ausum fuisse talia perpetrare; nam inter caetera suae probitatis insignia ad perpetuam magnanimitatis suae memoriam aeternandam, equum cui insedit intra Reni fluenta ipsemet, in adversariorum contemptum et vituperium, adaquavit; vineas Bonnae praecidi fecit, et in forestam archipraesulis, ac si terras inimicorum non impugnationis sed recreationis et deductionis gratia subintrasset, exercendo venationis officium ultra suos adversarios ad majorem invidiam et odium excitavit. Haec igitur et his similia in terris hostium invictissimo duce Lotharingiae peragente, comes Henricus de Monte, Walerannus de Juliaco, multique illius provinciae nobiles

[p. 376]

el potentes cum magna parte civium Coloniensium, ducem adierunt, postulantes ut castrum Woronc, quod ditioni archiepiscopi subjacebat, in quo praedones rapinis et latrociniis insistentes, et transeuntibus peregrinis et viatoribus assidue multas molestias inferentes, inhabitare consueverant, eorum fultus adjutoriis obsideret et, effugatis praedonibus, terrae funditus adaequaret; utpote qui ducatum Lemburgensem adeptus fuerat ad quem de jure sui principatus id agere pertinebat. Annuens igitur his dux illustrissimus, castrum cum suis obsedit, ex quo facto Sifridum archipraesulem et suos ad illatam sibi tantam contumeliam ulciscendam ultronee provocavit. Interim autem archiepiscopus et sui, tanlam ducis insolentiam non ferentes, copiosum exercitum ex diversis Germaniae partibus et nationibus adunatum, super ducem adducunt, et ad ulciscendum illatas sibi contumelias unanimiter se accingunt.

Anno domini MCCLXXXVIII, ducatus vero Johannis XXVII, connumeratis paucis annis, quibus Henricus, frater suus, una cum matre Aleide ducissa, terrae praeerat, in die beati Bonifacii, quae est nonas junii, Sifridus, Coloniensis archiepiscopus, Reinaldus comes Ghelriae, Henricus comes Lucelburgensis, Walerannus, frater suus, et alter Walerannus de Valkenborch, cum maxima copiosi exercitus multitudine ducem adeunt, et ad illum illiusque sequaces unanimiter invadendum omni sagacitatis et virtutis suae conamine se componunt; levissimi laboris id negotii estimantes; utpote qui cum paucis ibi tunc aderat et quorsum fugeret, ab his inclusus, undique patentia viarum itinera non habebat. Dux vero insultum eorum non metuens, obsidionem interim admovit et hostibus irruentibus, licet numero multo pluribus, imperterritus obviavit, ibi in tres turmas exercitum suum dividens, sicut adversarios egisse didicerat, pugnam iniit; et ab hora diei tertia usque in horam undecimam eos cum turma, cui ipse praeerat, fortissime debellavit. Quam acriter autem utrimque pugnatum sit, et quam anceps diutissime victoria fuerit, testantur qui viderunt et secundum ea, quae oculata fide didicerant, postea de bello Worongico copiosa volumina conscripserunt. Victoria tamen tandem successit duci; nam in eodem bello capti sunt archiepiseopus, comes Ghelriae, comes de Nassouve Adolphus, postea electus in regem Alemaniae, comes de Murze, et multi alii comites et milites et barones, armigeri et satellites, suae partis acerrimi defensores. Comes vero Lucelburgensis,Henricus, Walranus frater ejus, cum aliis duobus eorum fratribus, milites strenuissimi, cum aliis multis nobilibus et ignobilibus militibus et satellitibus, in ore gladii ceciderunt; ita ut estimatus sit numerus occisorum de exercitu Lucelburgensium, Ghelrensium, Coloniensium, et eorum sequacium, ad mille centum homines et amplius, praeter eos qui fugam in progressu discriminis inierunt. De exercitu vero ducis, in universo circiter XL homines corruerunt, inter quos praecipui erant Walterus Bertaut dominus Maghlinensis, et Arnoldus dominus de Zelem, miles ad arma promptus et habilis; caeteri fere omnes illaesi et incolumes evaserunt.

[p. 377]

Anno ducatus Johannis XXXI, connumeratis annis Henrici primogeniti fratris sui, inter Henricum Lucelburgensem comitem, filium Henrici, in bello de Woronc occisi, pax reformatur. Henricus enim Margaretam, filiam Johannis ducis Lotharingiae, ducit uxorem, dispensante cum cis Nicholao papa IIII super matrimonio contrahendo, eo quod in tertio consanguinitatis gradu sibi invicem attinerent. Anno domini MCCXCIIII, ducatus vero Johannis XXXIIII, comes Barri filiam primogenitam Eduardi, regis Anglorum, recepit in conjugio sibi matrimonialiter copulatam. Ubi, cum pro jocundo tam nobilis comitissae adventu, in curia comitis festum celeberrimum ageretur, Johannes dux Lotharingiae Brabantiae et Lemburgensis, cum multo militum, comitatu ibidem affuit; quod festum omni speciali praerogativa suae probitalis et nominis innovavit et corporali sua praesentia mirifice venustavit. Hic nobilissimus princeps ea die, quae fuit dies inventionis sanctae crucis, ab omnibus optaretur ut suae militiae probitatem, armorum exercitio praesentibus ostentaret. Annuit votis optantium et circa horam vespertinam armis accinctus, unum ex praesentibus praecipuae probitatis militem, ad singularem occursum, elegit, cui scilicet eques occurreret et sese lancearum fractionibus per deputatas ad hoc vices obvium exhiberet. Qui armorum non ludus sed abusus quam perniciosus sit quamque damnosus ibi fuerit, rei exitus comprobavit. Nam cum fortissimi milites tertio sibi cum hastis acuminatis occurrerent, ad terram uterque prosternitur, et dux in brachio letali vulnere sauciatur. Inde tum suorum omniumque tunc adstantium moerore validissimo confestim ad hospitium deportatur, qui paulo ante flos militiae, decus orbis, et mundi laetitia dicebatur. Advesperascente vero die, cum aegritudinis languor invalesceret, in confessione verae fidei sanctaeque et individuae Trinitatis, vere penitens et confessus, circumstantes alloquens, eisque virtute qua potuit valedicens, versus in latus aliud super vulneratum brachium reclinavit; sicque simul sol cum sole, cum luminare mundialis militiae; declinante sole ad occasum, mortem subiit et seipsum domino commendavit. Unde quidam in laudem tanti principis tales versiculos edidit, quibus ejus temporalem interitum, breviter quidem, sed flebiliter admodum:

Martis gesta trucis, decus orbis, gaudia lucis;
Haec tria subducis, mors fera, morte ducis.

Et alius quidam sic:

Laus tabet! vota, moeror, hic vult lacrima fundi.
Mars julet, moriente silet duce gloria mundi¹,

Hic ad titulum patrum suorum Lemburgensis ducatus titulum addidit; capto quippe

1 Ces deux vers n'ont ni rhythme ni sens.

[p. 378]

in bello Worongico Reinaldo, Ghelrensium comite, non prius a vinculis suae captivitatis idem comes emancipari potuit quam in manibus ducis id juris quod eatenus sibi vindicaverat in eodem, absque repetitione qualibet in posterum facienda, praemissoque super hoc juramento, firmissima quoque stipulatione praehabita, reportavit. Sicque reformata pace, libertati suae comes restituitur et Lemburgensis ducatus titulus ducatus Lotharingiae et Brabantiae titulo sociatur. Succedit huic glorioso principi in ducatu Johannis filius ejus ex Margareta, filia Guidonis, Flandrensium comitis, cui etiam Margareta, filia Eduardi, regis Anglorum est matrimonialiter copulata. Patet igitur ex praemissis unde et a quibus originem trahant duces Lotharingiae; nam primi eorum progenitores Troiani fuerunt reges; quoque francorum majores domus, duces et comites¹ aetatibus orbis rectores et terrarum principes exstiterunt. Ut autem omnia, quae diffusa scripta sunt, studiosus lector compendiose recolligat et a primo Priamo Francorum rege usque ad praesentis temporis ducem Lotharingiae lineam generationis ducere sciat, sic descendendo procedat. Priamus, rex Francorum qui super Francos regnavit anno domini III^e.LXXXI, genuit Marcomirum; Marcomirus genuit Pharamundum; Pharamundus genuit Clodium; Clodius genuit Meroverum; Meroverus genuit Hildericum; Hildericus genuit Ludovicum: iste primus de regibus Francorum christianus fuit; Ludovicus genuit Lotharium: hi omnes fuerunt reges Francorum; Lotharius genuit Blitildem; Blitildis genuit Arnoldum: Arnoldus sanctum Arnulfum; Arnulfus genuit Ansigisum; Ansigisus genuit Pipinum; Pipinus genuit Karolum Martellum: hi omnes a stirpe Blitildis, filiae Lotharii, descendentes fuerunt, majores domus regum Francorum, et super reges principantes; Karolus Martellus genuit Pipinum regem; Pipinus genuit Karolum Magnum imperatorem; Karolus imperator genuit Ludovicum; Ludovicus genuit Karolum Calvum; hi tres praecedentes imperatores fuerunt; Karolus Calvus genuit Ludovicum Balbum; Ludovicus Balbus genuit Karolum Simplicem; Karolus Simplex genuit Ludovicum: hucusque progenitores ducum Lotharingiae regnaverunt in Francia a tempore Pipini palris Karoli Magni imperatoris; Ludovicus genuit Karolum, ducem Lotharingiae; Karolus dux genuit Gerbergam comitissam Lovaniensem; Gerberga genuit Lambertum (qui et Baldricus) comitem; Baldricus genuit Godefridum cum barba, ducem Lotharingiae: hic omittuntur tres comites Lovanienses, Henricus scilicet, cujus filius Otto sine liberis moritur; et comitatus ad patruum suum Baldricum revertitur; ipse quoque Otto et Henricus, frater Godefridi Barbati hic omittuntur, quia sine liberis moriuntur. Godefridus cum barba genuit Godefridum, secundum hujus nominis; Godefridus II genuit Godefridum, bujus nominis III; Godefridus III genuit Henricum primum hujus nominis; Henricus primus genuit Henricum, hujus nominis secundum; Henricus II genuit Henricum III

1 In margine: Quo diversis aetatibus

[p. 379]

hujus nominis; Henricus III genuit Johannem hujus nominis primum; Jobannes I genuit Johannem II, nunc ducem Lotharingiae, Brabantiae et Lemburgensem. Amen.