Heerlijk Helder

[p. 67]

‘Nooit meer moeskopperij’
Walter Van Steenbrugge (^o1964)

Advocaat strafrecht aan de balie te Gent sedert 1987. Sinds 1991 is hij vennoot in het advocatenkantoor Van Steenbrugge Advocaten. Hij is gespecialiseerd in algemeen en bijzonder strafrecht, internationaal strafrecht en het Verdrag voor de Rechten van de Mens, en sportrecht, en trad al op in dertig assisenzaken. Hij doceert aan de stageschool te Gent over het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en aan de Politieschool te Brussel.
Hij publiceerde De Affaire justitie (Meulenhoff/Manteau, 2007), Straffen op mensenmaat (Luster, 2012) en Een veld vol mijnen. Ondernemen in Vlaanderen (Manteau, verwacht 2015). Hij publiceert in vaktijdschriften en kranten, is vaste columnist voor Sport & Strategie en blogt op deredactie.be.

Leven juristen en advocaten nu net niet van complexe termen en uitdrukkingen?

Ik mag hopen van niet. De complexiteit mag nooit een doel op zich zijn, noch een middel om iets te bereiken. Juridische vraagstukken zijn evenwel technisch en ontlokken nuance, omdat de norm, de rechtsregel, beslissend is - of dat minstens zou moeten zijn. Deze regels moeten zowat alle mogelijke situaties voorzien en omschrijven, wat een helse opdracht voor de wetgever is. Een rechtsregel maken vereist bijgevolg een extreme nauwkeurigheid. Soms zal de praktiserende jurist de techniciteit opzoeken om de specifieke situatie waarin zijn cliënt zich bevindt aan de juiste kant van de rechts-

[p. 68]

regel te krijgen. De inhoud en de vorm zullen overigens afhankelijk zijn van het voorwerp, de materie en de aard van de communicatie: inlichtend, overtuigend, vermanend, vragend... In ieder geval moet de communicatie voor de rechtzoekende steeds helder en eenduidig zijn. Mensen die het noorden kwijt zijn door de ellende waarin ze zijn terechtgekomen, behoeven heldere, gestructureerde taal van hun advocaat. De ellende wordt door de advocaat overgenomen, getransfereerd, en vervolgens moet hij het onheil vertalen, omzetten naar concrete oplossingen. Hij moet dit helder en krachtig doen, om zo de oplossing zelf aan te reiken en rust bij de cliënt te krijgen. Wanneer de cliënt de deur van het advocatenkantoor achter zich sluit, moet hij het gevoel hebben dat hij zal worden geholpen. Taal fungeert daarbij als geneesmiddel.

Waarom schrijven zo veel mensen in justitie zo slordig terwijl taal en betogen net de kern van het werk is?

Omdat ze te veel ideeën in één zin willen steken. Wat mij ook opvalt is dat zij die heel goed kunnen pleiten en de gesproken taal meesterlijk hanteren, vaak niet de gave van het geschreven woord bezitten. De beide talenten hebben is schaars, ook bij journalisten. Luc Van den Bossche, in de advocatuur, en Hugo Camps, in de journalistiek, zijn op dat vlak monumenten.

In welke sector is juridische taal het best om te zetten naar heldere taal?

In het familierecht en het strafrecht. Als het gaat om het heel persoonlijke van de mens, of om menselijke schade, is onheldere communicatie absoluut te vermijden. De actuele toestand is soms wraakroepend. Neem nu een

[p. 69]

klassieke dagvaarding in strafzaken. De wetsovertreding wordt vermeld met enkele wetsartikelen die erbij horen, de tekst staat vol afkortingen en wordt gebracht in een ongebruikelijke taal die uit de computer van de gerechtsdeurwaarder rolt. Door de klassieke dagvaarding wordt de kloof tussen de overheid en de burger onoverbrugbaar. De overheid schermt zich graag af, isoleert zich. Het feit dat justitie zowat het enige instituut is dat zichzelf nooit heeft laten controleren, heeft door de jaren heen geen kentering teweeggebracht in deze aftandse wijze van communiceren. Die slechte gewoonte bestaat nog steeds. Iedereen zwijgt, knikt en neemt de slechte en vastgeroeste gewoonte over. Inertie is ook nooit veraf.

Kan een Plain Writing Act in Vlaanderen?

Alles kan, maar of het werkzaam zal zijn is een andere vraag. Een tiental jaren geleden werd ook een wetsvoorstel geformuleerd dat rechters zou verplichten hun vonnissen te laten vergezellen van een ‘bijsluiter’ met uitleg voor ‘Jan met de pet’. Dit lijkt mij een stap te ver. Dat neemt niet weg dat in alle administratieve of juridische communicatie waarbij men iets van de burger verwacht of waarbij die op een of ander wordt gewezen, men verplicht zou kunnen worden dit enigszins toe te lichten, op gevaar af in zijn strafvervolging onontvankelijk te worden verklaard. Wetteksten moeten dringend herschreven worden. Vele rechtsregels dateren nog van de Code Napoléon, begin negentiende eeuw. Het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, dat dateert van 1950, is overigens al veel helderder geschreven dan de Franse wetteksten.

[p. 70]

Hoe kun je een pleidooi het best beginnen?

De start van een pleidooi is ontzettend belangrijk. Je moet meteen grip hebben op de toehoorder. Je moet onmiddellijk ‘in de match zitten’. Als je slecht start, verlies je de aandacht en krijgt het zelfvertrouwen van de pleiter een knauw. Als pleiter heb je dat meteen door. Je kunt dus beter goed nadenken over het begin. Je opener hangt uiteraard ook af van wat je moet bereiken. In makkelijke, haast gewonnen zaken ga je het best direct voor een krachtig en gestructureerd overbrengen van de boodschap. Less is more is dan het credo. Als je daarentegen een zogoed als verloren zaak hebt, kun je het best verrassen en inzetten op vernuft en strategie. Een langzame opbouw die evolueert naar een climax is een succesvol en beproefd procedé.

Hoe kun je een pleidooi het best afsluiten?

Het einde moet van die aard zijn dat je de laatste man/vrouw weet te overtuigen. Dat kan alleen wanneer je standpunt de enige echte en concrete oplossing is voor het probleem. De muur van tegenargumenten moet helemaal gesloopt zijn. Het slot bevat het beeld van alle aangewende argumenten samen. De puzzelstukken moeten op hun plaats gevallen zijn; de puzzel gelegd.

Wat zeg je liefst níét in een pleidooi?

Met voorbeelden kun je iets wat moeilijk te verstaan is het best uitleggen. Als je voorbeelden evenwel slecht gekozen zijn, rijd je recht de dieperik in, in de handen van de tegenpartij. De tegenstrever zal dan genadeloos zijn. Daarnaast onthoud ik dat je beter geen zaken kunt zeggen die de toehoorder, de rechter, de indruk geven dat je hem/haar intellectueel wil overklassen. De rech-

[p. 71]

ter, die macht bezit, wenst meestal geen machtiger persoon tegenover zich te krijgen. Zich (al)machtig voordoen levert vaak slechte resultaten af.

Welke taal leent zich het best tot juridische helderheid?

Met correct Standaardnederlands is niets mis, ikzelf houd van de Franse taal omdat die toelaat de dingen direct te benoemen en ze toch poëtisch te nuanceren.

Wat was het ergste juridische wezelwoord ooit?

Als ik moet pleiten over de ‘ontlasting van de onderzoeksrechter’, kan ik een glimlach niet onderdrukken. Maar laat het mij hier even beschaafd houden en kiezen voor ‘moeskopperij’, de juridische term voor het stelen van groenten of fruit.