Heerlijk Helder

[p. 37]

‘Zingen als Obama’
Vincent Stuer (^o1975)

Hoofdredacteur European Political Strategy Centre (EPSC; denktank binnen de Europese Commissie). Voorheen woord- en penvoerder van Karel De Gucht en Manuel Barroso. Schreef Kleinstaterij! De terugkeer van de natie en de afkeer van Europa (De Bezige Bij Antwerpen 2014).

Wat is het eerste wat een speechschrijver moet doen?

Het schrijfproces aansturen is meestal even belangrijk als het schrijven zelf. Draken van teksten zijn dikwijls een zaak van too many cooks in the kitchen. Boven mijn bureau hangen de troostende woorden van Benjamin Franklin aan Thomas Jefferson net nadat die de Declaration of Independence geschreven had: ‘I have made it a rule, whenever in my power, to avoid becoming the draughtsman of papers to be reviewed by a public body.’ Ik probeer verhalend te schrijven. Als de vorm en taal niet ideaal zijn - lees: onderweg om zeep geholpen worden - kun je zo minstens het verhaal overeind trachten te houden, bijvoorbeeld door metaforen eenduidig te houden en het tempo te bewaren. Sinds Obama probeert iedereen een speech als een songtekst te schrijven, maar daar schiet weinig van over na herwerken en/of uitspreken. Niet iedereen zingt als Obama. Je zou een speech veeleer als een filmscript moeten opvatten: structuur, opbouw, beelden zijn vaak makkelijker te beheren

[p. 38]

dan taal op zich - zeker als je minder zwaar weegt in de organisatie, wat bij speechwriters in ons taalgebied nog steeds vaak het geval is.

Je kunt je verhaal ook vertellen door op verschillende lagen te communiceren. Het voorbeeld dat ik altijd aangeef, is de analysepagina van de Financial Times, ‘Big Read’, met een vast stramien: de titel als teaser, de intro zegt alles, de speed read nog eens, sprekende voorbeelden maken het echt, cijfers vertellen hetzelfde verhaal op een andere manier, en een kader vertelt de menselijke/anekdotische kant. Zo moet het. Communiceren is herhalen, maar telkens op een nét iets andere manier.

Voor wie zou u nog een speech willen schrijven?

Voor de Britse Yes to Europe-campagne.

In welk land worden de beste speeches geschreven?

Waar politiek er echt toe doet, dus ik neem aan dat dat vandaag in Griekenland is. En volgend jaar in het Verenigd Koninkrijk. Vóór de Tweede Wereldoorlog werd Churchill in een stijlgids ooit aangehaald als schoolvoorbeeld van hoe het níét moet: pompeus, langdradig, wollig en arrogant. Maar toen het er écht toe deed, kwamen grote woorden wel van pas. Leg de lat dus niet té hoog voor onze politici - zij bepalen zelden de context.

In welke instelling worden de beste speeches geschreven?

In de partijpolitiek - ook wanneer het er daar echt toe doet. Een van de beste toespraken van de jongste jaren was die van Bill Clinton op de Democratische Partijconventie van 2012. De speech was lang en tjokvol inhoud. Bij momenten was het bijna een lezing over economisch beleid, maar qua redenering, overtuigingskracht en wijtegen- hen-gevoel gewoon meesterlijk. ‘I want to nomi-

[p. 39]

nate a man who's cool on the outside but who burns for America on the inside. And by the way, after last night, I want a man who had the good sense to marry Michelle Obama.’

Welke schrijver zou een goede speechschrijver zijn/geweest zijn?

De essays van Isaiah Berlin lezen fantastisch, maar die zijn ook opgevat als lezingen. Tegenwoordig: Chokri Ben Chikha misschien? Een ideale speech heeft iets onvoorspelbaars, tegendraads, humoristisch en diepgaands tegelijk - en vooral: hij heeft karakter.

Wat is de beste eerste zin ooit?

‘Well, the first thing I want to say is: Mandate my ass.’ Dit komt uit ‘B-Movie’ van Gil Scott-Heron, de aartsvader van de hiphop. Het nummer is opgebouwd als een toespraak tegen Reagan en is qua tempo een schoolvoorbeeld: hard binnenkomen, dan gas terugnemen, momentum opbouwen, een beeld neerzetten, herhalen en terugkoppelen.

Wat is de beste slotzin ooit?

‘Het enige wat tot nog toe bewezen is, is dat Mireille niet altijd naar mij luistert.’ Het was de laatste zin van Karel De Guchts parlementaire tussenkomst over de aantijgingen van voorkennis met Fortisaandelen. Een groots want spannend moment. Alle rationele en feitelijke argumenten waren netjes op een rij gezet en aan het eind werd het persoonlijke van de zaak perfect samengevat door die ene zin met een eenvoudig, grappig herkenbaar beeld. Het voorstel kwam van de vrouw in kwestie.

[p. 40]

Wat is het mooiste wezelwoord?

Bij de Europese Commissie spreekt men graag over haar eigen ‘technical charisma’ - zo fout dat ik het wel aandoenlijk vind.

Wat zijn de ergste woorden/uitdrukkingen ooit in een speech gebruikt?

Er zijn trends: de voorbije jaren was het foster en implementation wat de klok sloeg. Nu is facilitate verplicht, en vooral strategic. Vorige week las ik dat investeren in cultureel erfgoed ‘a strategic choice for the 21st century’ is. Hoezeer ik ook van cultureel erfgoed houd: een inflatie aan grote woorden haalt de markt onderuit. Zeg dan iets moois over erfgoed.

Welke politicus kan zelfs een wollige speech geloofwaardig brengen?

Dirk Sterckx had altijd een stem waarmee je zelfs Het Staatsblad mocht voorlezen, maar die is ex-politicus, en natuurlijk ook ex-anker.

Welke taal leent zich het best tot helder formuleren?

Geen toeval: Engels is gewoon ideaal, kleurrijk en scherp tezamen. Zelfs in The Economist of de Financial Times staan meer spitsvondigheden, beelden en humor dan in de meest creatieve Frans- of Duitstalige publicatie. Terwijl Frans dan weer urenlang prachtig kan klinken zonder ooit iets concreets te zeggen. Clichés, maar ze kloppen. Orwell had gelijk dat taal en denken elkaar bepalen.

Is korter inderdaad altijd beter?

Voor gewone stervelingen: toch wel, ja. Tenzij je een groot spreker bent of een groot moment beleeft. Zo niet: als Gil Scott-Heron het op twaalf minuten kan, en

[p. 41]

Lincolns ‘Gettysburg Address’ op minder dan twee, dan kun jij het ook.

Dreigt de verkleutering niet als we eenvoudiger gaan formuleren?

Nee. Dat zogezegde gevaar voor verkleutering is een misvatting. Er is een duidelijk verschil tussen eenvoudig en simplistisch - in dit geval vaak: populistisch. Bij de TED-talks bijvoorbeeld spreken mensen vaak over de meest technische en vergezochte onderwerpen op een verstaanbare manier. Dat moet de politiek ook kunnen. Anders neem je je publiek - de kiezer dus - gewoon niet ernstig. Wie niet verstaanbaar is, is volgens mij ook niet bijster verstandig.