|
| |
| |
| |
Vyftiende hoofdstuk.
De schuldboeken worden opengeslagen. De spaerkas en de gaerkeuken.
Van nu af slopen, dan de eene, dan de andere van de arme lieden, die tot het goudmakersverbond behoorden, in het huis van den schoolmeester, en klaegden hem hunnen nood, zeggende:
- Zie, meester Pieter, myne beloften, hoe zwaer zy ook zyn mogen, hou ik toch stiptelyk vol. Nu is het reeds een half jaer, dat ik bid en werk. Myn huis is zuiver, myne vrouw en myne kinders komen zindelyk voor den dag. Niemand kan over my klagen. Maer de leden van den gemeenteraed plagen my op allerlei manieren. Ik ben hun dit en dat schuldig. Nu word ik gedreigd uit myn
| |
| |
huis verjaegd te worden, indien ik hun niet het verschuldigde betael, of niet by hen drinken kom. Help my toch, Pieter, anders kan ik myne beloften niet volhouden. Binnen zes jaren en een half, zal ik geld volop hebben; schiet my eene kleine som voor, ik zal ze u alsdan teruggeven.
- In de vierde belofte staet: ‘Bidden, arbeiden, en geene schuld meer maken,’ antwoordde Pieter. Ik durf u alzoo geen geld leenen. Maer laten wy zien aen wien en hoeveel gy schuldig zyt. Daerna zullen wy een middel zoeken om uit den nood te komen.
Alzoo sprekende, nam hy eene pen en papier, zette zich neder by eene tafel, en schreef op, wat men hem ten antwoord gaf, op elke vraeg die hy deed. Aen iederen man vraegde hy:
- Aen wien zyt gy schuldig? Hoeveel en tegen welke interest? Waervoor hebt gy die schuld gemaekt? Hebt gy er onderpand voor gegeven?
Zoodra hy de schuldsom des mans kende, vraegde hy weder:
- Waermede wilt gy betalen? Hoeveel kunt gy, of kunnen uwe vrouw en uwe kinders, wekelyks met dagloon verdienen? Hoeveel land en vee hebt gy, en hoeveel kunt gy wel, jaer uit jaer in, van derzelver opbrengst verkoopen? Hoe geneert gy u met de uwigen? Wat hebt gy per week en per dag van noode tot uw onderhoud?
| |
| |
Hoe staet het met uwe kleederen, met uw linnen en uw huisraed? Wat moet aengeschaft worden, en waerop kan men zonder schade besparen?
Dit alles schreef Pieter voor iederen huisvader zorgvuldig op. Alzoo kwam de verwaerloosde huishoudingsorde eerst regt voor den dag. Want velen wisten niet eenmael naeuwkeuriglyk hoeveel zy schuldig waren, en hadden er geene aenteekening van gehouden. Zoo moest men eerst de schuldeisschers gaen ondervragen. Menigen waren drie, vier, of vyf jaren interest achterstallig. Toen moest men beginnen met voor deze te zorgen. Menigen waren aen de leden van den gemeenteraed schuldig, van dewelke zy, in den nood, geld tegen, eene interest van acht en zelfs van twaelf ten honderd, bekomen hadden. Dan moest Pieter naer de stad gaen, geld tegen drie en vier ten honderd opnemen, en er goed voor blyven, om de woekeraers uit te betalen en de arme lieden uit den afgrond te redden, waerin zy, door den woeker, al dieper en dieper invielen. Er waren er die meer schuld dan vermogen hadden. Hier was goede raed duer. Doch Pieter sprak hun allen goeden moed in, en zegde:
- Zyt spaerzaem en arbeidt, dan zult gy, met Gods hulp, van uwe schulden vrykomen. Volgt maer in alle dingen mynen raed.
Nu eerst zag hy in, hoe slecht het deze lieden
| |
| |
aengelegd hadden, en dit deed hem zelf in het herte wee. Nu eerst vernam ieder wat hy, na al de schulden van zyn vermogen afgetrokken te hebben, als zynen waren eigendom betrachten kon. Menigen hadden er bloedige tranen by geweend, en zy huiverden er van angst en ontzetting over. Nu wilden zy allen spaerzaem zyn en arbeiden. Maer hoe moesten zy het aenleggen?
Pieter had onbeschryfelyk veel moeite. Maer die moeite zelve verschafte hem vreugde, dewyl hy een ware menschenvriend was. Hy stelde voor een ieder een huis- en schuldboeksken op, waerin een ieder den toestand van zyn vermogen duidelyk zien kon. Dan ging hy weder naer de stad, en zocht, voor kinderen en voor volwassenen, arbeid van allerlei aerd. Dit gelukte hem langzamerhand, en al wat zoo met dagloon verdiend werd, moest wekelyks opgeschreven en bespaerd worden. Eenigen gaven het geld aen Pieter in bewaring; anderen stelden hem hetzelve wekelyks ter hand, om daermede langzamerhand het voor hen opgenomen kapitael af te maken.
Daer verscheidene alzoo deden, en Pieter eindelyk honderd en meer guldens byeen liggen zag, dacht hy:
- Waerom moet dat geld daer dood en zonder nut liggen? Indien hetzelve jaerlyks interesten droeg, zoude het aen de arme lieden weder zonder moeite een klein gewin verschaffen en hunne schuld helpen verminderen.
| |
| |
Alzoo maekte hy zich een schryfboek, waerin hy aenteekende al wat ieder wekelyks van zyne winst in de spaerkas stortte. Toen ging hy naer de stad en sloeg aen eenen regtschapenen heer voor, maendelyks het gespaerde geld, waren het ook maer tien of twintig guldens, aen te nemen en op interest uit te zetten. Dit ware ten beste van arme, spaerzame lieden. De heer, die een ryke koopman was en gaerne het goede bevorderde, nam het geld aen en zette hetzelve op interest uit; en wanneer, op het einde van het jaer, de interesten inkwamen, plaetste hy dezelve weder als een klein kapitael, zoodat de interesten weder interesten op moesten brengen. Van zynen kant teekende Pieter in zynen spaerkasregister immer aen, hoe veel aen ieder van zyne lieden uit de interesten toekwam.
Ondertusschen was het een groot geluk, dat de leden van het goudmakersverbond en hunne kinders, daer zy werk bekwamen, ook arbeiden konden, en byna nooit ziek werden. Te voren was het zoo niet. Want, als zy zich des zondags vol gedronken hadden, waren zy des maendags niet tot arbeiden gesteld en klaegden zy van hoofdpyn of van misselykheid. En, dewyl zy zich allen dikwyls kemden, wieschten, en gansch zuiver hielden, bleven zy van alle kwalen en ziekten bevryd, die de natuerlyke straffen en gevolgen der onreinigheid zyn.
Toen Pieter aen de leden van het verbond vertelde, dat
| |
| |
hy eene spaerkas opgeregt had, en dat het geld, dat zy hem wekelyks in bewaring gaven, interesten dragen moest, waren zy gansch verwonderd en verblyd. En ieder van hen zag in den register na, hoeveel gelds hy reeds byeen gespaerd had, en hoeveel interest hy daervoor, op het einde des jaers, te verwachten stond. In het begin hadden maer weinige huisgezinnen hun geld by Pieter gebragt. Maer toen zegde het de eene aen den anderen. En, zoodra de eene hoorde dat de andere reeds vyftien, twintig, dertig guldens en meer bespaerd had, werd hy misnoegd en wilde hy het ook zoo hebben, zoodat hy zyn weinig gelds nam en hetzelve by Pieter bragt, zeggende:
- Ei lieve, waerom hebt gy my niet van de spaerkas gesproken? Neem er ook het geld in op, dat ik wekelyks ontberen kan, het zy veel of weinig. Want, zoo ik hetzelve in huis hou, zal het zich niet vermeerderen, en smelt het in tegendeel in. Heeft men geld, dan verbruikt men hetzelve weder. Daerom is het beter uit de oogen, uit den zin. Kan ik het niet zoo by u hebben, dan kan ik nog in langen tyd aen het afbetalen van myne schulden niet denken.
Zoo bragt nu ieder elke week iets, dat hy van zyne winst konde sparen, en de eene wedyverde met den anderen om in de spaerkas te leggen. Eenigen werden daertoe zoo begeerig, dat zy byna hunne vrouw en
| |
| |
kinderen lieten honger lyden, om des te meer geld byeen te verzamelen.
Dit bedroefde den schoolmeester zeer, en hy sprak alzoo tot de lieden:
- Het is prysbaer, dat gy matig zyt; maer vrouw en kind moeten niet honger lyden. Die goed geneerd is, heeft ook kracht en moed om te arbeiden. Zekerlyk moet menige vrouw, die ook wel in het veld arbeiden of anderzins geld verdienen konde, thans te huis blyven en haren tyd aen het koken besteden. Indien zich ieder huishouden gekookt eten konde aenschaffen, dan zoude men geen hout hoeven te koopen en te betalen of met groot tydverlies in het woud byeen te zamelen; men zou, in tegendeel, misschien zelfs een gedeelte van het hout, dat aen iederen inwoner jaerlyks door de gemeente gegeven wordt, aen anderen kunnen verkoopen, en er geld van maken. Daerby zou reeds te sparen zyn. Maer wy moeten dit op eene andere manier aenleggen. Gy weet, wy hebben in dure tyden, ellendige spaersoepen gegeten. Waerom spaerden wy alsdan, toen wy niets hadden, en waerom doen wy zulks niet veel liever nu, daer iets te sparen is? Thans hebben wy aerdappelen, fruit, meel, brood en vleesch aen veel geringeren prys. Wy kunnen thans met het zelfde geld, als in den duren tyd, beteren kost hebben, en daerby nog veel besparen. Kookte thans eene voor ons
| |
| |
allen, zoo bespaarden vele vrouwen tyd, en dan konden zy op eene andere wyze arbeiden en geld verdienen. Onder dertig ketelen en potten wordt, op eenen dag, twintig mael meer hout verbrand, dan onder eenen enkelen ketel voor dertig huisgezinnen. Dit begrypt gy: daer is gewin by. Maer, waer voor vele menschen te zamen gekookt wordt, is ook op zout en vet, op inmengsel en keukengereedschap te sparen. Laten wy zulks eens beproeven.
Alzoo sprak Pieter. Velen wilden, anderen wilden niet. Pieter ging tot den molenaer, en sloeg hem voor, de spaersoep te koken, en drie mael des weeks, vleesch er by, byzonderlyk om hetzelve te verkoopen. Zy die daarin toestemden, zegden hoeveel soep en vleesch zy dagelyks begeerden; deze waren in het begin zeventien huisgezinnen in getal.
| |
| |
Elk huisgezin moest, op zyne beurt, het hout om het eten te koken en eene opzienster of helpster bezorgen. De molenaersvrouw voerde by het koken het opzigt. Alle dagen veranderde men van soep en van groenten. Zy die geen geld hadden, konden hunne portiën met meel, ooft, groente of aerdappelen betalen. Dit werd niemand te zwaer. Enkel zy die vleesch namen, moesten hetzelve in geld betalen. De molenaersvrouw verstond het koken zeer goed. De andere boerenvrouwen en meiskens, als de dag kwam dat zy moesten helpen, leerden daerby vele dingen die zy voorheen niet wisten.
Zoo geschiedde het, dat de alzoo verbondene huisgezinnen, waertoe ook de schoolmeester en de molenaer behoorden, beter en krachtiger voedsel kregen, dan de andere lieden in het dorp, en tevens veel beter koop. Zy hadden alle dagen soep en groenten daerby, en driemael in de week vleesch en gebraed op allerlei wyzen toegeregt.
Toen de anderen zagen, dat deze geenen verkensdrank of ellendige spaersoep, maer daerby nog gezond voedsel voor kranke en zich herstellende lieden hadden, traden zy ook tot de vorigen by, zoo als ook vele anderen die niet van het goudmakersverbond deel maekten. Want zy bemerkten welhaest, dat daerby veel aen hout, moeite en tyd, veel aen spysinmengsel gespaerd, en dat alles veel beterkoop toebereid konde worden.
| |
| |
Eindelyk boden zich al te veel huisgezinnen aen voor de gaerkeuken van de molenaersvrouw, ofschoon deze dagelyks meer helpsters verkreeg. Toen legde de baes uit den Zwarten Arend ook, tot zyn eigen voordeel, eene dergelyke keuken aen. Maer al de lieden die van het goudmakersverbond deel maekten, bleven by den molenaer. Zy hadden de verstandigste huisvaders onder hen uitgekozen, om voor den aenkoop der voorraden en derzelver gebruik te zorgen. Want de gaerkeuken moest aen niemand in het byzonder tot gewin strekken, maer tot het voordeel van allen dienen.
|
|
Auteursrechtvrij