Journalistiek leven in Curaçao

De veeltaligheid.

De inhoud en zijn talen.

De oudste twee bladen van Curaçao droegen een titel in het Engels: ‘St. Eustatius Gazette’ (1790) en ‘The Curaçao Gazette and Commercial Advertiser’ (1812). Beide bladen waren voor een groot deel in het Engels en voor een klein deel in het Nederlands gesteld. De meertaligheid in de Curaçaose bladen is een hunner kenmerken gebleven. De bladen welker inhoud slechts in één taal gesteld was of is, waren in het verleden en zijn in de tegenwoordige tijd, naar hun aantal sterk in de minderheid. De traditie, welke nieuwe bladen als Economische Berichten en De Passaat hier onlangs hebben voortgezet, door in hun programma of inleiding hun veeltaligheid aan te kondigen, vindt reeds een begin in 1875, toen De Vrijmoedige in zijn eerste nummer van 6 Aril 1875 schreef, dat in de regel de artikelen van de redactie en haar medewerkers in het Nederlands of in de landstaal (dus het Papiament) gesteld zouden zijn, maar dat wanneer het nodig en dienstig was zij ook in een der hier gebezigde hoofdtalen zouden worden geschreven.

[p. 84]

De meest voorkomende talen waren in het verleden Spaans en Engels. In de loop der negentiende eeuw heeft zich daarnaast het Papiament, de volkstaal der inheemse bevolking der Benedenwindse eilanden, gevoegd. De Nederlandse taal werd weliswaar na Maart 1816 de taal van de Curaçaosche Courant, maar dit blad buiten beschouwing latende, is er voor zover na te gaan tot 1900 geen enkel blad, dat uitsluitend in het Nederlands gesteld werd. Na 1900 werd de Amigoe di Curaçao, tot dan toe een tweetalig blad (Nederlands en Papiament) het eerste uitsluitend in het Nederlands gestelde blad. Uitsluitend in het Spaans gestelde bladen had men reeds lang vóór 1900. Waren dit enerzijds bladen van uitgeweken Venezolanen, andererzijds was het Spaans bij de meer ontwikkelden zeker beter bekend dan het Nederlands.

De veeltaligheid is trouwens niet alleen een der kenmerken der Curaçaose pers, maar ook van de Curaçaose bevolking, die uit een 45 nationaliteiten is samengesteld.

In de loop der twintigste eeuw is er verandering gekomen voor wat het Eiland Curaçao betreft. De omvangrijke uit Europees Nederland gerecruteerde ambtenarij heeft het Nederlands hier ook als spreektaal enige ingang doen vinden, een verheugend feit, waaraan vooral na Wereldoorlog I de bemanningen der olie- en scheepvaartmaatschappijen het hare hebben bijgedragen, zij het dat juist in die kringen de moedertaal zo verminkt wordt door de insluipselen van andere talen.

Het Papiament, met welker orthographie Mgr. Martinus J. Niewindt, de eerste Apostolisch Vicarius van Curaçao, reeds is aangevangen getuige zijn in 1825 uitgegeven catechismus, ‘Declaracion corticu di Catecismo pa uso di catholica’, heeft in de periodieke pers in 1871 zijn intrede gedaan in Civilisadó (nr. 6) het eerste blad in het Papiament. Zijn redacteur was een helaas door de omstandigheden niet meer practiserende zoon van Mgr. Niewindt, die de grondslagen voor de Papiamentse orthographie heeft gelegd,

[p. 85]

Casten D. Meyer. Het eerste katholieke blad in het Papiament (althans gedeeltelijk) is de ‘Amigoe di Curaçao’ (nr. 22) in 1884.

Op Aruba is daarentegen het Engels de voornaamste taal gebleven, naast het Papiament, dat echter een weinig verschilt van dat van Curaçao.

Met Nederlands vindt men er moeilijk de weg. De invloeden van de Noordamerikaanse Lago Oil & Transport Company laten zich hier onderkennen. Toch worden naast het Engels, ook Papiament, Nederlands en Spaans gebezigd.

Bonaire, het mooiste maar minst bevolkte eiland der Benedenwinden, kan men, althans voor wat de Pers betreft verwaarlozen, daar hier behalve een enkel gestencild sportblaadje nimmer een blad is uitgegeven. Dit enige blaadje was vanzelfsprekend in het Papiament - dat op Bonaire ook weer een weinig verschilt van dat van Aruba en Curaçao - daar het Nederlands op Bonaire slechts in ambtelijke en daarmede gelijk te stellen kringen gehoord wordt. De gehele Bonairiaanse bevolking bedient zich van het Papiament.

Van de Bovenwinden is feitelijk alleen St. Maarten N.G. van voor de journalistiek van belang, omdat sedert 1793 op St. Eustatius geen blad meer is verschenen en Saba sedert zijn ontstaan nog nooit iets op dit gebied heeft geleverd. Vanzelfsprekend is alles daar in het Engels, de voertaal dier drie kleine eilanden.

Dit is globaal genomen de toestand naar de onderscheidene eilanden bezien. De vermelde St. Eustatius-Gazette en de Curaçaosche Courant buiten beschouwing latende, bemerkt men deze veeltaligheid in de oudere bladen van het Eiland Curaçao, o.a. ‘De Onpartijdige’ (nr. 5), ‘Civilisadó’ (nr. 6), ‘De Onafhankelijke’ (nr. 9), ‘El Imparcial’ (nr. 10), ‘De Vrijmoedige’ (nr. 13), ‘De Wekker’ (nr. 16), die - in welke taal hun titel ook zij - stukken in het Nederlands, Spaans en Papiament bevatten. De Wekker had de aardigheid om het pakkendste nieuws onder de niets zeggende

[p. 86]

kop ‘Polyglottisch Gedeelte’ te plaatsen: alle berichten in het Spaans, Papiament, Engels, Nederlands en een enkele maal in het Frans dooreen. In de gepubliceerde lijst kan men nagaan dat deze Babylonstraditie zich tot op heden heeft voortgezet, niet alleen in vele week- en maandbladen, maar zelfs in verschillende thans verschijnende dagbladen: ‘Boletin Comercial’ (nr. 92) in Spaans, Engels, Nederlands en soms wat Papiament, ‘La Prensa’ (nr. 116) in Spaans, Engels en Nederlands, en de ‘Aruba Post’ (Aruba nr. 17) in het Engels en Nederlands.

Van de week- en maandbladen zou men precies hetzelfde kunnen zeggen. Alleen van de oudere weekbladen, dus van het einde der 19e en het begin der 20e eeuw, welke een Spaanse titel hebben, kan men zeggen, dat zij vaak ook geheel in het Spaans gesteld werden.

Eensdeels is dit te verklaren uit hetgeen hierna gezegd zal worden omtrent de ondergrondse Venezolaanse pers. Het ligt voor de hand, dat bladen als ‘La Politica Venezolana’ (nr. 53), ‘El Cronista’ (nr. 56), ‘El Eco de Venezuela’ (nr. 58) ‘El Porvenir’ (nr. 60) e.a. slechts zin hadden, wanneer zij in het Spaans gesteld waren. Bevoegden van jaren zeggen trouwens, dat behalve die Spaanse bladen welke in hoofdstuk I zijn opgenomen, nog een menigte andere verscheen, vaak slechts een of tweemaal. Wel nimmer zal de gedachtenis hieraan kunnen worden te boek gesteld.

Wat de huidige tijd betreft weet ieder, dat vrijwel alles in meer dan een taal uitkomt. Uitzonderingen zijn behalve de voornaamste twee Curaçaose dagbladen, die uitsluitend in het Nederlands gesteld zijn ‘Dagblad Amigoe di Curaçao’ en ‘Beurs- en Nieuwsberichten’, nog ‘La Cruz’ (nr. 75) die geheel in het Papiament gesteld is, ‘Gids’ (nr. 136), ‘Neerlandia’ (nr. 169), ‘Jeugdblad’ (nr. 161), ‘De Stoep’ (nr. 165), ‘Jong Suriname’ (nr. 175), het ‘Militair- en Politietijdschrift’ (nr. 172), ‘Rood-Wit-Blauw’ (nr. 171) en ‘Vrouwen Organisatie Curaçao’ (nr. 178), ‘Vuur’ (nr.

[p. 87]

180), ‘Lux’ (nr. 186), ‘Leiding en Troost’ (nr. 188) en de schoolblaadjes ‘De Snelle Koerier’ (nr. 194) ‘De Knalpot’ (nr. 198) en ‘De Postduif’ (nr. 201), alsmede enkele andere, die alle uitsluitend in het Nederlands verschijnen en een verheugend verschijnsel vormen in een samenleving, welker voertaal niet die taal is. Ongetwijfeld zal dit in de aankomende generatie gevolgen mede brengen.

Geldt voor vele bladen, dat het als gevolg van de gouvernements- en oliesalarissen, alsmede door de mobilisatie niet mogelijk is tegen een redelijk salaris de nodige vertalers te krijgen, ook bladen welker financiers op geen geld behoeven te letten, en dat in feite ook niet doen, komen in verschillende talen uit: zowel de gouvernementsuitgave ‘Economische Berichten’ (nr. 189) als ‘De Passaat’ (nr. 191) kondigden in hun eerste nummer hun veeltaligheid aan! En als moet de veeltaligheid het op Curaçao altijd winnen, werd het aanvankelijk in het Noordamerikaans gestelde legerdagblad ‘Daily Force’ (nr. 172), na een korte tijd gedeeltelijk ook in het Spaans gesteld. Dit geschiedde ter wille van de Portorikijnse troepen, die inmiddels hier waren gelegerd.

Op Aruba is de veeltaligheid bijna principieel. Behalve een religieus weekblad, Catholic News (Aruba nr. 35), is alles in meer dan één taal: Spaans, Engels, Nederlands en Papiament wisselen elkander af.

Het enige blaadje, dat op Bonaire bestaan heeft, het gestencilde orgaan van de Bonairiaanse voetbalbond, was in het Papiament, zoals reeds werd opgemerkt.

St. Maartens ‘pers’ was ook al tweetalig. Hoewel bijna alles in het Engels was, kwam het Nederlands ook voor. Wereldoorlog II heeft alle blaadjes er doen staken.

Over de merkwaardigheid, dat men uit de titels der Curaçaose bladen op alle eilanden - in feite dus op Aruba, Curaçao en St. Maarten - vaak in het geheel niet kan opmaken in welke taal of talen het betrokken blad is gesteld, zal later worden gesproken.

[p. 88]

De Curaçaose traditie der veeltaligheid wil ook, dat hetgeen in een taal gezegd wordt, niet in een andere taal herhaald wordt. Slechts enkele uitzonderingen bestaan hierop, bijv. de ‘English Section’ van ‘La Prensa’ (nr. 116), die trouwens als tijdelijk bedoeld is in verband met de aanwezigheid der Noordamerikaanse troepen, en ‘De Passaat’ (nr. 191 ). Overal elders wordt het ene stuk in de ene en een ander stuk in een andere taal gesteld en dat alles dooreen in het blad geplaatst.

Om deze veeltalige bladen geheel te kunnen lezen moet men dus de verschillende talen van een blad kennen, hetgeen bij de echte Curaçaoënaars meestal wel het geval is, maar bij de Europese Nederlanders en andere inwijkelingen slechts sporadisch voorkomt. Een onderzoek toont aan, dat bijvoorbeeld de Europese Nederlanders het Papiament en het Spaans bijna nooit en het Engels slechts in bepaalde gevallen kennen. Grote groepen werklieden zijn reeds ontstemd wanneer in een Nederlands blad een stuk in het Engels gegeven wordt, omdat zij die taal niet kennen. En men zou verbaasd staan hoevelen dit er op Curaçao nog zijn.

Laat men de echte Curaçaoënaars, die allen polyglotten zijn, buiten beschouwing, dan kan men bij het publiek in het algemeen een zekere wrevel bemerken tegen deze traditie der Curaçaose journalistiek, omdat men een gedeelte van zijn blad niet kan lezen en dus terecht van mening is teveel te betalen.

Vóór deze tweede wereldoorlog abonneerde een gedeeld der bevolking zich op tijdschriften uit Europees Nederland. Het uitblijven dezer tijdschriften verklaart nu voor een deel de toeneming van het aantal bladen in de Nederlandse taal in de laatste jaren. Het Nederlands is in de Curaçaose pers feitelijk eerst laat algemeen geworden.

Den nauwkeurigen lezer van de gepubliceerde lijsten moet het opgevallen zijn hoe men tot voor betrekkelijk kort gele-

[p. 89]

den vrijwel geen uitsluitend in het Nederlands gestelde bladen aantreft, doch hoe hun aantal de laatste jaren plotseling begint toe te nemen. Wie met deze lijst begint kan zich moeilijk voorstellen op Nederlands grondgebied te zijn.

De fout een blad in twee of meer bladen te stellen is het eerst ingezien door de R.K. Missie, die in December 1883 de Amigoe di Curaçao stichtte.

Dit blad - de titel is Papiament, geen Spaans - zou stukken in het Papiament en Nederlands bevatten, zoals alle andere weekbladen van die dagen. De bredere lagen van het Curaçaose volk worden in haar gedachten, waarvan de taal de uitdrukking is, thans, maar nog meer in de tachtiger en negentiger jaren van de vorige eeuw, vrijwel nergens beheerst door dezelfde ideeën als die welke voorzitten bij de hogere standen, de ambtenarij e.d., nog afgezien van het feit, dat beide bevolkingsgroepen elkanders talen vooral in die tijd vrijwel nooit kenden. Wie de eerste jaargangen van de ‘Amigoe di Curaçao’ doorziet, bemerkt, hoe de meer belangrijke stukken in het Nederlands gesteld waren en hoe het Papiamentse gedeelte reeds in de eerste jaargang afneemt. De fout van tweetaligheid, vooral wanneer deze talen tevens cultuurgroepen bepalen, werd ingezien en reeds vijf jaren na de stichting, werd daarvoor een afzonderlijk Papiaments blad opgericht, de eerste ‘La Union’ van 1889 (nr. 40), die weliswaar in verband met het verlof van haar Redacteur, Pater Ludovicus Jansen O.P., slechts kort bestaan heeft, maar waaruit zich, gelijk uit het vervolg zal blijken, de Katholieke Papiamentse pers heeft ontwikkeld. In het kort vindt men deze wordingsgeschiedenis aangestipt onder nr. 72 van de lijst-Curaçao.

Na 1900 verscheen de ‘Amigoe di Curaçao’ uitsluitend in het Nederlands. Alleen zijn titel herinnert nog aan zijn oorsprong. De Amigoe di Curaçao is de pionier geworden van de uitsluitend in één taal gestelde Pers op Curaçao. Uit zijn Papiamentse gedeelte ontstond in hetzelfde jaar La Cruz

[p. 90]

(nr. 75), die de eentaligheid eveneens strict doorvoerde, in dit geval het Papiament.

Als curiosa kunnen ‘Le Phare de Curaçao’ (nr. 43) en ‘Les Indes Occidentales’ (nr. 50) vermeld worden, bladen, die in 1890 en 1892 in het Frans hier werden uitgegeven en waaromtrent het helaas niet meer mogelijk schijnt iets naders te achterhalen of zelfs maar een exemplaar te zien te krijgen. Een tweetalig ‘blad ‘L'Echo de Curaçao’ (nr. 8) van 1872 werd wonderlijk genoeg ook gedeeltelijk in het Frans gesteld. Des te merkwaardiger is dit, daar men thans op Curaçao wel in alle talen, tot Arabisch, Grieks en Jiddisj toe terecht kan, maar zeer moeilijk in het Frans. Vroeger was dit anders, want men treft in oudere bladen zelfs nog betrekkelijk vaak artikelen en zelfs vele advertenties in het Frans aan. (De muziekband van Scherpenheuvel, een gesticht voor jongens op Curaçao, benoemde zich wonderlijk genoeg ook al in het Frans: ‘L'Echo de Mont Aigu’!).

Koppen en hun talen.

Bij het vraagstuk der meertaligheid behoort ongetwijfeld ook die merkwaardigheid der Curaçaose pers, dat de taal, waarin de kop van een blad gesteld is, in vele gevallen niets zegt omtrent de taal van het blad zelf. Het spreekt vanzelf, dat dit in meertalige bladen ook onmogelijk is, of men zou de kop zelf in verschillende talen moeten stellen. In feite schijnen wel drie bladen deze onpractische consequentie te hebben getrokken en twee koppen te voeren: ‘Boletin Comercial - Handelsblad’ (nr. 92), ‘Voz di Pueblo - De Volksstem’ (nr. 105) en ‘De Stem - The Voice’ (nr. 190). De Boletin Comercial zou om consequent te zijn zijn kop echter bovendien nog in het Engels en Papiament eraan toe moeten voegen, omdat dit blad onder een tweetalige titel thans een viertalige inhoud verbergt!

[p. 91]

Zoals men ziet, zijn dubbele koppen uitzonderingen. De meeste meertalige bladen hebben maar één kop gekozen. Soms viel deze in het Nederlands uit, vooral wanneer het een dier vele blaadjes was dat zich vooral critiek op de Nederlandse overheid als oogmerk stelde en het Papiamentse of Spaanse gedeelte slechts diende om meer intekenaren te krijgen of om het blad met schaar en lijmpot uit andere bronnen te vullen; meestal echter werd het een Spaanse titel, die vóór de komst ener uitgebreide ambtenarij e.d. meer weerklank had bij de bevolking.

Een unicum is de Franse kop, die Freddy Salas in 1936 nog boven zijn dagblad en later het gelijknamige maandblad zette: ‘Elite’ (nrs. 138 en 140). De inhoud van beide bladen was geheel in het Spaans.

Ofschoon journalistiek niet goed te keuren, lag het voor de hand, dat de uitgevers trachtten door meertaligheid het afzetgebied van hun publicatiën te vergroten, omdat de oplage op Curaçao toch al zeer laag is (voor dagbladen thans van 500 tot 4000 ongeveer). Of er een uitgever is, die hierdoor noemenswaardig succes heeft gehad, staat te bezien. Over het algemeen maakt veeltaligheid een slordige indruk en hoe gemakkelijk ook voor een redactie alles maar terstond door te kunnen, geven naar de zetterij... een eentalig blad - zij het dat occasioneel iets in een andere taal wordt opgenomen - ligt nog altijd meer in de lijn der best verzorgde bladen, waar men ook komt.

Dit klemt te meer, daar op enkele uitzonderingen na, de Curaçaose bladen de stukken in verschillende talen willekeurig dooreen plaatsen, omdat de technische opmaak der kranten zeer bemoeilijkt wordt door de gebrekkige middelen, die ter beschikking staan en het gebrek aan behoorlijke opleiding bij het drukkerij-personeel.

[p. 92]

Motto's en hun talen.

Een specialiteit van de Curaçaose bladen is voorts het motto. Er is een onderscheid tussen een motto dat een kernspreuk bevat, en de ondertitel welke het karakter van het blad aanduidt (bijv. R.K. weekblad) en waarover Hoofdstuk III handelt. Soms evenwel is de grens moeilijk te trekken en in dat geval zij verwezen naar Hoofdstuk III. De hier volgende regelen betreffen meer hoofdzakelijk de taal.

Heel merkwaardig schermen de meest populaire bladen met motto's, die in het Latijn gesteld worden. Een enkele illustratie zal doen zien, dat dit geenszins een merkwaardigheid is der katholieke bladen, zoals men wellicht zou kunnen veronderstellen. De Wekker (nr. 16), juist opgericht en bedoeld tegen de katholieken, voerde als ondertitel ‘Magna est veritas et praevalebit’.

La Luz (nr. 72), bedoeld als katholiek lekenstrijdblaadje voor het volk, voerde er wel drie: Nihil sine numine’ (Niets zonder Gods hulp); ‘Non praevalebunt adversus eam’ (Zij zullen haar niet overmogen); ‘Labor omnia vincit’ (Werk overwint alles); de laatste verviel al bij het eerste nummer.

La Cruz (nr. 75) voerde de motto's ‘In hoc signo vinces’ (In dit teken zult ge overwinnen) en ‘Crux virtus mea’ (Het kruis is mijn kracht), wapenspreuk van den oprichter Mgr. J.J.A. van Baars O.P.

Voz di Pueblo - De Volksstem (nr. 105; ook de spelling, Voz di Poeeblo' kwam voor), voerde zijn motto in het Spaans: ‘Cuando las nubes se disipan el sol brilla de nuevo con esplendor glorioso. Asi abre tus ojos tú, cansado i afligido y contempla el regreso de la luz’ (Wanneer de wolken zich verspreiden, breekt de zon met schitterende luister door. Open dus uw vermoeide en aangedane ogen en overweeg de terugkeer van het licht).

Op de Bovenwinden voerde ‘St. Martin, Day by Day’,

[p. 93]

Cicero's trotse motto ook in het Latijn ‘Salus Populi Suprema est Lex’ (Het heil des volks is de hoogste wet).

In ‘De Slag om Slag’ was naast de titel ook het motto in het Nederlands. Het waren de enige twee stukken in het Nederlands van het hele blad: ‘Hier duldt de grond geen dwinglandij - Waar vrijheid eeuwen stond’.

‘De Bovenwindsche Stemmen’ had een motto in het Nederlands en een in het Engels: Een in het Nederlands (eveneens met de titel het enige Nederlands van het blad): ‘Mijn schilt ende betrouwen. Sijt ghij, O Godt, mijn Heer. Op U so wil ick bouwen, Verlaet mij nimmermeer’. Het andere in het Engels: ‘Truth Conquers all’.

In de laatste tijd voert zelfs het gestencilde blaadje van Surinamedorp ‘De Stem - The Voice’ (nr. 190) het Latijnse motto: Non Palma sine labore.