Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 138]

[p. 139]

14

De kade was donker. In de verte, aan de rand van het dorp, stond een gaslantaarn die in brand leek te staan, omdat regen als rook door zijn schijnsel wolkte. De regen viel zo dicht dat ik binnen enkele ogenblikken doorweekt was, maar ik merkte het niet. Ik bleef achter een bolder aan de waterkant verscholen de duisternis in turen, maar er was niemand te zien. De regen had iedereen doen schuilen, net als Murk. Ik nam mijn klompen in de hand, holde, gebukt, naar de rokerij aan de overkant, en sloop langs de muren in de richting van het dorp. Water plaste en gorgelde in de goten; regen rookte in het gaslicht; de wind bruiste in de struiken, floot spookachtig door de golvende netten. Ik had er geen idee van hoe laat het was; maar het moest nacht zijn, want ik zag nergens een verlicht venster. Toen ik eindelijk ons huis bereikte was ook dat donker.

Ik klom over het hek, holde door de plassen langs de klaterende goot naar het achterhuis. Ik zette mijn handen aan de mond en maakte het hoge, krijsende geluid na van een zeemeeuw. De regen kletterde op de tegels van de achterplaats, plaste uit de dakgoot, suisde in het riet van de schutting rond het washok. Ik krijste weer, luider, maar er kwam geen antwoord, de regen overstemde alle geluiden. Maar plotseling verscheen een aarzelend lichtje achter de ruiten van de keukendeur, een grote schaduw kromp op het glas, een hand wist een opening en ik zag twee ogen in het kaarslicht naar buiten turen. Het was Mem.

[p. 140]

Ik hoorde haar stem in de verte roepen: ‘Wie is daar?’

Ik antwoordde, nog steeds als een zeemeeuw: ‘Ikke!’

Het volgende ogenblik werd de keukendeur opengerukt en zij stond als een spook in de opening. Haar hoofd was bedekt met rolletjes krant; zij droeg een lang wit nachthemd dat zij met de hand aan de keel dichthield. Ik ging langzaam naar haar toe door de regen; zij hief de kandelaar op; de gil die zij gaf deed mij langs haar schieten, de veiligheid van de keuken in, want ik was overtuigd dat alle vissers van het dorp nu recht overeind in hun bedden zaten. Ze draaide zich om, haar mond open, en opeens zag zij er aardig uit, misschien omdat ze haar bril niet ophad. ‘Lieverdje!’ riep ze, zette de kandelaar neer op de keukentafel en nam mij in haar armen en drukte mij tegen zich aan en bedekte mijn gezicht met kussen met haar dunne, droge mond. Toen liet ze mij los en struikelde naar de deur van de zolder; de platte voorkant van haar lichaam duidelijk in het natte nachthemd. Zij opende de deur en gilde: ‘Jaap, Bulle! Kom's gauw beneden! Hij is terug!’

Er kwam geen geluid van boven. Zij moest de trap opklimmen en met de vlakke hand op de vloer van de zolder slaan en roepen: ‘Opstaan, of jullie krijgen slaag!’ voor ik voeten op de zoldering hoorde bonzen. Toen ze terugkwam keek ze mij met tranen in haar ogen aan. ‘Lieverdje,’ zei ze, ‘kijk toch eens, je bent kletsnat! Ik zal gauw wat warms voor je klaarmaken.’ Zij schuifelde naar het fornuis

[p. 141]

op haar muilen, begon met pannen en deksels te rammelen; toen kwamen Jaap en Bulle traag de zoldertrap af gekropen, geeuwend, met verwarde haren en lichte ogen van de slaap.

Aanvankelijk schenen zij mijn terugkomst niets bijzonders te vinden. Zij zeiden: ‘Ha’ en wreven hun ogen uit en gaapten weer. Daarna klommen ze ieder op een stoel bij de keukentafel, gingen zitten met hun hoofd op de handen, knipoogden tegen het kaarslicht en geeuwden weer.

Mem gilde: ‘Uitkleden!’ stak de olielamp aan, en klom de trap op. Ik deed mijn natte kleren uit tot ik naakt stond; het gezicht van mijn blote lichaam scheen bij Bulle een herinnering wakker te maken. Hij staarde mij aan en vroeg: ‘Heb jij de zeeslag meegemaakt?’

Ik zei: ‘Ja,’ en toen kwam Moeder Bruintjes de zoldertrap afgedaverd met een deken en een paar slaapsokken. Ze wikkelde mij in de deken, zette mij op een stoel en zei: ‘Vooruit, doen jullie ook eens wat! Kan je niet zien dat 't arme kind staat te klappertanden van de kou?’ Jaap en Bulle klommen van hun stoelen en begonnen de sokken aan mijn voeten te wurmen, terwijl zij mijn haren droogde met een handdoek. Het was jammer dat zij het zo ruw deed, want dit had een verrukkelijk ogenblik kunnen zijn; Jaap en Bulle knielend aan mijn voeten en een pan met melk voor chocola op het fornuis.

Toen ik mijn sokken aan had en zij klaar was met mijn

[p. 142]

hoofd te roskammen, zakte zij buiten adem op een stoel in het lamplicht en zei: ‘Nou, vertel ons nou eens alles! Waar ben je in vredesnaam geweest?’ En toen begon ik te vertellen.

Ik had nog nooit van mijn leven een verhaal verteld. Tot dusverre had ik altijd alleen maar geluisterd, of aan een gesprek deelgenomen; ik was nog nooit alleen aan het woord geweest. Nu zat ik daar, omringd door drie luisterende mensen; het was een onvergetelijke ervaring. Ik begon meer en meer op dreef te komen, tot ik op het punt aankwam waar de IJzeren Vrijer mij had opgepikt en in zijn armen aan boord van de botter gedragen.

‘Dat weten we, want hij heeft een briefje op je kleren gespeld,’ zei Bulle.

‘Briefje?’

Jaap trok het laatje van de keukentafel open en haalde er een stukje papier uit te voorschijn waar iets op geschreven stond. Ik las het, terwijl Moeder Bruintjes haar neus zat te snuiten.

‘Aan de ontaarde moeder of voogdes van het nakend kind, te negen uren alhier op het havenhoofd aangetroffen. Uw vondeling is, meer dood dan levend, opgenomen in Christelijke naastenliefde door ondergetekende. Hij zal als mens behandeld worden, gevoed en gekleed, tot de vloot weer thuisvaart. Moge de Here Here u uw harteloosheid vergeven, want er staat geschreven: laat de kinderkens tot Mij komen; niet: zet hen bloot op de

[p. 143]

keien in het holst van de nacht, opdat de tering, of een visser, discipel des Heren, zich over hen ontferme. Schaam u, en laat het niet weer gebeuren, of ik breng hem naar de veldwachter. Achtend: G.J.S. Fluiters, schipper naast God van de botter Dwaal Ik Wacht U, OD 69.’

Moeder Bruintjes ogen schoten vol tranen. ‘Arm kind,’ snufte ze, ‘ik weet het, het is allemaal mijn schuld...’

Ik vertelde verder. Ik vertelde over Murk en Bonk en het zilver van de haringen in de zon; van de zwarte uitgestrektheid van de fok, van onderen gezien; van de zeilnaalden in de bakolie, de geur van de koffie, het brillehuis van de schipper op de plank en van de glinsterende, gouden stad die, als op een wolk, in de avondnevel had gedreven. Toen gaf Moeder Bruintjes een gil en er klonk een sissend geluid; de melk was overgekookt.

Wij kregen ieder een beker dampende chocolademelk, en beschuitjes met dik boter en suiker; toen wij de beschuitjes op hadden haalde zij het trommeltje met het portret van Koning Willem III te voorschijn waarin de koekjes zaten die wij nooit te zien kregen, omdat die bestemd waren voor de buurvrouwen die zondags na kerktijd bij haar op visite kwamen in de opkamer, waar wij nooit mochten komen. De traktatie had eigenlijk al onze aandacht in beslag moeten nemen, maar Jaap en Bulle kauwden erop zonder te beseffen wat zij deden, en dat kwam omdat ik doorgegaan was met mijn verhaal.

[p. 144]

Het was een verhaal dat mij net zo nieuw in de oren klonk als de anderen, die naar me zaten te luisteren in het lamplicht, klaar wakker, zonder aandacht te schenken aan het geratel van de melkwagen die langsgedokkerd kwam. Terwijl ik de waarheid vertelde, kwam die er toch uit of het gelogen was; ik kon op een gegeven moment niet meer uit elkaar houden wat ik zelf had meegemaakt en wat ik mij herinnerde uit andermans verhalen. Ik hoorde mijzelf vertellen over joelende, juichende vissers die het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen van zijn voetstuk trokken en de kop eraf hakten; en hoe de volgende morgen een Urker was uitgevaren met dat hoofd als schegbeeld, bedekt met de pruik van de burgemeester. Ik vertelde over de samenzwering om de Afsluitdijk op te blazen, alsof ik bij alle geheime vergaderingen tegenwoordig was geweest in plaats van alleen maar te gissen waar het gefluister achter het beschot over ging. Ik vertelde - droevigste leugen van al - hoe dapper ik was geweest gedurende de zeeslag, hoe de broeken de Volendammers van het gat werden gescheurd terwijl zij om genade jammerden, hoe de IJzeren Vrijer een gebulk van pijn en vernedering uit hun billen had geranseld terwijl Krelis hun armen vasthield en Bonk en ik ieder op een been zaten. Ik kon niet begrijpen waarom ik dit allemaal loog; het gezicht van het Volendammer bramzijgertje scheen mij aan te staren alsof ik iets aan het verraden was. Toch was het op de een of andere manier de waarheid;

[p. 145]

zo zou ik het hebben gezien als ik boven het gevecht had gezweefd als een zeemeeuw, in plaats van gevangen te zitten in het donkere kabelgat met een kater die dol was geworden van angst.

Pas toen ik het verhaal van de zeemeermin begon te vertellen voelde ik mij helemaal vrij van schuld en twijfel. Ik vertelde het precies zoals ik het gehoord had. Mijn luisteraars hingen aan mijn lippen, de groeiende geluiden van de morgen buiten drongen niet tot hen door. De lamp bleef branden, ofschoon de dageraad zijn licht reeds lang had uitgewist. Toen de meermin langzaam omlaag zonk langs de ankerketting door de golvende wolken van het zeewier en in snikken uitbarstte op de hand van het anker omdat zij dacht dat zij nu niets meer had om voor te leven, schudde Moeder Bruintjes haar hoofd, zuchtte, en ik zag, tot mijn verbijstering, een traan langs haar wang biggelen.

Dat was het ogenblik waarop ik voor het eerst besefte dat ik een geboren Leugenaar was.