Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 84]

[p. 85]

10

De enige vrije tijd die de bramzijgertjes hadden was het uur na het middageten op zondag.

Nadat de graten overboord waren gegooid, de pot en de borden omgewassen, de koffiemokken haastig afgeveegd en de vloer schoongelikt door de kat, rolden de mannen de kooi in, slaperig zuigend op hun babbelaars, en de bramzijgertjes slopen naar buiten, de vletten in, de wal op.

De vletten moesten om kwart over twee terug zijn, want om drie uur begon de tweede kerkdienst; tussen kwart over één en kwart over twee werd de stad het domein van de kinderen.

Toen Piet van Karel, die mij dit alles verteld had, de bramzijgertjes van onze vijf botters die naast elkaar voor anker lagen bij elkaar gefloten had, roeiden wij naar de wal. Piet en een jongen die Freek heette van de BU 11 hadden ieder een roeispaan beet, ik mocht sturen. De haven lag tjokvol met botters; je kon, door van dek op dek te springen, de overkant bereiken, waar een parkje was. De schepen die in de baai voor anker lagen waren het overschot; als het weer niet zo gunstig geweest was, hadden wij door moeten varen naar Enkhuizen; maar de hemel was stralend blauw, de wind een zomerse koelte, daarom was de hele Zuiderzeevloot als een zwerm sprinkhanen op Hoorn neergedaald. Toen wij aankwamen wemelde de kade al van de bramzijgertjes. Ik had gedacht dat wij de wal opgingen om te spelen, maar ik vergiste mij. Wij gingen de wal op om

[p. 86]

man te zijn. Gedurende één gloriedronken uur per week rookten wij pijpen, schoven wij onze petten en mutsen op ons achterhoofd, slenterden wij de kade langs met zeebenen, vuisten in de zakken, klitten wij samen in groepjes die mannelijk tegen de muur leunden of op het bruggehek en de vensterbanken zaten. Wij praten over ónze schepen, ónze netten, ónze vangst, mopperden over de prijs van de haring en de slechte kwaliteit van de zeilen uit die nieuwe fabriek in Friesland; als we genoeg hadden van het kletsen en het roddelen, slenterden we langs de waterkant om naar de voorhangers te gaan kijken.

De voorhangers bleken de grote attractie te zijn van ons wekelijks uur. Omdat de bramzijgertjes (of zeemuizen, bijlopertjes, slobbetjes of leemannetjes - ieder dorp had een eigen naam voor ons) gedurende de week niet gemist konden worden en des zondags twee maal ter kerke moesten, werden zij, wanneer zij in de afgelopen zes dagen iets ondeugends hadden gedaan, daarvoor gestraft gedurende dat uur na het middageten op zondag. De strafmaatregelen varieerden van een verbod om de wal op te gaan voor pekelzonden tot ‘voorhangen’ voor ernstige misdrijven. Als de zonde van de week die ergste straf verdiende, werd het bramzijgertje dat tot voorhangen veroordeeld was op het voordek neergezet, zijn handen werden achter zijn rug geboeid, het losse eind van het fokkeval werd onder zijn armen doorgehaald en met een paalsteek tot een lus ge-

[p. 87]

knoopt, daarna werd hij halverwege de mast gehesen, waar hij bleef hangen gedurende het uur van de noenrust. Het was een pijnlijke straf; niet alleen knelde het touw onder je oksels tot je armen ervan gingen slapen, maar na een uur zo gehangen te hebben duurde het soms een kwartier voor je voldoende gevoel terug had in je voeten om weer op de been te kunnen staan. Maar de pijn was niet het ergste, het ergste was de vernedering. Alle bramzijgertjes van de vloot kwamen gedurende dat uur langsgeslenterd om de voorhangers uit te lachen, die tevergeefs probeerden hun bungelende lijven rond te draaien om de menigte hun rug toe te keren. Alhoewel het ons allen kon overkomen, konden wij het toch niet laten om de voorhangers uit te jouwen, aan te fluiten, soms haalde iemand een katapult uit zijn achterzak om er een bruine boon aan te wagen. Zij zagen er dan ook koddig uit, zoals zij daar halfstok hingen te bungelen. Sommigen huilden, anderen deden alsof zij hingen te slapen, weer anderen staken hun tongen uit en scholden terug; dat waren dan degenen waarop geschoten werd.

Die middag telde ik vijf voorhangers, en hun waarschuwend voorbeeld maakte een diepe indruk op me. Ik nam mij voor nooit iets te doen wat erop zou kunnen uitlopen dat ik daar eens zelf zou komen te hangen in zo'n afschuwelijke vernedering. Piet van Karel zei, onverschillig, dat hij er zelf dikwijls zo bijgehangen had en dat het best mee-

[p. 88]

viel, je had er een pracht uitzicht op de stad en op de haven. Maar hij slaagde er niet in het vooruitzicht aantrekkelijk te maken.

Ik vertelde hem op onze volwassen, quasi-verveelde manier, dat een van de bramzijgertjes uit ons dorp door een zeeleeuw was opgegeten. Hij zei schamper: ‘Kindergelul,’ en fluimde verachtelijk op de keien. Hij zei dat de jongen wel aangemonsterd zou hebben op een Noorzee-Urker, dat was hij zelf ook van plan zodra hij de kans kreeg. Vandaag of morgen was die Afsluitdijk klaar en hij had geen zin om fietsenmaker te worden of als boerenkinkel varkensstront te gaan karren. De enige oplossing was de Wadden- of de Noordzee, maar dat was gevaarlijk vaarwater en tot dusverre waren het alleen de Urkers die het aandurfden, al waren er gedurende de laatste grote storm elf van hun botters gebleven. Ik vroeg hem waar al die Urkers vandaan kwamen die nu in de haven lagen, en hij antwoordde: ‘O, dat zijn de ouwe lullen en de tuberculozen.’ Zodra hij de kans kreeg ging hij over op een Noordzeebotter en trok een Urkerbroek aan, maar hij zou nooit met een Urker meid trouwen, want die waren veel te venijnig; als je iets deed wat ze niet aanstond, snipperden ze haar in je pap. ‘Nee,’ zei hij, ‘geef mij maar een Gelders tietske, of beter nog een katjang of een moriaantje, die kan je tenminste zo af en toe eens met een eind hout op hun lazerij slaan.’

[p. 89]

Ik leidde uit zijn gepraat af dat zijn schipper dezelfde opvatting had over vrouwen als Krelis; hij praatte aldoor over slaan en zei dat bij hem thuis zijn moeder en zijn zus niets in te brengen hadden, want zij waren alleen maar aangetrouwd. Ik probeerde over vrouwen te praten op de manier van de IJzeren Vrijer, maar het drong niet tot Piet door waar ik het over had. Toen ik begon te praten over een groen oog dat langzaam openging in een kus, dichtbij en groot, alsof je de zee zag door een patrijspoort op een najaarsochtend, haalde hij zijn schouders op en fluimde. Ik voelde me gekwetst; ik had woord voor woord herhaald wat ik de schipper zelf had horen zeggen, maar ik was onder de indruk van de manier waarop hij spuwen kon. Hij zei dat hun zeuntje de beste fluimer was van de vloot; zodra het net te water lag en iedereen de broek uit had en de schipper en de knecht te kooi lagen, dan ging het zeuntje tussen hun voeten op z'n ellebogen liggen en spoog de kaarsvlam uit op vier meter afstand. Hij was zelf geen slechte fluimer, zei hij, en hij probeerde het te demonstreren op een van de voorhangers, een Harderwijker die erg laag hing, maar hij bracht het niet verder dan een meter of twee, hij haalde zelfs het voordek niet. Ik hoorde zijn fluim duidelijk in het water petsen, maar hij zei: ‘In de roos,’ schoof zijn hoedje op zijn achterhoofd en slenterde verder, met zeebenen.

Ik begon te vermoeden dat Piet van Karel een opsnijer

[p. 90]

was, maar omdat wij vrienden waren wilde ik het niet geloven tot ik het bewezen zag. Dit gold eigenlijk niet, want het kon de wind geweest zijn; maar toen wij terugroeiden liet hij een roeispaan overboord vallen, viste hem op het nippertje op, en ofschoon hij het heel handig deed haalde hij een natte arm. Toen wij langszij van de botter kwamen en de bramzijgertjes aan boord klauterden, zag ik iets dat mij diep teleurstelde.

Het getatoeëerde anker op de rug van zijn hand, waar ik zo jaloers op was geweest, was een vormeloze vlek geworden. Hij had het er zelf opgetekend, met inkt.