Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 68]

[p. 69]

8

Die eerste avond in Hoorn was zo vol van nieuwe ervaringen dat ik tenslotte alles over me liet komen in een soort verdoving.

Krelis leidde mij bij de hand door drukke straten, waar mannen in allerhande klederdrachten zich verdrongen voor winkelramen, vol exotische waren in een bonte verscheidenheid en hoeveelheden die mij nooit in mijn droom waren verschenen. We gingen een kledingmagazijn binnen; een bultenaar in hemdsmouwen stond op een trapje in een gang tussen kasten vol stapels kleren. Hij vroeg Krelis waar we vandaan kwamen, toen kwam hij zijn trapje af, schoof het naar een andere kast, schatte mijn lengte met één oog dicht en haalde een bundel te voorschijn. Het Spakenburger bramzijgertje, dat zijn klompen buiten had achtergelaten, was op een hoek van de toonbank gaan zitten en zat daar op een strootje te kauwen, een verveelde man.

Na de kleermaker gingen wij naar de klompenmaker, daarna naar een pettenmagazijn en toen naar de kapper, waarna de pet die Krelis voor mij gekocht had op mijn oren rustte. Toen we klaar waren bij de barbier was het avond geworden. De nachtwind blies koud op mijn kale nek. Ik voelde me niet slaperig, ofschoon ik de reis lang bij zonsondergang naar bed was gegaan, maar ik had hoofdpijn en mijn voeten deden zeer in de nieuwe klompen; ik begon te strompelen en Krelis werd kwaad omdat ik zulke kleine

[p. 70]

stappen maakte. Ik kon de etalages niet meer zien; de straten waren zo druk geworden dat Krelis mij voortzeulde door een dicht opeengepakte massa vissermannen: Urkers, Elburgers, Stavoreners, Oosterdammers, Bunschoters, Spakenburgers, iedere haven rond de Zuiderzee was vertegenwoordigd, behalve Volendam.

Niemand wist waar die Roomsen naar de kerk gingen, en het kon niemand wat schelen. Het was verstandig dat ze zich niet lieten zien, want er waren zoveel Hervormden en Gereformeerden op de been die zich begonnen te vervelen, dat ruziemaken een welkome afleiding zou zijn geweest; nu keken zij uit naar veldwachters of vrouwen, maar geen van beiden vertoonden zich op straat.

Het Spakenburger bramzijgertje had mij bij de kleermaker verteld dat hij Piet van Karel heette; toen hij mij om mijn naam vroeg had ik even geaarzeld; omdat mijn vader Arnold heette had ik geantwoord: Jan van Nol. Wij kregen niet veel kans om met elkaar te praten; toen de mensenmenigte zo dicht werd dat Krelis zich met de schouder een weg moest banen, werden wij struikelend en benauwd door het gedrang gesleurd. Op het laatst werd het gedrang zo erg dat Krelis mij optilde en op zijn schouder zette. ‘Mijn vriendje!’ riep ik, ‘we raken mijn vriendje kwijt!’ Krelis bukte zich, een ogenblik dacht ik dat hij zijn evenwicht zou verliezen; toen kwam hij weer overeind met Piet van Karel op zijn andere schouder.

[p. 71]

Ik zag dat wij op een marktplein waren; er werd om ons heen gelachen en gezongen. Ik was bang dat ik mijn nieuwe klompen kwijt zou raken, die te groot waren. Een monster met een Urker muts op en twee gele slagtanden grijnsde naar mij en riep: ‘Daar gaat mijn warme hapje!’, maar ik en Piet klampten ons aan Krelis' nek vast en hij droeg ons veilig door de schuifelende, persende menigte. Wij kwamen een paleis voorbij met een leeuw en een eenhoorn op zijn gevel, zo groot dat het leek alsof het huis vooroverleunde onder het gewicht. Krelis zei dat 't de residentie van de Gouverneur was, maar hij was er in geen eeuwen geweest omdat de herrie die de vissers op zaterdagavond schopten het hem onmogelijk maakte te regeren. Nu was het een museum, waar de rijkdommen van het verleden uitgestald lagen opdat wij die zouden kunnen vergelijken met de armoe in de toekomst.

Toen we weer aan boord teruggeroeid waren met de vlet kreeg ik meer te horen over de armoede van de toekomst. Wij lagen met vijf botters naast elkaar geankerd in de duisternis, de onze in het midden; ons vooronder zat vol mannen: Oosterdammers, Spakenburgers en Elburgers. Zij zaten in een kring om de koffiekan gehurkt met mokken voor zich op de vloer; het trommeltje met de babbelaars stond open tussen hen in; de tabakswalm hing zo dicht onder de zoldering dat de schaduwen van de ringen om de lantaarn hem in plakken sneden. De schipper wilde

[p. 72]

zien wat we gekocht hadden; ik moest voor hem ronddraaien om mijn pak en mijn pet te vertonen. Toen werd ik naar bed gestuurd. Ik krabbelde door het luikje in de kooi het kabelgat in, maar ik deed het niet achter mij dicht. Ik wachtte met kloppend hart in het donker tot iemand het merken zou, maar niemand kreeg het in de gaten. Ik zat daar heimelijk te luisteren, terwijl Murk geeuwde in de duisternis achter mij en tenslotte begon te snurken.

De mannen spraken over de armoede die hun te wachten stond zodra de Afsluitdijk klaar zou zijn. Ik had dikwijls over het sluiten van de dijk gehoord maar er nooit over nagedacht; het lag zo ver in de toekomst dat het even onwerkelijk had geschenen als de dood. Die avond hoorde ik dat de eerste stap gedaan was; de dijk tussen West-Friesland en Wieringen was een week geleden klaargekomen. Hij maakte nog niet veel verschil. De haringscholen waren nooit tussen het eiland en de vaste wal doorgezwommen omdat het er te ondiep was, maar toch, het was de eerste stap, één achtste van de afstand. Als de vissers van de Zuiderzee de rest van de dijk zouden laten doorgaan dan was het met hun broodwinning, hun schepen, hun dorpen en het zuivere geloof gedaan. Dan zouden de goddeloze filistijnen van Amsterdam, die hoer op de wateren, de overhand krijgen en de geest en de zeden van hun kinderen verderven. Er moest iets gedaan worden, zeiden de stemmen; wat er ook gebeurde, de vissers van de Zuiderzee moesten

[p. 73]

laten zien dat het hun ernst was, dat zij zich niet zouden laten knechten, dat zij hun levenswijze en het geloof hunner vaderen zouden verdedigen tot de laatste man, zoals de kinderen Israels dat hadden gedaan. Het ging niet om financiële compensatie, zoals de heidense regering in Den Haag dat noemde, het ging erom dat wanneer die dijk eenmaal gesloten was, de ziel en de zeden van kinderen, grootgebracht in godsvrucht, vergiftigd zouden worden door goddeloosheid, hebzucht, al de vleselijke lusten van die steden, haarden van zonde, geverfde lippen, schouwburgen en stoomtrawlers. Er stond hun maar één ding te doen: zodra een stuk van die dijk klaar was zouden zij er met zijn allen met ijsbommen op af moeten zeilen om met de hulp van de Heer der heirscharen het helse ding op te blazen dat de kluiten neer kwamen tuimelen op dat Babylon aan het IJ.

Nog nooit van mijn leven had ik zo'n woede in mannenstemmen gehoord; ik werd er bang van en tegelijkertijd opgewonden. Ik was nu een ingewijde in een samenzwering waar geen kinderen en geen vrouwen iets van wisten. Ik voelde dezelfde woede in mijzelf ontwaken; ik zag in de duisternis een vloot botters onder volle zeilen afschuimen op die vervloekte dijk, hun kabelgaten volgepropt met dynamiet. Ik zag de ontzaglijke uitbarsting als van een vuurspuwende berg; ik hoorde de groeiende donder van de kolossale ontploffingen, die zich opeenstapelden tot de

[p. 74]

zee en de hemel sidderden van het geweld. Het leek de victorie van een vloot vol helden die een draak versloegen, een modderig monster, wemelend van hoeren en filistijnen met geverfde lippen en muziekinstrumenten.

Het was geweldig opwindend en tegelijkertijd was er iets verdrietigs aan, want tot dusver waren voor mij de ergste vijanden de Roomse zeerovers van Volendam geweest, voor zó lang, dat ik aan ze gehecht was geraakt. Ik viel in slaap, terwijl achter het beschot de mannenstemmen gromden.