Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 56]

[p. 57]

6

Op zaterdagavond tegen zonsondergang kreeg ik eindelijk de zee voor het eerst te zien. Nadat de noenvangst was binnengehaald kwam de koper eerder dan gewoonlijk langszij. Ik dorst niet te wagen waarom, maar ik begreep uit wat ik afluisterde dat wij die avond een haven binnen zouden lopen.

Ik wist dat gedurende de sabbat iedere botter op de Zuiderzee in een haven gemeerd lag of op een rede geankerd, zodat de bemanning ter kerke kon gaan. Meestal trachtten zij naar een thuishaven terug te keren, maar als de vis in een andere hoek zat of de wind ongunstig was liepen zij een vreemde haven aan. Het hing van de wind en de haring af welke stadjes al het vissersvolk van de Zuiderzee te verwerken zouden krijgen, vandaar dat hun kerken zo groot waren.

Zoals alle kinderen in Oosterdam had ik veel verhalen gehoord over deze visserszondagen; wij hadden iedere week gehoopt dat ditmaal de vloot bij ons zou komen binnenvallen. Maar dit was nooit gebeurd; niet alleen was Oosterdam een moeilijke haven om te bezeilen omdat de vaargeul meestal recht in de wind lag, bovendien was onze grote kerk te klein. De maat van de kerk was belangrijk, want een zondagsinvasie van de hele vissersvloot betekende dat honderden mannen en jongens onderdak moesten vinden in het huis van God. Monnikendam, Hoorn en Enkhuizen waren het meest in trek; hun havens waren ruim en zij

[p. 58]

hadden kolossale kerken die als kathedralen oprezen tussen de rode daken van de stadjes. Monnikendam en Hoorn boden bovendien nog een goede rede om te ankeren voor hen die er niet meer in konden omdat de haven vol lag.

De reden waarom wij kinderen van Oosterdam zo innig hoopten dat ons dorp uitverkoren zou worden voor een visserszondag lag in de verhalen. Volgens die gingen de vissers twee maal per zondag naar de kerk, om de schade goed te maken die zij des zaterdagnachts aan de stadjes en hun zielen hadden toegebracht. De verhalen vertelden over zuip- en vechtpartijen, over gillende vrouwen door de straten achternagezeten, over in brand gestoken politiebureaus en geplunderde winkels. Er was één legende, waarin Bokke Bas, een beroemde visser van het eiland Urk, op maandagmorgen de haven van Enkhuizen was uitgezeild met het hoofd van het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen op de top van zijn mast, bedekt met de pruik van de burgemeester.

Toen die zaterdagavond de koper vertrokken was werd het net niet weer uitgepalmd. Ik had de woorden ‘Gouden Hoorn’ opgevangen; in mijn verbeelding zag ik een stad vol gouden daken en torenspitsen, flitsend in de zon. Ik had mijn pogingen om over de reling te kijken opgegeven; maar toen ik die woorden hoorde kon ik de verleiding niet weerstaan en probeerde het opnieuw. Nauwelijks had ik mij halverwege opgetrokken of Bonk gaf mij een schop,

[p. 59]

Krelis schopte Bonk en de schipper zei: ‘Laat dat.’ Mijn verslagenheid moet te zien zijn geweest, want opeens hoorde ik de schipper zeggen: ‘Kom 's hier.’

Ik gehoorzaamde schoorvoetend; ik dacht dat ik straf zou krijgen.

‘Ben je nog steeds zeeziek?’

‘Nee, schipper.’

‘Waar was dat dan goed voor?’

‘Ik wou even kijken, schipper.’

Hij keek mij verbaasd aan. ‘Kijken? Waarnaar?’

‘Naar de zee.’

‘De zee?’ herhaalde hij, ongelovig, en fronste zijn wenkbrauwen, naar het mij voorkwam in gramschap. Toen ontspande zijn gezicht. Hij glimlachte niet; gedurende de weken dat ik met hem voer heb ik hem nooit zien glimlachen; maar op dat ogenblik kwam hij er het dichtste bij.

‘Kom hier,’ zei hij en hij strekte zijn hand uit.

Ik gehoorzaamde aarzelend; plotseling greep hij mij bij de kraag, lichtte mij op als een veertje en zette mij op zijn schouder.

Het kwam zo onverwacht dat ik gedurende de eerste ogenblikken vergat te kijken. Toen hoorde ik zijn stem onder me: ‘Nou, kijk dan maar.’

Ik keek; wat ik zag benam mij de adem. De zee lag zilver onder een wolkeloze avondhemel, groen als verweerd koper. Op die zee, naast ons, voor ons uit, achter ons zeilde

[p. 60]

de grootste vloot die ik ooit gezien had: tientallen en nog eens tientallen botters, dorp bij dorp. Het verrassende aan die vloot was het verschil in de kleur van de zeilen. Ik wist dat in iedere haven aan de Zuiderzee de zeilen plaatselijk werden getaand, ieder in andere kleur; daarom waren onze zeilen zwart en die van de Volendammers rood. Maar pas die avond, toen ik met open mond om mij heen keek, besefte ik hoeveel havens er waren, hoeveel verschillende kleuren er mogelijk waren tussen lichtroze en donkerbruin. Van de masten fladderden de wimpels; sommige waren meters lang, en ik keek met schaamte naar het gerafelde vaantje aan onze wiek. Maar toen zag ik Bonk een wimpel hijsen; hij leek de langste van allemaal: een donkerblauw lint dat zich wapperend uitstrekte naar de kust, naar het beloofde land.

Tegen de vlammende achtergrond van een oranje zonsondergang zag ik de torens en de daken van een stad, zo groot als ik hem in mijn verbeelding nooit had kunnen dromen. Ik telde vijf, zes torens; ik kon niet zien of ze van goud waren. Uit de zee begon de nevel van de nacht te rijzen: een dunne witte streep, roze in het zuiden en rood in het westen; de stad leek los in de lucht te drijven, op een wolk. Ik vroeg: ‘Waar gaan we heen?’ De schipper antwoordde: ‘Wij gaan naar Hoorn’ en zijn stem klonk trots, alsof hij dit alles zelf gemaakt had.

Ik tuurde naar het visioen van die stad tot ik vlak naast ons

[p. 61]

een geruis van water hoorde en het zoeven van wind in lopend want. Het was een Spakenburger, zijn slanke bruine romp nat van het buiswater als de flank van een merrie. Het was de eerste botter onder volle zeilen die ik van dichtbij te zien kreeg; hij helde in de wind tot zijn zwarte buik druipend uit het water rees. Ik had opnieuw een gevoel van schaamte, omdat hij ons inhaalde; ik had altijd gedacht dat Oosterdammer botters de snelste van de wereld waren. Toen zag ik het gezicht van de roerganger en mijn schaamte veranderde in afgunst, want het was een jongen die geen jaar ouder kon zijn dan ik. Hij had een rode halsdoek om, een Spakenburger hoedje achter op zijn hoofd en hij tilde langzaam en laatdunkend zijn hand op in een neerbuigende groet. Toen bereikte het schip de luwte van onze zeilen, zijn flank daalde en ik zag dat de jongen niet de roerganger was. Hij zat, net als ik, op de schouder van zijn schipper.

Ik hoopte dat we de Spakenburger niet uit het oog zouden verliezen. Misschien kwamen we wel naast elkaar te liggen aan de kade; ik hoopte het innig. Het leek alsof het Gouden Hoorn zijn belofte pas zou inlossen als ik er met dat Spakenburgse bramzijgertje zou mogen spelen.

Maar de ranke botter was al door onze luwte heen. Opnieuw bolde de wind de zeilen; zijn druipende flank rees uit het water en hij schuimde weg, de zonsondergang tegemoet. Het was de Spakenburg 85.