Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 38]

[p. 39]

4

Ik moet flauwgevallen zijn of ingeslapen; ik werd wakker door een ruw, ruig gevoel en een geur van koffie. Ik droomde dat ik een koffieboon was, één onder vele, rondgedraaid en langzaam omlaag gezogen in een molen die gezwengeld werd met een luid, knersend geluid. Toen ik mijn ogen opende zag ik twee grote, zwetende gezichten over mij gebogen, glinsterend in het olielicht, alsof zij van metaal waren.

Het waren de IJzeren Vrijer en Krelis, zijn knecht, zwarte visserspetten op hun achterhoofd, hurkend onder een lage zoldering. Ze waren bezig mij te wrijven met eeltige handen; ik kermde van pijn. De IJzeren Vrijer zei: ‘Laat maar, Krelis, nok maar af. Hij komt bij.’ De woorden roken naar vis. Hij wendde zich af; ik volgde hem met mijn ogen en zag waar de geur van koffie vandaan kwam.

Ik lag in de dubbele kooi in het vooronder van een botter. Een kacheltje stond tegen de mast, met een zwart koffieketeltje erop waar stoom uit kwam. Krelis zei: ‘Wat gaat ge met 'm doen?’ De IJzeren Vrijer aantwoordde: ‘Ik ga 'm houen.’ Hij schonk koffie in een witte mok. ‘En wat mot dat dan met de veldwachter?’ vroeg Krelis. De IJzeren Vrijer maakte een wind met zijn lippen en begon zijn koffie te slurpen; toen zei hij: ‘Het is zo'n duvelstoer vandaag de dag om een bramzijgertje te vinden, da 'k deze maar 's een reisje ga vasthouen. En wie een kind zo, spiernakend, op de keien achterlaat verdient een lesje.’

[p. 40]

Ik kon mijn oren niet geloven. Al de jongens van Oosterdam braken zich er het hoofd over hoe ze het moesten aanpakken om bramzijgertjes te worden; de gedachte was nooit bij ons opgekomen dat de schippers er zich ook het hoofd over braken. Misschien kwam het omdat wij ons nooit alleen kwamen aanbieden, altijd in groepjes. De schippers hadden blijkbaar niet gedurfd een jongen te kiezen waar anderen bij waren, omdat het strafbaar was.

Die ontdekking was zo gecompliceerd en zo verreikend, dat ik mij een ongeluk schrok toen ik opeens iets zwaars op vier poten over mijn borst voelde lopen. Ik kon eerst niet uitmaken of het een hond was of een kat; toen zag ik het dier op zijn achterpoten gaan staan, een poot uitstrekken naar een ring die aan een touwtje onder de zoldering hing, en opeens viel een deurtje open vlak naast mijn hoofd. Het dier verdween door het vierkante donkere gat, waar een stank uitkwam van nat touw en verschaald water. Het was een kat.

Ik moet weer in slaap gevallen zijn; toen ik voor de tweede keer wakker werd waren wij op zee. Een plek zonlicht vloeide heen en weer op de vloer van de kajuit; de koffiekan schoof heen en weer op het kacheltje, de olielamp aan de zoldering slingerde met het rollen van het schip, oliegoed schuifelde tegen de muur, buiswater klotste in de goot buiten de deur van het vooronder. Ik had het gevoel alsof al mijn ingewanden veranderd waren in water, dat

[p. 41]

ook van stuurboord naar bakboord vloeide. Ik was nog nooit op zee geweest; de gedachte aan zeeziekte was nooit bij mij opgekomen.

Terwijl ik daar lag, mijn tanden op elkaar, trachtend mijn ingewanden binnen te houden, werd de schuivende plek zonlicht verdonkerd door een lichaam dat het vooronder binnenbukte. Hij was het derde lid van de bemanning van de OD 69; een jongen van een jaar of vijftien die ik alleen maar van gezicht kende, ik wist dat hij Bonk heette. In mijn ogen was hij een man; hij had grote rode handen en rode oren en lichtblauwe ogen die ver uit elkaar stonden in een gezicht vol zomersproeten. Hij keek mij aan, als een vis, en zei: ‘Wat doe jij daar in mijn kooi, klein kataas? Flikker op! Ga naar je eigen nest!’ Hij had een hoge, schrille stem, net als Moeder Bruintjes; ik herinnerde mij dat hij een solo had gezongen op een uitvoering van ‘Kunst en Godsvrucht’ in de Rustende Jager: ‘Waar schaapjes vredig mogen grazen.’

Ik wist niet waar mijn eigen nest was. Ik vroeg het hem; een van zijn grote rode handen sprong op mij af alsof hij een eigen leven had en gaf mij een pats in mijn gezicht. ‘Patser!’ krijste hij, terwijl de knal van de klap in mijn oren tuitte. ‘Wie geeft jou het recht mij te jijen en te jouen? Als je mij aanspreekt zul je “meneer” zeggen. Verstaan?’

Ik zei: ‘Jawel.’

‘Jawel, meneer!’

[p. 42]

‘Jawel, meneer.’ Ik beet op mijn lip om hem niet te laten zien hoe die trilde.

Hij zei: ‘Hijs je pens mijn kooi uit en ga voorin.’

Ik wist niet waar voorin was, en vroeg: ‘Waar, meneer?’ ‘Voorin!’ schreeuwde hij. ‘Door dat luik! En gauw een beetje, of ik schop je erdoor!’

Ik kroop haastig door het zwarte gat dat open was gevallen toen de kat aan de ring getrokken had; terwijl ik dat deed riep de stem die op die avond in de Rustende Jager zo mooi gezongen had: ‘Schiet op, sekreet!’ en een kousevoet schopte mij tegen mijn billen. Ik dook voorover het gat in, hoorde de klik van een knip die dichtsprong, daarna werd het donker.

Ik lag een tijdlang in dat donker zonder mij te verroeren. De holte was vol gekraak en gekners en het geluid van water tegen de boeg. Telkens wanneer het schip in een golf dook, klonk er een luide bons, zo hard en knerpend dat ik dacht dat wij op een grintbank waren gelopen. Iedere bons werd gevolgd door een harde slag, alsof een hamer op een aambeeld sloeg; ik besefte eindelijk dat het de ring van het anker was, die tegen de stok klepte.

Het duurde lang voor ik iets kon onderscheiden in de duisternis. Het eerste wat ik zag waren twee zwak fosforescerende schijfjes, dichtbij, die soms donker werden; het was de kat, die slaperig zat te knipogen. Toen ik hem begon te onderscheiden zag ik dat het de grootste kater was die ik

[p. 43]

ooit was tegengekomen. Het witte patroon op zijn voorhoofd was zo onregelmatig dat hij eruitzag of hij scheel keek; zoals alle botterkatten zat hij dik onder de teer. Rond zijn middel was hij kaal; dit gaf hem het aanzien alsof hij een pak droeg, te meer omdat hij geen staart had; het leek alsof hij die in zijn broek had gestopt. Zijn klauwen waren vuil en gebroken en gezwollen van het zout; zij zagen eruit als zwarte vingertjes. Toen hij gaapte, een geeuw zo wijd dat ik mijn vuist in zijn bek had kunnen steken, ademde hij een misselijk makende stank van rottende vis in mijn gezicht. De zeeziekte overrompelde mij weer, en ik braakte op de vloer. De kat stond op, kromde zijn rug, waardoor de ruimte tussen zijn jas en zijn broek wijder werd, en begon mijn braaksel op te likken. Ik rolde om, met mijn rug naar hem toe; wee en doodziek. Ik zag dat ik in een kabelgat lag, een driehoekig hokje van nog geen meter hoog, vol met stapels touw, netten, lantaarns en gerafelde stootkussens. Aan de zoldering bengelden glazen drijvers, bosjes haken, strengen houten mastkralen; al deze dingen zwabberden heen en weer met het werken van het schip. Op de grootste stapel touw ontdekte ik een nest van oude lappen en poetskatoen. Ik sleepte mij erheen.

Nauwelijks lag ik erin, of de kater stapte bij mij in bed. Ik was te ziek om me te verdedigen. Hij vlijde zich tegen mij aan met zijn gore, harde vacht; het duurde een tijdje voor hij lekker lag, toen begon hij te spinnen. Nog nooit had ik

[p. 44]

een kat zo hard horen spinnen, het was een diep geronk, als van een motor. Ik probeerde te slapen, maar iedere keer als de boeg van het schip omhoog rees leek er geen eind aan te komen. Dan scheen het alsof het een ogenblik op zijn achtersteven stond, in hachelijk evenwicht, voor het zich languit in de volgende golf liet vallen, die openbarstte met een geluid van spattend grint. Bij iedere smak werd het gespin van de kater onderbroken; iedere keer dacht ik dat het schip zich niet meer zou oprichten.

Het was een akelig uur. Ik lag kokhalzend in de duisternis, met op mijn rug een stinkend monster, in het vooronder van een schip dat op het punt stond te vergaan. Na dat uur werd opeens een luik geopend tussen de rommel die in de zolder zwabberde. Ik zag het silhouet van het hoofd van Krelis, afgetekend tegen een driehoekig zeil dat tot in de hemel reikte. Het was de fok van de OD 69, snelste botter van de vloot, de fok die ik zo dikwijls int de verte had zien naderen als een wolk aan de horizon.

Nu was die fok van mij. Dit was het ogenblik waar ik zo dikwijls van had gedroomd. Ik was groot geworden.