Herinneringen van een bramzijgertje

[p. 22]

[p. 23]

2

Als jongetje onder de jongetjes droomde ik, net als wij allemaal, alleen maar over groter worden. Op school werd ons geleerd dat wij aldoor bezig waren groter te worden, iedere dag een beetje en dat, als wij maar lang genoeg wachtten, wij op een gegeven dag volwassen zouden zijn. Wij geloofden hier niet in. Wij geloofden in één magisch ogenblik, waarop wij plotseling zouden worden toegelaten tot de grote mensenwereld, de wereld buiten de havenhoofden. Voor ons betekende ‘groot zijn’ het zeegat uit te varen.

Het ware leven van de mannen werd niet aan de wal geleefd. Zij kwamen iedere week thuis, soms iedere twee of drie weken, de hele vloot van over de honderd schepen tegelijk; maar het leek alsof zij slaapwandelden in de straten. Iedere keer zeiden de vrouwen dat ditmaal de vloot een week thuis zou blijven; wanneer de mannen net binnen waren spraken zij dit tegen en zeiden dat zij minstens veertien dagen zouden blijven; in werkelijkheid bleven zij nooit langer dan een dag of drie. Op een morgen, kort na hun aankomst, werden wij gewekt door een geluid van zeilen en kettingen en het geroep van stemmen en als wij dan uit bed sprongen en ons haastig aankleedden en naar de haven holden, honderden ademloze jongens zonder petten, die hun jasjes dichtknoopten onder het hollen, vonden wij de kade vol kwade vrouwen en huilende meisjes. De zwarte vogels van de botters spreidden hun vleugels uit en zeilden

[p. 24]

naar de dageraad onder de grote groene koepel van de hemel; zij zeilden uit met geschreeuw tussen hun handen: ‘Arie heeft een school gepeild!’ en ‘Ga naar huis!’ De vrouwen riepen terug met hoge boze stemmen tot de laatste botters het hoofd hadden gerond; dan leek het alsof er opeens een grote eenzaamheid uit de lege haven kwam. Het was een paar ogenblikken stil, tot een van de vrouwen begon te roepen: ‘Dag!’; dan begonnen de kleurige omslagdoeken te wuiven naar de zonsopgang, alle vrouwen op de kade werden twee keer zo groot, en het vaarwelgeroep klonk als een akkoord op een groot orgel. Wij begrepen niet precies waar het over ging, maar wij voelden altijd de droefheid en de liefde in dat akkoord en wij huilden mee omdat het mooi was.

De weken waarin het dorp een vrouwendorp was gingen traag en saai voorbij. Wij speelden onze spelletjes en gingen naar school en zongen ‘Uren, dagen, maanden, jaren’ tweestemmig achter de beslagen ruiten. Maar op de achtergrond van ons spelen en zingen lag altijd dat verlangen naar het magische ogenblik. Wij waren kinderen die erop wachtten om geboren te worden.

De wet schreef voor dat een jongen pas mocht werken als hij veertien jaar oud was, maar in werkelijkheid, zo ging tenminste het verhaal waar wij vast in geloofden, was dit anders. Het magische ogenblik kon iedere dag komen tussen je tiende en je twaalfde verjaardag. Veel botters, zo

[p. 25]

heette het, uit alle havens aan de Zuiderzee, hadden behalve hun bemanning van drie of zes mannen, twee verstekelingen aan boord, een kat en een kleine jongen. De katten kwamen soms te voorschijn wanneer de vloot binnen was; grote, lelijke monsters, bijna zo groot als honden, met bloemkooloren en gebroken staarten, bedekt met plekken teer. De jongens zag je nooit; omdat zij onwettig waren werden zij schuilgehouden. Maar zij moesten bestaan, dat wisten wij zeker, want zij hadden een naam: ‘bramzijgertjes’, naar de nevelspiraaltjes die soms bij windstil weer uit het water omhoog kringelden om na enkele ogenblikken weer te verdwijnen, opgelost in de lucht.

Iedere jongen hunkerde naar het ogenblik waarop hij van een kind in een bramzijgertje zou veranderen. Niemand kon van tevoren zeggen wanneer dat ogenblik komen zou. Het hing er vanaf of er ergens een plaats vrij kwam. Bramzijgertjes groeiden op tot zeuntjes, of verdronken. Op een dag hadden wij de moeder van Chris Muis, die bij ons in de klas had gezeten, huilend door de straten zien hollen zonder muts, haar haar los omdat de spelden eruit gevallen waren, dat gaf haar hollende gedaante iets onheilspellends. Onmiddellijk ging het gerucht dat Chris Muis zich aan boord van een van de botters verstopt had en enkele dagen later overboord was gevallen en opgegeten door een zeeleeuw. Wij waren er niet bedroefd om dat Chris Muis dood was, wij waren zelfs niet bang van de zeeleeuw, we waren

[p. 26]

jaloers op de jongen die zijn plaats zou innemen en die het zelf nog niet wist.

Niemand wist precies te zeggen hoe bramzijgertjes werden uitgekozen. Sommigen zeiden dat je je moest verstoppen aan boord van een botter die zijn bramzijgertje kwijt was, maar het was moeilijk uit te vinden welke, omdat geen enkele schipper ooit zou toegeven dat hij een bramzijgertje aan boord had gehad. Anderen zeiden dat, als je aan het eind van de haven bleef rondhangen tot het bijna nacht was, de schipper die een bramzijgertje nodig had er een zou komen uitzoeken. Wij probeerden allebei; wij trachtten ons te verstoppen als verstekelingen aan boord van botters waarvan het gerucht ging dat zij een bramzijgertje kwijt waren, maar we waren met te veel en de schippers joegen ons weg. We bleven rondhangen aan het dode eind van de haven, wanneer de vloot binnen was, en werden bang en koud in de vallende duisternis; enkelen onder ons gingen uit zichzelf naar huis, de rest werd opgehaald door hun moeders en naar bed gedreven. Het was een raadsel hoe de botters aan hun bramzijgertjes kwamen. Welk wonder gebeurde er met de jongen, wiens naam vergeefs werd afgeroepen in de klas op de morgen nadat de vloot was uitgevaren?

Ik was tien jaar oud toen het mij te beurt viel.