Opstellen

[p. 67]

Goed gestemd?

Ik voel mij niet bevoegd om in kwesties van partij-tactiek of beginsel, kwesties van theorie of practijk, te adviseeren, goed te keuren of af te keuren. Maar er heeft zich een eigenaardig geval voorgedaan, waarover ik mij veroorloog mijn mening te zeggen. Schaper heeft in den Groningschen Raad gestemd tegen het zenden van een adres aan Jozef Israëls, op den dag, dat deze groote schilder zijn 80sten verjaardag viert. Eens heeft Schaper in de Kamer verklaard naar de grenzen te snellen, als het vaderland in gevaar was en het zijn sterken arm behoefde. Dit heeft menigen partijgenoot toen ontstemd, die het niet noodig achtte het gezwets der burgerlijke phraseerders te overbluffen door een vertoon van ook-wel-vaderlandslievend te zijn.

Dit was een concurrentie in woorden-moed, die menig partijgenoot mishaagde en beneden zich achtte. Waarom? Omdat een sociaaldemocraat geen liefde voor zijn vaderland heeft? Neen, daarom niet. Maar omdat wij eenbetere liefde voor het vaderland hebben dan het bloeddorstig chauvinisme der kapitalistisch-imperialistische geldwolven. Wij hebben liefde voor de schoonheid en het geluk, dat in Nederland te vinden is, voor de schoonheid van het Nederlandsche landschap, voor het beste in het gemoedsleven van ons volk, maar wij wenschen de bronnen van schoonheid en geluk en welvaart aanwezig in het gemoedsleven des volks en in de natuur van ons eigen land niet afgesloten voor de arbeiders, en alleen geopend voor de burgerij, wij wenschen integendeel, die schoonheid en het geluk voor alle Nederlanders te bestemmen.

Als een Duitsch jongmaatje mij zegt: Uw taal is een dialect, dat veel gelijkt op het Duitsche boeren-jargon, dan zeggen wij, goede vriend, gij weet er niets van, gij kent ons schoone Hollandsch niet, de taal van onze beste dichters en prozaïsten. Wij zullen ons door het gezegde van dezen Duitschen meneer niet laten verleiden tot minachting, tot geringschatting van onze groote woordkunstenaars. Integendeel, wij zullen altijd op de bres staan, om hun arbeid te loven en te eerbiedigen, wij zullen er ons in verheugen, als zij onze

[p. 68]

taal rijker aan vormen en uitdrukking maken; de taal is de uitdrukking van het gemoedsleven van het volk; er is in het gemoedsleven iets algemeens, dat allen beschaafde volkeren gemeen is, er is ook iets anders in, dat speciaal eigen is aan ons Hollandsche volk.

Een Hollandsch landschap, een Hollandsche meneer, een Hollandsche boer, een Hollandsche werkliedenverbonder, - sociaaldemocratische arbeider te beschrijven, daarvoor is een bijzonder talent noodig, een bijzondere oplettendheid en gevoeligheid voor nuance, en een bijzonder talent om die nuance in taal, in kunstmateriaal uit te drukken. Als deze uitdrukking der nuance een kunstenaar gelukt, dan heeft hij ons een dienst bewezen; wij zijn rijker geworden aan menschenkennis, aan begrip van schoonheid, en daardoor ook gelukkiger. Een kunstenaar, die nieuwe rijkdommen aan het taalmateriaal toevoegt, doet ons ook daarom een dienst, omdat wij, rijker aan materiaal van uitdrukking, ook rijker aan gemoedsleven worden; propagandisten bijv. hebben de Hollandsche taal noodig; zij spreken voor Hollandschemenschen, zij moeten inwerken op gemoed en verstand hunner hoorders; is dus het materiaal groot, dat zij ook de middelen vele, om de verstandhouding met de hoorders inniger te maken, d.w.z. wij hebben dus in de taal een groot middel om de overtuiging van die groep, waarvoor wij arbeiden, een zekere richting te geven.

En of het nu de anti-socialistische Van Deyssel of de socialistische Heijermans is, die voor vele nuances van het Hollandsche gemoedsleven een nieuwe en zuivere uitdrukking vindt, wij zullen beiden'bewonderen, omdat zij ons gemoedsleven meer inhoud, d.i. meer geluk hebben gegeven. Wij zullen hen huldigen, als het daarvoor een gelegenheid geeft uit vaderlandsliefde, omdat zij ons de schoonheid van nationaal leven, het gemoedsleven, het leven der steden, der dorpen en van de natuur deden kennen. En al kunnen de arbeiders er alles niet van genieten, sociaal-democraten werken ook daarvoor, dat de arbeidersgeslachten eenmaal de schoonheid kunnen genieten uitgedrukt in de taal van Van Deyssel en Heijermans. In de kunst, de goede en zuivere nl. openbaart zich het schoone en beste, wat een land heeft, een land en een volk, zijn

[p. 69]

teederheid, zijn hartstocht, zijn edelmoedigheid, en zijn rechtvaardigheid; dit schoone verstaan wij door de kunstenaars en wij stijleeren er ons naar, wij trachten het althans, zoover de omstandigheden (economische, etc.) meehelpen. Van die schoonheid van natuur en gemoed is elke kunst de uitdrukking, en elk eerlijk en groot kunstenaar werkt mee om het idealer leven van de menschheid voor te bereiden.

Jozef Israëls is, meen ik, een eerlijk en groot kunstenaar. Daarom is hij verdienstelijk voor zijn volk, ook voor de arbieders; zijn werk leert hun schoonheid, geeft hun een grooter begrip van menschenleven en van natuur-majesteit; daarom moeten wij wel trachten den tijd voor te bereiden, dat ieder die schoonheid leert verstaan, maar al kan door den economischen druk het volk haar nu nog niet begrijpen, niet minder moeten wij eerbiedigen den man, die eerlijk het ideaal dient. Als wij hem niet eeren, dan hoeven wij ook de kunstenaars uit het verleden niet te eeren, en geen sociaaldemocraat zal het initiatief nemen onze Rembrandt's te verkoopen, ten behoeven van kindervoeding en -kleeding. Alle goede kunst is iets, dat bestemd is om geluk en verheffing te geven, en ieder die daarvoor arbeidt, mogen ook sociaaldemocraten eeren. Zij vooral, die geluk en verheffing door kunst, door nationale kunst, die wij het beste verstaan, wenschen voor allen en niet voor den kapitalist alleen.