'Eene vereerende taak'

Kritieken

[p. 16]

III
Alledaagsche zorgen
M.H. van Campen: Boekerim

In een deel van deze eerstelingen toont de heer Van Campen reeds een gerijpt kunstenaarstalent, geeft hij beschrijvingen van grachten, binnenkamers, personen, waarvoor hij geprezen zal worden als de gelijke der zeer goede hollandsche kunstenaars. Er gebeurt in zijn verhalen niets bijzonders, niets, dat ieder onzer niet dagelijks bijwoont.

Er zijn er maar twee in den bundel waarin iets anders gebeurt, iets onalledaagsch: ‘Van Voorheen’ en ‘Ontgoocheling’. En dit zijn juist de minst geslaagde verhalen; ‘Van Voorheen’ is een goede eenvoudige schets; maar waarschijnlijk uit den tijd toen de heer Van Campen zich weinig geoefend had, en zijn vermogen om af te beelden en door te dringen in het innerlijk leven van de menschen nog niet zoo volgroeid was als in den tijd toen hij zijn beste stukken schreef. Maar toch ziet men in een verhaal als ‘Van Voorheen’ een bekwaam opmerker en menschenkenner.

‘Ontgoocheling’ is in zijn geheel mislukt, hoewel de typeering van verschillende figuren er zeer voldoende in is. In de andere verhalen zijn eenige menschen bij elkaar, ieder heeft er zijn gewone alledaagsche en hedendaagsche zorgen; en nu, door de menschen bij elkaar te brengen, weet de schrijver u precies te doen gevoelen, wat in hun leven het belangrijkste is, waarom gij voortaan van hen houden zult als van uw beste vrienden. In ‘De Verloofden’ zijn het: werklooze diamantarbeiders, het meisje van den een; zij praten over werkloosheid, denken er over, overleggen, de jongen en zijn meisje, omdat zij graag trouwen en de jongen niet wat anders bij de hand zal of men, en omdat men nu voelt, dat dit op het oogenblik het belangrijkste in hun leven is, omdat zij daarover spreken in een zuivere spreektaal, die zijn eigenaardig, juist cachet heeft; omdat zij in die taal denken, een taal, die bijv. weer een geheel andere is dan die waarin bootwerkers, kleermakers, hovelingen, journalisten, enz. denken of spreken; daarom heeft zoo'n verhaal de verdienste van juist, reëel te zijn. Maar er

[p. 17]

is ook een goed begrijpen van het leven in; de menschen hebben niet alleen zorg en verdriet, ze hebben ook in hun kommer nog wel wat plezier, het is mooi weer, ze verheugen zich in de stadsgezichten, die de schrijver mooi en bekwaam beschrijft; ze hebben plezier in elkaars eigenaardigheden; er komt een oude vader in, die zit op een bovenkamer, rookt zijn pijpje, en ze zeggen iets grappigs tegen 'm. Het is een mooi stuk werkelijkheid uit 't hedendaagsch arbeidersleven, evenals ‘Jaapie’, dat weer andere verdienste heeft van beschrijving en typeering.

In ‘Paaschavond’ is een bijzonder geslaagd kunststukje; de beschrijving van den vallenden avond, het kleeden van de vrouw, maar vooral de verlegenheid van den seminarist, die met begeerte naar een meisje kijkt, en daardoor den heelen avond gekweld wordt. En nu is het bijzondere, dat er niets tusschen die twee gebeurt, waardoor de verlegenheid in 't gezin bemerkt wordt, maar dat beider gelaatstrekken voor de anderen onzichtbaar er door veranderd worden. En dit is juist iets, dat deze schrijver heel fijn kan uitdrukken, hoe door gemoedsbewegingen het gelaat plotseling veranderd wordt, niet in schrille tegenstelling zoodat iedereen het opmerkt, bijv. het schreien, lachen, grijnzen, toornig kijken door min of meer heftige gemoedsbewegingen, maar hoe door een enkele gedachtetje van genegenheid, afgetrokkenheid, dromerigheid enz. er iets verschikt in het gelaatsmasker. De schrijver heeft, om dit te kunnen doen, met veel natuurlijke oplettendheid en vermogen om zich in te leven in haast ontastbare schakeeringen van gemoedsleven, de menschen moeten gadeslaan.

Met dezelfde kunstenaarsaandacht heeft hij allerlei kamerstemmingen en natuurstemmingen onderscheiden en hoe die stemmingen samengaan met de wijze waarop 't leven van menschen zich openbaart. - In ‘Blinde en Droomertje’ verwonderen wij er ons over, zoo knap en juist als hij het veranderde leven van een blindgeworden man beschrijft; de verhouding tusschen den blinde en een droomerig jongetje is daar heel mooi; verder het verhaal van den blinden zijn vrouw als zij op bezoek zijn bij buren, en zij verhaalt hoe haar man plotseling blind is geworden, met een klein pensioentje uit zijn betrekking is ontslagen; dit verhaal is klemmend ontroerend, en toch is het maar weer een episode in het verhaal, het staat er niet melodramatisch-hef-

[p. 18]

tig in; alle dingen gebeuren in hun dagelijksche gewoonheid. - Den volgenden morgen staat het jongetje vroeg op, om den blinde te zien verhuizen:..... ‘De juffrouw omhoog kijkend, zag het jongetje en riep, 'n blijdschap op haar gezicht: “Man, man,..... de jongeheer boven uit 't venster.’ En zij wuifde met de hand, begon onderwijl te weenen, keek, op de lip bijtend, zijdelings-omlaag van den wagen. Het jongetje riep, zoo had hij kon: ‘Dag meneer, dag juffrouw.’ De blinde wendde zich, voorzichtig om op den bok, en zijn flauw-beglimlacht gelaat met de bliklooze oogen naan boven richtend, zwaaide hij met de hand. ‘Hou je goed, adelborst, hou je goed.’ De voerman en de portier, even omhoog gekeken hebbend, tikten vriendelijk aan de pet. (Hoe goed is dit opgemerkt. H.H.) Dan strakduwend met de achterbeenen trok 't paard aan, de wagen begon te rollen......................................................... Het vrouwtje wuifde nog eens. 't Scheen wel in de snel vergrootende verte of zij nog weende, ze wischte maar steeds haar gelaat met den zakdoek. Het jongetje voelde zijn keel droog worden, een ijskoude rilling klimmen tot in zijn achterhoofd, dat plotseling verkilde. Daar sloeg de wagen een hoek om..... was heen..... Hij hoorde 't geluid van het klink-tikkende ijzer al minder worden..... Alles was weer stil. Eene wijle keek hij met wijd-geopende oogen voor zich..... Dan sloeg hem heftig die plotselinge leegte van den gracht, dat zich-zoo-snel-heen-gekanteld-hebbende van die wagen met alles..... alles. En 't verdriet snikte onbedaarlijk uit hem op, zonder dat hij zich van de onmiddellijke oorzaak bewust werd’. (cursiveeringen van mij, H.H.) Dit is een eenvoudig stukje, maar dat bewijst, hoe de schrijver een klein aandoenlijk scenetje beschrijft, en hoe hij opmerkt de belangrijke kleine nietigheidjes der werkelijkheid, die alleen een fijne kunstenaarsoplettendheid verrukken. Het is ook mooi, omdàt, wat er niet gewichtig dik-onderstreept wordt getoond, en dat toch zoo onze verbeelding en ons hart treft: het jongetje, dat uit het raam kijkt, er gaat iets liefs weg, hij kijkt zoo stil, wij voelen de vroegmorgen atmospheer; wij voelen ook dat het jongetje jaren later nog zal denken aan ‘die plotselinge leege stilte op de gracht’. Er is in dit boek op veel innig-moois van allerlei aard te wijzen; daar ik elders voor een uitvoeriger bespreking plaats hoop te vin-

[p. 19]

den, volsta ik met hier even op dit boek de aandacht te vestigen, een boek, dat op vele plaatsen het werk openbaart van een talentvol, oorspronkelijk woordkunstenaar.