De vrouw bestaat niet

[p. 117]

18 Anja Meulenbelt

Al wat ik indertijd, op zolderkamers en in studentenhuizen, onder de titel De vrouw bestaat niet, naar voren heb gebracht, heb ik later, meestal in andere bewoordingen, teruggezien in feministische werken, behalve dan de theorie van de discriminerende bevoorrechting. Maar die had ik al gevonden bij Mary Wollstonecraft.

In het begin had het opkomende feminisme dan ook mijn sympathie. Met instemming las ik het befaamde artikel van Joke Kool-Smit in De Gids van 1967. Over het optreden van Dolle Mina verheugde ik mij, al had ik - en toen kon dat nog - niet de neiging mij erbij aan te sluiten, maar dat komt omdat ik mij nooit ergens bij wil aansluiten. Toen er echter in de uit Amerika en Engeland komende feministische werken van Greer, Firestone, Figes en vooral Evelyn Reed zo verbazend luchthartig met biologische feiten werd omgesprongen, heb ik, in een artikel in De Gids (later opgenomen in De kritische afstand) mijn eerste bezwaren tegen deze vormen van feministisch denken geuit, hoewel ik, zoals Hillenius in een recensie over De kritische afstand opmerkte, toen nog ‘duidelijke sympathie had voor de vrouwelijke zaak’.

Mijn sympathie is steeds kleiner geworden. In de eerste plaats omdat ik het gezucht en geweeklaag over onderdrukking zo belachelijk vind. Wie wordt er nu niet tegengewerkt in deze of in welke andere maatschappij ook. Basil Ransome zegt in The Bostonians van Henry James tegen een feministe die ook al over onderdrukking zeurt: ‘We are born to suffer and to bear it, like decent people.’ In de welvaartsstaat waarin wij leven is het onzinnig om over onderdrukking te zeuren. Dat vrouwen en mannen ongelijk behandeld worden, en on-

[p. 118]

gelijke kansen hebben, zal ik niet ontkennen, maar het woord onderdrukking is ten enenmale misplaatst. Dat gebruik je als de leden van een bepaalde bevolkingsgroep gemiddeld genomen korter leven en opvallend veel vaker in de gevangenis verdwijnen, zoals dat bij de negers in Amerika het geval is. Maar vrouwen leven in onze maatschappij gemiddeld zes jaar langer dan mannen en het aantal vrouwen dat in de gevangenis verdwijnt is een fractie van het aantal mannen dat zucht in de cel.

In de tweede plaats is mijn sympathie afgenomen door het verschijnen van De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt. Dit boek werd door alle feministen van naam toegejuicht als ‘hét boek van de vrouwenbeweging’ (Emma Brunt). Als dat vulgaire, egocentrische, banale werk, hét boek was, wat dan nog aan te vangen met het feminisme? Een jaar na het verschijnen ervan las ik bij Annie Romein in Opzij het enige juiste oordeel erover: ‘Het is een geval van paranoia.’ Mijn afkeer van De schaamte voorbij heb ik op twee plaatsen uitgeschreven, in het Hollands Diep en op de Achterpagina van nrc-Handelsblad van 12 januari 1977. Dat laatste artikel heeft mijnreputatie gevestigd van misogyne anti-feminist. Het lijkt mij goed dat artikel hieronder integraal over te nemen.

‘Het jaar 1976 heeft niet alleen voor zulke verwante fenomenen gezorgd als de snor-fiets en het cda, maar ook voor twee heuselijke autobiografieën, namelijk de Privé Geheimen van Henk van der Meyden en De schaamte voorbij van Anja Meulenbelt. Op het eerste gezicht lijkt het vreemd deze rechtse journalist in één adem te noemen met deze linkse feministe, maar wie deze boeken kort na elkaar leest, zoals ik min of meer noodgedwongen deed, kan alleen maar verbaasd zijn over de frappante overeenkomsten. Zowel Henk van der Meyden als Anja Meulenbelt schrijven in de tegenwoordige tijd over het verleden alsof het nog steeds niet tot

[p. 119]

hen doorgedrongen is dat zij zich bezighouden met iets dat voorbij is. Beiden delen de lezer aan het begin van hun boek mee dat zij een boek gaan schrijven, een overbodige uitspraak als men het resultaat in handen houdt. Van der Meyden deelt zelfs aan het einde van zijn werk mee: “Dit boek is af.” Gelukkig maar dat hij dat zegt, dacht ik, toen ik dat las, anders zou ik het niet gemerkt hebben. Anja deelt alleen maar, heel raadselachtig mee: “Ga terug naar af.” Vlak voor die zo nuttige mededeling vertelt Van der Meyden op de op één na laatste bladzijde uitvoerig over een dansende vrouw. Het is bijna niet te geloven maar ook Anja Meulenbelt schrijft uitvoerig over dansende vrouwen op de op één na laatste bladzijde. Maar niet alleen dezelfde scènes en de vergelijkbare afkomst die op dezelfde wijze beschreven wordt, maakt dat je als lezer soms niet meer weet welk boek je nu eigenlijk in handen hebt. Er is ook een grote overeenkomst in zinsconstructies en woordkeus. Anja Meulenbelt schrijft naar aanleiding van een vrouw op pagina 172: “Ze heeft een soort uitstraling” en Henk van der Meyden zegt in zijn boek over de drie bruiden van Heyboer zo vaak dat “zij een soort uitstraling hebben” dat ik halverwege het boek maar een zonnebril heb opgezet. Anja Meulenbelt deelt op pagina 71 mee: “Ik leef fel en intens” en Van der Meyden vertrouwt ons op pagina 9 toe: “Ik leef er zoveel intenser door.” Reeds op pagina 7 deelt Van der Meyden mee dat hij zich niet schaamt en Anja vertelt dat zelfs in de titel van haar werk. Op pagina 315 zegt Van der Meyden: “De mens Henk en de journalist Henk zijn twee figuren. Mijn persoonlijkheid werd er door gespleten.” Anja vertelt op pagina 289: “Ik schrijf nog steeds in twee talen. Zwei Seelen wohnen, ach, in meiner Brust.” Op pagina 18 maakt Van der Meyden melding van het feit dat hij “kwetsbaar” is en Anja houdt ons hetzelfde voor op pagina 290. Onderaan pagina 222 schrijft Anja Meulenbelt

[p. 120]

de verrassende zin: “Ik voel me leeg” en Henk van der Meyden brengt dezelfde existentiële ervaring onder woorden op pagina 11: “Soms voel ik me zo leeg.” Ook is het heel opvallend dat beiden geneigd zijn twee nietszeggende woorden aan elkaar te koppelen, alsof ze denken dat min maal min plus is. Zo heeft Anja het erover dat zij “triest en eenzaam” is (pagina 252) en Van der Meyden noemt zichzelf “wanhopig en eenzaam” (pagina 298) en “eenzaam en depressief” (pagina 300).

Maar, zou men kunnen zeggen, de onderwerpen zijn toch heel anders. Anja schrijft over het feminisme en Henk over de “sterren”. Dat lijkt maar zo. Zoals Anja over mannen schrijft, zo schrijft Henk over de sterren. Dezelfde haat-liefde-verhouding wordt op dezelfde onbeholpen wijze onder woorden gebracht.

Over hun jeugd schrijven deze twee figuren in vrijwel dezelfde bewoordingen. De één is geboren in een “donkere, grijze straat”, de ander in een “trieste, grauwe straat”. Bij Henk zijn de “herinneringen nu vaag als van een oude film” en Anja “moet diep graven om herinneringen te vinden”. Wat ze dan vinden is merkwaardig identiek. De één ziet “een ouwelijk, tobberig meisje”, “dromend” natuurlijk en de andere was “geen kind zonder zorgen, piekerde altijd en droomde teveel”. Vanzelfsprekend kregen ze veel straf en daarop reageerden ze precies gelijk. “Ik vluchtte door de gang naar mijn kamertje en verschanste me achter de deur,” aldus Henk. “Geen tranen tot ik me opsloot in mijn kamer,” aldus Anja. Al deze mededelingen zijn bij Henk en Anja op pagina 27 van hun boek te vinden. Op diezelfde en volgende pagina's doen zij zoveel volstrekt identieke mededelingen over hun kinderjaren dat de lezer zich verbijsterd afvraagt of we hier misschien met dezelfde jeugd van doen hebben, dan wel dat de één, omdat haar herinneringen zo diep zaten, de

[p. 121]

ander domweg heeft nageschreven.

Maar ook als ze over iets totaal anders schrijven, de liefde bijvoorbeeld, wordt de lezer geconfronteerd met vrijwel gelijkluidende formules. Ook de entourage is dezelfde. Eén amourette van beiden moge volstaan. Henk pendelt ervoor op en neer tussen Amsterdam en Parijs. Anja tussen Amsterdam en Londen. Henk vertelt hoe hij haar ontmoet: “Een klein meisje op het Leidseplein. Ik sprak met haar. Een half uur later lag ze bij kaarslicht in mijn armen weggedoken” (pagina 178). Anja gaat na een voorstelling praten met een regisseur. Hij is klein en beweeglijk. “Na een afspraak liggen we een uur later vrijend op mijn bed” (pagina 77). Maar, zal de lezer opmerken, hier boekt Van der Meyden toch een half uur winst, hier is toch verschil. Ja, maar vergeet niet dat Van der Meyden een heel snelle auto heeft. En Anja loopt trouwens in want zij steekt geen kaarsen aan. Geen tijd meer voor. Ook het aantal veroveringen is opvallend gelijk. Van der Meyden meldt een niet te tellen aantal meisjes en Anja voert zoveel mannen op dat je er de hik van krijgt. Maar ik moet toegeven: hier is een verschil. Van der Meyden gooit de meisjes niet de trap af zoals Anja met één van haar mannen doet. Van der Meyden is toch net een iets beter mens.

Het is duidelijk dat deze beide trieste, eenzame mensen hulp behoeven. Henk is altijd “zoekende” (pagina 316). Uiteraard doet Anja hetzelfde, want wat je bij Henk vindt, vind je gegarandeerd ook bij Anja. Anja zegt bondig: “Ik zoek” (pagina 77). Vat zij zoeken komen wij niet te weten, maar in ieder geval niet hun brillen. Ze weten het zelf niet en daarom zal ik hen nu maar eens helpen: zij zoeken elkaar. Ik zal mij rechtstreeks tot hen richten, in hun eigen stijl, dan kunnen ze het beter begrijpen.

Anja is eenzaam en triest.

Henk is depressief en eenzaam.

[p. 122]

Anja zoekt.

Henk is zoekende.

Anja is mooi, Henk (zegt ze zelf, pagina 290).

Henk is rijk, Anja.

Anja heeft steeds “vlinders in haar buik”.

Henk moet af en toe naar de “vlinders toe”.

Dat is de oplossing.

Jullie horen bij elkaar.

Liefde.

Het lijkt me wel dat ik er recht op heb getuige te mogen zijn bij jullie huwelijk, nu ik jullie zo bij elkaar heb gebracht. En ik wil jullie nog iets suggereren. Jullie krijgen vast een dochtertje. Nee, nee, noem haar niet Maartje, dat is te veel eer, vernoem haar naar iets waar jullie allebei heel veel aan te danken hebben. Noem haar Cliché!’

Emma Brunt merkte op: ‘Over het boek van Anja Meulenbelt zijn Annie Romein en Maarten 't Hart het bij uitzondering nu eens roerend eens. Dat komt omdat ze beiden prijs stellen op iets wat deze roman mist: kwaliteit. Het is overigens niet waarschijnlijk dat de manier waarop 't Hart de draak stak met dit fenomeen - hij maakte een tekstvergelijking tussen deze roman en Henk van der Meydens Privé - haar erg heeft kunnen bekoren. Annie Romein was geestig, maar ze dreef nooit lichtzinnig en kwaadwillig de spot met iets, daar was ze te netjes en te gewetensvol voor.’ Kennelijk vindt Emma Brunt dat ik dus wel lichtzinnig en kwaadwillig de spot heb gedreven met het boek van Meulenbelt; kennelijk ben ik niet netjes en gewetensvol. Het zij zo. Ten overstaan van een boek waarin alles waar ik op de een of andere manier voor sta - het naakte meegevoel tussen mensen zoals Lara het noemt, trouw tussen mensen, oprechtheid, eerlijkheid, de bereidheid om je zelf af te vragen of het mislukken van je

[p. 123]

verhoudingen misschien ook aan je eigen karakter te wijten zou kunnen zijn - met voeten getreden wordt en waarin met een zekere wellust wordt beschreven hoe de hoofdpersoon in het openbaar een vrouw een klap geeft van wie ze notabene de man heeft afgetroggeld, ten overstaan van zo'n boek, zo'n weerzinwekkend, walgelijk, afschuwelijk boek acht ik boosaardigespotzeker geoorloofd. Los daarvan raad ik iedereen aan de boeken van Van der Meyden en van Meulenbelt nu eens achter elkaar te lezen. Men zal dan zelf zien dat ik gelijk heb: op dezelfde clichématige manier schrijven deze twee mensen over hun leven en hun vele oppervlakkige liefdes.