Agon, sulthan van Bantam

(1979)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 121]
Vyfde bedryfGa naar voetnoot+
Eerste toneel fathema Neen Hassan, Fathema zal nimmer ondervinden Dat my Batavia in keetenen zal binden, 1235[regelnummer] Of haar Barbaarsche Raad my immermeer zal zien.Ga naar voetnoot1235 Wagten na haar besluit, buygen voor haar gebiên.Ga naar voetnoot1236 Het Oost 't geen in myn Huis gekend heeft zo veel Thronen Zal aan Fathema nooit een laagheid zien betonen.Ga naar voetnoot1238 En zo des Hemels wil, en 't Goddelyk Besluit, 1240[regelnummer] Op 't onherroepelykst tegen myn Huys geuit, De laatste druppel bloed wil uit myn boesem haalen, Fathema zal ten minst met eer ten grave daalen! Ten grave! wie belooft aan Fathema dat lot! Wie weet, of niet haar romp, tot Nederlanders spot, 1245[regelnummer] Onwaardiglyk ontbloot, gesleept langs deeze stranden, Het lot zal vinden van haar Moeders ingewanden!Ga naar voetnoot1246 En dit is 't geen alhier, in hare jeugd, verwacht De laatste, uit een Bloed in 't Oost zo hoog geacht,Ga naar voetnoot1248 En die om hare wieg zag blinken veel meer Kroonen 1250[regelnummer] Als 't bloeijend' Asien op iemands hoofd kan toonen!
[pagina 122]
Zwyg, myne tranen, zwyg, 't is tyd dat gy verdwynd, Dat wraak, dat bitt're haat, alleen voor my verschynd.Ga naar voetnoot1252 Batavia! die weêr, misschien, u gaat verblyden, De Hemel geev' aan u, 't geen gy my hebt doen lyden! 1255[regelnummer] ô Moorders van myn Huys, en Rovers van myn goed, Dat uw kroost voor myn oog verstikk' in 't Ouders bloed! Dat d' Ouders mogen zien, in hunne laatste uuren De kop der zuigeling verpletterd aan de muuren!Ga naar voetnoot1258 Dat het Oost te gelyk op uw wal mag zien staan,Ga naar voetnoot1259 1260[regelnummer] D' Arabiêr, Cingalees, en trouwloos Ternataan!Ga naar voetnoot1260 Of, op dat uwe schand' in eeuwigheid mag weesen, Dat uw verwoesting zy 't werk der laffe Chineesen!Ga naar voetnoot1262 Maar 't donderend gedruis dat men gestadig hoord, Toond dat het strand nog niet verzadigd is van moord: 1265[regelnummer] Ibrahims ouderdom schynd hem te doen vergeeten, Hoe veel belang ik heb den staat der stryd te weeten.Ga naar voetnoot1266
Tweede toneel fathema. Ibrahim. fathema IMan, gy koomt weêrom? wat brengd gy my voor troost Voor Bantam, Fathema, Agon, en 't gansche Oost? ibrahim Zo ras ik op het hoogst van de muur ben gekomen,
[pagina 123]
1270[regelnummer] Heb ik aan alle kant beweegingen vernomen:Ga naar voetnoot1270 De zee, de vloot, de wal, het strand, en alles leefd, Wyl d' Engel van de Dood boven de hoofden zweefd.Ga naar voetnoot1272 'k Zie 't leger in de boots langzaam na d' oever trekken, Daar 't geschut van de Vloot de landing zoekt te dekken,Ga naar voetnoot1274 1275[regelnummer] Haar Vaandelen om hoog, uitwaaijend' in de lucht, Tonen de teekenen waar onder Indien zucht. Men ziet in 't middelpunt de stille Europeanen, En aan weêrzy van haar de schreeuwend' Indianen;Ga naar voetnoot1278 Lafharte slaven, die, geleid door Nederland, 1280[regelnummer] Europa's keetenen sleepen op Java's strand! De fiere Battaillons, verdeeld in Neêrlands booten, Springen vol moed aan Land, en zyn aanstons geslooten,Ga naar voetnoot1282 En 't rollend vuur, dat aan de rechterhand begindt,Ga naar voetnoot1283 Spreyd de dood voor zig uit, wyl 't Battaillon grond wint. 1285[regelnummer] Het goud, waar meede wy ons waapenen bezetten,Ga naar voetnoot1285 Wykt voor Europa's lood en staale Bajonnetten! Het goud is voor die geen die 't yzer best regeerd,Ga naar voetnoot1287 En 't yzer van Euroop' heeft Indien overheerdGa naar voetnoot1288 Wat d' Inlander zig mag van moed en tal beloven,Ga naar voetnoot1289 1290[regelnummer] De Krygskund' van Euroop' gaat d' onze ver te boven; En 'k vrees, dat Agon weêr ziet in het grootst gevaar,Ga naar voetnoot1291 De Scepter, die syn moed, hem gaf voor vyftig jaar. fathema Wat doed Hassan? ibrahim Hassan, aan 't hoofd van syn Javaanen,
[pagina 124]
Is d' enigst' die het spits bied aan d' Europeanen:Ga naar voetnoot1294 1295[regelnummer] En 't zy dat hy aantast', of wel, doê teegenweer,Ga naar voetnoot1295 D' Aigret van syn Tulband blyft op de weg van d' Eer.Ga naar voetnoot1296 Syn arm werpt in het stof de Maccassaarsche benden, Die buiten Nederland, geen overwinnaar kenden,Ga naar voetnoot1298 D' Ambonees wenscht te zyn op 't Nagelryke strand,Ga naar voetnoot1299 1300[regelnummer] De Timorees ontvlucht, tot in de zee, syn hand! Agon voeld d' ouderdom, en dat ons laatste jaarenGa naar voetnoot1301 Gemaakt zyn voor de rust, en niet voor krygsgevaaren; Men ziet syn oog, syn geest, syn hart, syn moed, die leefd, Maar men ziet ook de Cris die in syn handen beefd. 1305[regelnummer] Sinan keerd 's Vyands staal met zorg voor Agon's leven, Gereed all' ogenblik 't syne daar voor te geven. fathema Hassan, ik koom! 't is tyd dat ik my by u voeg, Wat wil men? dat zig hier Fathema vergenoeg' Om Bantam's ongeluk, en 't hare te beklaagen, 1310[regelnummer] Wyl gy zyt blootgesteld aan 't Noodlots felste slaagen!Ga naar voetnoot1310 Neen, neen! 'k wil aan uw zy met de Cris in de hand, Vechten voor uw behoud en voor uw Vaderland; Uw dapperheid, en die van Agon, eevenaaren, De vrouwen van myn Land weeten van geen gevaaren! 1315[regelnummer] Myn Moeder heeft wel eêr, in diergelyke nood, Verkreegen op ons strand, een glory-ryke dood; Zo 'k van myn Ouders heb geen Ryken mogen erven, Ik heb van haar geleerd om zonder vrees te sterven! 'k Wil tonen dat ik ben van 't Maccassaarsche bloed, 1320[regelnummer] En dat Europa schrikk' en beeve voor myn moed!Ga naar voetnoot1320 Kom Iman, 't is geen tyd om langer hier te spreeken, Ik wil myn Ouders dood, ik wil gansch Indien, wreeken!
[pagina 125]
Hoe ver het leger ook mag weesen van de wal, 'k Ben zeeker dat myn hart Hassan wel vinden zal! ibrahim 1325[regelnummer] Camoeni, die na my is op de wal gebleeven, En die ik komen zie, zal tyding kunnen geeven, Wat daar na myn vertrek meer voorgevallen is. fathema Helaas! haar weesen toond de droefste ontsteltenis!Ga naar voetnoot1328
Derde toneel Camoeni. Fathema. Ibrahim. fathema ACh, ik kan in uw oog en in uw traanen leesen, 1330[regelnummer] Het geen Fathema's hart voor Hassan heeft te vreesen! camoeni Hassan leeft, Hassan stryd: Agon is zwaar gewond. Verwagt het gruwelykst verhaal uit myne mond! Ons leger van het strand tot aan de muur gedreeven, Scheen op 't gezicht der Stad, te krygen een nieuw leeven,Ga naar voetnoot1334 1335[regelnummer] Sy zien haar Vrouwen en haar kind'ren, op de wal, Aanroepen met gehuil den Meester van 't Heel-al;Ga naar voetnoot1336 De wanhoop geeft haar moed, en dubblende haar krachten Deed na het Strand te rug deinzen Europa's machten, Als schielyk by de Poort zig heft een groot gerucht,Ga naar voetnoot1339 1340[regelnummer] 't Welk duizend Stemmen doen weergalmen in de lucht, Men roept Abdul is daar, Abdul koomt zig vertonen,Ga naar voetnoot1340-1341
[pagina 126]
Om in het Neêrlands bloed syn misdaad te verschonen!Ga naar voetnoot1342 Agon, die eerst syn komst, niet zonder reden, schroomt,Ga naar voetnoot1343 Is Vader, en meend ook dat Abdul helpen koomt: 1345[regelnummer] Hy toond hem Hassan aan, hy zegt, ziet uwen Broeder, En weest, gelyk als hy, uw Huys en Vaders hoeder! 't Ontsnapt gedrocht spoeyd aan, en eer hy iets antwoord,Ga naar voetnoot1347 Is door syn Helsche hand syn Vader reeds vermoord! Gaat, zegd hy, daar Hassan ook binnen kort zal woonen, 1350[regelnummer] En leer om Hassan my tot voorbeeld aan te toonen! Hy beeft nogtans op 't zien van syn Vaders kwetzuur, En God, die hem verlaat, laat hem nog de Natuur:Ga naar voetnoot1352 De wroeging van 't Gemoed verslapt alreeds de handen, En in't vertwyffeld oog schynd reeds Gods wraak te branden, 1355[regelnummer] Een ieder is verstomd, daar ryst een stilt' rondsom,Ga naar voetnoot1355 En Neêrlands Grenadiers wenden haar oogen om;Ga naar voetnoot1356 Die mannen, die de zee, 't vuur, de dood, daag'lyks tergen, By beiren opgevoed in 't Noordens woeste bergen,Ga naar voetnoot1358 Die mannen yzen zelfs van zulk een gruweldaad! 1360[regelnummer] En 't is of haare woed' een ogenblik stil staat. Sinan, wiens eerste zorg is Agon t' onderschragen,Ga naar voetnoot1361 Neemd die tyd om Agon in de stad te doen dragen:Ga naar voetnoot1362 En de Javaan verwoed, tot dekking van syn Heer, Werpt zig de borst voor uit, in Neêrlands moord-geweer:Ga naar voetnoot1364 1365[regelnummer] De wanorder en schrik spreid zig in ons geleeden,Ga naar voetnoot1365 En Hassan ziet zig ras met syn volk afgesneeden! Hy wykt, maar stap voor stap, schoon stadiglyk gestoord,Ga naar voetnoot1367 En moet nu reeds al zyn tot digt by de Landpoort.
[pagina 127]
fathema ô God, zyn 'er by u dan zekere geslachten, 1370[regelnummer] Tegen welk' uwe toorn zig nimmer kan verzachten! Of hebt gy 't Aardryk, met haar' Schepzels zonder tal, Overgegeeven aan een blind en woest geval!Ga naar voetnoot1372 Waar is uw wysheid, zo de allersnoodste menschen Altyd in zeegepraal, genieten hare wenschen! 1375[regelnummer] Wat toevlugt is op Aard' voor 't onderdrukte hart, Zo de Rechtvaardige beproeft de grootste smart!Ga naar voetnoot1376 Waar toe diend Agon nu die wolke van getuigen,Ga naar voetnoot1377 Dat syn Hand nimmermeer het Recht alhier deed buigen? Dat hy 't goud van syn schat, de luyster van syn Throon, 1380[regelnummer] Deed dienen tot de Deugds, en tot de Godvruchts, loon!Ga naar voetnoot1380 ibrahim Mevrouw, 't is niet aan ons Gods wysheid te bepalen, Nog uit het geen wy zien, haar' reedenen te haalen:Ga naar voetnoot1382 Zoo gy dikwyls op Aard' vertrappen ziet de deugd, En d' Onrechtvaardige verzadigd in de vreugd;Ga naar voetnoot1384 1385[regelnummer] Vertrouw u op de zorg van 't eeuwig Opperweesen,Ga naar voetnoot1385 Is alles nu niet wel, alles zal eens wel weesen.Ga naar voetnoot1386 fathema De misdaad onderwyl gaat op de Aarde voort, Verdrukt d' onnozele, begunstigd Vadermoord!Ga naar voetnoot1388 De deugdzaam' Agons bloed bevogtigd Java's Stranden,
[pagina 128]
1390[regelnummer] Wyl 't geweld syn Paleys en Bantam gaat verbranden!Ga naar voetnoot1390 Maar neen, 't is nog geen tyd dat men voor Bantam beeft, Wyl Hassans hand nog stryd, wyl Hassans hart nog leeftGa naar voetnoot1392 't Maleysche bloed is niet gewoon ligt te bezwyken, Nog het gevaar, alleen om 't leven, te ontwyken;Ga naar voetnoot1394 1395[regelnummer] De Vyand kent Hassan nog niet, en syne moed Neemd weêr maatregulen ten koste van haar bloed!Ga naar voetnoot1396 Agon selv', schoon gekwetst, Agon is nog te vreesen, En kan nog door syn raad aan Bantam nuttig weesen. camoeni Ik heb Agon gezien, Agon is buiten staat 1400[regelnummer] Om hier te kunnen zyn van nut met daad of raad: Syn ziel all' ogenblik schynd 't lighaam te begeeven,Ga naar voetnoot1401 Agon verwagt de dood, maar wagt die zonder beeven; Schoon men de bleekste kleur op 't aangezicht ziet staan, De stille rust van 't hart, en d' oogen, toonen aan 1405[regelnummer] Dat Godvrucht en de Deugd by 't einde van het leeven Meer troost, als al het goud van Indien, kunnen geeven! Maar wat zoekt Sadi hier? wat maakt hem zo verbaast?Ga naar voetnoot1407 Of brengd hem herwaarts aan met zulken snelle haast?
Vierde toneel Camoeni. Fathema. Ibrahim. Sadi. sadi HAssan door de Vyand na de Landpoort gedreeven, 1410[regelnummer] Heeft in de grootste spoed dees' letteren geschreeven. Mevrouw, zo gy d' inhoud van deese brief verkiest,Ga naar voetnoot1411 Is 't nodig dat gy hier geen ogenblik verliest.
[pagina 129]
fathema, leest Fathema, volg Sadi, door my daar toe verkoren, Alles is hier voor ons, behalven d' Eer, verloren! 1415[regelnummer] Kom aan, wys my de weg: in dese bitt're noodGa naar voetnoot1415 Het geen ik 't minste vrees, Hassan, is myne dood!
Vyfde toneel ibrahim ZO schielyk vallen dan, ô Hemel, uwe slagen! Wie dacht als 't morgenlicht heeden begon te dagen, Als d' eerste Sonne-straal op onse kimmen scheen, 1420[regelnummer] Dat Agon en syn macht nog voor de nagt verdween! Goede Voorzienigheid! ô Wysheid hoog verheeven! Welk ons die blindheid van 't toekomend' hebt gegeeven,Ga naar voetnoot1422 Op dat een ieder hier, vervull', terwyl hy leeft, De Kring, die uwe hand voor hem getrokken heeft,Ga naar voetnoot1424 1425[regelnummer] Hier door is aan de mensch, in alle noodlots StaatenGa naar voetnoot1425 Tot midden in de vrees, ten minsten hoop gelaaten; Hoop, die als alle troost voor 't Sterv'lings oog verdwynd, Altyd van verr' aan 't hart nog flikkerend' verschynd! En wie zou zonder dat verdragen d' ongelukken 1430[regelnummer] Waar onder uwe hand den mensch doed nederbukken!Ga naar voetnoot1430 Zo de benauwde ziel, op uw Goedheid gevest,Ga naar voetnoot1431 Niet hoopte, dat al 't geen Gy doed, is voor ons best! Wat ysselyk gekerm! is de Stad reeds genomen? Helaas! het is Agon, dien men van ver ziet komen! 1435[regelnummer] Ik hoor de stem van 't Volk, ik hoor haar droef geklag; Syn komst in syn Paleys, altyd, tot deezen dag, Verzeld door 't bly geroep van juicchend' onderdaanen, Is nu vooruit gegaan door haar opregte traanen!Ga naar voetnoot1438

[pagina 130]
Sesde toneel Ibrahim. Agon. Sinan. ibrahim O Glory van het Oost! ô Vorst na ieders Wensch! 1440[regelnummer] Altyd de toevlucht van elk ongelukkig mensch;Ga naar voetnoot1440 Die nooyt als tot het goed' hebt gebruikt uw vermogen;Ga naar voetnoot1441 ô Agon! in welk' staat beschouwen u myn oogen! agon Gy ziet dat ik het lot der menschlykheid beërfGa naar voetnoot1443 En wyl ik heb geleefd, is 't billyk dat ik sterf: 1445[regelnummer] Gelukkig, dat ik voel, hoe dat, in alle Staaten,Ga naar voetnoot1445 Die zonder misdaad leeft, kan 't licht gerust verlaaten:Ga naar voetnoot1446 Ik wenschte dat myn dood kwam van een and're hand,Ga naar voetnoot1447 Maar Gods raad en syn weg zyn boven ons verstand. Is Fathema nog hier? ibrahim Hassan heeft haar geschreeven 1450[regelnummer] Om op het spoedigste zig by hem te begeeven. agon, aan Sinan Hebt gy antwoord gehad? sinan 'k Heb van dezelve manGa naar voetnoot1451 Die ik had op uw last gezonden aan Hassan,
[pagina 131]
Gehoord, dat uwe Soon, schoon tegen syn genoegen,Ga naar voetnoot1453 Zig nogtans na uw wil, en welbehaag zal voegen,Ga naar voetnoot1454 1455[regelnummer] En in Tartassa's wal, en door 't geheele Oost, In d' allerbloedigst' wraak, zal zoeken syne troost,Ga naar voetnoot1456 Zo ras Fathema maar by hem zal zyn gekomen, Zal, hoewel met gevaar, d' aftocht zyn ondernomen. agon Sinan, wyl Agons lot, en 't eeuwige Besluit 1460[regelnummer] Niet toelaat dat Hassan syns Vaders oogen sluit, Breng over aan myn Soon ten minst' de laaste woorden Die Ibrahim en gy uit myne mond aanhoorden. Zeg hem, dat ik, als hy, ben vluchtende geweest; Maar dan nog evenwel, by myn Vyand gevreest;Ga naar voetnoot1463-1464 Ga naar voetnoot1464 1465[regelnummer] Dat hy, gelyk als ik, weer tot den Throon verheeven, Het voorbeeld volgen durv' dat ik hem heb gegeeven; Dat ik alleen in 't Oost altyd heb vry geleefd, En voor Batavia, en haar Raad, nooyt gebeefd; Die Raad, die dartig jaar inspannend' haare zinnen,Ga naar voetnoot1469 1470[regelnummer] My door een Vadermoord alleen kond' overwinnen! Zeg hem, dat Abduls macht alreeds staat op haar val,Ga naar voetnoot1471 En dat syn' eerste straf van Neêrland komen zal, Dat haar veragting 't eerst' zal zyn, dat hem zal toonenGa naar voetnoot1473 Hoe Hemel en hoe Aard' de Vadermoorders lonen! 1475[regelnummer] Dat Nederlands Gebied misschien niet lang van duur,Ga naar voetnoot1475 En reeds een ander Volk ... wie stoord myn laaste uur? Welk' schreyend Vrouw koomt hier zo schielyk ingeloopen? 't Is Camoeni! ô God, ik heb niets meer te hoopen!

[pagina 132]
Sevende toneel Ibrahim. Agon. Sinan. Camoeni. agon CAmoeni, waar 's Hassan? camoeni ô schrikkelyke slag 1480[regelnummer] ô Hemel! hoe veel ramp verzameld deeze dag! Na dat wy onse weg van hier hadden genomen, En met Sadi tot aan de wal waren gekomen, Brengd ons een donk're gang tot in de drooge gracht, Alwaar Sadi ons zegt dat Hassan na ons wacht,Ga naar voetnoot1484 1485[regelnummer] Fathema spoeyd haar gang, en met verhaaste schreedenGa naar voetnoot1485 Weêr uit de duisternis tot in het licht getreeden Is 't eerst, het geen het licht voor ons oog schynen doedGa naar voetnoot1487 Hassan, verraên, vermoord, en zwemmend' in syn bloed! Ik schreeuw! Fathema zwygd: men merkt alleen haar ogen 1490[regelnummer] Dan woedend zien om hoog, dan na Hassan gebogen: Steenwyk treed na haar toe, die stoute EuropeaanGa naar voetnoot1491 Is d' eenigst die syn hand aan Fathema durft slaan! Haar Cris is in syn hart, snel als Gods blixemstraalen Zomtyds op 't schuldig hoofd der sterv'ling nederdaalen 1495[regelnummer] En 't zelve moordgeweer, gedreven door haar moed;Ga naar voetnoot1495 Brengd in haar borst het staal, besmet met Hollands bloed! Hassan ik heb ten minst, zegd sy, uw dood gewrooken, En hem gestraft die hier de tweedracht heeft ontstooken, Myn stervend' hartzeer is dat ik dees' giftig dolkGa naar voetnoot1499 1500[regelnummer] Niet heb geduwd in 't hart van 't gansche Neêrlands Volk! Men ziets' in 't vallen zelv' haar Cris na 't Oosten neigen,Ga naar voetnoot1501 En 't stervend oog schynd nog Batavia te dreigen!
[pagina 133]
agon ô Hassan! Fathema myn Dogter! ô myn Soon Uw bloed, een Vadermoord geeft Abdul dan myn Throon! 1505[regelnummer] ô Beide hier op Aard' myn waardst' en laaste panden, Ik ben nu los gemaakt van alle Aardsche banden! Fathema, Indiens Kust verdiend' uw deugden niet; Nog Java om te staan onder Hassans gebiedt!Ga naar voetnoot1508 De Deugd en Dapperheid zyn uit het Oost gebannen, 1510[regelnummer] En 'k laat het laffe Oost ten prooy aan syn Tyrannen! Hy Sterft.	voetnoot+ Zie eerst het Naricht, sub 4. voetnoot1235 Raad: Raad van Indië voetnoot1236 Wagten na: zich onderwerpen aan, letten op voetnoot1238 Zal nooit zien, dat Fathema iets laags of smadelijks wordt aangedaan. Vermoedelijk hebben we hier een geval van onduidelijk taalgebruik. De 2de druk heeft nl.: Het Oost zal d' Erfgenaam van twintig eed'le Throonen, Onwaardig haar Geslacht, geen laagheid zien betoonen. Ook hier is niet uit te maken of Erfgenaam onderwerp is van betoonen dan wel meewerkend voorwerp. voetnoot1246 Zie Voorbericht, reg. 16-18, en vs. 272. voetnoot1248 Bloed: geslacht voetnoot1252 alleen is een bepaling bij wraak en haat. voetnoot1258 Reminiscentie aan Psalm 137 vs. 9 en Jesaja 13 vs. 16. voetnoot1259 Wij zouden achter deze regel geen komma plaatsen. voetnoot1260 Arabiêr: Ook in Arabië bezat de Compagnie vestigingen, o.a. Mascate. In 1616 leerde Pieter van den Broecke in Mokka, aan de Rode Zee in Jemen gelegen, de koffie kennen, die in 1663 naar Nederland kwam en spoedig populair werd. Cingalees: bewoner van Ceylon. trouwloos Ternataan: Ternate was in de tijd van Speelmans optreden tegen Makassar een bondgenoot van de Compagnie. voetnoot1262 laffe Chineesen: Men had in Van Haren's tijd geen hoge dunk van de Chinezen; zij werden beschouwd als laffe ‘vagebonden’. In 1740 had te Batavia de Chinezenmoord plaats waartegen Willem van Haren in een gedicht fel protesteerde. voetnoot1266 den staat der stryd: de gevechtssituatie voetnoot1270 vernomen: waargenomen voetnoot1272 Wyl: terwijl; zo ook vs. 1284 voetnoot1274 Daar: op de plaats waar; of: terwijl voetnoot1278 Indianen: inwoners van Indië. In het Compagniesleger vechten dus ook Indische krijgslui mee. voetnoot1282 aanstons: terstond. Men vocht in gesloten gelederen. voetnoot1283 rollend vuur: als onweer klinkend geluid van het vuren voetnoot1285 Vgl. vs. 1167. voetnoot1287 best: het best; regeerd: hanteert voetnoot1288 overheerd: overweldigd voetnoot1289 tal: aantal; zig mag beloven: moge verwachten voetnoot1291 in ... gevaar: ernstig bedreigd. voetnoot1294 het spits bied aan: zich met kracht verzet tegen voetnoot1295 aantast': aanvalt doê tegenweer: in het defensief is voetnoot1296 Aigret: pluim voetnoot1298 buiten: behalve, afgezien van voetnoot1299 't Nagelryke strand: Ambon. De Molukken waren het centrum van de kruidnagelcultuur. voetnoot1301 Zie de aant. bij vs. 45-48. voetnoot1310 Wyl: terwijl voetnoot1320 En dat: En ik wens dat voetnoot1328 haar weesen: de uitdrukking van haar gelaat voetnoot1334 op 't gezicht: bij het zien voetnoot1336 met gehuil: luid klagend voetnoot1339 gerucht: rumoer voetnoot1340-1341 Wij zouden aan het eind van vs. 1340 een punt of kommapunt gebruiken en achter roept in vs. 1341 een dubbelpunt plaatsen. voetnoot1342 te verschonen: uit te wissen voetnoot1343 schroomt: vreest voetnoot1347 Ontsnapt: nl. uit zijn arrest; spoeyd aan: nadert met haast voetnoot1352 Natuur: de natuurlijke gevoelens. Zie de aant. bij vs. 86. voetnoot1355 ryst: ontstaat voetnoot1356 Grenadiers: soldaten die handgranaten werpen voetnoot1358 beiren: beren. De regel is een toespeling op de overwintering op Nova-Zembla (1596/97) en vormt een gebruikelijke omschrijving voor: wild, ruw en onbeschaafd. voetnoot1361 onderschragen: ondersteunen voetnoot1362 die tyd: nl. de tijd gedurende welke het gevecht stilstaat voetnoot1364 geweer: wapen (nog niet verengd tot de huidige betekenis) voetnoot1365 wanorder: wanorde geleeden: gelederen voetnoot1367 schoon stadiglyk gestoord: ofschoon hij voortdurend aangevallen wordt voetnoot1372 geval: noodlot voetnoot1376 beproeft: ondervindt voetnoot1377 wolke van getuigen: Bijbelse uitdrukking (Hebreeën 12 vs. 1). De regel betekent: Wat baat het Agon nu, dat velen van hem getuigen... voetnoot1380 tot de Deugds ... loon: tot beloning van deugd en godsvrucht voetnoot1382 Noch uit wat wij waarnemen de motieven van Gods wijsheid af te leiden voetnoot1384 ziet in de vorige regel is ook de persoonsvorm van dit vers. Bij de huidige interpunctiepraktijk zou de kommapunt aan het eind van de regel een komma zijn, de komma aan het eind van vs. 1385 een dubbelpunt. voetnoot1385 op: toe aan voetnoot1386 nu: in de tijd; eens: in de eeuwigheid wel: goed, rechtvaardig, volkomen voetnoot1388 d'onnozele: de onschuldige voetnoot1390 Wyl: terwijl voetnoot1392 Wyl: aangezien voetnoot1394 Nog: noch; om: tot behoud van voetnoot1396 ten koste van haar bloed: nl. het bloed van de vijanden; haar (= hun) op grond van de collectieve betekenis van De Vyand. voetnoot1401 begeeven: verlaten voetnoot1407 verbaast: ontsteld voetnoot1411 zo ... verkiest: als gij gevolg wilt geven aan de inhoud van deze brief voetnoot1415 in dese bitt're nood is een vooropgeplaatste bepaling, thuishorend in de bijzin: Het geen ik 't minste vrees. voetnoot1422 Die ons niet vergunt in de toekomst te kijken voetnoot1424 De Kring: de (levens)cirkel voetnoot1425 Hier door: nl. door de blindheid uit vs. 1422; noodlots Staaten: omstandigheden van het lot voetnoot1430 Wij zouden aan het einde van deze regel een komma gebruiken. voetnoot1431 op ... gevest: vast overtuigd van uw goedheid voetnoot1438 Is: wordt; vooruit: vooraf voetnoot1440 De bijna sentimentele woorden van Ibrahim tot Agon weerspiegelen een opvatting van de monarchie waaraan het oosterse absolutisme nooit beantwoord heeft. Het hele portret van Agon is geschilderd naar het ideaal van het Europese verlichte despotisme van de achttiende eeuw. voetnoot1441 vermogen: macht voetnoot1443 ik ... beërf: mij het lot treft dat aan het mens zijn beschoren is voetnoot1445 Staaten: omstandigheden, rangen voetnoot1446 licht: levenslicht, leven gerust: met een rustig geweten voetnoot1447 kwam ... hand: veroorzaakt was door een ander (dan mijn zoon) voetnoot1451 dezelve: dezelfde voetnoot1453 genoegen: zin voetnoot1454 welbehaag: believen voetnoot1456 Wij zouden aan het eind van de regel een punt gebruiken. voetnoot1463-1464 Zie eveneens het Voorbericht regel 4-10. voetnoot1464 dan nog evenwel: niettemin voetnoot1469 die ... inspannend' haare zinnen: die, hoewel hij dertig jaar zijn uiterste best deed voetnoot1471 staat op haar val: op het punt staat te verdwijnen voetnoot1473 haar: hun (op grond van de collectieve betekenis van Neêrland) voetnoot1475 Gebied: heerschappij voetnoot1484 Waar, naar Sadi ons meedeelt, Hassan op ons wacht. voetnoot1485 spoeyd haar gang: verhaast haar schreden voetnoot1487 schynen: (hier:) zichtbaar worden voetnoot1491 stoute: vermetele voetnoot1495 moordgeweer: moordwapen voetnoot1499 stervend' hartzeer: smart bij het sterven voetnoot1501 in 't vallen zelv': juist bij het neervallen neigen: wenden, richten voetnoot1508 Nog: noch

Vorige Volgende

Agon, sulthan van Bantam

Vyfde bedryfGa naar voetnoot+

Eerste toneel

Tweede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vyfde toneel

Sesde toneel

Sevende toneel

Over het gehele werk

landen