Agon, sulthan van Bantam

(1979)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 106]
Vierde bedryfGa naar voetnoot+
Eerste toneel Agon. Fathema. Hassan. agon 925[regelnummer] NEen, Mevrouw, neen, gy zult uw schuilplaats niet verliesen, En Agon zal veel eer het uitterste verkiesenGa naar voetnoot926 Als dat hier ooyt door hem verlaaten zy het pand, Het welk syn stervend Vriend vertrouwd heeft aan syn hand Maar, wat ik bidden mag wilt dog uw moed bedaaren!Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] Gy zyt niet aan het hoofd van uwe Maccassaaren; Een Vorst die veinsen kan, heeft dikwyls door de tyd,Ga naar voetnoot931 Op 't onverwagst gezien het geen syn hart verblyd. fathema Schoon myne razerny ten toppunt is gereesen, Ik zal niet haastig zyn, ik zal gematigd weesen. 935[regelnummer] Maar wee dat Volk, dat nu myn geduld zo veel vergd!Ga naar voetnoot935 Dat myn langmoedigheid, myn haat zo bloedig tergd! 't Schuym van Europa zal Fathema wetten geeven! 'k Zou van Batavia afhanklyk kunnen leeven? agon Gy zyt nog vry, Mevrouw, en ver van dat geval;Ga naar voetnoot939
[pagina 107]
940[regelnummer] 't Is nog niet zeeker wat men ons hier voorslaan zal: En door wien, of voor wien, dees' zaak ook is begonnen Wy zyn nog niet gedreigd, en veel min overwonnen. hassan Ik denk dat die Gezant zo voorzigtig zal zyn Van niets te zeggen 't geen hier 't minste honend schyn'Ga naar voetnoot944 945[regelnummer] En dat Fathema niets uit syne mond zal hooren.... agon Het is geen tyd om nu aan woorden zig te stooren:Ga naar voetnoot946 Hassan hoe sterk ons magt, hoe groot uw moed ook zy, De staat daar wy in zyn band alle hoovaardy.Ga naar voetnoot948 Ik heb Batavia reeds meermaal hare kragten 950[regelnummer] Zien zenden in het Oost tegen de sterkste magten, En 'k heb altyd bespeurd, welk Vloot dat sy ook zond, Dat d' uitslag aan de keur van haare Veldheer stond:Ga naar voetnoot952 En zo sy tegen ons een van die had verkooren Door wiens lafhartigheid Formosa ging verlooren,Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Zo 't niet was St. Martin die hen hier komt gebiênGa naar voetnoot955 Gy zoud my zonder zorg en ongerustheid zien: Maar 'k weet dat van die geen' die in ons Indien varen Niemand hem in Krygskund' en moed kan evenaaren. Ik vrees hem nogtans niet, maar de Voorzigtigheid 960[regelnummer] Vereischt maatregulen tegen syn kundigheid: Ga naar voetnoot*Hy heeft zo wel na u als na my laten vragen, 't Is best dat gy eerst hoord wat hy u zal voordragen,Ga naar voetnoot962 't Is nodig dat hy zie dat gy in Vryheid bent,
[pagina 108]
En, schoon in Bantams Hof, egter geen meester kendt; 965[regelnummer] Dat men aan uw alhier geen wetten wil voorschryven, En niet bevreest is u alleen te laten blyven: 'k Zal naderhand, by u, aanhoren syn gesprek,Ga naar voetnoot967 En hem 't verzogt gehoor geven in dit vertrek. Ga naar voetnoot**Gy, draag zorg om de tyd ten nutte te besteeden 970[regelnummer] Wat ook het Lot aan ons bereiden mag op heeden.
Tweede toneel fathema WAt ook het Lot voor my heden bereiden zal, Ik zie niet dat ik heb te vreesen lager val.Ga naar voetnoot972 Myn Vader heeft wel eer, door 't staal van die Barbaren, Verlooren op een dag duizenden MaccassaarenGa naar voetnoot974 975[regelnummer] Syn schatten, Ryken, Vrouw! en ik, boven dat al Nog myne Vader self in deeze droeve wal!Ga naar voetnoot976 En haar laatdunkendheid durfd nog zig onderwindenGa naar voetnoot977 Om hier Fathema's hand aan Abduls lot te binden! Fortuin, gy hebt getoond uw magt over myn Land, 980[regelnummer] Myn leven en myn hart zyn buiten uwe hand.Ga naar voetnoot980
Derde toneel Fathema. St. Martin. st. martin MEt hoe veel lof men hoord Fathema's schoonheid prysen, Ik zie haar byzyn daar de waarheid van bewyzen,Ga naar voetnoot982
[pagina 109]
Ik zie dat Agon's Hof bezit de grootste schat Die Indiën in haar schoot, of 't gansche Oost bevat.Ga naar voetnoot984 985[regelnummer] Batavia verlangd haar eerbied uw te toonen, En met haar' eigen hand Fathema's hoofd te kroonen, En haar Regeerings Raad zoekt aan Fathema's hartGa naar voetnoot987 Zo veel als doenlyk is t' afneemen alle smart;Ga naar voetnoot988 Te doen vergeeten het gebeurd' in vroeger tyden, 990[regelnummer] En haar geluk en 't ons' te vesten aan weêrzyden.Ga naar voetnoot990 Myn last is dat ik dit op alle wys' betracht;Ga naar voetnoot991 En 'k zal gelukkig zyn wanneer ik 't heb volbracht. fathema De naam van St. Martin, en syn hoedanigheden, Zyn hier niet min bekend, als syn beschaafde zeeden, 995[regelnummer] En zo ik kon iets goeds wagten van Hollands kant Sou 't waarlyk moeten zyn door zulk een Afgezant; En 't beste middel om myn hart na haar te wenden Was zeekerlyk, Myn Heer, om u alhier te zenden. Maar hoe vergeetelheid tusschen ons kan bestaan, 1000[regelnummer] Na 't geen Batavia myn Huis heeft aangedaan, Welke Kroon op myn hoofd geplaatst door hare handen Aan my vergoeden zal Celebes ryke Landen;Ga naar voetnoot1002 Is iets 't geen ik verlang met veel nieuwsgierigheid Te hooren uit een mond van zo veel kundigheid. st. martin 1005[regelnummer] Indien Fathema's Huis gelyk in vroeger jaaren Sat vreedig op den Throon van 't Ryk der Maccassaaren, Zo all' de Ryken van Celebes, als voorheen, Waaren onder een Hoofd, en in haar magt alleen,Ga naar voetnoot1008 Zo enig Vorst voor haar het zwaard bestond te trekken,Ga naar voetnoot1009
[pagina 110]
1010[regelnummer] Of voor haar zaak in 't Oost de minste onlust wekken;Ga naar voetnoot1010 Dan zou 't vreemd kunnen zyn Fathema voor te slaanGa naar voetnoot1011 Om het geringst gehucht aan Neêrland af te staan: Maar nu het lot des Krygs de Ryken van die stranden Heeft zedert zestien jaar gehecht in Neêrlands banden, 1015[regelnummer] Dat zedert zestien jaar 't Eyland geen' and're wetGa naar voetnoot1015 Of Vorst, erkend, als die Batavia daar zet, Schynd de Voorzigtigheid aan u een weg te wysen Die geen welsprekendheid uw behoefd aan te prysen. Batavia bied uw de Kroon van Boni aanGa naar voetnoot1019 1020[regelnummer] Mits gy het verdere Celebes af zult staan; Door dien Batavia voor niemand heeft te vreesen,Ga naar voetnoot1021 Kan dit alleen een blyk van haare vriendschap weesen. En voor dat Land, het welk aan uw is onbekend, Dewyl gy, nog een kind, van daar gekomen bendt, 1025[regelnummer] Van 't welk d' Inwoonder u misschien al heeft vergeeten, Zal men een beeter Volk voor uw, en nader, weeten:Ga naar voetnoot1023-1026 En wyl Fathema's deugd verzieren zal een ThroonGa naar voetnoot1027 Is onse praal dat sy in ons nabuurschap woon,Ga naar voetnoot1028 En voor een muitziek Volk, en voor Barbaarse Landen,Ga naar voetnoot1029 1030[regelnummer] Verkiese Java's rust en Bantams stille stranden. fathema Wie is op Java's kust die Vorst aan my zo vreemd, Aan wien Batavia, voor my, syn Ryk afneemd? st. martin Haar hand is niet gewoon te neemen, maar te geeven:Ga naar voetnoot1033 En wyl Agon alhier ver van de Throon wil leeven,
[pagina 111]
1035[regelnummer] Heeft haar besluit Abdul alhier tot Vorst benoemd, Abdul door syn verstand in 't Oost zo hoog beroemd: En Neerland zou aan uw dien Gemaal niet aanprysen Zo 't Oost een grooter Vorst voor u wist aan te wysen; En als Fathema nu haar waar' belangen kiest, 1040[regelnummer] Wint sy door 't Huw'lijk meer, als sy door 't Lot verliest. fathema Wanneer voor sestien jaar, het Lot op my verbolgen,Ga naar voetnoot1041 My in myn kindsheid dwong myn Vader hier te volgen, Ben ik geleerd Agon als Vader aan te zien,Ga naar voetnoot1043 En myn hand is voor hem dien Agon zal gebiên.Ga naar voetnoot1044 1045[regelnummer] Ook is myn voorneem niet ooyt uit belang te trouwenGa naar voetnoot1045 'k Laat die lafhartigheid aan Europeesche Vrouwen; Ik zoek in 't huwelyk een waare en duurb're vreugd, Die 'k twyffel dat men vind buiten syn Ega's deugd. En zo myn Vyanden myn Kroonen my benamen, 1050[regelnummer] 't Is niet aan my, 't is aan het Lot, om zig te schamen: Maar ik dagt niet, dat door de mond van St. Martin,Ga naar voetnoot1051 Myn ongeluk aan my verweeten zoude zyn, Dat Koopliên uit het West ooyt zouden durven hoopen Om door Fathema's hand hun rust in 't Oost te koopen, 1055[regelnummer] Dat haar' vermeetelheid zo ver zou durven gaan, Om Agon, in syn Hof, hun wetten voor te slaan!Ga naar voetnoot1056 't Schynd dat sy 't gansche Oost reeds aanzien als hun Slaven! Daar zyn nog Vorsten vry in 't Oost, en ook nog Braaven.Ga naar voetnoot1058 st. martin 't Kan zeekerlyk voor my niet als zeer smert'lyk zyn 1060[regelnummer] Dat 't geen ik, voor uw best, raad', u verwyten schyn': Maar die gy Koopliên noemd, wel ver van zig te schamen,
[pagina 112]
Draagen hun grootste roem, Mevrouw, op deese naamen; Sy syn by ons de steun en kragt van 't Vaderland, En gy ziet Indiën hier afhangen van haar hand:Ga naar voetnoot1064 1065[regelnummer] De Koning van Cochin gebragt onder haar' wetten,Ga naar voetnoot1065 Heeft door een Koopmans hand syn Kroon op 't hoofd zien zetten,Ga naar voetnoot1066 't Welriekende Ceylon, de Slaaf van Portugal, Heeft Koopmans Vaandelen gezien op Candi's wal;Ga naar voetnoot1067-1068 En welk het noodlot zy van die men hier noemd braaven,Ga naar voetnoot1069 1070[regelnummer] Kan 't Oost zien door 't getal der Maccassaarsche Slaaven. fathema 't Verslaven van een Volk kan door het Lot geschiên:Ga naar voetnoot1071 Maar 'tgeen voor Hollands komst het Oost nooit had gezien, Zyn vrye liên die zig in Japan slaaven maaken En om gewin haar God op Desima verzaaken.Ga naar voetnoot1074 st. martin 1075[regelnummer] Ik zie het is vergeefs dat ik besteed myn vlydt,Ga naar voetnoot1075 't Verzagten van uw hart zal 't werk zyn van de tydt: Batavia, 't welk u hoopt in haar wal t' ontvangen Zal uw, beeter, dan ik, toonen uw waar' belangen; En Agon's wysheid zal voorkomen al het kwaad 1080[regelnummer] 't Geen gy te dugten hebt van onbezonnen raad.

[pagina 113]
Vierde toneel Agon. Fathema. St. Martin. st. martin EEn zeegepralend Volk het welk' op deeze strandenGa naar voetnoot1081 Waar het zig nederzet, het Noodlot maakt der Landen,Ga naar voetnoot1082 Heeft met verwondering gehoord, dat Vreed' en rust, Door vreemde nieuwigheên, gevaar loopt op dees' kust.Ga naar voetnoot1084 1085[regelnummer] Haar wysheid is gewoon d' onlusten voor te komen,Ga naar voetnoot1085 En onrechtvaardigheên te hind'ren, of, te tomen: En schoon Batavia zorgt voor gansch' Indiens best, Sy denkt om Java's strand nog meer als om de rest. 't Is buiten haare zorg hoe dat Agon wil leeven,Ga naar voetnoot1089 1090[regelnummer] Maar haar raakt, wien Agon alhier tot Vorst wil geeven; Sy wil dat ieder hier geniet 't geen hem behoordt,Ga naar voetnoot1091 En dat men hier niet schend' 't recht van de eerstgeboort'. agon Is dat al 't geen uw mond aan my heeft voor te dragen? st. martin Ik ben alhier niet om t' andwoorden aan uw vraagen,Ga naar voetnoot1094 1095[regelnummer] Maar om aan Bantams Hof t' aankondigen de wet, Welke Batavia voor Indiën heeft gezet.Ga naar voetnoot1096 Abdul is d' oudste Soon, Abdul moet hier regeeren; Zo ras Agon dit Ryk niet langer wil beheeren;Ga naar voetnoot1098 En wanneer gy dit punt zult hebben toegestaan 1100[regelnummer] Zal 'k tot de verdr' inhoud van myn last overgaan.
[pagina 114]
agon Wie heeft aan Nederland, of recht of macht, gegeeven,Ga naar voetnoot1101 Om Indiën na haar wet, en wille te doen leeven. st. martin De Overwinning, die nooyt eenig reeden geeftGa naar voetnoot1103 Aan 't overwonnen Volk, dat onder haar hand beeft. 1105[regelnummer] Welk' zee in Indien heeft niet daag'lyks door ons Vlooten De roem van Nederland en haar Ryk zien vergrooten? Welk Vorst, welk Oosters Land heeft hare macht wêerstaan, Daar maar by moog'lykheid ons' waap'nen konden gaan, Van daar de Morgenstond vertoond haar eerste straalen, 1110[regelnummer] Tot daar de Son in 't West voor 't oog schynd neêr te daalen! Malacca, Cormandel, Ceylon en Malabaar,Ga naar voetnoot1111 Toneel van Neêrlands moed in 't bloedigste gevaar! Houtman, Koen, Matelief, onstervelyke naamen,Ga naar voetnoot1113
[pagina 115]
Heemskerk, van Goens door wien drie Ryken aan ons kwamen!Ga naar voetnoot1114 1115[regelnummer] Uw glory heeft in 't West uw Vaderland vereerd,Ga naar voetnoot1115 En Indiens Vorsten hier gehoorsaamheid geleerd; Zo dit te weinig is om Agon te vernoegen,Ga naar voetnoot1117 Men kan hier by nog meer verwonnen Landen voegen. Het fier Maccassar heeft getemd door onse magt, 1120[regelnummer] De sleutels van het Oost in Neêrlands schoot gebragt, En schoon Natuur in 't Oost de specery laat bloeijen, De Nagel op Ambon, de Noot op Banda, groeijen,Ga naar voetnoot1122 Het Oost bezit syn Noot, bezit syn Nagel niet, Maar is met syne vrucht in Nederlands Gebiedt.Ga naar voetnoot1124 1125[regelnummer] En wyl De Vlamings naam de Boeginees doed beeven,Ga naar voetnoot1125 En Cerams Kusten dwingd in onse wet te leeven;Ga naar voetnoot1126 Bearbeid van der Stel, met een weldoende hand,Ga naar voetnoot1127 Het koren en de most, op 't allerwoeste strand: Het Caapsche Voorgebergt, 't geen durend zo veel eeuwen,Ga naar voetnoot1129
[pagina 116]
1130[regelnummer] De woonplaats is geweest van tygers en van leeuwen, Is uit de wildernis door syne geest geraakt,Ga naar voetnoot1131 En door syn' nyverheid een weeld'rig land gemaakt;Ga naar voetnoot1132 En zo syn vlyt aldaar die van and'ren kan wekken, Zal Neêrlands Africa haast aan de Keerkring strekken!Ga naar voetnoot1134 1135[regelnummer] Zie daar de wet en 't recht waar op zig Neêrland grond, En 't antwoord dat gy hebt te wagten uit myn mond. agon 't Prysen van groote Liên en hun hoedanigheeden Is veel gemak'lyker als t' antwoorden met reeden;Ga naar voetnoot1138 Maar die Batavia en haar Bedienden kend, 1140[regelnummer] Die is reeds zedert lang aan zulk antwoord gewend. Ik merk alleen dat gy voorzigtiglyk gezweegen Hebt and're daên, die ook hier naam hebben verkreegen: Formosa's schone Kust de prooy van een Chinees, Die tweemaal uwe Vloot deed zidderen van vrees; 1145[regelnummer] D' onschuldige Cojet op Poelo-Ay gebannen, Door 't goddeloos vonnis van uwe groote mannen;Ga naar voetnoot1143-1146 Mozambycq en Maccauw beleegerd tot drie maal,Ga naar voetnoot1147 En ieder keer tot schand' van Neêrlands Generaal; En schoon men niet heel klaar van Neêrlanders kan weten
[pagina 117]
1150[regelnummer] Op welk' voorwaarden sy in Japan zyn gezeeten,Ga naar voetnoot1150 Ik twijffel op wat wys' men die zaak ook verbloem'Ga naar voetnoot1151 Of haar verblyf aldaar, kan strekken tot haar roem: Op Java selv' daar u de glory schynd t' omringen, Ontbreekt iets aan uw roem.... st. martin Dat is? agon Agon te dwingen. st. martin 1155[regelnummer] Hier toe is in myn Vloot alles alreë bereid, En 'k ontvang door dit woord myn antwoord, en afscheid. Mevrouw, 'k heb last u na Batavia te brengen Indien Agon alhier dat aan u wil gehengen,Ga naar voetnoot1158 Wat 's uw bevel aan my? fathema Dat eêr Natuur vergâ, 1160[regelnummer] Als ik door iemands last koom tot Batavia!Ga naar voetnoot1160
Vyfde toneel Agon. Fathema. Hassan. hassan DE Vyand als of hy ons antwoord wist te vooren Maakt reeds bereidzelen om hier de Vreê te stooren, Men ziet by ieder schip de booten al op zy, Gereed tot hare schand' of onse slaaverny.Ga naar voetnoot1164
[pagina 118]
1165[regelnummer] Op 't allereerst gerugt by d' Inlander vernomen,Ga naar voetnoot1165 Is hy van alle kant ten spoedigst' aangekomen,Ga naar voetnoot1166 De vlammend Cris met goud en silver ingelegd, Verlangd reeds in hun' hand na 't teken van 't gevecht.Ga naar voetnoot1168 Ons leger door myn zorg tot by de stad genaderd, 1170[regelnummer] Staat met den Burger reeds voor Bantams wal vergaderd;Ga naar voetnoot1170 De Hoofden, en 't gemeen, een ieder, is vol moed,Ga naar voetnoot1171 En alles aêmd op 't strand de schrik, de dood, en 't bloed agon Wel aan, het is dan tyd my aan haar hoofd te zetten; En met haar, en met u, de landing te beletten: 1175[regelnummer] Wy hebben boven haar 't getal, misschien de moed,Ga naar voetnoot1175 Maar 't is niet het getal dat overwinnen doed. Hassan, zoek in krygstucht Europa t' eevenaaren Bewaar uw volk voor drift veel meer als voor gevaaren.Ga naar voetnoot1178 Denk dat gy vechten gaat, en voor uw eigen zaak,Ga naar voetnoot1179 1180[regelnummer] En voor het gansche Oost, en voor Fathema's wraak, En om door dapperheid uw Vaders Ryk te erven,Ga naar voetnoot1181 Of om, op 't strand met my, ten minsten vry, te sterven! Ik denk dat gy nog hier te zeggen hebt een woord, Het geen niet nodig is dat uwe Vader hoord.
Sesde toneel Fathema. Hassan. hassan 1185[regelnummer] MEvrouw, het lot is dan zo gunstig aan myn wenschen
[pagina 119]
Dat Agon selv' niet meer bevreest is voor die menschen, Die in haar trotsheid en ondraagelyke taal Gelyk in gierigheid, kennen nog maat nog paal!Ga naar voetnoot1188 Ik dagt dat dit by u ook vreugde zoude wekken, 1190[regelnummer] Maar 'k zie uw minlyk oog door vogtigheid bedekken,Ga naar voetnoot1190 Fathema! 'k zie gy schreyd! spreek, is het die Barbaar Die u beleedigd heeft? of is 't vrees voor gevaar? Maar neen, Fathema's hart is niet gewoon te vreesen, Wee hem, die van uw leed ooyt durft de oorzaak weesen! fathema 1195[regelnummer] Hassan, ik vrees voor my, nog ramp nog ongeluk;Ga naar voetnoot1195 Denk niet dat ooyt myn hart voor 't noodlot schrik of buk: Maar 'k ys voor het gevaar waar in g' u gaat begeeven, Myn ziel is al te veel verbonden aan uw leeven Om niet te schrikken voor 't gevegt, het geen uw hand 1200[regelnummer] Gaat zoeken, voor uw roem, en voor uw Vaderland! Denk dat myn hart u heeft, boven 't heel Oost, verkoren, En zo ik u verlies, dat 'k alles heb verloren! Maar neen, Hassan, ik voel ik heb alreeds berouw Dat ik uw heb getoond dees zwakheid van een Vrouw: 1205[regelnummer] Gaat daar de eer u roept, myn hart durft u vermaanen, Om uwe plicht te doen, in weerwil van myn traanen! hassan Wat ook in dit gevecht my overkomen mag Ik denk dat ik beleef myn glory-rykste dag! Wie zou Hassans geluk op heden niet benyden, 1210[regelnummer] Die voor syn Vaderland, voor eer, voor u, gaat stryden! Die zo hy leefd, alhier aan Fathema behaagd, En door Fathema's mond zal, stervend, zyn beklaagd! Maar zo 'er is een ramp die Hassan kan doen beeven,
[pagina 120]
Of hem de minste vrees inboezemd voor syn leeven,Ga naar voetnoot1214 1215[regelnummer] Is het alleen het Lot het geen Fathema wagt, Zo d' overwinning hier zig voegd by Neêrlands magt,Ga naar voetnoot1216 En dat Batavia mogt zien, in hare wallenGa naar voetnoot1217 Het edelst bloed van 't Oost voor haare hoogmoed vallen!Ga naar voetnoot1218 fathema De zee, door een Orcaan verheven hemel-hoog, 1220[regelnummer] Zal gansch Borneo eer ontrukken aan het oog, Het Campher-ryk gebergt' met zig in d' afgrond woelen,Ga naar voetnoot1221 En Sincapoera's Straat Celebes kust bespoelen,Ga naar voetnoot1222 Eer dat myn hart syn haat voor Nederland verliest! Of dat Fathema ooyt een and'ren man verkiest! 1225[regelnummer] En zo een teed're zorg voor my en myn belangen, Tot midden in den Stryd, uw hart nog kan omvangen; Zo gy in 't heetst gevaar, nog aan Fathema denkt, En vreest dat eenig ramp ooyt hare glory krenkt,Ga naar voetnoot1228 Vertrek gerust, Hassan, uw hart kan zig vertrouwenGa naar voetnoot1229 1230[regelnummer] Op d' onverschrokken moed der Maccassaarsche Vrouwen! Wat ook haar overkoomd, of hoe het Noodlot woed', Haar Cris draagd altyd zorg voor d' eere van haar bloed!Ga naar voetnoot1232	voetnoot+ Zie eerst het Naricht, sub 3. voetnoot926 het uitterste: nl. oorlog voetnoot929 dog: toch; uw moed bedaaren: uw toorn matigen. voetnoot931 door de tyd: na verloop van tijd voetnoot935 myn geduld: aan mijn geduld (wij zeggen: van mijn geduld) voetnoot939 geval: lot voetnoot944 't minste: ook maar in het minst; honend: grievend, kwetsend voetnoot946 aan woorden ... stooren: zich om woorden druk te maken voetnoot948 de staat ... hoovaardy: de toestand waarin wij ons bevinden, veroorlooft ons niet, rekening te houden met gevoelens van trots voetnoot952 Dat het resultaat (van het optreden dier vloot) afhankelijk was van de bevelhebber die men ervoor uitgekozen had voetnoot954 Zie de aant. bij vs. 1143-1146. wiens: wier voetnoot955 die ... gebiên: die hier hun bevelhebber zal zijn voetnoot* Aan Fathema. voetnoot962 voordragen: voorstellen, mededelen voetnoot967 syn gesprek: wat hij te zeggen heeft voetnoot** Aan Hassan. voetnoot972 lager: dieper voetnoot974 een: één voetnoot976 deeze droeve wal: Bantam, droef omdat de stad een ballingsoord voor haar is. voetnoot977 laatdunkendheid: aanmatiging zig onderwinden: het wagen voetnoot980 buiten uwe hand: buiten uw macht voetnoot982 byzyn: aanwezigheid voetnoot984 Lees of 't gansche Oost achter Indiën. voetnoot987 Regeerings Raad: de Raad van Indië. voetnoot988 t' afneemen: te ontnemen voetnoot990 vesten: (be)vestigen voetnoot991 betracht: nastreef voetnoot1002 Wij zouden aan het eind van deze regel een komma gebruiken. voetnoot1008 een: één voetnoot1009 bestond: het bestond, het waagde voetnoot1010 onlust: onrust. voetnoot1011 voor te slaan: voor te stellen voetnoot1015 Dat: zodat; 't Eyland: Celebes voetnoot1019 Boni: zie de aantekening bij Voorbericht, regel 16 voetnoot1021 Door dien: aangezien voetnoot1023-1026 voor dat Land (...) zal men een beeter Volk ... weeten: in plaats van dat land (Celebes) zal men een beter en dichterbij wonend volk voor u weten te vinden voetnoot1027 wyl: aangezien voetnoot1028 Is onse praal: strekt het ons tot luister voetnoot1029 een muitziek volk: de Makassaren voetnoot1033 Haar: nl. van Batavia voetnoot1041 Wanneer: toen. voetnoot1043 Ben ik geleerd: is mij geleerd voetnoot1044 gebiên: aanwijzen. voetnoot1045 is myn voorneem: is het mijn voornemen voetnoot1051 dagt: (in de 2de druk:) verwagte voetnoot1056 voor te slaan: (hier:) voor te schrijven voetnoot1058 Braaven: dapperen voetnoot1064 Indiën: Op grond van de metriek moet dit woord hier en elders tweelettergrepig gelezen worden. voetnoot1065 Cochin: stad aan de kust van Malabar, in 1663 door Van Goens veroverd. Hier bevindt zich het graf van Vasco da Gama. voetnoot1066 een Koopmans hand: nl. Van Goens voetnoot1067-1068 't Welriekende Ceylon: De verovering van Ceylon was grotendeels het werk van Van Goens. De stad Candi bleef onafhankelijk; pas in 1765 werd ze veroverd. Welriekend, omdat het voornaamste produkt de kaneel was. voetnoot1069 noodlot: lot voetnoot1071 verslaven: slaaf worden voetnoot1074 Op Desima, een eiland in de baai van Nagasaki, bestond een Nederlandse factorij sinds 1641; de voornaamste produkten waren er edele metalen, kamfer, lak en porselein. De Hollanders werden al in de 17e eeuw door Fransen en Engelsen ervan beschuldigd, dat zij uit winstbejag hun geloof in Japan verzaakten en aanleiding gaven tot vervolging der Christenen. Van Haren heeft die beschuldigingen weerlegd in de verhandeling Van Japan: met betrekking tot de Hollandsche Natie, en de Christelijke Gods-dienst (1775). voetnoot1075 besteed myn vlydt: mij inspan voetnoot1081 Een zeegepralend Volk: nl. de Nederlanders voetnoot1082 het Noodlot maakt: het lot bepaalt voetnoot1084 vreemde nieuwigheên: nl. de verdeling van het rijk voetnoot1085 voor te komen: te voorkomen voetnoot1089 't Is buiten haare zorg: zij bekommert er zich niet om voetnoot1091 behoordt: toekomt voetnoot1094 aan: op voetnoot1096 gezet: gesteld voetnoot1098 beheeren: besturen voetnoot1101 De komma's achter Nederland en macht dienen om het er tussen staande te beklemtonen. voetnoot1103 reeden geeft: rekenschap geeft voetnoot1111 Malacca: De stad Malakka werd in 1641 op de Portugezen veroverd, nadat ze meer dan 15000 inwoners had verloren, en bleef met een onderbreking van tweemaal zeven jaar Nederlands bezit tot 1824, toen ze in Britse handen overging. Cormandel: Kust van Koromandel, deel van de oostkust van Voor-Indië. Er waren factorijen gevestigd sinds begin 17e eeuw, waarvan de belangrijkste Negapatnam was. Hoofdprodukt: katoen (onbedrukte en batikdoeken). Ceylon: zie de aant. bij vs. 1067-1068. Malabaar: zie de aant. bij vs. 222 voetnoot1113 Houtman: Cornelis de Houtman (1565-1599) was de eerste Nederlander die de weg naar Java vond. Op zijn tweede reis naar Indië werd hij door Atjehers vermoord. Zijn broer Frederik (1571-1627) was de eerste gouverneur van Amboina (1605-1611) en later gouverneur van de Molukken. Koen: Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), gouverneur-generaal van 1618-1623 en van 1627-1629. Hij verwoestte Jacatra en stichtte daar Batavia. Hij ondervond veel moeilijkheden van de Engelsen en Bantam. Veel kritiek is er steeds geleverd op zijn rigoureus optreden tegen Banda (1621). Anderzijds verdient hij waardering voor zijn ijveren voor het zedelijk welzijn der kolonisten. Bekend zijn zijn woorden: ‘Dispereert niet, ontsiet uwe vijanden niet, ... daer can in Indien wat groots verricht ... worden’ uit een brief van 29 september 1618 aan de bewindhebbers der V.O.C. Matelief: Cornelis Matelieff (1569-1632), een der oprichters van de V.O.C. Hij poogde vergeefs Malakka te veroveren (1606) en schreef een ‘Discours van den staet van Oost-Indien’. voetnoot1114 Heemskerk: Jacob van Heemskerck (1567-1607), vooral bekend door de overwintering op Nova Zembla (1596-1597). Hij sneuvelde in de slag bij Gibraltar. Van Goens: Rijckloff van Goens (1619-1682), een bijzonder tactvol man in de omgang met inheemsen en deswege herhaaldelijk met een gezantschap belast. Hij streed veel in Voor-Indië en op Ceylon, waarvan hij gouverneur werd(1659-1672), en was gouverneur-generaal 1678-1681. drie Ryken: Blijkens de Ophelderingen achter De Geusen (1776) bedoelt Van Haren hiermee ‘Tute coryn, Manâar en de parelvisscherye op de kust van Cormandel; het Ryk van Jaffanapatnam op Ceylon; Cranganor, Coylang en Cochin, langs de Kust van Malabaar’ (blz. 190). voetnoot1115 Uw slaat op de in de vorige regels genoemde personen. vereerd: eer gebracht voetnoot1117 vernoegen: tevreden stellen, nl. als antwoord op zijn vraag in vs. 1101-1102. voetnoot1122 Nagel: kruidnagel; Noot: nootmuskaat voetnoot1124 Gebiedt: macht voetnoot1125 wyl: terwijl De Vlaming: Arnold de Vlamingh van Oudshoorn (1618-1662), sinds 1647 gouverneur van Amboina, berucht door zijn optreden tegen de opstand die te Ternate, Ambon en Makassar was uitgebroken na de vernietiging der kruidnagelbomen (1650). Boeginees: inwoner van Zuid-Celebes voetnoot1126 Het optreden van De Vlamingh van Oudshoorn had tot gevolg dat men zich in de Molukken met Makassar verbond. Op Ceram werd een Makassaarse versterking aangelegd. De Vlamingh veroverde die in 1655. voetnoot1127 Van der Stel: Simon van der Stel (1639-1712) was vanaf 1679 directeur en later (1691-1699) gouverneur van Kaap de Goede Hoop. Hij stichtte o.a. Stellenbosch en drong bij de bewindhebbers der V.O.C. aan op vestiging van Nederlandse boeren aan de Kaap. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Willem Adriaan (1664-1723), die op beschuldiging van machtsmisbruik in 1707 ontslagen werd. voetnoot1129 Het Caapsche Voorgebergt: Kaap de Goede Hoop durend: gedurende voetnoot1131 geest: vernuft voetnoot1132 nyverheid: ijver voetnoot1134 haast ... strekken: zich spoedig tot de keerkring uitstrekken voetnoot1138 met reeden: met verstand, op redelijke wijze voetnoot1143-1146 Sedert 1642 bezat de Compagnie de soevereiniteit over Formosa, waar ze sinds 1624 gevestigd was. In 1662 verloor ze het eiland, toen het kasteel Zeelandia door Coxinga werd ingenomen. Dit was een uitvloeisel van de oorlog in China tussen de regerende Ming-dynastie en de Mandsjoes. De Mings werden verdreven; Coxinga was een hunner aanhangers. Bedreiging met geweld maakte hem tot een vijand van de Compagnie. Onvoldoende gesteund door Batavia, moest gouverneur Frederik Coyet capituleren. Hij werd van verraad beschuldigd en verbannen naar het Banda-eiland Poeloe-Ay. Prins Willem III bezorgde hem in 1674 de vrijheid. voetnoot1147 Mozambique, de Portugese vestiging aan de oostkust van Afrika, werd bedreigd door de Indiëvloten, uit patria vertrokken in 1603, 1606 en 1607, onder bevel van resp. Steven van den Haghen, Paulus van Caerden en Pieter Willemsz. Verhoeff. In 1662 werd van de Kaap uit een nieuwe poging tot verovering van de plaats ondernomen, maar deze mislukte. Macao, eveneens Portugees, aan de kust van China, ondervond moeilijkheden van de vloten van 1600 (Jacob van Neck) en 1605 (Cornelis Matelieff); ook een vloot onder Cornelis Reyersz. kon de stad niet nemen (1662). voetnoot1150 Zie de aant. bij vs. 1074. voetnoot1151 Wij zouden op wat wys ... verbloem' tussen komma's zetten. voetnoot1158 gehengen: toestaan voetnoot1160 Als: dan dat voetnoot1164 tot hare schand' (bij een nederlaag) of onse slaverny (bij succes) voetnoot1165 by: door voetnoot1166 hy: nl. de Inlander voetnoot1168 teken van 't gevecht: signaal dat het gevecht gaat beginnen voetnoot1170 met den Burger: ook de burgers zullen aan de strijd deelnemen voetnoot1171 't gemeen: het gewone volk voetnoot1175 Wij zijn talrijker, misschien moediger dan zij voetnoot1178 drift: hartstocht, (hier:) ongedisciplineerdheid, het zich laten meeslepen door strijdlust in plaats van zich te richten naar de bevelen van de aanvoerder voetnoot1179 Denk: bedenk voetnoot1181 door dapperheid: Of Hassan de kroon zal dragen, is niet langer afhankelijk van zijn vader, maar van het bevechten van de overwinning op de Hollanders. voetnoot1188 Gelyk: evenals nog maat nog paal: geen enkele beperking voetnoot1190 minlyk: lieftallig voetnoot1195 De komma achter my is klaarblijkelijk bedoeld om dat woord te beklemtonen. voetnoot1214 de minste vrees: enige vrees, hoe klein ook voetnoot1216 Als het Nederlandse leger de overwinning behaalt voetnoot1217 Zie de aant. bij vs. 45-48. voetnoot1218 Het edelst bloed van 't Oost: Fathema voor haare hoogmoed: overwonnen door haar (d.i. Batavia's) hoogmoed voetnoot1221 Het Campher-ryk gebergt': Borneo. Van dit eiland kwam de Baroskamfer, geen echte kamfer, maar erop lijkend; ze werd gekristalliseerd in de holte van oude bomen aangetroffen. voetnoot1222 Achter Straat denke men zal eer. Sincapoera's Straat: Straat Singapore tussen Malakka en de Riouw-eilanden voetnoot1228 glory: eer voetnoot1229 zig vertrouwen: zich verlaten voetnoot1232 Prospectief aspect!

Vorige Volgende

Vierde bedryfGa naar voetnoot+

Eerste toneel

Tweede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vyfde toneel

Sesde toneel

Over het gehele werk

landen