Agon, sulthan van Bantam

(1979)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 91]
Derde bedryfGa naar voetnoot+
Eerste toneel Abdul. Sinan. Agon. Ibrahim. Hassan. Javaanse Grooten aan Weêrzyden agon MYn hand heeft vyftig jaar bestierd dees' Koningryken En vyftig jaar 't geweld van uwe grens, doen wyken,Ga naar voetnoot617-618 't Is tyd dat myne Kroon verciere een ander hoofd, 620[regelnummer] 't Welk uw een nieuw geluk, of duurend' rust beloofd. De kragten van myn geest mogen nog ietwes schynen,Ga naar voetnoot621 Gy ziet hoe blykelyk die van 't lighaam verdwynen,Ga naar voetnoot622 Ik voel hoe langs hoe meer wat d' Ouderdom vermag,Ga naar voetnoot623 En d' Engel van de Dood naderd van dag tot dag: 625[regelnummer] Hy waarschouwd my de tyd van d' eeuwigheid te scheiden,Ga naar voetnoot625 En my in stille rust tot syne komst bereiden,Ga naar voetnoot626 Hy wysd my dat een vraag die my t' antwoorden staat, Is, hoe ik vond myn Ryk, en hoe ik het verlaat.Ga naar voetnoot627-628 Uw Vaders hebben uw verhaald langs welke wegen 630[regelnummer] Uw Vorst uit Ballingschap is op den Throon gestegen, En op welk wys' door syn' en hunne dapperheid Ons welvaard en ons macht rondsom is uitgebreid.
[pagina 92]
Dit Ryk 't geen voor myn tyd in duister scheen te zinken, Ziet nu syn naam in 't Oost met zo veel luister blinken 635[regelnummer] Dat Bantam is vermaard, van daar de Propheet rust,Ga naar voetnoot635 Tot daar de Khorân licht de Ternataansche kust!Ga naar voetnoot636 Tartassa's Ryk, wel eer voor Bantam zo te schroomen, Is door myn waapenen in Bantam's macht gekomen: De fiere Keizer, die zig Heer van Java noemd, 640[regelnummer] Is bly, dat hy met rêen op Agon's vriendschap roemd:Ga naar voetnoot639-640 De Hollander, die 't Oost geheel zoekt t' onderbrengen,Ga naar voetnoot641 En vry in Holland, hier geen vryheid wil gehengen,Ga naar voetnoot642 Wiens Vloot in d' Indiën begeerd het hoogst gezag, Heeft myne Wimpel nooyt zien stryken voor syn Vlag;Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] En al die Christenen die door zo veel gevaaren, Op hoop van vuyl gewin na onse Landen varen, Hebben in myn gebied hun twisten niet gebracht, En haar' onrustig' aart eerbiedigd myne macht. 'k Heb meer, 'k heb durven hier ontvangen in myn Staaten 650[regelnummer] De Dochter, van een Vriend door de Fortuin verlaaten,Ga naar voetnoot650 Als 't Maccassaarsche Ryk, door Speelman's wakk're hand,Ga naar voetnoot651 Heeft moeten zwigten voor 't geluk van Nederland:Ga naar voetnoot652 En hoe zeer dit ook mogt Batavia mishaagen, Batavia heeft dit, en zonder klagt, verdraagen. 655[regelnummer] Die praal, en dat geluk, koomd, van dat nooyt tweedragtGa naar voetnoot655 Heeft zedert vyftig jaar alhier verzwakt de kragt,
[pagina 93]
En zo de Eendracht maar op deese kust kan blyven Zal magt en welvaard hier nog daag'lyks meer beklyven,Ga naar voetnoot658 En 'k mag my vleyen dat myn stervend' oog zal zien 660[regelnummer] Myn kinderen alhier met eer en roem gebiên. De Hemel, die aan my twee Soonen heeft gelaaten, Heeft my gelukkiglyk bedeeld ook met twee Staaten: Bantam is Vaders erf, Abdul dat is uw deel;Ga naar voetnoot663 Hassan, Tartassa's Ryk is 't uw, maar niet geheel: 665[regelnummer] Uw Vader houd voor zig die plaats, en die gehugten,Ga naar voetnoot665 Daar hy 't gewoel van 't Hof zo dik werf zogt t' ontvlugten; En daar hy nu verhoopt dat niets syn stille vreugdGa naar voetnoot667 Zal stooren, als 't geroep van syner Soonen deugd!Ga naar voetnoot668 Iman, leg daar het Boek, 't geen uit des Hemels zaalenGa naar voetnoot669 670[regelnummer] Door Gods Propheet voor ons is komen néderdaalen!Ga naar voetnoot669-670 Waar voor elk Musulman de diepste eerbied heeft, En de meineedige ten allen tyden beeft! Treed nader myne Soons: belooft hier by de Grooten,Ga naar voetnoot673 Dat nooyt d' elendige by u zal zyn verstooten! 675[regelnummer] Dat God, en deeze Wet nooyt uit uw hart zal gaan!Ga naar voetnoot675 En in uw hart, naast God, altyd de Eendragt staan! Dat gy, elk in syn Ryk, d' Inwoonder zult regeeren Na Wetten en na Recht, en niet na uw begeeren! Zyt gy te vreeden?Ga naar voetnoot679 abdul Ik volkomen. hassan En ik niet: 680[regelnummer] 'k Verzoek eerst en vooral dat gy behoud 't Gebiedt;Ga naar voetnoot680
[pagina 94]
En zo gy weig'ren mogt om hier toe te besluiten, Dat elk van ons zig mag in deeze woorden uiten, ‘'k Ontvang myn Vaders gift met dank, maar ik beken ‘Dat ik myn Vaders gunst en Kroon onwaardig ben, 685[regelnummer] ‘Zo ooyt eenig Verbond, door, of voor, my geslootenGa naar voetnoot685 ‘Myn Broeder uit syn Ryk of erf heeft uitgestooten! ‘Zo ooyt met myn toezeg een Nederlandsche wal,Ga naar voetnoot687 ‘Myn Vader, Broeder, 't Ryk, of Bantam dwingen zal! Abdul zyt gy gereed om dien eed af te leggen?Ga naar voetnoot689 abdul 690[regelnummer] Ik ben .. gereed .. te doen .. het geen Agon zal zeggen. agon Abdul, gy schynd verbaast! Hassan wat is die eed?Ga naar voetnoot691 Welk Nederlands Verbond, of Wal is hier gereed! Spreek Abdul, denk dat gy, met langer hier te zwygen,Ga naar voetnoot693 De zwaarste agterdogt zult tegen u verkrygen. abdul 695[regelnummer] 'k Beken opregtelyk dat dees' beschuldiging Met d' allervreemste schrik myn hart en ziel beving! 'k Heb tot myn ongeluk, meermaalen reeds te vooren, De snoodste lastering van Hassan moeten hooren, Maar ik heb nooyt gevreesd, en nog veel min gedagt, 700[regelnummer] Dat syn' haat of syn' woed' hem zo verr' had gebragt! Helaas! de Hemel weet wie hier is de verrader, Wie meest de Eendragt mind, wie meest eerbied syn Vader!Ga naar voetnoot702
[pagina 95]
agon Hassan, spreek op uw beurt, maar draag zorg dat uw mond De waarheid niet bespaard, of niet... hassan Daar is 't Verbond.Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] De Vloot daar in vermeld is wel nog niet vernomenGa naar voetnoot705 Maar zal gewisselyk van daag of morgen komen: Sy heeft reeds gisteren haar ankers opgeligt, Zo ras de duisternis haar dekte voor 't gezigt. abdul, apart O Hemel! agon O Propheet! myn hoop is dan verlooren, 710[regelnummer] Daar is voor my op Aard' geen stille rust beschooren! Trouwloos gedrogt!Ga naar voetnoot711 abdul Wel nu, wat misdaad is 't voor my Dat ik zoek na uw dood t' ontvlieden slaverny'? Ik zie aan Hassan reeds Fathema's hand gegeeven, En 't Ryk dat my behoord, en binnen kort myn leeven! 715[regelnummer] 't Is tyd dat ik myn moed dat ik myn wanhoop toon', En ik zal eerst... sinan Hou op! agon Sinan het is myn Soon!
[pagina 96]
Ga naar voetnootGeef over uwe Cris: Ga naar voetnootgy brengd hem weg gevangen.Ga naar voetnoot717 En wyl syn misdaad hier veranderd de belangenGa naar voetnoot718 Ga naar voetnoot**Gaat heen, laat elk van u, die mind het Vaderland 720[regelnummer] Verzaam'len al syn magt tot dekking van ons strand.
Tweede toneel Agon. Hassan. hassan SChoon in het afschrift 't geen ik aan u heb gegeeven De naam van die 't Verbond sloot niet staat in geschreeven; Weet ik in 't zeekere dat Steenwyk is de man Die u van dit Verbond best onderrigten kan. agon 725[regelnummer] O Hemel, welk een straal van hoop koomt my verligten! Steenwyk, zegt gy, kan my hier van best onderrigten! Ik zie klaar in de zaak; 't is die Europeaan Die Abdul deeze daad, zulk' een feyt heeft geraên. Hy heeft dien jongeling geleerd Europa's zeeden, 730[regelnummer] Hy heeft syn hart vervuld met haar verfoeylykheeden, Met heerschzugt, gierigheid, driften van alle zoort, Abdul alleen, heeft nooyt gedagt aan Broedermoord.Ga naar voetnoot732 Hassan, uw hart en moed, beproefd in de gevaaren, Zyn nu de steun van 't Ryk, en van uw Vaders jaaren; 735[regelnummer] Vergeet dat ik van 't Ryk uw gaf het kleinste deel, Ik zie het grootste is voor Hassan niet te veel. Maak dat uw leeger hier zig met verhaaste schreeden Nog vind by Bantam's wal, zo 't moog'lyk is, op heeden:
[pagina 97]
Dat alles in de Stad, gewapend, zy gereed, 740[regelnummer] En ieder op zyn post by d' eerste waapenkreet.Ga naar voetnoot740 hassan Het leeger zal hier zyn: myn dappere Javaanen Verlangen onder 't oog te zien d' Europeaanen:Ga naar voetnoot742 Wy hebben reeds van hen verscheidene gezien, Onder Tartassa's Volk gemengd, ons Crissen vliên. 745[regelnummer] Maar Holland, nu ontdekt, zal zig na elders wenden En misschien haar Verbond met u zo ligt niet schenden.Ga naar voetnoot746 agon D' uitkomst zal u doen zien, hoe zeer g' in 't laatste dwaald, D' onkosten zyn gedaan, die Vloot moet nu betaald. Haar mercantile geest reekend alreê de winsten 750[regelnummer] Van onse slaverny', of van ons geld ten minsten. hassan Hoewel 'k meen dat wy hen wel dubbeld zyn bestand,Ga naar voetnoot751 En onse magt alleen beschermen kan uw Land, Wy hebben Franschen hier, en Engelschen, en Deenen,Ga naar voetnoot753 Volkeren, die altyd in uw belangen scheenen;Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Schoon al die Christenen zyn even heet op roof Men zegt dat sy gehegt zyn aan haar Bygeloof: Misschien dat met aan haar alhier een plaats te geeven Om daar na hunne Wet en plegtigheên te leeven;Ga naar voetnoot758 Of hier den Handel haar alleen te bieden aan...Ga naar voetnoot759
[pagina 98]
agon 760[regelnummer] Sy hebben hier geen magt om Holland te weêrstaan: En schoon haar hand ons hielp, zo sy ons al verlosten, Haar bystand en haar hulp zou ons niet minder kosten: Haar vriendschap is altyd de prys van 't hoogste bod,Ga naar voetnoot763 En 't geld is inderdaad de Europeërs God. 765[regelnummer] Daar is alhier voor ons geen uitkomst te verwagten Als van ons dapperheid, en van ons eigen kragten: De Vyand zal alleen tot Vrêe maar zyn gezind, Wanneer hy ons voor hem te sterk gewapend vind. Gaat, op het nodigste ten eersten order stellen, 770[regelnummer] Uw Vader zal wel haast u volgen en verzellen.
Derde toneel agon DEs Hemels goedheid laat ten minsten my een Soon, By wien Natuur, en Deugd en Trouw, nog houd haar woonGa naar voetnoot772 Ik zal dien Hollander syn verraad duur verkopen!Ga naar voetnoot773 Maar waarom van Abdul zo spoedig te wanhopen?Ga naar voetnoot774 775[regelnummer] Hy 's jong, hy is verleid: helaas, de têere Jeugd Staat altyd wankelend' in 't voetspoor van de Deugd! De driften van syn hart hebben syn geest bedroogen, De Heerschzugt of de Liefd' hebben verblind syn' oogen, En de Verrader, die Batavia ons zond, 780[regelnummer] Heeft listig aangestookt 't misnoegen dat hy vond: Dit gruwelstuk is nooyt in uw ziel opgekomen Abdul! ik heb te veel zorg voor uw jeugd genomen Ik weet 't is niet uw hart 't welk dees' misdaad beging Het is de raad van die eerlose Vreemdeling: 785[regelnummer] En 't is van dit gedrocht dat ik my 't zwaarst moet wreken.Ga naar voetnoot785 Gardes! zeg aan Sinan dat hy my hier koomt spreeken.

[pagina 99]
Vierde toneel Agon. Sinan. SInan d' Europeaan die hier voor drie jaar kwam, En Mahomets Godsdienst, en onze Wet, aannam, Steenwyk, moet door uw hand ten spoedigsten gevangen; 790[regelnummer] Ga heen, die order is van d' uitterste belangen.Ga naar voetnoot790 Laat Abdul onderwyl alhier werden gebragt.
Vyfde toneel agon O Hemel! geef aan my het oordeel en de kracht Om myn Soon na behoor te straffen, zo 't moet weezen!Ga naar voetnoot793 Of liever, maak syn hart zo als het was voor deezen!
Sesde toneel Agon. Abdul. agon 795[regelnummer] ALschoon uw misdaad geen toegevendheid verdiendGa naar voetnoot795 'k Zal voor een ogenblik geen Rechter zyn, maar Vriend. Onzinnig Jongeling, wat woed' heeft u bewogenGa naar voetnoot797 Daar gy het voorbeeld hebt van 't gansche Oost voor ogenGa naar voetnoot798 Om door de tweedragt, hier te brengen in ons wal,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Een Volk, waar aan het Oost verschuldigd is syn val! Wat noodlot was voor u tot Bantam ooyt te vreesenGa naar voetnoot801 Slimmer, als in uw Ryk een anders slaaf te weesen?Ga naar voetnoot802
[pagina 100]
abdul 't Zy ik hier voor myn Vriend of voor myn Rechter koom Ik durf myn reedenen bekennen zonder schroom: 805[regelnummer] Te meer, om dat tot welk van beiden ik ook naderGa naar voetnoot805 Ik weet dat elk van haar ook wislyk is myn Vader, En dat ik hoop dat die, eer dat hy straft myn schuld De gronden van myn doen zal weegen met geduld!Ga naar voetnoot808 Zo Hassan tot zyn wensch niet eind'lyk is gekomenGa naar voetnoot809 810[regelnummer] En my niet voor altoos myn Vader heeft benomen! agon Gy zyt; voor my en 't Ryk, beschuldigd van verraad,Ga naar voetnoot811 Verschoon, indien gy kund, die ysselyke daad: Geef reeden van het geen g' hebt durven onderwinden, Uw Vader wenscht dat hy u mag onschuldig vinden! abdul 815[regelnummer] Wat ik ook heb getracht van myn geboort' af aan Ik heb nooyt wel by u, nog in uw gunst gestaan:Ga naar voetnoot816 En Hassan heeft altyd, wat ik mogt onderneemen, Aan my, myns Vaders Liefd' en hart, weeten t' ontvreemen!Ga naar voetnoot818 agon Ondankb're; als het licht eerst voor uw' oogen kwamGa naar voetnoot819 820[regelnummer] En ik, als een geschenk, u, van de Hemel nam, Als myne armen u voor d' eerste maal omvingen, En ik myn hart van vreugd' voeld' in myn boezem springen! Van die tyd heeft myn ziel altyd op u gewaakt,Ga naar voetnoot823
[pagina 101]
En uw opvoeding 't wit van myne zorg gemaakt!Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] De God die alles kend, kan myn getuige weesen Met welk verrukkingen ik heb gehoord voor deesenGa naar voetnoot826 De eerste woorden die uw staamerende mondGa naar voetnoot827 Op een verstaanb're wys' tot myne ooren zond! Met wat vreugd' ik 't verstand zag van myn' eerst geboren,Ga naar voetnoot829 830[regelnummer] Reeds in syn kindsche tyd een ieders hart bekoren! En met welk' zorg heb ik altyd, met alle kracht, Het voorbeeld van de deugd voor uwe ziel gebrachtGa naar voetnoot832 Als in 't vermeerderen van uw hoedanigheeden, Ik d' eerste straalen zag doorschynen van de Reeden!Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] Hoe groot ook Hassans geest, hoe goed syn hart ook scheen, Ik vond dat syne waard' altyd by u verdween, 'k Heb niet geluisterd na de stem der Hovelingen Maar uwe lof gezien in 't oog der Vreemdelingen.Ga naar voetnoot838 't Is dat verstand geweest, het is die geest alleen, 840[regelnummer] Die hier aan elk zoo groot, en zo doordringend, scheen, Die my deed hoopen dat voor u de weg zou baanenGa naar voetnoot841 Tot nutte weetenschap van schrand'r' Europeaanen, En de Verraêr aan wien ik heb die zorg vertrouwd,Ga naar voetnoot843 Heeft op myn val de hoop van syn fortuin gebouwd! 845[regelnummer] Door laage vleyery' getracht na uwe gunsten,Ga naar voetnoot845 En in plaats van aan u te wysen haare Kunsten,Ga naar voetnoot846 De misdaên van Euroop' aan uwe ziel getoond, En misschien, in syn Land, de Vadermoord beloond!Ga naar voetnoot848
[pagina 102]
abdul 'k Beken ik had gedagt dat ik met goede reeden 850[regelnummer] Misschien verschoonen kon 't geen is gebeurd op heeden,Ga naar voetnoot850 Maar myn hart is te vol, uw goedheid is te groot; Ik werp myn noodlot neêr in myne Vaders schoot:Ga naar voetnoot852 Het is genoeg voor my dat ik uw kon mishagen Om geen de minste zorg te dragen voor myn dagen.Ga naar voetnoot853-854 855[regelnummer] Maar God en syn Propheet weeten dat myne smart Niet is dat ik verlies het leeven, maar uw hart! En d' allerwreedste dood zal my verdraaglyk schynen Zo ik maar voor myn dood uw gramschap zie verdwynen, Zo ik met deese troost na d' eeuwigheid mag gaan, 860[regelnummer] Dat Abduls lot u kost ten minsten eene traan!
Sevende toneel Agon. Abdul. Sinan. sinan EEn Neêrlands Vloot, zo als men klaar ziet van de wallen,Ga naar voetnoot861 Heeft aanstonds op de rheê de ankers laten vallen:Ga naar voetnoot862 En 't zy s' een ander dreigd, of wel ons eigen kust,Ga naar voetnoot863 Het is klaar dat sy is tot iets groots uitgerust. 865[regelnummer] De ligte Schepen die de Oorlogs Vloot verzellen Schynen door haar gedaant' een landing te voorspellen,Ga naar voetnoot866 De Vaandels die men ziet, de trom'len die men hoord, Zyn teekens dat de Vloot een leeger heeft aan boord. Zo ras voor wind en stroom de Scheepen veilig waren, 870[regelnummer] Is van den Admiraal een boot na land gevaren,
[pagina 103]
Die voortgedreven door de stroom en roeyers hand Twee Officieren heeft gebragt op Bantams strand, En de boot met de welk sy zyn van 't Schip gekomen Heeft weder in hun plaats Steenwyk na boord genomen. agon 875[regelnummer] Steenwyk! abdul, apart Ik ben gered! sinan Verborgen in een huys Op 't strand, alleen bewoond door 't allerslegts gespuys;Ga naar voetnoot876 En buiten achterdogt, heeft hy op de geruchtenGa naar voetnoot877 Van 't geen hier is gebeurd, uw macht weeten t' ontvluchten. Een van die Officiers wagt hier na uw gesprekGa naar voetnoot879 880[regelnummer] En d' ander is gebragt na Fathema's vertrek, Beide zyn sy gelast, ten minsten na hun zeggen,Ga naar voetnoot881 By u en Fathema een boodschap af te leggen.Ga naar voetnoot879-882 Ga naar voetnoot882 agon Het is genoeg Sinan: laat hy die na my wagt, Ook werden na 't vertrek van Fathema gebragt:Ga naar voetnoot884 885[regelnummer] Ik zal my zo aanstonds na de Princes begeeven.

[pagina 104]
Agtste toneel Agon. Abdul. agon ZIe 't vergift dat uw hand stort op uw Vaders leeven abdul Myn hand! 'k had zo gehoopt dat Steenwyk hier gesteldGa naar voetnoot887 Aan uw de waarheid had van myne last gemeld!Ga naar voetnoot888 'k Ben zeeker dat in hem, gezogt door wreede pynen,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] Myn Onschuld, in haar glans, voor u had kunnen schynen. Hy is op myn last na Batavia gegaan, Maar my is onbekend wat hy daar heeft gedaan! Ik was alleen bezorgd dat Hassan my zou laatenGa naar voetnoot893 Het geen uw goedheid my zou geeven van uw staaten, 895[regelnummer] 'k Heb Nederlands vriendschap daar toe alleen gezogt, En 'k zie dat ik die heb maar al te duur gekogt! Maar 't koomd my zeer vreemd voor dat Steenwyk is verdweenen Als zyn getuigenis het noodigst is gescheenen:Ga naar voetnoot898 't Schynd men heeft bang gemaakt of weg gejaagd die man; 900[regelnummer] De eenigst' die alhier de waarheid weeten kan Of dat getoond Verbond, en door wien is gesloten,Ga naar voetnoot901 Of is een harsenschim uit Hassans geest gesprooten? Dog 'k stem toe dat ik ben Verrader van myn Land Zo gy vind dat het is geteekend door myn hand!Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] Maar 't is waar Hassan heeft myn iever aangestookenGa naar voetnoot905 Ik ben in haastigheid te schielyk uitgebrooken,Ga naar voetnoot906
[pagina 105]
En waar is de jongman die eer bezit en hart,Ga naar voetnoot907 Die niet opvliegen zou op zulk een hoon en smart!Ga naar voetnoot908 Die met koelheid zou zien dat men hem voor Verrader 910[regelnummer] Uitkryte van het Ryk, van syn Huys, van syn Vader,Ga naar voetnoot910 Ik heb ter zy gezet de eerbied, en verdiend De straf, die 'k wagt, 't zy van myn Rechter, of myn Vriend. agon De tyd laat nu niet toe om met bedaarde zinnen Het nodig onderzoek in deezen te beginnen: 915[regelnummer] Kies een vertrek op 't Hof, blyf daar, tot ik zal zien Wat 's Lands belang vereischt dat ik u moet gebiên. Gardes, bewaar myn Soon, maar niet als Staatsgevangen.Ga naar voetnoot917
Negende toneel abdul ZO heb ik eindelyk verkregen myn verlangen! Ik zal nu binnen kort, en misschien voor de nagt 920[regelnummer] Wel zyn uit het gevaar daar Hassan my in bragt, En tot een voorbeeld hier, voor die Abdul durft honen, Het bloed van niemand, wie dat hy ook zy, verschonen:Ga naar voetnoot922 Wraak! deugd der Vorsten! vul myn hart ter deezer uur! En ban mêedogendheid, en eerbied en Natuur!Ga naar voetnoot924	voetnoot+ Voor het eerste toneel leze men eerst het Naricht, sub 1 en 2 (blz. 134) voetnoot617-618 De tweede druk heeft veertig jaar. voetnoot621 ietwes: iets voetnoot622 blykelyk: duidelijk voetnoot623 langs: langer voetnoot625 Hij waarschuwt mij tijd en eeuwigheid uit elkaar te houden, d.w.z. de tijdelijke dingen van de eeuwige te onderscheiden. voetnoot626 tot ... bereiden: op ... voor te bereiden voetnoot627-628 Hij wijst mij erop, dat ik de vraag zal hebben te beantwoorden, hoe... voetnoot635 daar: waar; zo ook meermalen daar de Propheet rust: Mekka voetnoot636 Khôran: het heilige boek der Mohammedanen. Zie verder aant. bij vs. 669-670. licht: verlicht, beschijnt voetnoot639-640 De fiere Keizer: de sunan van Mataram, toentertijd Amangku Rat II. Dat hij met Ageng bevriend was, is historisch onjuist. De Vorsten van Mataram beschouwden zich als erfgenamen van het grote Hindoe-Javaanse keizerrijk Madjapahit, dat in de 14e eeuw een bloeitijd beleefde en zich door veroveringen tot buiten Java uitstrekte. In de 15e eeuw viel dit rijk uiteen door burgeroorlogen en door de komst van de Islam. Na een langdurige strijd tussen de verschillende staten verwierf Mataram in het laatst van de 16e eeuw de soevereiniteit over Midden- en Oost-Java. In de 18e eeuw viel het rijk uiteen in de vorstendommen Soerakarta en Djokjakarta. voetnoot641 onderbrengen: onderwerpen voetnoot642 gehengen: dulden, toelaten voetnoot644 de vlag (wimpel) strijken was een teken van overgave voetnoot650 Misschien is de komma achter Dochter bedoeld om aan te duiden dat door ... verlaten op Vriend en niet op Dochter betrokken moet worden. voetnoot651 wakk're: dappere voetnoot652 't geluk: de gunstige fortuin, het succes voetnoot655 koomd, van: is een gevolg van het feit voetnoot658 beklyven: voortduren, zich bevestigen (hier wel:) toenemen voetnoot663 Vaders erf: het vaderlijk erfdeel voetnoot665 die plaats, en die gehugten: nl. het lustverblijf Tirtajasa met de kampongs daarbij voetnoot667 verhoopt: hoopt voetnoot668 't geroep: de faam voetnoot669 Iman: mohammedaans voorganger bij de gebeden en hoofd van de moskee voetnoot669-670 De islamiet gelooft, dat de Koran het door de engel Gabriël aan Mohammed geopenbaarde bevat. voetnoot673 by: in aanwezigheid van voetnoot675 deeze Wet: de Koran voetnoot679 zyt gy te vreeden: zijt gij voldaan, gaat gij akkoord voetnoot680 't Gebiedt: de heerschappij voetnoot685 voor my: uit mijn naam. De komma's achter door en voor zijn kennelijk bedoeld om deze woorden te beklemtonen. voetnoot687 toezeg: toestemming wal: (hier in de betekenis van:) versterking. De komma aan het einde van de regel is wellicht geplaatst om daardoor het onderwerp te scheiden van het er onmiddellijk op volgende object. Van Haren gebruikt een komma wel vaker om zinsdelen van elkaar te scheiden; vgl. vs. 226, 367. voetnoot689 gereed: bereid voetnoot691 verbaast: ontsteld is: heeft te betekenen voetnoot693 denk: bedenk; zo ook op andere plaatsen. voetnoot702 eerbied: eerbiedigt voetnoot704 Daar is 't Verbond: Bij deze woorden overhandigt Hassan aan zijn vader een afschrift van Abduls verdrag met Batavia. voetnoot705 vernomen: waargenomen voetnoot711 Trouwloos gedrogt: Deze woorden zijn tot Abdul gericht. voetnoot* Aan Abdul. voetnoot** Aan Sinan. voetnoot717 brengd: gebiedende wijs voetnoot718 belangen: stand van zaken voetnoot*** Aan de Javaanse Grooten. voetnoot732 De komma achter alleen is gebruikt om dit woord sterke nadruk te geven. voetnoot740 waapenkreet: kreet aangeheven bij het ten strijde trekken. voetnoot742 onder 't oog te zien: van aangezicht tot aangezicht (als vijand) te ontmoeten voetnoot746 haar Verbond: zie de aant. bij vs. 393. voetnoot751 hen ... zyn bestand: tegen hen ... zijn opgewassen voetnoot753 De hier genoemde volken hadden handelskantoren in Bantam. Sultan Hadji (Abdul) verbande hen na zijn overwinning en schonk de Compagnie het handelsmonopolie in zijn rijk. Zie de Inleiding. voetnoot754 in uw belangen scheenen: voorstanders leken van uw belangen; aan uw kant leken te staan voetnoot758 hunne Wet: de voorschriften van hun godsdienst voetnoot759 alleen is een bepaling bij haar. Bedoeld is: Of hun, met uitsluiting van de Hollanders, een monopolie aan te bieden. voetnoot763 haar vriendschap ... bod: hun vriendschap is altijd voor de meest-biedende voetnoot772 Natuur: zie de aant. bij vs. 86. voetnoot773 verkoopen: doen bekopen voetnoot774 van: met betrekking tot voetnoot785 van: op voetnoot790 van d' uitterste belangen: van het grootste belang voetnoot793 na behoor: naar behoren; zo: indien voetnoot795 Alschoon: ofschoon voetnoot797 Onzinnig: dwaas; wat woed': welke drift, welke hartstocht voetnoot798 Daar: terwijl voetnoot799 De eerste komma zal wel bedoeld zijn om hier te scheiden tweedragt en te verbinden met brengen. voetnoot801 noodlot: lot; tot: te voetnoot802 slimmer: erger voetnoot805 welk van beiden: nl. vriend of rechter. voetnoot808 gronden: motieven, redenen weegen: overwegen, het gewicht ervan bepalen voetnoot809 zo: indien voetnoot811 De kommapunt is wellicht een drukfout voor een komma. voetnoot816 nooyt wel ... gestaan: nooit in een goed blaadje bij u gestaan, noch uw gunst (liefde) genoten voetnoot818 ontvreemen: ontvreemden. voetnoot819 als het licht ... kwam: toen gij het eerste levenslicht aanschouwdet voetnoot823 op: over voetnoot824 wit: doel voetnoot826 voor deesen: eertijds voetnoot827 staamerende: stamelende voetnoot829 't verstand: de intelligentie. Wij zouden achter dit vers geen komma plaatsen, want de zin loopt door. voetnoot832 voor uwe ziel gebracht: u voorgehouden voetnoot834 de Reeden: de rede, het redelijk verstand voetnoot838 't oog: de bewonderende blikken voetnoot841 die my deed hoopen dat: waarvan ik hoopte dat die voetnoot843 de Verraêr: nl. Steenwijk voetnoot845 getracht na uwe gunsten: zich beijverd om in uw gunst te komen voetnoot846 wysen: leren kennen Kunsten: kundigheden voetnoot848 Prospectief aspect! De versregel zal moeten betekenen: En hij heeft u misschien ook getoond hoe in zijn land, dus Nederland, de Vadermoord succes heeft. De tweede druk heeft En Vadermoord misschien in Nederland beloond! Hier zal men misschien bij Vadermoord moeten betrekken, en stellig niet bij beloond. voetnoot850 verschoonen: verontschuldigen, (hier ongeveer:) rechtvaardigen voetnoot852 Ik leg mijn lot in handen van mijn vader voetnoot853-854 Dat ik u kon mishagen, is voor mij reden genoeg om de dood (als straf) te aanvaarden (letterlijk: om niets meer te geven om mijn leven) voetnoot861 klaar: duidelijk voetnoot862 aanstonds: zoëven voetnoot863 een ander, of wel ons eigen kust: een andere kust dan wel de onze voetnoot866 gedaant': voorkomen voetnoot876 De moderne interpunctie verlangt aan het eind van dit vers een komma i.p.v. een kommapunt. voetnoot877 buiten achterdogt: zonder argwaan te wekken voetnoot879 na uw gesprek: op een onderhoud met u voetnoot881 zyn sy gelast: hebben zij de opdracht voetnoot879-882 Deze passage lijkt in strijd te zijn met het derde en vierde toneel van het volgende bedrijf, waar slechts één gezant (St. Martin) optreedt. Van Haren heeft dat blijkbaar ook zelf ingezien, want in de tweede druk luidt de laatste regel: Van weegen St. Martin bezoeken af te leggen. Anders dan in de eerste editie wordt in de tweede druk (IV, 1) de inhoud van de boodschap vermeld: St. Martin heeft bij Agon en Fathema gehoor doen vragen; Fathema heeft van een der officieren vernomen dat de Hollanders haar van Agon opeisen. Dit laatste verklaart de inzet van het vierde bedrijf. voetnoot882 af te leggen: over te brengen voetnoot884 werden: worden voetnoot887 hier gesteld: hier vóór u gebracht voetnoot888 van myne last: aangaande de opdracht die ik hem gegeven heb voetnoot889 gezogt ... pynen: onder pijniging ondervraagd voetnoot893 bezorgd dat: erover ongerust, of voetnoot898 Als: op het moment dat is gescheenen: blijkt te zijn voetnoot901 Of en door wien accentueren. voetnoot904 vind: bevindt voetnoot905 myn iever aangestooken: mijn drift opgewekt. Wij zouden achter waar een komma zetten. voetnoot906 in haastigheid ... uitgebrooken: overijld te werk gegaan voetnoot907 En: (wij zouden zeggen:) maar voetnoot908 op zulk een hoon en smaad: (hendiadys) bij zulk een grievende smaad voetnoot910 Uitkryte: uitkreet voetnoot917 De tweede druk voegt als toneelaanwijzing toe: de wagt geeft aan Abdul de Cris wederom. voetnoot922 Prospectief aspect: een toespeling op wat later inderdaad gebeurt. voetnoot924 Natuur: natuurlijk gevoelen, (hier wel:) kinderliefde. Vgl. de aant. bij vs. 86.

Vorige Volgende

Agon, sulthan van Bantam

Derde bedryfGa naar voetnoot+

Eerste toneel

Tweede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vyfde toneel

Sesde toneel

Sevende toneel

Agtste toneel

Negende toneel

Over het gehele werk

landen