Agon, sulthan van Bantam

(1979)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 76]
Tweede bedryf
Eerste toneel Fathema. Hassan. fathema HEt is zeer waar, Hassan, dat ik begon te vreesen Dat Fathema alhier de laatste zoude weezen 315[regelnummer] Die u betuigen zou haar' vreugde, dat uw hand De rust weer heeft hersteld op Java's Wester-strand! hassan Myn eerste werk na ik hier weder was gekomen, Is geweest, dat ik heb na Fathema vernomen:Ga naar voetnoot318 En, na dus d' eerste zorg van myn hart was voldaan,Ga naar voetnoot319 320[regelnummer] Heb ik volvoerd de plicht van soon en onderdaan;Ga naar voetnoot320 Myn Vader en Sulthan geëerd, en in 't begroeten,Ga naar voetnoot321 Myn zegeteekenen gelegd aan syne voeten, Tartassa's ryke buyt gesteld in syne macht, En hare sleutelen voor syne Throon gebracht.Ga naar voetnoot324 325[regelnummer] Ik ben door hem gelast t' aanbieden deeze panden Aan de toekomende Vorstinne van die Landen;Ga naar voetnoot326 Hy wil dat uw gezag en wet, by d' onderdaanGa naar voetnoot327
[pagina 77]
Geëerbied, en gevolgd zal zyn, van nu af aan:Ga naar voetnoot328 En ik, die reeds zoo lang leef onder uwe wetten,Ga naar voetnoot329 330[regelnummer] Ik koom my aan het hoofd der onderdaanen zetten, Met haar myn' huld' en trouw' u voor altoos aanbiên,Ga naar voetnoot331 En myn lot in uw oog, en nu, en altoos, zien.Ga naar voetnoot332 fathema Hassan, uw is bekend, dat van all' myne Staaten, 't Noodlot het allerminst aan my niet heeft gelaaten, 335[regelnummer] Dat ik aan myn Gemaal, tot myne groote smart, Geen Scepters, maar alleen aanbieden kan myn hart; Maar zoo de Hemel my 't ryk' Oosten had gegeeven, Zoo ik gansch Asien zag aan myn voeten beeven, Zoo 'k all' haar' Koningen na myne hand zag staan,Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Geen een', die in myn hart zou boven Hassan gaan: Myn keur zou hem tot Vorst over hen alle kroonen, En ik de eerst' aan haar 't voorbeeld van eerbied toonen!Ga naar voetnoot342 Maar, Hassan, heeft uw hart wel ernstig overdacht Wat al het Lot heeft op Fathema's Huys gebracht?Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Weet gy dat om 't Altaar, 't geen ons' trouw gaat ontvangenGa naar voetnoot345 Zweeven Fathema's haat en bloedige belangen,Ga naar voetnoot346 Maccassars Kroon in 't stof, voor Nederlands hoogmoed, En 't rystveld van het Oost verdronken in het bloed;Ga naar voetnoot348 Samboepo's wal verwoest, en haar verbrande straaten 350[regelnummer] Vertonende allom myn Moeders leedemaaten Verstrooyd, wanneer 't geweld van 't ysselyk geschutGa naar voetnoot351
[pagina 78]
De voorzorg van de kunst voor 't leven maakt' onnut;Ga naar voetnoot352 Myn Vader vluchtende, beroofd van syne Landen, En dragend' om zyn hals Fathema's teed're handen! 355[regelnummer] Zie daar, in welke staat Agon my hier ontving Gelyk syn eigen kind, niet als een vlugteling; En zal Fathema nu zig durven onderwindenGa naar voetnoot357 Om syn Soon aan haar lot en aan haar wraak te binden, Zal 't Oost, getuige van syn' edelmoedigheid,Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] Niet laken uwe keur, en myn' ondankbaarheid! hassan Indien 't geheele Oost voor u was te bestryden, Zou Hassan's hart 't geluk van ieder Vorst benyden Die door Fathema's hand gekoren tot haar wraak,Ga naar voetnoot363 Op 't Maccassaarsche strand zou sterven voor haar zaak! 365[regelnummer] Maar het verslaafde Oost, wel ver van u te wreeken Durft zelfs niet denken om zyn ketenen te breeken: En met welk' schrik zal 't Oost, Batavia niet zien Wel haast in Bantam's wal, en Abduls Ryk gebiên?Ga naar voetnoot367-368 fathema Batavia gebiên alhier? in Bantams wallen? 370[regelnummer] En Abdul, Agons Zoon, voor Holland neêr zien vallen! hassan 'k Vrees dat myn gissingen maar al te gegrond zyn, Hoe zeer die zaak aan uw nog ongelooflyk schyn', Het is ter deezer tyd byna een Jaar geleden Dat Agon heeft bereid 't geen hy volvoert op heden,Ga naar voetnoot374 375[regelnummer] Dat hy in 't openbaar verklaard heeft, dat hy dachtGa naar voetnoot375
[pagina 79]
Tusschen syn beide Soons te deelen syne macht: Abdul heeft wel te vreê met dat besluit gescheenen Maar zedert is Steenwyk tot tweemaal toe verdweenen,Ga naar voetnoot378 Die Europeër die in Abduls gunst geraakt, 380[regelnummer] Hier heeft, gelyk gy weet, syn Land en God verzaakt,Ga naar voetnoot380 Of om (haar aller wensch) rykdommen te bekomen, Ten minsten hier in schyn een God heeft aangenomen:Ga naar voetnoot382 'k Weet dat Batavia hem tweemaal heeft gezienGa naar voetnoot383 Verzoeken hare gunst en Abduls dienst aanbiên; 385[regelnummer] 'k Weet dat Neêrlands krygsvolk ontboôn uit alle Landen Een leger van gewicht uitmaakt op Java's stranden; En dat Batavia wapend by dag en nacht, Zonder in kryg te zyn met eenig Oosters Macht. fathema Maar waarom Agon niet, eer het gevaar koomt nader...Ga naar voetnoot389 hassan 390[regelnummer] Ik weet genoeg voor my, niet genoeg voor myn Vader; Gy weet dat Agons hart zo zwak is voor die SoonGa naar voetnoot391 Dat het onnodig is dat ik hem gissing toon.Ga naar voetnoot392 En 't zy het nieuw Verbond, nog niet geheel geslotenGa naar voetnoot393 Abdul verplicht om syn geheim nog niet t' ontbloten, 395[regelnummer] 't Zy de voorwaarden zyn van dit heylloos Verdrag Dat men ons hier maar zal waarschouwen met de slag;Ga naar voetnoot395-396
[pagina 80]
Abdul scheen met geduld syn Vader aan te hooren En 't deelen van het Ryk syn weezen niet te stooren.Ga naar voetnoot398 Maar wyl 't goud openbaard alle geheimenis,Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] En alles by dat Volk voor geld te krygen is,Ga naar voetnoot400 Heb ik de nodige maatregulen genomen, Om van Batavia zeekerheid te bekomen Wat Steenwyk daar verricht, en waarom zonder noodGa naar voetnoot403 De Rheê ziet dagelyks toe takelen haar Vloot?Ga naar voetnoot404 405[regelnummer] En 'k hoop nog vroeg genoeg het antwoord te ontvangen Voor Agon, 't Bantams Ryk, en uw en myn' belangen.
Tweede toneel Fathema. Hassan. Camoeni. camoeni, aan Hassan EEn van uw Slaven die gereist heeft al de nacht Heeft reeds een korten stond in uw Paleis gewacht, Hy zegd uw is bekend de reeden van verschonen 410[regelnummer] Waarom hy zig alhier op 't Hof niet koomt vertonen.Ga naar voetnoot409-410 hassan Dit is waarschynelyk de lang verwachte man, Die my de nodige bewysen geven kan: Ten zy, voor d' eerste maal, het goud mogt ondervinden Dat het Batavia's geheim niet kan ontbinden.Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Ik ga, en hoop in 't kort myn Vader te doen zien,Ga naar voetnoot415 Wie van syn Soons, syn wil het meest zoekt te eerbiên.Ga naar voetnoot416

[pagina 81]
Derde toneel fathema IK zie dat men wel haast die Rovers zou befnuyken,Ga naar voetnoot417 Zoo men in Indiën wist het goud wel te gebruyken, En latende ter zy onnutte dapperheidGa naar voetnoot419 420[regelnummer] Dat Volk altyd bevocht door hare gierigheid: De ondervinding leerd, dat goud is 't eenigst' wapen Waar voor Natuur by haar geen middel heeft geschapen;Ga naar voetnoot422 En als een tegengift in onse handen geeftGa naar voetnoot423 Tegen 't geduchte Staal voor 't welk het Oosten beeft; 425[regelnummer] En zoo men in 't begin dien weg had ingeslagenGa naar voetnoot425 Misschien, geen Vorst in 't Oost, die keetenen zou dragen; En door 't goud wel besteed, zou elk geweest zyn vry, Goedkoper, als hen nu kost hare slaverny'.Ga naar voetnoot427-428
Vierde toneel Fathema. Abdul. abdul MEvrouw, 'k heb lang gewenscht na zulk een dag als heden, 430[regelnummer] Na een dag dat ik zou aan uw bevalligheeden Kunnen ter zelver tyd aanbieden Abduls hand En daar by Bantams Kroon, en d' Oppermacht van 't Land, Het ongelyk van 't Lot op deeze wys' vergoeden,Ga naar voetnoot433 En u voor onheil in 't toekomende behoeden.Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] Gy weet hoe dat myn hart heeft, van myn' eerste jeugd, Altyd by Fathema gevonden al syn vreugd.
[pagina 82]
fathema Mijn heer, myn Vader hier gevlucht uit syne Landen Heeft Fathema gesteld in uwe Vaders handen. En 't is van hem alleen dat afhangd myne hand.Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Maar met myn hand gaat ook myn haat en wraak verpand. abdul Ik kan niet denken dat Fathema's zachte zeedenGa naar voetnoot441 Niet altyd luisteren na de gezonde reeden; Dat in haar ongeval de staat van 't gansche Oost,Ga naar voetnoot443 Aan haar niet strekken zou tot voorbeeld, of tot troost. fathema 445[regelnummer] Het Maccassaarsche Bloed, voorheen in 't Oost zo magtig;Ga naar voetnoot445 Is altyd d' Adeldom van syn Geslacht indagtig; En welke Kroonen nu het Lot aan my ontvreemd, Leer, dat Fathema nooyt voorbeeld van and'ren neemd. De Vorst, die myn Gemaal of die myn Vriend wil weesen 450[regelnummer] Moet voor Batavia en Holland nimmer vreesen: Die Voorwaard' is de eerst' waar op myn hart zig geeft.Ga naar voetnoot451 abdul 'k Geloof dat niemand, min als ik, voor Holland beeft.Ga naar voetnoot452 En tot het winnen van een hart van zo veel waarde, Slaat gy aan Abdul voor de ligtste zaak op aarde.Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Toon liever aan myn hart, 't geen voor uw schoonheid brand, Iets dat met meerder roem verdienen kan uw hand, Daar ik uitblinken kan tot nut van uwe zaakenGa naar voetnoot457 En my Fathema's hart met glory waardig maaken.
[pagina 83]
fathema Koom aan, en zo myn hart uw is van eenig' prys,Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Geef my dan van uw Liefd' het zeekerste bewys: Zweer hier, en roep met God syn Propheet tot getuigen,Ga naar voetnoot461 Dat Bantam, onder u, voor Nêerland nooyt zal buigen; Dat gy, ten allen tyd getrouw aan myne haat, Zult eeuwig Vyand zyn van Hollands macht en staat; 465[regelnummer] Dat 't allereerste werk van uw zwaard, en uw handen, Zal zyn Maccassars Ryk te rukken uit haar banden;Ga naar voetnoot466 Dat gy 't geheele Oost, uit syne laffe rust Gewekt, zult voor myn wraak doen vechten op dees' Kust Tot gy Batavia verbrand in haare wallen,Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] Met haar Casteel verwoest voor my zult nêer doen vallen;Ga naar voetnoot470 Dat 'k op de rookend' as van 't pragtigste Gebouw Kan trappen op het hart van de voornaamste Vrouw, Dat ik de honden 't bloed van Indiëns Raên zie drinken,Ga naar voetnoot473 En dus Fathema's wraak in 't Oosten mag uitblinken!Ga naar voetnoot474 475[regelnummer] En geef my dan de keur t' ontvangen uwe handGa naar voetnoot475 Of op dat bloedig puyn, of op Samboepo's strand, Of midden in 't gekerm der Westersche Barbaaren, Of onder 't bly gejuich der vrye Maccassaaren! abdul Indien Fathema haar' en mijn' belangen zogt 480[regelnummer] Misschien dat sy haar rust door zagter middlen kogt.Ga naar voetnoot480 Ik denk dat men vergeefs, het geen zy vergt zou poogen, Al kwam 't geheele Oost gewapend voor haar' oogen. Dog wagt niets van die kant: het Oost is niet meer vry, En is alleen bedagt om zagte slaverny;Ga naar voetnoot484
[pagina 84]
485[regelnummer] Batavia's Casteel heeft Indien doen bezwyken, En 't is geen schande meer voor Hollands magt te wyken. Maar 'k vrees dat Hassan's hand uw beter aan moet staan, Wyl gy 't onmoogelyk aan Abdul kund voorslaan.Ga naar voetnoot488 fathema Wie Abdul in myn hart ook hebben mag te vreesenGa naar voetnoot489 490[regelnummer] Het zal nog nu, nog nooyt, een slaaf van Holland, weesen.Ga naar voetnoot490 En 'k had my wel gewagt aan uw myn hand t' aanbiên, Zo ik in 't zeeker niet uw antwoord had voorzien.Ga naar voetnoot492
Vyfde toneel abdul HOvaardige Princes, uw hart zal zig beklaagen Dat gy uw haat, uw wraak, uw moed zo hoog wilt draagen!Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] Misschien dat uw haast rouwd het weigren van myn hand,Ga naar voetnoot495 Indien myn nieuw Verbond gekomen is tot stand, En zo maar vroeg genoeg de hulp daar ik op reeken De onrechtvaardigheid van Agons hart koomt wreeken. Het was dan niet genoeg dat ik Hassan zou zien 500[regelnummer] Een groot deel van het Ryk, en van myn erf, gebiên,Ga naar voetnoot500 En dat myn Vader durft, tegen all' onse wetten, Tartassa's Kroon op 't hoofd, van ander als my, zetten, Fathema en haar recht vermeerdren Hassans deelGa naar voetnoot503 Als of, Bantam alleen, voor my nog was te veel!Ga naar voetnoot499-504
[pagina 85]
505[regelnummer] En Hassan zoud' aldus, misschien in korte jaaren Voegen by Java's Kust het Ryk der Maccassaaren! Syn Ryk, syn goud, syn macht, zou boven myne gaan, En Abduls lot aan hem en aan Fathema staan!Ga naar voetnoot508 Dan liever duizendmaal in Hollands wetten leven,Ga naar voetnoot509 510[regelnummer] Als hier voor Fathema's en Hassan's hoogmoed beven! Maar, helaas! 'k weet nog niet in deeze droeve dag Of ik op Hollands hulp in 't zeek're reek'nen mag. Steenwyk komt niet weêrom! welk' moet de reden weesen?Ga naar voetnoot513 Heb ik ook van syn kant verradery, te vreesen?Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Heb ik ook by geval een dwaalinge begaan, En my te veel vertrouwd aan dien Europeaan?Ga naar voetnoot516 Zou hy ook met het goud gereist zyn in syn handen, Niet na Batavia, maar na Europa's stranden! Maar neen, hy koomt daar aan,
Sesde toneel Abdul. Steenwyk. abdul ACh, al te wreede Vriend, 520[regelnummer] Met welk' loomheid hebt gy myn ongeduld gediend!Ga naar voetnoot520 Steenwyk Ik hoop, wanneer myn Vorst 't verhandelde zal weeten, Dat hy syn ongeduld en gramschap zal vergeeten. Hoe zeer ik van myn kant heb alle spoed gemaakt Is 't egter gister maar dat ik ben klaar geraakt. 525[regelnummer] En zonder 't meerder goud door u aan my gezondenGa naar voetnoot525
[pagina 86]
Was êr geen hoop geweest voor hulp en tot Verbonden. Want elk Bediend' aldaar, hoe dat hy zig ook houdGa naar voetnoot527 Mind wel de Compagny, maar mind nog meer het goud. abdul Maar hoe legd het Verbond?Ga naar voetnoot529 steenwyk Gy zult geholpen weesen 530[regelnummer] En hebt hier voor altoos van Hassan niets te vreesen. Hassan's vermetel hart is daar reeds niet bemind, En gansch Batavia is voor uw meer gezind.Ga naar voetnoot532 Men haat die dapperheid betoond aan muitelingen, Nog boven maat vergroot door laffe vluchtelingen.Ga naar voetnoot533-534 abdul 535[regelnummer] Maar weet gy dat dees' dag verergerd heeft de zaak, En nog vermeerderd heeft de reedenen van wraak? Weet gy dat Agon my Fathema durft ontrooven,Ga naar voetnoot537 En, met Tartassa's Kroon, haar aan Hassan belooven? Niet dat myn hart zig stoord aan 't verlies van een vrouw, 540[regelnummer] Maar gy weet welke macht ik op haar' rechten bouw; En dat Batavia, door u, my heeft doen hoopen Dat ik met Fathêma ten minst' een Ryk zou koopen.Ga naar voetnoot542 steenwyk Ik weet alleen 't geen my by myn komst is verhaald Dat Agon desen dag tot d' afstand heeft bepaald;
[pagina 87]
545[regelnummer] Maar gister heeft een Vloot Batavia verlaaten, Die nu reeds weesen moet in zicht van Agon's staaten, En zo de wind en stroom niet merklyk tegen zynGa naar voetnoot547 Is die voor Bantam eer de Son in 't Westen schyn. Die vloot brengd herwaarts aan de nodige beveelen 550[regelnummer] Om Agon te verbiên syn Ryken te verdeelen! En bied aan Fathema, mits sy uw' geev' haar' hand Een van haar' Kroonen weêr, op 't ryk Celebes Strand: En om die Wetten hier te hoeden voor 't verachten,Ga naar voetnoot553 Zyn op die Vloot gescheepd de nodige Krygsmachten, 555[regelnummer] En St. Martin, beroemd door hart en door verstand,Ga naar voetnoot555 Koomt en als Veldheer hier, en ook als Afgezant. Dit is 't geen ik voor uw heb weeten te bezorgen.Ga naar voetnoot557 Maar wyl de Vloot misschien niet komen zal voor morgen, Is 't nodig dat myn Vorst op heeden maar tyd wint, 560[regelnummer] En, zo het moog'lyk is reeden tot uitstel vindt.Ga naar voetnoot560 abdul Ik zal ter zyner tyd myn dankbaarheid uw toonen; Ik zal Steenwyk syn trouw en iever dus beloonenGa naar voetnoot562 Dat nimmer op dees' kust enig' EuropeaanGa naar voetnoot563 In rykdom en in macht hem zal te boven gaan. 565[regelnummer] Maar 'k heb syn wyse raad nu meer dan ooyt van noodenGa naar voetnoot565 De Grooten van het Ryk zyn reeds op 't Hof ontbooden, En elk van haar werd hier all' ogenblik verwagt;Ga naar voetnoot567
[pagina 88]
Daar kan geen middel meer tot uitstel zyn bedagt, Wat nu gedaan? steenwyk Van daag zo 't nodig is te veinzen, 570[regelnummer] Te dekken voor het oog al wat uw hart kan peinsen;Ga naar voetnoot570 Wat ook Agon uw vergd maar willig toe te staan,Ga naar voetnoot571 Morgen zal alles hier uw wetten ondergaan,Ga naar voetnoot572 abdul Maar als die Vloot vertrekt, die hier nu staat te komen, Heb ik, en Hassans woed' en Agons wraak te schroomen. steenwyk 575[regelnummer] Vreest niet, Sulthân, dit is ook alles reeds voorzien:Ga naar voetnoot575 Agon zal na 't vertrek der Vloot wel hier gebiên, Maar op dat Abdul hier zig zeeker mag vertrouwen,Ga naar voetnoot577 Zal men voor zyn verblyf alhier een Casteel bouwen; En door bezetting, die aan uw gebied zal zyn,Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] Zyt gy Heer in der daad, en Agon maar in schyn. abdul Een Casteel bouwen hier? Agon zal 't nooyt toestemmen. steenwyk Europa's moed en kunst zal Agon lichtlyk temmen.Ga naar voetnoot582 abdul Maar zo Agon weêrstaat, zo syn onbuigzaam hart...
[pagina 89]
steenwyk Dan moet hy aan zig zelv' toeschryven syne smart. 585[regelnummer] En, zo 'k het zeggen mag, als dit uw geest kan stooren,Ga naar voetnoot585 Dan is en myne moeyt' en myne reys verlooren.Ga naar voetnoot586 Zo gy met Agon's haat, en Hassan's hoovaardy, Fathema's honend' oog, en uwe slaverny Te vreeden waart, waarom dan uwe Bondgenooten 590[regelnummer] Genodigd om alhier het hoofd te komen stooten? Die heerschen wil moet ook gereed zyn alle uurGa naar voetnoot591 Te trappen onder voet 't vooroordeel van Natuur.Ga naar voetnoot592 Die Vloot voor haar vertrek zal hier een Casteel zetten, 't Geen staan zal onder uw', of onder Hassans Wetten, 595[regelnummer] Gy kend Hassan genoeg en weet of syne moedGa naar voetnoot595 Zig steurd aan 't geen 't gemeen noemd banden van het bloed!Ga naar voetnoot596 Zo ras Hassan maar weet Batavia's beveelen,Ga naar voetnoot597 En dat Agon nog nu, syn Ryk, nog nooit mag deelen,Ga naar voetnoot598 Dat hy Abdul 't aanbod van Holland ziet afslaan, 600[regelnummer] Neemt hy 't op staandevoet en zonder omzien aan:Ga naar voetnoot600 Batavia en hy vereênd zullen niet vraagen Of dit aan Agons hart genoegd, of kan mishaagen.Ga naar voetnoot602 Ik spreek niet van my selv', maar 'k weet welk ongeval,Ga naar voetnoot603 Aan Abdul, en daar na my ook gebeuren zal. 605[regelnummer] Want Hassan meester hier, zal in 't kort doen berouwen Al wie op Abduls gunst gesteld heefd syn betrouwen! En Abdul's lot, om dat hy d' eerstgeboren is,Ga naar voetnoot607 Zal zyn, op 't allerminst; eeuwig' gevangenis!Ga naar voetnoot608
[pagina 90]
Abdul Hassan hier meester zijn! ik van Hassan afhangen! 610[regelnummer] En na syn willekeur, of vry zyn, of gevangen! Zo iemand hier myn recht van eerstgeboort' verkort, Wie weet welk bloed myn hand, en Cris, nog heeden stort!Ga naar voetnoot612 Hassan hier meester zyn! gy doet myn ogen open, Ik heb twee prikkelen om myn behoud te kopen,Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] De Heersch-zucht, die toelaat dat men de Wetten schend, En de Noodzaaklykheid, die geene Wetten kend!	voetnoot318 vernomen: geïnformeerd, gevraagd voetnoot319 na dus ... voldaan: nadat ik zo de voornaamste zorg van mijn hart had tevreden gesteld (nl. door het verkregen goede nieuws omtrent Fathema) voetnoot320 De kommapunt aan het einde van de regel heeft de waarde van onze dubbelpunt. voetnoot321 in: bij voetnoot324 De overhandiging van de stadssleutels gold als een symbool van overgave en onderwerping. voetnoot326 toekomende: toekomstige voetnoot327 by: door voetnoot328 Geëerbied slaat op gezag, gevolgd op wet. de wet volgen: handelen naar de wet. voetnoot329 wet(ten) wordt herhaaldelijk gebruikt in de betekenis gezag. De bedoeling is: En ik, die door mijn liefde voor u reeds zo lang uw dienaar (onderdaan) ben... voetnoot331 Met haar: evenals zij voetnoot332 En voor nu en altijd mij overgeven aan wat gij over mij beschikt. Letterlijk: En voor nu en altijd mijn lot aflezen in uw oog, uw blik. voetnoot339 staan: dingen voetnoot342 de eerst': als eerste voetnoot344 al: zoal, allemaal op: over voetnoot345 't geen ... ontvangen: waarvóór wij zullen trouwen voetnoot346 Men doet het best, achter deze regel een vraagteken te lezen i.p.v. een komma. De regels tot en met 354 zijn dan de opsomming waarnaar Zie daar in vs. 355 terugwijst. voetnoot348 't rystveld van het Oost: Makassar was een centrum van rijstcultuur. voetnoot351 wanneer: toen voetnoot352 kunst: geneeskunst onnut: nutteloos voetnoot357 zig onderwinden: het wagen voetnoot359 syn' slaat op Agon, zoals ook in vs. 358. voetnoot363 gekooren tot haar wraak: gekozen om haar te wreken voetnoot367-368 De komma in dit vers zal wel gebruikt zijn om verwarring met Oost-Batavia te voorkomen. voetnoot374 bereid: voorbereid voetnoot375 dacht: van plan was voetnoot378 verdweenen: d.w.z. in het geheim enige tijd afwezig geweest voetnoot380 syn Land en God verzaakt: Ook de historische Steenwijk, Hendrik Cardeel, uit Steenwijk afkomstig, uit Batavia gevlucht, was tot de Islam overgegaan; hij droeg de titel Pangeran Wiraguna. Zie de Inleiding. voetnoot382 in schyn accentueren. voetnoot383 gezien: (wij zouden zeggen:) zien voetnoot389 Fathema wil kennelijk vragen: ‘Waarom Agon niet gewaarschuwd?’ voetnoot391 Agons hart zo zwak is: Agon zo'n zwak heeft voetnoot392 onnodig: nutteloos gissing toon: met gissingen aan boord kom voetnoot393 nieuw Verbond: nieuw omdat er reeds sedert 1655 een verdrag tussen Ageng en de Compagnie bestond, verlenging van een overeenkomst van 1645. Zie de Inleiding. geheel: definitief voetnoot395-396 de voorwaarden zyn is in de tweede druk verbeterd in 't een voorwaarde is; waarschouwen met de slag: tegelijk met de waarschuwing (dat men gaat aanvallen) ook reeds de eerste slag toebrengen. Of: Geen andere waarschuwing zal doen toekomen dan de aanval zelf. Wij zouden i.p.v. een kommapunt achter vs. 396 een komma plaatsen. voetnoot398 syn weezen niet te stooren: hem onberoerd te laten voetnoot399 wyl: aangezien 't goud ... geheimenis: men voor goud elk geheim te weten kan komen voetnoot400 dat Volk: de Nederlanders voetnoot403 nood: noodzaak voetnoot404 Rheê: rede, ligplaats voor schepen; toe takelen: optakelen, optuigen voetnoot409-410 de reeden ... vertonen: waarom hij zich verontschuldigt, niet hier aan het hof te kunnen komen. De woorden alhier op 't Hof dienen met nadruk gezegd te worden. voetnoot414 ontbinden: vrijmaken, de geheimhouding verbreken voetnoot415 in 't kort: binnenkort voetnoot416 eerbiên: eerbiedigen voetnoot417 befnuyken: ten onder brengen voetnoot419 latende ter zy: nalatende, afziende van voetnoot422 Waar voor: waartegen voetnoot423 En dat Natuur als een tegengift in onze handen geeft voetnoot425 dien weg: nl. van omkoperij voetnoot427-428 Iedereen zou vrij geweest zijn, als men het goud goed gebruikt had. De prijs die men dan voor de vrijheid had moeten betalen, zou lager geweest zijn dan die welke men nu moet betalen om slaaf te zijn. voetnoot433 ongelyk van 't Lot: onrecht, door het lot u aangedaan voetnoot434 't toekomende: de toekomst voetnoot439 myne hand: een huwelijk met mij voetnoot441 Fathema's zachte zeeden: Fathema met haar zachtmoedig karakter voetnoot443 ongeval: rampspoed voetnoot445 De kommapunt aan het einde van de regel heeft de betekenis van onze komma. voetnoot451 Dat is de belangrijkste voorwaarde die ik stel aan degene die ik mijn liefde schenk. voetnoot452 min: minder voetnoot454 Slaat ... voor: stelt ... voor voetnoot457 Daar: waardoor voetnoot459 Koom aan: Welnu prys: waarde voetnoot461 met God syn Propheet: God en Mohammed tezamen voetnoot466 haar: hun (nl. der Hollanders) voetnoot469 verbrand is een volt. deelw. voetnoot470 verwoest moet op Casteel betrokken worden en niet op Batavia. voetnoot473 Indiëns Raên: de leden van de Raad van Indië voetnoot474 dus: aldus voetnoot475 geef my ... hand: laat mij dan kiezen met u te trouwen voetnoot480 zagter: vreedzamer voetnoot484 is bedagt om: denkt aan, is uit op voetnoot488 't onmoogelyk: het onmogelijke voorslaan: voorstellen De bedoeling van vs. 487-488 is: Ik vrees, dat een huwelijk met Hassan u beter aanstaat, anders zoudt gij mij niet iets onmogelijks vragen. voetnoot489 in myn hart: nl. als zijn medeminnaar voetnoot490 nog nu, nog nooyt: noch nu, noch ooit voetnoot492 in 't zeeker ... voorzien: van te voren niet zeker van uw antwoord was geweest voetnoot494 moed: fierheid voetnoot495 uw haast rouwd: gij spoedig berouw zult hebben van voetnoot500 erf: erfdeel voetnoot503 haar recht: haar wettige aanspraken (nl. op Makassar) voetnoot499-504 Denk voor een juist begrip van deze regels achter vs. 502 een punt i.p.v. een komma en vóór vs. 503 Neen. De functie van de komma's achter hoofd en my (vs. 502) is het gedeelte dat er tussen staat te beklemtonen. voetnoot508 aan ... staan: van ... afhangen voetnoot509 wetten: zie de aant. bij vs. 329 voetnoot513 welk' moet: wat kan voetnoot514 De komma achter verradery zal wel ter accentuering van dit woord bedoeld zijn. voetnoot516 vertrouwd aan: toevertrouwd aan, verlaten op voetnoot520 loomheid: traagheid voetnoot525 meerder: extra voetnoot527 houd: voordoet voetnoot529 hoe legd: hoe is het gelegen met, hoe staat het met voetnoot532 voor uw meer gezind: meer u dan Hassan genegen voetnoot533-534 Men haat de dapperheid die hij heeft betoond bij het overwinnen van de opstandelingen (zie vs. 289 e.v.) en die door laffe vluchtelingen nog sterk wordt overdreven. (In haat zit de gevoelswaarde van: heeft geen enkele waardering voor.) voetnoot537 Zie de aant. bij vs. 107 voetnoot542 een: één; vergelijk vs. 551-552 en ook vs. 1019-1020. voetnoot547 merklyk: merkbaar, (hier:) sterk voetnoot553 En om te voorkomen dat die bevelen hier veracht worden voetnoot555 St. Martin: ‘Isaäc, Baron de St. Martin, Fransch Edelman uyt Bearn, in een lage qualiteit na Indien gegaan, wierd door syne uytmuntende verdiensten, Opperhoofd van de Nederlandsche Krygsmagt aldaar, en stierf Ordinaris Raad van Indien in 't jaar 1696.’ (Noot van de auteur in de Ophelderingen op Agon bij de 2de druk) hart: karakter voetnoot557 bezorgen: verkrijgen voetnoot560 De bedoeling van de komma achter En zal wel zijn zo het moog'lyk is te beklemtonen. Wij zouden in dat geval ook achter is een komma plaatsen. voetnoot562 iever: ijver dus: zodanig voetnoot563 dees' kust: Bantam voetnoot565 De volgende verzen bevatten een verklaring van deze regel. Wij zouden dus achter dit vers een dubbelpunt zetten. voetnoot567 werd: wordt voetnoot570 dekken voor het oog: verbergen kan peinsen: van plan mag zijn voetnoot571 uw vergd: van u eist voetnoot572 uw wetten ondergaan: onder uw gezag staan. Zie de aant. bij vs. 329. voetnoot575 Sulthân: Deze titulatuur is een vleierij van Steenwijk. voetnoot577 zig ... vertrouwen: zich veilig zal weten voetnoot579 aan uw gebied: onder uw bevel voetnoot582 lichtlyk: met gemak voetnoot585 uw geest kan stooren: uw gemoedsrust kan verstoren, u tegenstaat voetnoot586 verlooren: vergeefs geweest voetnoot591 gereed: bereid voetnoot592 Te handelen in strijd met de natuurlijke neigingen (die hier minachtend vooroordelen worden genoemd.) voetnoot595 moed: trots voetnoot596 gemeen: volk voetnoot597 Zie de aant. bij vs. 45-48. voetnoot598 nog nu, nog nooyt: zie de aant. bij vs. 490. voetnoot600 zonder omzien: zonder nadere overweging voetnoot602 genoegd: genoegen doet voetnoot603 ongeval: ramp voetnoot607 De tweede druk heeft beter: En 't noodlot van de Soon, die eerstgebooren is voetnoot608 De kommapunt achter allerminst zal wel bedoeld zijn om het voorafgaande sterk te beklemtonen. voetnoot612 Prospectief aspect: toespeling op wat later inderdaad gebeurt. Cris: kris, Javaanse dolk voetnoot614 Wij zouden aan het eind van deze regel een dubbelpunt gebruiken.

Vorige Volgende

Agon, sulthan van Bantam

Tweede bedryf

Eerste toneel

Tweede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vyfde toneel

Sesde toneel

Over het gehele werk

landen