Agon, sulthan van Bantam

(1979)–Onno Zwier van Haren– rechtenstatus



[pagina 61]
Agon, Sulthan van Bantam. Eerste bedryf
Eerste Toneel Agon IK ga dan eindelyk een stille rust genieten, Myn dagen zullen nu in vreed' en vryheid vlieten! De zorgen die den Throon omringen van rondsom, Welk' ieder dageraad en dachlicht brengd weêrom, 5[regelnummer] Die zullen nu voortaan by my geen plaats meer vinden, En niet meer myne geest aan moeit' en arbeid binden! Fortuin, welk's magt ik heb zoo menigmaal beproefd,Ga naar voetnoot7 Die my zomtyds verblyd, en zomtyds hebt bedroefd, Die in myn jeugd op my ten bittersten verbolgen, 10[regelnummer] My nu schynd zedert lang standvastiglyk te volgen, 'k Ga buiten uw bereik; 'k wil dat het lotgeval,Ga naar voetnoot11 Op myne levensloop geen kracht meer hebben zal!Ga naar voetnoot12 O Schepper van 't Heelal, meester van dood en leven, Die ons door Mahomet uw wetten hebt gegeven, 15[regelnummer] Die Agon uit het Stof hebt op den Throon gebragtGa naar voetnoot15 Aan wien hy schuldig is syn glory en syn magt,Ga naar voetnoot16 Ontvang zyn dankbaar hart! Oneindig Opperwezen Gy hebt ten allen tyd' in syne ziel geleezen, Gy hebt altyd gezien syn' liefde voor de Deugd, 20[regelnummer] En in de tegenspoed, en midden in de vreugd!
[pagina 62]
Geev' in syn' ouderdom, geev' in de korte jaaren, Die uw Besluit, misschien, hem nog op Aard' zal spaaren, Dat hy in eenzaamheid een stille rust geniet', En eendracht in syn Huis, en by syn Soonen ziet!Ga naar voetnoot21-24
Tweede toneel Agon. Sinan. sinan 25[regelnummer] Uw wil is door myn mond verkondigd aan de Grooten, En uw last is gebragt aan d' eerste Hof genooten:Ga naar voetnoot26 Een ieder zal hier zyn, gelyk vereischd syn plicht, Op de bestemde tyd, en 't uur daar toe gericht.Ga naar voetnoot28 Schoon deze dag reeds lang voor Bantam was te wagten,Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Wyl gy zoo menigmaal geuit had uw gedagten,Ga naar voetnoot30 Heeft elk van haar niet min getoond de droeve smart,Ga naar voetnoot31 Die 't komen van dees' dag, verspreid in ieders hart. agon Die smart, hoe groot die zy, zal niet veel langer duuren, Als tot dat morgen 't licht beschyne Bantams muuren: 35[regelnummer] Een oude Vorst verdwynd, gelyk de Maan, voor 't oog, Wanneer de jonge Vorst klimd, als de Son, om hoog. sinan Sy wagten zekerlyk een Heer van uwe handen Die ook, gelyk als gy de Vader deezer Landen,
[pagina 63]
Haar welvaard houden zal voor syne grootste zorg,Ga naar voetnoot37-39 40[regelnummer] d' Opvoeding van uw' Soons is hier voor haare borg: Maar zoo ik uit haar naam de waarheid u mag zeggen, En 't geen hier ieder denkt vrymoedig openleggen,Ga naar voetnoot42 Hoe veel men van uw Soons, met reden, ook verwagt, De onderdaan verlangd te blyven in uw magt;Ga naar voetnoot44 45[regelnummer] Te meer dewyl men ziet Natuur u mildlyk geeven De aangename vrugt van een gematigd leeven,Ga naar voetnoot46 En dat de ouderdom, die elk met reeden vreest, Niets afneemd van de kragt en vlugheid van uw geest.Ga naar voetnoot45-48 agon Sy hebben niet gezien myn slaapelooze nachten 50[regelnummer] Terwyl sy die in rust, en stille vreê, doorbrachten, Sy hebben, zoo als ik, den arbeid niet gevoeld,Ga naar voetnoot51 Die by der Vorsten Throon, en om haar slaap-plaats woeld!Ga naar voetnoot52 sinan Sy weeten dat d' eerbied aan hen belet te vragen 't Geheim 't geen hare Vorst kan in syn boezem dragen. agon 55[regelnummer] Myn gunst voor u, Sinan, heeft my nog nooyt berouwd, En 'k weet dat myn geheim is by u wel vertrouwd:Ga naar voetnoot56 Lees dan in Agons ziel, die zal aan u vertonen Wat bittre zorg hem geeft de tweedracht van syn' Sonen. Ik heb dit Ryk gehaald als uit een donkre nacht 60[regelnummer] En Bantams roem en magt ten hoogsten top gebracht; Maar met welk glans myn naam dit Ryk nu doê verschynen, Ik zie, door hun tweedragt, die macht in 't kort verdwynen.Ga naar voetnoot62
[pagina 64]
Batavia heeft lang 't oog op Bantam gehad, En dingd reeds na de naam van Java's eerste Stad:Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] En 'k zie de Hollanders met ongeduld verwagten, Dat een van myn twee Soons te hulp roep' hare kragten.Ga naar voetnoot66 Sy zoeken, zedert lang, een middel, om 't bestier Gelyk in 't verdrê Oost, zoo ook te krygen hier: Schoon haare heerschzugt twist verwekt in alle Landen,Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Haar Staatkund' zoekt voor al 't Gebied van Java's stranden.Ga naar voetnoot69-70 Ga naar voetnoot70 De koud' Europeaan, schoon hy syn Land verlaat, Bewaard syn koelheid nog in dit verzengd Climaat, Haar ziel door heete drift, als d' onze niet omvangen,Ga naar voetnoot73 Verliesd nooit uit het oog hun wezendlyk belangen, 75[regelnummer] Haar grootheid is gegrond op d' Indiens tweedracht, En ons hartstogten zyn de oorsprong van haar macht. Het is om deeze reên, dat ik heb voorgenomen,Ga naar voetnoot77 Om zoo ik kan die ramp aan Bantam voor te komen:Ga naar voetnoot78 Ik weet wat na myn dood alhier te vreezen staat, 80[regelnummer] Zoo ik niet voor die tyd voorkomen kan dat kwaadt; En 'k denk, (ik hoop ten minst) dat zoo ik by myn leeven, Aan ieder van myn Soons een Scepter heb gegeeven, Dat elk zyn heerschzugt ziet voldaan eer hy 't verwagt,Ga naar voetnoot83 Ik tusschen hen wegneem all' oorzaak van tweedracht; 85[regelnummer] En dat, zoo 'er in 't eerst, eenig verschil mocht rysen,Ga naar voetnoot85 Natuur hen zal na my, en niet na Holland, wysen.Ga naar voetnoot86
[pagina 65]
sinan Maar wyl uw voorzorg vreesd der Nederlanders macht,Ga naar voetnoot87 Waarom niet liever zaam gehouden Bantams kracht? Tartassa's Ryk, geheel gekomen in uw handen, 90[regelnummer] Vermeerderd nog de sterkt' en rykdom van uw Landen, Laat een van uwe Soons alleen hier Koning zyn, Of wel dat d' Oppermacht in alle beyd' verschyn.Ga naar voetnoot92 agon Myn hart verbied het eerst: het tweed' kan hier niet wesen, En zou het allermeest voor Bantam zyn te vreesen: 95[regelnummer] Wat maatregels ik neem, welk paalen ik ook set,Ga naar voetnoot95 D' een zal van d' ander nooyt ontvangen eenig wet.Ga naar voetnoot96 Die hier geen slaav' wil zyn moet om den scepter stryden, En d' Oppermacht in 't Oost kan geen verdeeling lyden.Ga naar voetnoot98 'k Heb in Abdul bespeurd veel meer heerschzugtigheid, 100[regelnummer] En Bantams ryke strand daarom voor hem bereid:Ga naar voetnoot100 Tartassa's minder Ryk zal aan den ander komenGa naar voetnoot101 Zonder dat ik van hem misnoegen heb te schromen; Ik weet dat Hassan is te vreeden met dat Land, Mits dat ik by zyn deel ook voeg Fathema's hand: 105[regelnummer] Haar Vader is wel eer, beroofd van syne Ryken, By my, syn boesemvriend tot Bantam komen wyken.Ga naar voetnoot106 Ik heb myn stervend Vriend beloofd dat myne SoonGa naar voetnoot107 Fathema plaatzen zou met hem op Agon's Throon. En 'k zie nu met vermaak, dat deese teed're banden,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Niet zullen zyn de vrucht van eenig menschen handen,
[pagina 66]
Maar dat de Liefd' alleen sterker als myne machtGa naar voetnoot111 Haar Vaders wensch, en myn beloften, heeft volbracht. Sinan, 't is tyd dat gy ook kiest tusschen myn Soonen Aan wien van bey' gy wilt die zelve trouwe tonenGa naar voetnoot114 115[regelnummer] Die in uw hart altoos voor haare Vader blonk, En u, uw Meestersgunst en syn vertrouwen schonk.Ga naar voetnoot116 sinan Ik heb voor alle gunst van haar en u te vraagenGa naar voetnoot117 Dat ik mag in uw rust verslyten myne daagen:Ga naar voetnoot118 Ik vraag nog ik verwagt op Aard' geen andre vreugdGa naar voetnoot119 120[regelnummer] Als die ik scheppen zal uit 't voorbeeld van uw deugd. agon De eenzaamheid is niet gemaakt voor jonge lieden. Hy die de stilheid zoekt, en arbeid wil ontvlieden, Moet voelen zyne kracht door jaaren uitgeput, Of door een zwak gestel aan 't menschdom zyn onnut, 125[regelnummer] Dan alleen mag men zig ontrekken aan de menschen,Ga naar voetnoot125 En zig vernoegen met voor 't Vaderland te wenschen;Ga naar voetnoot126 Maar zo lang lighaams kracht gepaard is met verstand. Zyn beide, kracht en geest, aan 't Vaderland verpand. 'k Sta uw toe om met my te blyven d' eerste daagenGa naar voetnoot129 130[regelnummer] Gy zult het allerlaatst uit myn dienst zyn ontslaagen; Maar welk van myne Soons uw vrye keur ook diend,Ga naar voetnoot131 'k Heb hen te lief om haar t' onthouden zulk een vriend.

[pagina 67]
Derde toneel Agon. Fathema. Camoeni. agon FAthema, 'k had gewenscht, voor 't einde van myn dagen, Aan uw Maccassars Kroon en Scepter te zien dragen,Ga naar voetnoot133-134 135[regelnummer] Dat Indien door tweedracht in Hollands macht geraakt,Ga naar voetnoot135 Door 't misbruik van die macht zou wakker zyn gemaakt;Ga naar voetnoot135-136 Dat ieder Vorst in 't Oost verzaam'lende syn krachten,Ga naar voetnoot137 Maccassar ons zou zien met zaamgevoegde machten, De wettig' erfgenaam herstellen op den Throon, 140[regelnummer] En in het Westens bloed, uitwisschen 't Oostens hoon!Ga naar voetnoot137-140 Maar 't Noodlot, welkers wet niemand kan wederstreeven, Heeft my tot deezer uur dien troost niet willen geeven:Ga naar voetnoot142 Ontvang van myne hand, 't geen myn hand geeven kan, Ontvang Tartassa's Kroon en myn Soon voor uw man!Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Ik zal Fathema dus myn Dogter mogen noemen,Ga naar voetnoot145 En wie in 't Oost zal op deugdzamer Dogter roemen! fathema Sulthan, wanneer het Lot, voor myn Geslacht zo wreed, Maccassar's bloeijend Ryk voor Holland wyken deed, Wanneer Samboepo's Strand 't Maleysche Bloed zag vlieten,Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] En Rovers uit het West dat Edel Bloed vergieten,
[pagina 68]
Dat hare woeste hand verdreef den wettig Heer,Ga naar voetnoot151 Bleef aan myn Vader nog syn Dogter, en syn' Eer. Hy bragt die beide hier: Gy zyt in 't gansche Oosten De enigst' die een Vorst kund helpen of vertroosten, 155[regelnummer] De enigste nog groot, de enigste nog vry, De and're zyn gekeet' in Hollands slaverny';Ga naar voetnoot156 En elk van haar moet in syn Ryk de wet gehengen,Ga naar voetnoot157 Die hem een Indisch Raad, of Opper-Coopliên, brengen.Ga naar voetnoot158 Myn Vader vond alhier, door uw grootmoedigheid, 160[regelnummer] Een schuilplaats in syn lot voor hem, en my, bereid: Maar schoon Agon alhier hem diende tot behoeder, Syn hart kon niet doorstaan 't verlies van myne Moeder, En midden in uw gunst, verloor hy in 't verdrietGa naar voetnoot163 Syn leven, en de hoop van 't Maccassaarsch Gebied!Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Hy Stierf, hy liet my Wees: vergeef indien myn traanen Zig tegen myne wil, een weg in d' oogen banen, Zoo een gedeelte spruit uit syn gedagteniss'Ga naar voetnoot167 Het ander vloeit voor u, en uit erkentenis. Myn hart altyd bevreesd de dankbaarheid te krenken, 170[regelnummer] Kan zonder aandoên nooyt aan uw weldaden denken;Ga naar voetnoot170 Sy ryzen dag aan dag, sy klimmen boven maat,Ga naar voetnoot171 Gy geeft nu, 't geen by my ver boven Kroonen gaat.Ga naar voetnoot172 't Zal my geoorlooft zyn, wanneer ik tot u nader, Wanneer ik u begroet, om u te noemen, Vader!Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] 'k Vind weêr die teedre naam, die my de dood benam Kort na ik moederloos in Bantam's wallen kwam!Ga naar voetnoot176
[pagina 69]
agon Ik weet wel dat uw hart en groot' hoedanigheeden Zyn even boven prys als uw' bevalligheeden,Ga naar voetnoot178 Maar zoo Fathema's hand 't loon van de Liefde is, 180[regelnummer] Hoop ik dat Hassans hart is van haar hand gewis.Ga naar voetnoot179-180 fathema 'k Ontvang Hassan, op hoop van hem aan u te toonen. Syn hoofd en 't myn' vercierd met all' Celebes Kroonen.Ga naar voetnoot181-182 Ga naar voetnoot182 Wanneer syn dapprê hand bestierd door uwe raadGa naar voetnoot183 Bevryden zal van 't juk den Maccassaarschen Staat, 185[regelnummer] En de roofzugtig' hoop van Westers Vreemdelingen Te rug na Java's strand, of na Holland, zal dwingen.Ga naar voetnoot184-186 Zo maar haar' moed en macht niet groeyd van dag tot dag, Indien Gy nog volhard t' afleggen uw gezag:Ga naar voetnoot188 Wat Mogendheid in 't Oost zal voor haar zyn te vreesen?Ga naar voetnoot189 190[regelnummer] Zo ras Agon in 't Oost zal geen Monarch meer weesen? agon Fathema myne rêen zyn van het grootst gewicht, En voor 't gemeene nut van Indien ingericht:Ga naar voetnoot192 Maar boven al voor 't best van beide myne Soonen, Zo ik de Eendracht hier kan, zamen met haar, kroonen,Ga naar voetnoot194 195[regelnummer] Zo ik, gelyk ik hoop, daar door de Tweedracht ban,
[pagina 70]
En wegneem 't geen daar toe aanleiding geeven kan, Zo elk van haar, syn Ryk in Vreê zoekt te doen bloeyen En tot de zelve macht, als voortyds te doen groeyen,Ga naar voetnoot198 Eer dat d' Europeaan met woon in Indien bleef,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] En 't Westerse Moesson syn Vloot na Java dreef.Ga naar voetnoot200 't Belang van myne Soons, en dat van uwe Ryken, Is, om een korte poos voor 't Lot en tyd te wyken,Ga naar voetnoot202 Tot dat Batavia selv' in haar' schoot verdeeld, Verwyfd door 't heet Climaat; en dronken in de Weeld',Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] De driften van het Oost in 't Hollands hart voeld zweven, En 't Oost in dartelheid en lafheid overstreeven:Ga naar voetnoot206 Dan is het tyd voor wraak; tot daar toe is de rustGa naar voetnoot207 Het eenigst', dat nog kan behouden deze Kust.Ga naar voetnoot208 fathema Na zo veel hoon en smaad als myn Huis moest gehengen,Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] Is 't hard de tyd voor wraak nog zo verr' te zien lengen,Ga naar voetnoot210 En dat gehaate Volk zo lang te moeten zien In 't bezit van myn Erf, en in myn Ryk gebiên.Ga naar voetnoot212 agon Myn afkeer voor dat Volk kan uw haat eevenaaren! Maar de Voorzigtigheid, de vrucht van hoge jaaren,
[pagina 71]
215[regelnummer] Leerd my, dat men vooral moet kennen 's Vyands macht Wanneer men tegen hem wil toetzen syne kracht.Ga naar voetnoot216 Die macht der Hollanders, nu zo voor ons te vreesen, Heb ik voorheen gekend in hand der Portugeesen;Ga naar voetnoot218 Maar Portugal, 't geen 't eerst, door Gama's heldenmoed,Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Ons Zeën heeft geverfd met Indiens eigen bloed, 't Geen langs een nieuwen weg na ons bestond te zeylen,Ga naar voetnoot221 En 't Mallabaarsche strand met Lisbons dieplood peylen,Ga naar voetnoot222 Heeft in het derd' geslacht syn kinderen gezien Voor 't zwaard van Nederland, en Indien's wraake vliên.Ga naar voetnoot223-224 225[regelnummer] Maar Indien, meer bedagt om zig van haar te wreeken,Ga naar voetnoot225 Als door Europa's twist, Europa's macht te breeken,Ga naar voetnoot226 In plaats van weder vry te worden, als wel eer, Heeft voor prys van syn bloed gekogt een nieuwen Heer.Ga naar voetnoot228 Batavia ziet nu reeds groeijen in haar wallen,Ga naar voetnoot229 230[regelnummer] Een derd' geslacht, 't geen ook voorzeeker staat te vallen,Ga naar voetnoot230 Zo ras wêer uit het West een nieuw gebroedzel koomt,Ga naar voetnoot231 Het geen nog Portugals nog Hollands waap'nen schroomt. Gy kund met klein geduld dit binnen kort verbeiden;Ga naar voetnoot233 Hoe verr' Natuur ons heeft van hare kust gescheiden 235[regelnummer] Haar gierigheid zoekt geld, waar ook Natuur 't verhool,Ga naar voetnoot235 Van daar de Son verschroeyd, tot in 't ys van de Pool.Ga naar voetnoot236

[pagina 72]
Vierde toneel Agon. Fathema. Camoeni. Sinan. sinan DE beide Princen zyn reeds op het Hof gekomen,Ga naar voetnoot237 En hebben na uw' wil en welbehaag vernomen.Ga naar voetnoot238 Sy schynen van malkâer te myden het gesprek,Ga naar voetnoot239 240[regelnummer] En wachten uw bevel, ieder in een vertrek. agon, aan Fathema Myn voorneem' is om nu aan elk van haar te zeggen Het deel van 't Ryk 't geen ik aan hem meen toe te leggen:Ga naar voetnoot242 Voldoen, zo veel ik kan, Abduls eergierigheid, En vullen Hassans hart met vreugd' en vrolykheid.Ga naar voetnoot243-244
Vyfde toneel Fathema. Camoeni. fathema 245[regelnummer] CAmoeni, myn geluk gaat all' geluk te boven! Gy, die zo langen tyd verkeerd hebt aan de Hoven, Waar hebt gy ooyt gezien een eenige Vorstin,Ga naar voetnoot247 Die koos haar Echtgenoot, of trouwde na haar zin? Slachtoffer van haar plicht, en van de Staatsbelangen, 250[regelnummer] Vorstin alleen in naam, midden in pracht gevangen,Ga naar voetnoot250 Gezonden zonder Liefd', aan dien haar weinig agt, Verzuimd van ieder een, vervreemd aan haar Geslacht,Ga naar voetnoot252
[pagina 73]
Veragtende haar man, verboôn iemand te minnen, Benydende het lot dikwyls van haar Slavinnen; 255[regelnummer] In koude Staatlykheid verloopt haar' levenstyd!Ga naar voetnoot255 Zie daar het droevig lot 't geen uw Princes vermyd!Ga naar voetnoot256 camoeni Ik zie met zeer veel vreugd, na zo veel ongelukken, Voor welk' Maccassers Huis, en uw jeugd moesten bukken,Ga naar voetnoot258 Dat 's Hemels zagter gunst bestralende uw hoofd,Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Een Kroon ten minsten geeft, voor die uw zyn ontroofd.Ga naar voetnoot260 'k Wensch dat de Kroonen die wel eer uw wieg vercierden, En, door 't lot van een dag den prooy des Vyands wierden,Ga naar voetnoot262 In 't kort door uw Gemaal gebragt in uwe hand,Ga naar voetnoot263 Vergroten 't nieuwe Ryk op Java's Wester kant!Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] Dat ik de blyde dag, de dag haast zal beleven,Ga naar voetnoot265 Wanneer 'k Hassan en u zal zien de wetten geeven Van daar Celebes strand na 't koude Zuyden ziet,Ga naar voetnoot267 Tot daar de zee het scheyd van 't Ternataansch Gebied!Ga naar voetnoot268 Dat ik met u de Wraak die Kust mag zien betreedenGa naar voetnoot269 270[regelnummer] En straffen 't Hollandsch Volk van haar onmenschlykheden, Als haar Barbaarsche Vloot vervuld met Rovers, kwam,Ga naar voetnoot271 En 't donderend metaal uw Moeder 't licht benam; Sonder dat schand' of eer, die moorders kon beletten,Ga naar voetnoot273 Haar zeegeteekenen met Vrouwe bloed te smetten! 275[regelnummer] Maar 'k vergeet dat dees' dag aan Liefd' is toegewyd, En dus 't geheug' van haat moet heeden zyn gemyd.Ga naar voetnoot276
[pagina 74]
fathema Neen Camoeni, myn haat gaat nimmer uit myn zinnen,Ga naar voetnoot277 Myn hart weet even sterk te haaten als te minnen: En 't Lot, om te doen zien hoe veel 't op my vermag,Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Voldoed aan myne haat en Liefd' op eene dag! Ik min in Hassan, moed, en eer, en zuiv're zeedenGa naar voetnoot281 De gaven van syn geest, syn ziel's hoedanigheden; Ons' harten zijn verêend reeds van ons eerste jeugd, En d' agting is weerzyds vermeerderd door de deugd: 285[regelnummer] Maar 'k min in Hassan ook syn haat voor die Tirannen, Die my, en hem, wel haast uit Indiën zouden bannen, Zo haar kwaadwilligheid geen hinderpaal bereid In Agons wysheid vond, en Hassans dapperheid. Batavia heeft wêer Tartassa's muitelingen, 290[regelnummer] Door Hassan's zwaard verstrooyd, tot hunne plicht zien dwingen, En 't dempen van een vuur, met reden zo gevreesd,Ga naar voetnoot291 Is voor myn Minnaars hand 't werk van een maand geweest!Ga naar voetnoot289-292 Camoeni, 'k zie syn roem verspreid aan alle zyden En Java vol van hoop dat hy haar zal bevryden! 295[regelnummer] 'k Weet dat Batavia in ongerustheid leeft, En dat op Hassan's naam de Raad van Indiën beeft.Ga naar voetnoot296 camoeni Maar wyl de Sulthan dus uitdeeld syn beide Kroonen,Ga naar voetnoot297 En geeft een magtig Ryk aan ieder van syn' Soonen, Is men wel zeeker hier dat Abdul zonder smart 300[regelnummer] Ziet in syn Broeders deel Fathema's hand en hart? Te zamen opgevoed in 't groeijen van uw JarenGa naar voetnoot301 Heb ik altyd gemeend dat beid' uw Minnaars waren.
[pagina 75]
fathema De Liefde is geen drift die ooyt in Abdul viel,Ga naar voetnoot303 De Heersch-zucht straalt alleen maar door in syne ziel. camoeni 305[regelnummer] Maar schoon Fathema's Ryk nu niet is in haar' handen, Sy brengd ten huwelyk haar rechten op die Landen:Ga naar voetnoot305-306 Europa's Staatkund' zal niet gaarn zien te zaam Maccassars Erfgenaam, en Hassans groote naam; De Raad van Indiën schynd voor Abdul sterk te wezen 310[regelnummer] Wie weet van haar Besluit wat gy nog hebt te vreezen,Ga naar voetnoot310 Batavia misschien... fathema 'k veragt haar Raad's gebied En vrees met Hassans hand geheel Europa niet.	voetnoot7 beproefd: ondervonden voetnoot11 'k Ga buiten uw bereik: ik onttrek mij aan uw bereik (nl. door troonafstand) lotgeval: (wisselvalligheid der) fortuin voetnoot12 kracht: invloed voetnoot15 Zie Voorbericht, regel 4-7. voetnoot16 schuldig is: verschuldigd is, te danken heeft voetnoot21-24 Prospectief aspect: Agon zinspeelt hier op de tweedracht tussen zijn zoons, die zijn levensavond zou kunnen verdonkeren. Van Haren werkt veel met het prospectief aspect; zie ook vs. 612, 848, 922 en 1232. voetnoot26 d'eerste Hof genooten: de voornaamste hofdignitarissen voetnoot28 gericht: bepaald voetnoot29 Schoon: ofschoon. De concessieve zin die met dit voegwoord begint, komt veel voor. voetnoot30 Wyl: aangezien, omdat gedagten: (hier:) voornemens voetnoot31 haar: hen (hun); aldus en ook als possessivum wordt het voortdurend gebruikt. niet min: desniettemin voetnoot37-39 Zij rekenen er beslist op, dat gij hun een vorst zult geven die, evenals gij gedaan hebt, over deze landen als een vader regeren zal en hun welzijn zal beschouwen als het voorwerp van zijn grootste zorg. voetnoot42 openleggen: openlijk uitspreken voetnoot44 in uw magt: onder uw bestuur voetnoot46 gematigd leeven: leven van matigheid voetnoot45-48 Van Haren verbindt herhaaldelijk een zinsdeel en een bijzin nevenschikkend; zo hier vs. 46 (object) en vs. 47-48 (objectszin), beide afhankelijk van vs. 45. Regels 47-48 zijn een precisering van vs. 46. voetnoot51 arbeid: moeite, pijnlijke inspanning voetnoot52 haar: nl. der vorsten voetnoot56 wel: goed; zo ook meermalen in het vervolg voetnoot62 in 't kort: binnen korte tijd voetnoot64 na: naar; aldus ook in het vervolg voetnoot66 kragten: (hier en elders:) legers voetnoot69 heerschzugt: lust tot regeren. Het woord heeft nog niet de huidige pejoratieve betekenis, wat duidelijk blijkt uit regel 83, waar het ook op Hassan wordt betrokken. voetnoot69-70 alle en voor al accentueren. Men houde er rekening mee, dat de auteur vaak met zulke contrastaccenten werkt. voetnoot70 't Gebied van: de heerschappij over voetnoot73 heete drift: hartstocht voetnoot77 reên: reden(en). Het verkortingsteken heeft geen vaste plaats; vgl. b.v. vs. 170, 183, 191, 197. voetnoot78 aan: voor voor te komen: te voorkomen voetnoot83 Dat: zodat voetnoot85 in 't eerst: aanvankelijk verschil: onenigheid voetnoot86 Natuur: is een van de interessantste woorden uit de 18e eeuw. Het betekent niet alleen de dode en de levende natuur, maar het omvat ook de relaties en eigenschappen die inherent zijn aan het behoren tot die natuur. Hier kan deze term het best vertaald worden met de band des bloeds; ze wordt veelvuldig gebruikt in de betekenis: vader-, moeder- en kinderliefde. na ...wysen: naar mij en niet naar Holland verwijzen; bij mij, en niet bij Holland, raad (steun, bemiddeling) doen zoeken voetnoot87 uw voorzorg: gij in uw zorg voor de toekomst voetnoot92 dat ... verschyn: dat de beide zoons de heerschappij gezamenlijk voeren voetnoot95 welk paalen ik ook set: hoe ik beider bevoegdheden ook afbaken voetnoot96 van d' ander ... wet: zich nooit gebonden achten aan een wet door de ander uitgevaardigd voetnoot98 En het is onmogelijk de soevereiniteit in het Oosten (met een ander) te delen. voetnoot100 voor hem bereid: hem toegedacht voetnoot101 minder: kleiner, minder belangrijk voetnoot106 tot: te; aldus ook in het vervolg voetnoot107 myne Soon: Welke zoon is bij die belofte niet gezegd; bedoeld is de troonopvolger. De verdeling van zijn rijk geeft Agon de mogelijkheid, Fathema uit te huwelijken niet aan de kroonprins maar aan zijn tweede zoon, zonder zijn belofte te breken. Vgl. vs. 537. voetnoot109 vermaak: vreugde voetnoot111 alleen zal wel betrokken moeten worden op Liefd'. voetnoot114 zelve: zelfde voetnoot116 uw Meestersgunst: waarschijnlijk een drukfout voor uw Meesters gunst. Achter u zouden wij geen komma plaatsen. voetnoot117 voor alle gunst: als de grootste gunst voetnoot118 in uw rust: in uw ambteloosheid, d.w.z. bij u, ook na uw abdicatie voetnoot119 nog: noch. In Van Harens tijd bestond er nog geen spellingverschil tussen het bijwoord en het voegwoord. voetnoot125 ontrekken: onttrekken voetnoot126 vernoegen: tevreden stellen wenschen moet geaccentueerd worden. voetnoot129 uw: u. De datief heeft meestal de vorm met w (zo ook in vs. 134). met: bij voetnoot131 uw vrye keur: gij naar vrije keus voetnoot133-134 voor 't einde ... dragen: dat ik vóór mijn dood u de kroon en scepter van Makassar zou zien dragen voetnoot135 Terwille van de duidelijkheid zouden wij achter Indien een komma zetten. voetnoot135-136 Deze regels zijn afhankelijk van te zien in vs. 134; datzelfde geldt voor de vzn. 137-140. voetnoot137 Een voorbeeld van de absolute constructie, waarvan Van Haren nogal eens gebruik maakt. voetnoot137-140 Dat Makassar, terwijl elke vorst in het Oosten zijn legers verzamelde, ons gezamenlijk de wettige erfgename (Fathema) op de troon zou zien herstellen en de smaad, het Oosten aangedaan, zou zien uitwissen in het bloed der Westerlingen. voetnoot142 tot deezer uur: tot op dit ogenblik voetnoot144 voor: als voetnoot145 dus: aldus, op deze manier voetnoot149 Samboepo: Zie Voorbericht, regel 17. voetnoot151 Deze regel hangt als objectszin af van zag in vs. 149. Vgl. de aant. bij vs. 45-48. voetnoot156 gekeet': geketend. voetnoot157 gehengen: dulden, toestaan. voetnoot158 Indisch Raad: lid van de Raad van Indië, het hoogste bestuurscollege van de Compagnie in Indië, dat de gouverneur-generaal ter zijde stond. Opper-Coopliên: Opperkoopman was een rang bij de Compagnie. voetnoot163 midden in uw gunst: hoezeer ook omgeven door uw welwillendheid voetnoot164 van 't Maccassaarsch Gebied: weer over Makassar te regeren. voetnoot167 syn gedagteniss': de herinnering aan hem voetnoot170 aandoên: aandoening. voetnoot171 Zij nemen dagelijks toe en worden bovenmate talrijk. voetnoot172 by my ... gaat: mij veel meer waard is dan kronen. voetnoot174 De komma achter noemen heeft de betekenis van onze dubbelpunt. voetnoot176 na: nadat; zo ook in het vervolg. voetnoot178 even boven prys: evenzeer boven alle lof verheven voetnoot179-180 Liefde en Hassans accentueren. De bedoeling van vs. 180 is dus: Hoop ik, dat het Hassan is aan wie zij haar hand wil schenken. voetnoot181-182 De punten aan het einde van deze regels zullen wel drukfouten zijn; wij zouden in ieder geval komma's gebruiken. voetnoot182 all' Celebes Kroonen: Zie Voorbericht, regel 15-16. voetnoot183 bestierd ... raad: door uw raadgevingen geleid voetnoot184-186 bevryden zal (vs. 184) en zal dwingen (vs. 186) hebben hier de betekenis van bevrijd zal hebben en zal gedwongen hebben. voetnoot188 volhard ... gezag: blijft bij uw besluit tot abdicatie voetnoot189 In plaats van een vraagteken zouden wij aan het eind van deze regel een komma zetten. voetnoot192 En gericht op het algemeen belang van Indië. voetnoot194 Als ik tegelijk met hen ook de eendracht hier kan doen heersen. voetnoot198 als voortyds is een bepaling bij het eraan voorafgaande; de komma werkt dus verwarrend. voetnoot199 met woon: metterwoon voetnoot200 't Westerse Moesson: de westmoesson, een der Indische seizoenwinden, die van mei tot oktober waait. voetnoot202 tyd: tijdsomstandigheden voetnoot204 Aan het klimaat wordt hier een merkwaardige invloed toegeschreven. Wij zouden achter Climaat geen leesteken plaatsen of hoogstens een komma. voetnoot206 dartelheid: wulpsheid, loszinnigheid; overstreeven: overtreffen voetnoot207 daar: dan voetnoot208 deze Kust: deze streek, dit gebied (Bantam) voetnoot209 gehengen: dulden (enigszins met de sfeer van het noodlot) voetnoot210 zo verr' te zien lengen: zich zo ver (in de toekomst) te zien uitstrekken; zo ver in de toekomst te zien liggen voetnoot212 Deze regel is een voorbeeld van gewrongen samentrekking: te moeten zien uit de vorige regel moet ook vóór gebiên gelezen worden. Erf: erfdeel, erfelijk gebied. voetnoot216 syne slaat terug op men in hetzelfde vers voetnoot218 in hand: in handen voetnoot219 Gama: Vasco da Gama (1469-1524), Portugees zeevaarder en ontdekkingsreiziger. Door een tocht om Kaap de Goede Hoop ontdekte hij de zeeweg naar Indië: in 1498 bereikte hij Voor-Indië. Zie ook de aantekening bij vs. 1065. voetnoot221 bestond: het bestond, het waagde voetnoot222 't Mallabaarsche strand: Malabar, een smalle strook langs de westkust van India Lisbon: Lissabon, hier genoemd als hoofdstad van Portugal (pars pro toto). Vóór peylen te lezen bestond te uit de vorige regel. voetnoot223-224 heeft ... gezien ... vliên: heeft zien vluchten voetnoot225 bedagt: erop uit van: op voetnoot226 door: gebruik makend van Europa's twist: de strijd, door de Europese volken gevoerd om het bezit van Indië. voetnoot228 voor prys: tegen de prijs een nieuwen Heer: nl. de Compagnie (na Portugal) voetnoot229 groeijen: opgroeien voetnoot230 staat te vallen: zijn macht zal verliezen; zal ondergaan voetnoot231 gebroedzel: gespuis voetnoot233 dit: nl. de val der Hollanders voetnoot235 gierigheid: hebzucht, begerigheid (speciaal met betrekking tot geld); verhool: verborg voetnoot236 daar: waar; aldus ook verderop. voetnoot237 Princen betekende gewoonlijk vorsten, maar heeft hier de tegenwoordige betekenis. voetnoot238 welbehaag: believen vernomen: gevraagd, geïnformeerd voetnoot239 van ... gesprek: het te vermijden, met elkaar te spreken voetnoot242 meen toe te leggen: van plan ben toe te wijzen voetnoot243-244 Vóór voldoen en vullen te lezen om te. eergierigheid: zucht naar eer (niet pejoratief) voetnoot247 een eenige: ook maar één voetnoot250 midden ... gevangen: te midden van de pracht een gevangene voetnoot252 verzuimd van: verwaarloosd door voetnoot255 Staatlykheid: staatsie voetnoot256 't geen... vermyd: waaraan... ontkomt voetnoot258 uw jeugd: gij in uw jeugd voetnoot259 zagter: milder; comparatief vanwege vergelijking met het verleden voetnoot260 Een: één (ook in vs. 262) voor: in de plaats van voetnoot262 De komma achter En is overbodig. voetnoot263 In 't kort: binnenkort, eerlang voetnoot264 't nieuwe Ryk: Tartassa voetnoot265 haast zal: spoedig moge voetnoot267 't koude Zuyden: de zuidpool voetnoot268 de zee: de Molukse Zee. Aan de andere zijde hiervan tegenover Celebes ligt Ternate voetnoot269 met u: in uw persoon (of: tegelijk met u) voetnoot271 Lees vóór deze regel Bedreven. Als: toen; zo ook in het vervolg. haar Barbaarsche vloot: de vloot van die barbaren voetnoot273 Terwijl geen vrees voor schande of geen eergevoel in staat was die moordenaars te weerhouden voetnoot276 't geheug' van: de herinnering aan; gemyd: gemeden voetnoot277 zinnen: gedachten voetnoot279 hoe veel 't op my vermag: hoeveel invloed het op mij kan uitoefenen voetnoot281 Wij zouden achter Hassan geen, achter zeeden wel een komma plaatsen. voetnoot291 vuur: nl. de opstand voetnoot289-292 Hassan heeft zojuist een opstand in Tartassa onderdrukt. voetnoot296 op: bij het horen van voetnoot297 wyl: omdat, nu dus: aldus voetnoot301 De tweede druk heeft beter: Na 't geen ik heb bespeurd in hunne jonge jaaren. voetnoot303 drift: hartstocht voetnoot305-306 schoon: ofschoon; nu en rechten accentueren. voetnoot310 van haar Besluit hoort logisch thuis in de bijzin wat ... vreezen.

Vorige Volgende

Agon, Sulthan van Bantam. Eerste bedryf

Eerste Toneel

Tweede toneel

Derde toneel

Vierde toneel

Vyfde toneel

Over het gehele werk

landen

Agon, Sulthan van Bantam.
Eerste bedryf