Een schild met everzwijnen

[p. 102]

Zaterdag 28 mei 1988

Wat een dag! Vanochtend kreeg ik het bezoek van twee dames die ik slechts vaag kende. In de kerk had ik ze nooit gezien. Aan hun gezwollen oogleden meende ik te zien dat ze een sterfgeval kwamen melden. Hoe vergiste ik mij!

De dames waren de gezusters Gerardine en Bertha Zagers, respektabele weduwen. Ze betrokken een tweegezinswoning op een boogscheut van de kerk. De man van Gerardine, een notarisklerk, was al twintig jaar dood; en de echtgenoot van Bertha, een onderwijzer, was zes jaar geleden gestorven. De dames bleken al jaren verslaafd te zijn aan het... banken, een kaartspel waarbij iemand de bank houdt en de inzet der spelers ontvangt en uitbetaalt. Ze noemden mij een vijftal huizen in de fusiegemeente waar dit verboden kansspel geregeld doorging. Ten minste vijftig spelers trokken daarop af. Alleen de bankhouders waren beroepsgokkers. Het toch niet onaanzienlijke pensioen van de dames was bijlange niet toereikend. Om dat tekort aan te vullen gingen ze al jaren aardappelen schillen in een frituur te Miereik. Doch nu had het noodlot toegeslagen. Wekenlang waren de kaarten waarop zij gegokt hadden op het bankmatje, niet meer uitgekomen of gedraaid. Zij hadden hun tegenslag willen keren en het lot geforceerd... Tevergeefs. En nu hadden zij voor driehonderdduizend frank schulden. Een van hen zou zijn huis moeten verkopen... Of ik geen oplossing wist? Of ik hun niet wat kon voorschieten? Ik had toch een spaarpot? En pastoors waren er toch om hun parochianen te helpen? Mijn voorganger, meneer Coppé, had destijds die én die geholpen. Hij had zelfs ooit zijn bed weggegeven aan mensen wier huis afgebrand was... Héél voorzichtig bracht ik de dames aan het verstand dat ik de armste mens van het dorp was, dat ik als godsdienstleraar maar een luizig inkomen gehad had, en dat mijn pastoorswedde maar weinig voorstelde... De dames begonnen deerniswekkend te schreien. Of ik dan in Ykele geen rijke mensen kende die bereid waren hun minder bedeelde medeburgers een handje toe te steken? Ik kwam toch overal. Ik was bij de rijken toch ook welkom... Pas toen ik beloofd had uit bedelen te gaan voor hen, bedaarden ze.

Na de middag reed ik dus naar Hertgank, naar Maddy Gilissen. De oude vrouw lag te bed. Ik zag dat het einde niet meer zover af was.

[p. 103]

Ze ontving me nochtans met open armen. ‘Het lijkt wel of de hemel je gezonden heeft,’ zei ze. ‘Ik wilde je vandaag of morgen laten komen. Ik heb in mijn testament aan jou gedacht... Je mag de kerk laten schilderen op mijn kosten. Mijn notaris zal de rekening betalen.’ Ze slaagde erin te knipogen. ‘En jij krijgt honderd flessen wijn... Maar ik wil verast worden. En ik wil dat de urn bijgezet wordt op het kerkhof van Ykele.’

‘Bijgezet...’ zei ik voorzichtig. ‘Dat zal moeilijk gaan. Je weet het... Niemand van Ykele liet zich ooit verassen.’

‘Dan wil ik de eerste zijn,’ besliste ze.

Node vertelde ik haar het verhaal van de bankende weduwen.

‘Je mag het geld voor dat schilderwerk ook aan hen geven,’ zei ze.

‘Het is jouw geld.’

‘De kerk moet nog maar wat wachten,’ mompelde ik met tegenzin. Ze knikte. ‘Dan mogen die dames driehonderdduizend frank ophalen bij mijn notaris.’

Met lood in de schoenen nam ik afscheid van mijn weldoenster. Het ergste moest echter nog komen. De gezusters Zagers vonden de gang van zaken... doodgewoon. Gerardine zei zelfs: ‘We zullen het nooit aan iemand voortvertellen. Mogen we erop rekenen dat jij er ook over zwijgt? Onze goede naam is ons heilig. En we zullen zo spoedig mogelijk restitutie doen.’

Nu voel ik mij belazerd, bij de neus genomen door twee speel- en spilzieke wijven. Hoe krijg ik ooit die everzwijnen op mijn schild? Heel mijn jeugd was erop gericht mezelf weg te cijferen, uit te schakelen: bidden voor deze en gene, geven voor dit en dat goed werk, verstervingen en boete doen... Ik was een pluisje in Gods hand, doch in al mijn nietigheid droeg ik iets essentieels bij tot de verwezenlijking van het godsrijk... En nu ontdek ik elke dag weer dat in de wereld alles draait rond het bewuste ik. Wie ben ik? Hoe ben ik? Hoe kan ik me laten gelden, me opdringen? Hoe kan ik de anderen imponeren? Hoe kan ik een gezaghebbende stem verwerven? Wie geen gezag heeft en geen eerbied of vrees afdwingt, wordt niet meegeteld, is een outsider, een onbenul. Niemand kijkt naar hem op, niemand houdt rekening met hem... Natuurlijk zijn er nogal wat lieden die alleen maar dènken dat ze ontzag afdwingen, maar die zelfinbeelding, die eigenwaan is wellicht al voldoende om tot een aanvaardbare modus vivendi te komen.