Een schild met everzwijnen

Zaterdag 23 januari 1988

Vandaag hebben we moeder begraven. De kerk van Miereik was veel te groot voor onze familie. Weer regende het. Mijn broer en ik liepen onder één paraplu, die van moeder, achter de rouwwagen. Op het kerkhof kwamen Veva en Gabriël me kondoleren. Veva had tranen in de ogen. ‘Tijdens de krokusvakantie kom ik zeker langs,’ zei ze. Gabriëls gezicht was uitgemergeld en paarsig. ‘Houd je kloek, vriend!’ zei hij bibberend. Vervolgens liep hij met grote stappen Veva achterna. Wat later zag ik dat hij heftig met haar stond te praten. Toen kreeg Laura, mijn schoonzuster, een zenuwinzinking bij het graf. Mijn broer, mijn twee neven en mijn nichtje poogden haar in bedwang te houden. Ik moest echter bijspringen. Toen we Laura gekalmeerd hadden, waren Veva en Gabriël verdwenen. Enfin, nu moet ze niet met de autobus naar huis, dacht ik.

Maar de haarbal in mijn strottehoofd was er weer. Na het rouwmaal gingen Steven en ik naar het ouderhuis. Hij had iets op het hart, dat voelde ik. Hij gaf de trouwringen van moeder en vader aan mij. En toen kwam het... Of hij het ouderhuis mocht hebben? In Bentrode betaalde hij een schandalige huur voor een schamele woning. Hij zou mij naar best vermogen vergoeden. Moeder had wel wat baar geld nagelaten: daarover kon ik beschikken, en later zou hij nog wel zien... En omdat hij mijn onwennigheid gewaarwerd, vervolgde hij: ‘Ik vermoed dat jij je erfenis toch maar zou aanwenden om die krottige kerk van Ykele op te kalefateren. Dat is oneerlijk. Die mensen daar hebben meer geld dan wij ooit gezien hebben. Maar ze laten je stikken. En waar kan je later terecht, denk je? Hier zal je altijd welkom zijn...’

De bal in mijn strottehoofd leek wel van ijzergaas geworden te zijn. ‘Was dat moeders wens?’ vroeg ik.

Hij knikte. ‘Ik heb er met haar meermaals over gepraat. En telkens beloofde ze dat ze met jou zou spreken...’

‘Het is goed,’ zei ik. ‘Dan hoeven we ook niets op te ruimen.’

Steven haalde een fles jenever-op-moerbeien uit de kelder. 1963 stond er op het etiketje. We dronken en zwegen. Pastoors zijn er om zich te laten belazeren. Ik kwam thuis met twintig bankbiljetten van vijfduizend in mijn portefeuille. Nog nooit ben ik zo rijk geweest. Ik

[p. 71]

heb een lijstje opgemaakt van wat ik absoluut nodig heb: een nieuw kostuum, een paar winterschoenen, een regenjas, ondergoed, een bril om mijn ogen te laten rusten, een horloge dat gelijkloopt, enkele nestkastjes voor mijn vrienden in de tuin, een papegaai in een ruime kooi... Moeder, vergeef het me dat ik op een dag als deze zo materialistisch ben ingesteld.

Als eensklaps de bel gaat, sla ik het register geschrokken weer dicht. Haastig veeg ik met mijn zakdoek mijn oogleden droog. Het is Rachel. Benieuwd, alsof ze mij op iets ongeoorloofds wilde betrappen, schuift zij langs mij binnen en kijkt zij rond in de huiskamer.

‘Heb je geen trek in een bord soep, meneer Willems?’ vraagt ze.

‘Neen, neen,’ zeg ik. ‘Ik ga wel ergens iets eten. Is hier in het dorp geen... eetgelegenheid?’

‘Zeker,’ anwoordt ze. ‘Tegenover Blauwland. Maar het is zaterdag... Dan komen de bedevaarders met ganse autobussen naar hier. Je gaat lang moeten wachten. Op andere weekdagen gaat het nogal, dan komen voornamelijk gepensioneerden hier bidden.’ Geïntrigeerd kijkt ze naar het register op het bureau. ‘Heb je al iets gevonden?’

Ik haal de schouders op. ‘Geschriften van persoonlijke aard. Is er nog iemand geweest die hier rondneusde?’

Ze slaat de ogen ten hemel. ‘God neen!’

‘En de deken?’

Mijn vraag brengt haar zichtbaar in verlegenheid. Ze kijkt van me weg. ‘Meneer pastoor... je broer is nu precies een week weg. Op zaterdagmiddag verleden week at hij nog smakelijk van mijn wortelpuree. Toen zag ik hem voor het laatst. Hij moet toen na de middag met zijn wagen vertrokken zijn... Enfin, verleden zondag was hij hier niet meer.’

‘Hoe komt het dat je mij pas gisteren verwittigd hebt?’ vraag ik kregelig.

Ze steekt beide handen op. ‘Hola! Hola! Ik heb ook verleden dinsdag getelefoneerd én verleden woensdag. Ik kreeg telkens een... dronken vrouw aan de lijn, die mij afsnauwde.’

‘Dan was je verkeerd verbonden,’ zeg ik somber.

‘Het kàn zijn,’ repliceert ze ironisch.

‘En wanneer verwittigde je de deken?’

Weer begint ze spichtig te doen. ‘Toen je broer niet in de kerk

[p. 72]

verscheen voor de hoogmis, kwam Jan Gerlach naar hier. Hij poogde de deken te bereiken, maar dat lukte niet. Ook 's namiddags was de deken niet thuis. Verleden maandag telefoneerde ik. Toen kwam de deken naar hier. Samen zijn we naar de slaapkamer van ...meneer pastoor geweest.’ Ze snuft tweemaal.

‘En?’

‘De beste kleren waren weg.’

‘Die droeg hij misschien?’

‘Hij kon ze niet allemaal tegelijkertijd aan hebben...’

‘Hij had ze misschien weggegeven.’

‘Er ontbrak ook een valies...’

‘Ook dat kan hij aan iemand gegeven hebben! Wat zei de deken?’

Nu is ze helemaal van de kook. ‘Die is...ervandoor, zei hij.’

‘En hoe reageerde jij daarop?’

Ze begint ostentatief te blazen. ‘Ik weet niet...Ik...zei niets.’

‘Dat zal wel niet,’ laat ik mij ontvallen. ‘Allee...Wat dàcht je?’

‘Ik wist niet wat ik moest denken,’ zegt ze. ‘Ik weet het nog niet. De mensen vertellen zoveel!’

‘Wat vertellen ze?’

Ze maakt hulpeloze gebaren. ‘Dat meneer pastoor...je broer ervandoor is met een...dame.’

Ik lach, en klak met de tong. ‘Martien? Weg met een vrouw? Vergeet het maar! Roddelpraat! Dan zou hij mij toch wel op de hoogte gebracht hebben, zeker?’

‘Ja,’ geeft ze toe. ‘Op verschillende plaatsen nochtans zagen ze hem met... die dame.’

Ik vloek. ‘Wanneer? Waar? Wie? Welke dame?’

Ze wordt bang. ‘Ze vertellen zoveel... Ik weet het niet...’

Ik dirigeer haar de deur uit. ‘Ik weet één ding: mijn broer is hier niet bepaald gelukkig geweest.’

Ze treuzelt. ‘O neen? En waarom niet? Hij kloeg toch nooit...’

‘Dat geloof ik graag!’ hoon ik.

‘Heb je de sleutel nog nodig?’ vraagt ze.

Ik knik. ‘Na de middag wil ik alles nog eens van naderbij bekijken. Ik zal je straks de sleutel wel brengen.’

Ze mankt tot in het voortuintje. Daar draait ze zich om. ‘Moet je geen verhuiswagen bestellen?’

Het bloed stijgt me naar het hoofd. ‘Oh? Hebben jullie misschien al een andere pastoor? Ik dacht dat er in de Kempen geen beschikbare priesters meer waren en dat de Kerk nu met diakens en subdia-

[p. 73]

kens ging werken...’

‘We dienen een petitie in bij de aartsbisschop,’ zegt ze. ‘We zouden graag Louis Briers als pastoor hebben... De kerkmeesters zijn op ronde in het dorp om de brief te laten tekenen.’

Ik sluit de deur achter mijn rug, en loop haar met grote schreden voorbij. Ze is me geen woord meer waard. Ze zal wel getelefoneerd hebben. En de deken ook. Laura, mijn vrouw, slikt pillen die zwaarder doorwegen dan een halve fles jenever. In die toestand is ze ertoe in staat te zeggen dat ze Martien niet eens kent, én dat ze haar met rust moeten laten. Martien... Hoe hoop ik dat hij er inderdaad vandoor is met dat meisje, die Veva Lorrain... Volg de Lorreinse... Jezus! Hij leek wel dolgedraaid. Nu, je zou voor minder In die pastorie was hij er slechter aan toe dan een gevangene. Hij was de horige van God, de lijfeigene van de deken, de slaaf van de dorpsbewoners. Hij was ook onderdanig aan moeder, en aan mij...Ik voel mij schuldig. Bijna werktuiglijk ben ik naar het frietkraam op het kerkplein gelopen. De uitbater heeft een hoogrode kop die glimt van het vet. Ik ben de enige klant. ‘En voor meneer?’ vraagt hij glunderend.

‘Frieten met stoverij,’ zeg ik. Wanneer hij verwoed met zijn friteuse begint te schudden, vraag ik: ‘En hoe maakt pastoor Willems het?’

‘Die is weg!’ zegt de uitbater, zonder zich om te draaien. ‘Hij is zo zot als Tielebus.’

‘Interneerden ze hem?’ vraag ik onnozel.

De uitbater is uiterst zuinig met de kliederige stoverij. ‘Pastoors zetten ze niet in het zothuis... Ik denk dat hij op de dool is. Hij is mensenschuw.’

‘Wat bedoel je?’

De uitbater schuift de frieten naar me toe, trekt even aan mijn bankje van honderd, en geeft me wat wisselgeld. ‘Oh... Ik zag hier ooit met mijn eigen ogen dat hij wegkroop voor de mensen. En de laatste maanden zat hij vaker in kerktoren dan in de pastorie. En in de pastorie kroop hij, naar het schijnt, in de kelder... Ik denk dat de man zwakke zenuwen heeft.’

Ik kan het niet langer aanhoren. Zonder nog een woord te zeggen verwijder ik me. De frieten zijn te licht gebakken en de stoverij smaakt veel te sterk naar muskaatnoot. Wat verder gooi ik de kliederboel achter een meidoornhaag. Aan de overkant van de weg staat ‘De Nachtegaal’. Ik heb trek in een glas bier. Als ik de deur openduw, begint boven mijn hoofd iets te tingtangen. Een grijze

[p. 74]

vrouw met bleekblauwe ogen verschijnt glimlachend achter de tapkast. ‘Goed weer voor deze tijd van het jaar,’ zegt ze. Bijna liefdevol tapt ze me een glas pils.

‘Jij bent dus Lena,’ zeg ik.

Ze knikt. ‘Ken je me?’

‘Ik ben de broer van de pastoor. Hij sprak soms over jou.’

‘Ja?’ Ze humt weemoedig. ‘Waar is hij nu?’

‘Ik weet het niet.’

‘Dat is erger,’ zegt ze zacht.

‘Wanneer is hij hier voor het laatst geweest?’

Ze fronst de wenkbrauwen. ‘In de zomer. Begin augustus, denk ik. Het was warm die avond, de deur stond open. Ik had mosselen bereid. Hij at er niet eens vijf op. Ik dacht dat hij ziek was.’

Ik nip even aan mijn glas. ‘Heb jij er een idee van waar hij zou kunnen zijn?’

Ze schudt traag het hoofd. ‘Gisteravond aan de kaarttafel zaten ze erover te praten. Neem me niet kwalijk... maar Janis Goormans denkt dat meneer pastoor ergens in de vaart gereden is. Nard Bluekens vermoedt dat hij op een eenzame plaats van de weg geraakt is en in het struikgewas of de maïs of het riet... beland is.’

‘En wat denk jij?’

Ze twijfelt, en aarzelt. ‘Hij is een goed mens. Maar ze hebben hem hier nogal... gepest. Ykele is een raar dorp. Is het niet mogelijk dat het hem eensklaps allemaal te veel werd? Misschien is hij met de wagen naar Lourdes, of naar Rome, of naar Fatima... Het kàn, nietwaar? Wat doet een mens al niet om tot rust te komen en zijn evenwicht weer te vinden?’

‘Was hij volgens jou onevenwichtig?’ vraag ik moeilijk.

Nu glimlacht ze bedroefd. ‘Ik heb het allang afgeleerd zo maar te geloven wat de mensen vertellen. Maar de laatste tijd vertelde hij... vreemde dingen op de preekstoel.’

‘Welke... vreemde dingen?’

‘Ik zeg dat niet graag...’ Ze veegt een denkbeeldig stofje van de tapkast en humt weer. ‘Een paar zondagen geleden zei hij dat God... zoals de wielewaal was. De wielewaal komt nog uiterst zelden naar de Kempen: hij voelt zich hier niet meer thuis, er zijn zelfs mensen die op hem jagen...’

‘Zo vreemd is dat beeld toch niet,’ zeg ik. ‘Mijn broer is nogal dichterlijk aangelegd.’

Ze glimlachte weer. ‘In Ykele zijn de mensen niet dichterlijk aange-

[p. 75]

legd... En wat zeggen de mensen van de politie?’

‘Wat bedoel je?’

‘Je bent toch al naar de politie geweest?’

Nu weet ik niet waar ik het heb. Het refreintje dreunt in mijn hoofd: ‘Het kommissariaat generaal van de gerechterlijke politie bij het parket te Brussel verzoekt ons...’ En ik zie Martiens hoofd op het televisiescherm verschijnen. ‘Euh... neen,’ stamelde ik.

‘Iemand had dat toch allang moeten doen,’ zegt ze.

Ik knik. Eensklaps word ik zenuwachtig, gejaagd. Ik moet het dagboek uitlezen. Als Rachel Melis mij niet gestoord had, zou ik het mysterie wellicht al opgelost hebben. ‘Tot ziens!’ zeg ik. Op straat schiet het mij te binnen dat ik mijn konsumptie niet betaalde. Achter enkele ramen zie ik gordijnen bewegen...