Een schild met everzwijnen

Vrijdag 8 mei 1987

Vanochtend was ik alleen bij de eucharistieviering. In het begin van het jaar werden de laatste twee nonnetjes van de vroegere meisjesschool weer naar het moederklooster geroepen. En mijn twee andere habitués, die ik voor mezelf tot Pieter en Pauwel Alzheimer heb omgedoopt, zullen ziek zijn, vermoed ik. Zelfs aan de jaargetijden van hun ouders en grootouders vegen de meesten hier hun voeten. O, ja, ze betalen ervoor; ze staan erop dat alles keurig vermeld wordt in ‘Kerk en Leven’, waarvan de laatste bladzijde hun parochieblad is. Dus zei ik ‘Ite missa est!’ tot de spoken.

Na de mis klom ik naar de toren. Daar zijn eeuwen vermolmd. Het is

[p. 8]

er wit van de drek en de beschimmelde braakballen van de kerkuilen. Er liggen karkassen van duiven en kauwen. Door het raampje boven het gedeeltelijk weggeroeste torenuurwerk keek ik naar het dorp, wellicht het laatste bijna ongeschonden en dus échte dorp in de Kempen. Met een beetje verbeelding zie je nog het sterrebos: straalsgewijze vertrekken de wegen bij de kerk, het middelpunt, dat misschien ooit een Wodanseik was. Ook de kerkpaden zijn er nog, de wegen van het paradijs, het web van God. Gelukkig weten de toeristen niet hoe mooi dit gebied tussen de Akelbeek en het Akelbeekje is. Ongelukkig genoeg weten ook de inwoners van Ykele het niet.

Deze namiddag wandelde ik naar Vroonland, het grootste gehucht van het dorp. Op Vroonland ligt het genadeoord ‘Onze-Lieve-Vrouw van het Blauwgrasland’, door iedereen in de streek kortweg Blauwland genoemd. Blauwland is mijn grootste konkurrent. Daar heb ik niets te vertellen... Dat werd mij al vaak aan het verstand gebracht. Hoe minder de Ykelenaars naar de kerk komen, hoe meer ze naar Blauwland lopen. Ik begrijp die overdreven devotie voor Onze-Lieve-Vrouw niet. Terwijl de kerk werkelijk verkrot, lijkt Blauwland wel de Hof van Eden. Bij toerbeurt zorgen bijna alle families van het dorp ervoor dat alles er kraaknet blijft. En als ik iets vraag, doet iedereen alsof zijn neus bloedt... Tot mijn verbazing zat er slechts één man te bidden: Gorre Verlaat, aan een paternoster nog wel. Ik ging naast hem op de blauwgelakte bank zitten. Voor het Mariabeeld brandde zoals steeds een heel regiment kaarsen: witte, blauwe, gele en rode; alle kaarshouders waren bezet. Nog meer dan ooit leek Onze-Lieve-Vrouw mij van gips te zijn. Gorre Verlaat moest niezen. Hij veegde omstandig zijn neus en handen schoon, en borg zijn paternoster op. Ik dacht eraan dat ik hem in de parochiezaal ooit ‘Boerenpsalm’ van Felix Timmermans hoorde voordragen, helemaal van buiten, een onwaarschijnlijke performance. Hij vertelde me die avond dat hij oude humaniora gedaan had, tot in de poësis. Hij zit helemaal alleen te boeren op Almende, de grootste hoeve op Vroonland, de meest vervallene ook.

‘Voel jij je hier ook zo goed?’ vroeg Gorre eensklaps.

‘Ik dacht dat jij niet wist wat eerst te doen op je hoeve,’ zei ik voorzichtig.

Hij snufte even verdrietig. ‘Dat is ook zo. Maar... k ben eraan verslaafd naar hier te komen. Het lijkt wel of hier bomen staan die een soort van roesgeur verspreiden.’

[p. 9]

Ik snoof even, ostentatief. ‘Ik weet niet wat je bedoelt.’

‘En zeggen dat de ondergang van Almende hier begonnen is,’ zei hij. ‘De mensen weten het niet eens meer. Weet jij het?’

‘Neen,’ antwoordde ik.

Hij haalde misnoegd de neus op. ‘Tot in 1929 behoorde Blauwland tot Almende. Mijn grootvader, Gorre Verlaat, de grootste boer van Ykele, had echter een zuster en een broer. Oudtante Laura was non: haar kon hij uitkopen, tegen een schandalige woekerprijs weliswaar. De nonnen bouwden met dat geld een kapel met fluwelen kussens op de bidstoelen. Oudoom Bertil was al even vroom. Aan werken had hij geen boodschap. Aan vrouwen had hij een broertje dood. De godganse dag liep hij te bidden voor de zondige mensheid. In 1929 ging hij op bedevaart naar Fatima, in Portugal. Ook hij moet daar een verschijning gehad hebben. Hij kwam weer thuis met de dwanggedachte dat hij in Ykele een genadeoord moest oprichten. Na veel palavers bedong hij dat zijn erfdeel het Blauwgrasland tot aan de Akelbeek zou zijn, plus gratis kost en inwoon op Almende tot aan zijn dood. Van toen af aan was hij elke dag op stap om zijn grote droom te verwezelijken. Hij predikte, bedelde, bad... Hij gaf het goede voorbeeld. Hij spiegelde metselaars, schrijnwerkers, schilders, boomkwekers, bloemenhandelaars... voor dat zij hun zieleheil op Blauwland konden verwerven. De Ykelenaars beschouwden hem al spoedig als een heilige. Sint-Bertil noemden ze hem. Hij stierf in 1950. Een jaar voor zijn dood had hij Blauwland bij openbaar testament aan de gemeente Ykele geschonken.’ Hij knikte als iemand die pijn aan de halswervels heeft.

En toch ben je eraan verslaafd naar hier te komen,’ zei ik ietwat sarkastisch.

‘Hier komen de mensen,’ zei hij. ‘Thuis kan ik alleen met de dieren praten.’ Hij keek me eigenaardig aan. ‘Maar jij moet toch ook weten wat eenzaamheid is?’

Wat kon ik anders doen dan knikken?

‘Ik vernam van Rachel Melis dat je een verwoed kaartspeler bent,’ zei hij. ‘Waarom kom je vanavond niet naar “De Nachtegaal”? Daar whisten wij elke vrijdagavond.’

‘De mensen zouden nogal roddelen!’ liet ik mij ontvallen.

Hij schudde het hoofd. ‘Ik geloof het niet. Ik denk dat de mensen er eerder blij om zouden zijn. Hun schuldgevoel zou erdoor gemilderd worden.’

‘Hun schuldgevoel?’ echode ik verbaasd.

[p. 10]

‘Er zijn er nogal wat die medelijden met je hebben,’ zei hij.

Ik heb al veel beleefd, doch zo vernederd heb ik mij nog nooit gevoeld.