Ga je mee naar Groenland?

30.

In mijn boekenkast zit een ontstellend dikke, beduimelde turf: ‘Robin Hannelore, Kempenaar en Schrijver’ luidt de titel. De auteur ervan, Antoon van Daele, legde deze kanjer van een verhandeling voor aan de Fakulteit der Letteren en Wijsbegeerte, groep Germaanse Filologie, van de Rijksuniversiteit Gent voor het verkrijgen van de graad van licentiaat. Toen hij in het akademiejaar 1981-1982 grote onderscheiding behaald had, kwam hij mij deze kopie aanbieden... ‘Met mijn beste dank... een werk van 1.300 uren arbeid...’ schreef hij erin. Zal Dr. A.-M. Musschoot, zijn promotor, ooit weten wat ze deze jongeman aangedaan heeft? Ik zie hem en zijn verloofde Chris hier voor de deur nog uit een deux-chevaux'tje stappen... Die verloofde was bezig aan een verhandeling over de funktie van de komma in de Middelnederlandse literatuur, iets wat mij al even onzinnig leek als bij voorbeeld een studie over het ‘zondagsei’ van de grote lijster. Maar dat... wereldschokkende monnikenwerk verzoende mij dan enigszins met de idee dat een knappe studax als deze Antoon van Daele, uit Sint-Amands nota-

[p. 136]

bene, zoiets als een inventaris van de verdwenen Kempense heide moest maken. Antoon kwam hier aan in de overtuiging dat ik de auteur was van een tiental romans, die hij trouwens allemaal gelezen had... Nooit vergeet ik zijn radeloze blikken, toen ik - eerlijkheidshalve of argeloos? - ook met de rest begon uit te pakken... Dertienhonderd uren van een jong mensenleven heb ik dus op mijn geweten. Ik heb er wroeging om gehad. De weinige uren dat Antoon mij lastigviel, werden later ruimschoots gekompenseerd... Voor het eerst in mijn leven hield iemand mij een grote spiegel voor. Ik zag er mezelf in, ten voeten uit, en ik besefte - hoe verwaand het ook moge klinken - dat ik op de goede weg zat, de weg die ik gekozen had, de weg van mijn Kempense mensen... Bovendien bezorgde zijn titanenwerk mij weer een vrije zaterdagvoormiddag... Voordien had ik de meisjes en jongens die mijn werk tot onderwerp van hun maturiteitsproef kozen, rendez-vous gegeven op zaterdagvoormiddag. Nu stopte ik hen gewoon Antoons boek toe, met de bewering dat daar alles én nog méér in stond. Een hele verademing, voorwaar. En dat Antoon mijn boeken graag las én leest, ondervond ik nog verleden jaar. Toen kwam hij met een klas - hij geeft les in Dendermonde - naar Pulle om de plaatsen te bezoeken waar ‘Memoires van een Kerkuil’ zich afspeelt. Als beloning voor mijn rondleiding kreeg ik van de leerlingen een fameuze fles fine de champagne...

Op een keer vroeg mijn moeder mij, met kommer en angst in de stem, of het waar was dat ik... aan de drank was. Een ver familielid had haar dat gevraagd, en die bezorgde ziel had dezelfde vraag opgevangen uit de mond van een ander ver familielid... Voorzichtig legde ik mijn moeder uit dat ik inderdaad soms ook, zonder dat ik écht dorst had, een fles bordeaux of bourgogne kraakte, en dat ik, in gezelschap, ook geen trappist versmaadde, maar... aan de drank, neen, er was

[p. 137]

nog altijd niets in mijn leven dat ik wilde verdrinken en een lucide geest bij het wandelen, schrijven, lezen, T.V.-kijken... was mij té lief. Ergens zal die vraag wel in mijn onderbewustzijn zijn blijven nazinderen, maar aan de basis van mijn roman ‘Liefde is Wijn maken’, die in 1982 verscheen, lagen enkele andere gebeurtenissen... In de herfst van 1981 werden alle uit Pulle afkomstige kunstenaars gekonvoceerd in de gemeentelijke jongensschool aldaar door de lokale afdeling van Ziekenzorg, met de bedoeling een ruime tentoonstelling te organizeren in de parochiezaal. Bij het begin van de vergadering werd een magnum valpolicella op tafel gezet, met de boude bewering dat de naam van deze pittige Italiaanse wijn iets met Pulle te maken had: vallei van het kleine Pulle... Dadelijk spitste ik de oren. Pastoor Hermans haalde een Italiaans boek te voorschijn, dat hij - op zoek naar iets bruikbaars voor een karitatieve rommelmarkt - op de zolder van de pastorie had gevonden. Het boek heette ‘Pulle (1200-1931)’ en werd geschreven door Felice Pulle, graaf, chirurg en professor in de patologie aan de universiteit van Bologna. De met een fijne pen geschreven dedikatie (aan pastoortje Dom zaliger) onder het kolofon en het naamkaartje in het boek duidden erop, dat de auteur in het begin van de jaren dertig eigenhandig zijn pennevruoht kwam afleveren op de pastorie. In dat boek nu vond ik de merkwaardigste dingen... Omwille van de godsdienstoorlogen week Jan van Pulle met de zijnen tegen het einde van 1580 uit naar Italië, meer bepaald: naar Verona. Omdat zij de moerbeiboom en de zijdewormteelt vanuit hun bakermat meebrachten, werd de Val Pulicella naar hen genoemd en ook de streekwijn, de valpulicella of valpolicella. Een achterkleindochter van Jan van Pulle huwde met Pierre Sarego-Allighieri, een lijnrechte afstammeling van Dante. Ook de auteurs Riccardo di Castelvecchio en Leo di Castelnuovo heetten in werkelijkheid... Pulle

[p. 138]

Toen in het begin van 1982 zestig Nederlanders die Pul lens heetten, en een aantal inwoners van het Duitse dorpje Pulle een eucharistieviering in de kerk van Pulle hadden bijgewoond, kreeg ik het bezoek van ene W. Pullens uit Waalwijk. De man wist mij te vertellen dat Dr. Vlimmen uit het gelijknamige boek van Arthur Roothaert in werkelijkheid... Pullens heette, en dus ook uit Pulle stamde.

En dan was er ook Fons Swartebroeckx... Toen wij op een keer aan het biljarten waren in ‘De Welkomhoeve’ te Pulle, vroeg hij aan mijn broer Karel en mij... of wij geen etiket voor zijn wijn konden ontwerpen. Omdat het zo'n ongewoon voorstel was, zetten wij onze keu's dadelijk weer in het rek... ‘Tot voor de eerste wereldoorlog werd in alle Kempense herbergen vlierwijn geschonken,’ wist mijn broer te vertellen.

‘We moeten verder terug,’ opperde ik. ‘Naar de tijd toen onze voorouders nog mede of mee dronken... Hoe zouden ze die bereid hebben?’

‘Berkesap, honing, lievevrouwebedstro... en een vleugje citroen,’ zei Fons. ‘Dat is puur goud...’

‘We noemen hem “De gouden Pullenaar”!’ riep ik entoesiast.

‘En de kerk van Pulle moet op het etiket komen,’ trad mijn broer mij bij.

‘Maar waar haal ik al dat berkesap?’ jammerde Fons. Een week later stond er tussen Pulle, Grobbendonk en Viersel geen berk meer of er hing een plastieken zak aan één of meerdere van zijn takken. En een halfjaar later waren de eerste honderd flessen van ‘De gouden Pulle-naar’ klaar... Een reüssite zonder weerga! Zelfs pastoor Hermans zag ik ongelovig het hoofd schudden toen hij ervan proefde. Toen ik de pastoor een eksemplaar van mijn ‘Liefde is Wijn’ maken geschonken had, troonde hij mij mee naar zijn wijnkelder... Nooit vergeet ik de aanblik van die eertijds beslist Bourgondische kelder...

[p. 139]

Eén doosje kit-e-kat ontwaarde ik er op een rek. En onder sombere gewelven lagen enkele honderden flessen te verkommeren van eenzaamheid. De duurste fles kreeg ik: een Saint-Estèphe, Château Montrose... Nooit werd een roman in ons land duurder betaald, geloof ik. Pastoor Hermans - hij is nu op pensioen gesteld... als rektor in een rusthuis te Nijlen - is een heilige. Twintig jaar woonde hij alleen in die reusachtige pastorie. Als ik nu soms opkijk tegen de een of andere karwei, dan zeg ik tot mezelf: ‘Wees blij, jongen, dat je niet in die pastorie zit...’ En dan verman ik me ogenblikkelijk, en vlieg ik als een tijger op mijn werk.

Toen ik ‘Jenever uit Pulle 'schreef, beleefde ik de avontuurlijkste winter van mijn leven. Ik had mij voorgenomen de geschiedenis van de familie Corthout uit Pulle te rekonstrueren. Als Pulle gedurende de eerste helft van deze eeuw de kranten haalde, was dat te danken of te wijten aan ‘de mannen van Corthout’. Het waren motor-crossers, wielrenners, jeneverstokers, sluikslachters, verzetslieden, jazzspelers en wat weet ik al. In 1982 echter waren ze - één uitzondering niet te na gesproken - allemaal in de diaspora verdwenen. Het betekende dat ik honderden kilometers moest afleggen om hen te kunnen interviewen. Eigenlijk was het mijn eerste bedoeling het ‘pretelevisietijdperk’ eens af te wegen tegen wat daarna kwam. Vreemd genoeg vond het boek een geweldige weerklank in Nederland, zodat de helft van de oplage over de grens verdween. Eén verdienste had ik zeker: ik slaagde erin ‘de mannen van Corthout’ - ze hadden elkaar al geruime tijd uit het oog verloren - weer samen te brengen, op een herfstavond in 1983, toen hun levensverhaal werd voorgesteld aan het publiek in ‘De Kroon’ te Viersel. Mijn boek kwam juist op tijd, want niet lang daarna overleden twee van hen. Dat de waarheid niet altijd mag gezegd en zéker niet geschreven worden, ondervond ik nog maar eens... Eén van ‘de man-

[p. 140]

nen’, Gust, had ik geïnterviewd in het godshuis van Grobbendonk. Ergens had hij zich laten ontvallen dat het eten maar slappe kost was, alhoewel hij daar toch behoorlijk voor moest betalen. Ik was zo argeloos geweest dat te noteren en ergens - héél onschuldig in de kontekst - te vermelden. Aldra kwam mij ter ore dat Gust in het godshuis persona non grata geworden was, ja, dat hij er zelfs behandeld werd als het zwarte schaap. Bovendien kreeg ik een potsierlijk terechtwijzende en betuttelende brief van de voorzitter van het O.C.M.W., met de eis erin dat ik de gewraakte passage in ‘Het Reklaamblad’ (waarin het boek als feuilleton begon te lopen) zou censureren. Ik gebaarde of ik die brief nooit ontvangen had... Voor Gust, die intussen het godshuis verlaten heeft, vond ik het erg... Een andere van ‘de mannen’, Staf, vertelde - om aan te tonen dat zijn ogen nog altijd uitstekend waren - dat hij voor diamantair Frans van Doren geregeld nog een partijtje minuskule diamantjes sleep... zwart. Toen ik enkele maanden na de publikatie van de roman een flikker sloeg op het bal van de duivenliefhebbers... kwam Frans van Doren - met wie ik ooit nog voetbalde - me aan de mouw trekken... Mijn nonchalance had hem heel wat ergernis bezorgd. De kontroleur van de belastingen had hem op het matje geroepen, en het gevolg was dat hij een fikse boete moest betalen. Ik stond perplex. ‘Allee! Wie had nu ooit durven denken dat zelfs de kontroleur van de belastingen mijn boeken leest?’ zei ik gevleid. Hoe het komt, weet ik niet, maar telkens als ik besloten heb er eens een poosje de riem af te leggen... gebeurt er iets dat mij weer aan het schrijven zet. In de lente van 1983 werd mij gevraagd een aantal diamantslijpers-kunstenaars aan het publiek voor te stellen in een kasteel te Retie. 's Anderendaags bracht ik een bezoek aan het Diamantmuseum te Grobbendonk... Daar zag ik een oude briljantslijper aan het werk. En toen ik in de cafetaria van

[p. 141]

het museum achter een kelk trappist zat, werd ik aangesproken door een man die beweerde dat hij in 1957 nog een hop had weten nestelen in het dorp... Een maand later lag mijn novelle ‘De Briljantslijper en de Hop’ reeds bij de uitgever. Hoe die er ooit in geslaagd is van die briljantslijper een gewone diamantslijper te (laten) maken, zal wel eeuwig een raadsel blijven... Enfin, ‘De Diamantslijper en de Hop’ verscheen in de herfst van 1983.