Ga je mee naar Groenland?

29.

In de zomervakantie van 1979 had ik, tijdens mijn dagelijkse wandeling over de oever van de Nete, een zeldzame plant ontdekt: een bladerloze winde met vleeskleurige bloempjes, die enkele vierkante meters boerenwormkruid gekneveld had. Natuurliefhebbers, botanici, biologen en zelfs een professor kwamen ernaar kijken en identificeerden de woekerplant als een cuscuta, meer bepaald het groot warkruid, in de volksmond het duivelsnaaigaren. Ik maakte van de gelegenheid gebruik om de aandacht van deze natuurmensen te trekken op de rijke fauna van het achterdijkse land: kleine pluvieren, rietgorzen, dodaarzen, witgatjes, regenwulpen, scholeksters... Iedereen was het er roerend over eens dat het achterdijkse land hier een paradijs was, een ekologisch zeer waardevol gebied. Toen zij in de vier windrichtingen vertrokken waren met zaadlobben van mijn ontdekking, begon ik aan mijn roman ‘Het Naaigaren van de Duivel’, waarin ik de usurpatie van de Kempen door de stedelingen vergeleek met het groot warkruid. Amper was de roman voltooid, of we kregen hier op het gehucht af te rekenen met de zoveelste dijkbreuk van de Nete... ditmaal precies op de plaats waar in de zomer het duivelsnaaigaren gebloeid had. Tot op een boogscheut van mijn deur zwom het achterdijkse land in de smurrie. De moerassen in de Kempen, dé sponsen van de streek, zijn bijna alle drooggelegd; de ruilverkaveling heeft ervoor gezorgd dat loofbossen en schaarhout op vele plaat-

[p. 131]

sen verdwenen, dat drassige akkers en beemden geïrrigeerd en gedraineerd werden, dat de Nete op vele plaatsen rechtgetrokken werd en kunstmatige oevers kreeg; de atoomcentrale van Mol loost haar koelwater in de rivier en alle moerriolen (al dan niet via een nutteloze en dus zinloze waterzuiveringsinstallatie) van de stadjes en dorpen in de Netevallei monden erin uit... Van waterbouwkunde heeft in België niemand kaas gegeten, de simpelste boer weet er meer van dan de geleerdste universiteitsprofessoren. Voeg daar nog bij dat de Nete hier via een moderne drieledige duiker onder het verbrede Albertkanaal wordt geleid, en je weet meteen dat niemand nog kan voorspellen wat morgen gaat gebeuren. Zoals alle boeren hier bij de aanleg ervan voorzagen, slibt die duiker dicht met de regelmaat van een klok en leven wij hier dus in een kontante alarmsituatie.

Terug naar die dijkbreuk nu... De dag voordien had ik ter plekke een zevental gastarbeiders bezig gezien, Turken - vermoed ik - of Marokkanen. Het was zielig die door de zon getaande mensen in de regen te zien zeulen met zandzakjes. Net als ieder normaal mens in de buurt wisten ze dat ze het vat der Danaïden aan het vullen waren. Waarschijnlijk vermaken die mannen in hun vaderland nu nog geregeld hun familie met gepeperde verhalen over de waanzinnige dingen die zij hier beleefden... Ondanks alle ellende hebben wij ook gelachen, en dat toen de waterzuiveringsinstallatie (het miljoenen en miljoenen dure geval dat hier destijds al een paar jaar stond te vervallen, omdat Gods juridische molen in dit land van politieke lilliputters zo oer traag maalt) begon te werken... maar dan in de tegenovergestelde richting! Bij deze dijkbreuk gebeurde er nog iets zeer onwaarschijnlijks... De B.R.T., die anders gebaart of de Kempen nog in Holland liggen, kwam naar Grobbendonk afgezakt om er - gewoontegetrouw - een totaal verdraaid beeld van de situatie op te hangen. Het gehucht Eisterlee

[p. 132]

stond eensklaps in het middelpunt van de belangstelling - publiciteit dus! - en dat is meer dan voldoende om in dit land alle mogelijke en onmogelijke diensten te doen funktioneren... Twee maanden nadien was de Nete uitgebaggerd, waren de oevers twee meter opgetrokken, én dubbel zo breed gemaakt, én verstevigd met massa's keien, én werd besloten op de dijken geasfalteerde wegen aan te leggen. Dat in feite de kritische grens maar een beetje verlegd werd, omdat het ware euvel, namelijk de steeds weerkerende verstopping van de duiker, gewoon blijft verderwoekeren, weten hier alleen de boeren...

Natuurlijk is intussen de biotoop van de fauna hier grondig verwoest. En sedert een monsterachtige automatische schuimspaan, waarbij een ploeg arbeiders konstant de wacht houdt, boven de duiker werd gemonteerd én reusachtige hoogspanningsmasten de kabels van de dood langs het Albertkanaal torsen, is er ook voor de mens geen vreugde meer te rapen. Misschien duurt het nog wel een eeuw voordat het duivelsnaaigaren hier weer ontkiemt. Zeer levendig is mij het gesprek bijgebleven, dat ik een tijd na de overstroming voerde met de zwaarst getroffen landbouwer. ‘Enfin, van mollen heb je nu toch geen last meer,’ poogde ik te schertsen.

‘Heb ik je dat al verteld?’ vroeg hij.

‘Wat?’ zei ik verbouwereerd.

Hij snoof. ‘Wel... Dat van die mollen... op de avond dat alles hier onder water schoot. De mollen zwommen de stal in... Tientallen. Ze kropen op de voederbakken en op... alles wat een beetje hoger gelegen was. Ik had er zo'n medelijden mee, dat ik ze in een zak gezet heb. Ik heb toen tweehonderd meter door het water gewaad om ze ginder op het droge weer vrij te laten...’

Ja, zoiets moet je horen vertellen wanneer de molploeg der politici weer op reces gaat en de mollegangen van een gans jaar weer gewoon onder water worden gezet. Toen de zon dat jaar de lijsterbes, de vogelkers, de

[p. 133]

Gelderse roos en de vlier aangestoken had en het in de Kempen rook als in het voorgeborchte van de hemel, bezorgde die dijkbreuk ook mij heel wat werk. Je moet weten dat in het achterdijkse land hier vijf vijvers liggen en dat ook vissen een klein beetje zwerversbloed hebben. Toen dus die overstroming van het halve gehucht een heel meer had gemaakt, gingen de vissen op verkenning, én op bezoek bij hun buren. Wellicht kwamen het einde van het springtij en het feit dat het water onverwacht snel terug in de Nete stroomde een beetje te gauw, zodat de meeste vaganten onderweg verrast werden en hun toevlucht moesten zoeken in drassen en sloten. Daar zaten of hingen ze dan te wachten op een nieuwe zondvloed wellicht. Het gezegende lenteweer van dat jaar echter zorgde ervoor dat hun situatie allengs hachelijker werd. In een uitdrogend dras of een door lissen, zuring en moeraspaardestaarten leeggezogen sloot kan zelfs geen groene kikker het lang uithouden. Van overal kwamen de blauwe reigers en de meeuwen naar hier om te schransen. Als ik niet ingreep, stierven er beslist duizenden vissen. Dus toog ik met het schepnet van mijn zoon op de rug het broek in. Een gevaarlijke onderneming, voorwaar, want een jaar voordien reeds was ik aan de grootste vijver door de eigenaar ervan betrapt geworden toen ik oeveraas (de larve van de eendagsvlieg) zat te zoeken tussen slangewortel en egelskop. Ik had toen al mijn overredingskracht nodig om de man ervan te overtuigen dat Vlaamse schrijvers per definitie arme mensen zijn, anders had hij mij de hele zomp daar verlapt tegen een duizelingwekkend bedrag. Wie het niet zag, gelooft het in geen honderd jaar, maar ik heb daar kilo's en kilo's voorns en stekelbaarsjes (in hun bruidstooi!) en zeelten uit de zienderogen slinkende plassen geschept en in de vijver gedropt. Toen ik, helemaal onder de modder, een vracht gouden modderkoningen (zeelten) naar de vijver sjouwde, brachten enkele wieler-

[p. 134]

toeristen op de dijk van het Albertkanaal hun stalen ros tot stilstand.

‘Hee, stroper!’ brulde één onder hen. ‘Dat zijn toch geen manieren, zo maar op klaarlichte dag!’

Ik heb het altijd gezegd: écht goeddoen is een zéér gevaarlijke bedoening, er is geen mens die je gelooft.

En er is nog iets dat mij bijgebleven is uit die tijd... Nadat ze de Nete uitgebaggerd hadden, vond ik op een dag tegen de oever de wervel van het een of andere voorhistorische dier. Toen ik met de zware, vuile vondst in mijn handen stond te overwegen of het de moeite loonde het bot mee naar huis te zeulen, bracht een man zijn traktor in het lager gelegen maailand tot stilstand. ‘Ben je van zins kasseilegger te worden?’ grijnsde hij.

Ik diste hem een onsamenhangend verhaaltje op over voorwereldlijke reuzenhagedissen, en zei dat die beesten hier dus klaarblijkelijk in illo tempore geleefd hadden vermits hun botten nog onder het slijk zaten. ‘Kun jij er iets mee aanvangen?’ vroeg ik, potsierlijk gul.

‘Neen,’ antwoordde hij. ‘Maar nu denk ik aan iets... Je weet dat ik metselaar ben, nietwaar? Wel, mijn baas zit zo goed als zonder werk. Hij heeft nog slechts zes opdrachten: zes atoomschuilkelders...’

‘In de Kempen?’ viel ik verbouwereerd uit de lucht.

‘In de Kempen,’ beaamde hij. ‘In villawijken. Voor de hoge pieten. Mannen uit de politieke wereld, én dokters, én advokaten... Zo'n kelder kost verschrikkelijk veel geld. Denk jij dat die dikke jannen hun centen zouden vergooien aan zoiets, als ze geen atoomoorlog verwachtten?’

‘De mannen uit de politieke wereld staan bij ons nu niet precies voor hun intelligentie bekend,’ poogde ik hem gerust te stellen. ‘En de dokters weten vaak niet waar met hun geld gebleven. Ze moeten er toch iets mee doen... En de advokaten... Ja, dat is wat anders.

[p. 135]

Ze zeggen altijd dat die het zout op hun patatten niet verdienen.’

Hij knikte, weifelend. ‘Ik stel me voor,’ zei hij met een brede grijns, ‘dat ze over enkele duizenden jaren zo'n atoomschuilkelder opgraven en daar dan de botten van die mannen uit de politieke wereld in vinden.’ Hij snufte vergenoegd, startte zijn traktor, stak de arm op en vertrok.

Als een kogelstoter gooide ik toen de prehistorische wervel weer in de Nete.

Dat alle botten in vrede rusten, nu en altijd, in de eeuwen der eeuwen.