Ga je mee naar Groenland?

26.

Toen, op een late augustusdag in 1978, mijn roman ‘Het Bal van de Burgemeester’ van de pers gekomen was, hingen 's anderendaags reeds een burgemeester en een volksvertegenwoordiger aan de bel bij mijn uitgever in Brecht. Al die jaren hadden ze geweten wat er op til was, en nu konden ze hun ongeduld niet meer bedwingen om te vernemen hoe bekaaid en bekakt... hun kollega's ervan afgekomen waren. Door middel van het oude kinderliedje ‘Witte zwanen, groene zwanen... Wie gaat ermee naar Engeland varen? Engeland is gesloten, de sleutel is gebroken. Is er dan geen smid in 't land, die de sleutel maken kan?’ had ik aangegeven dat het boek een sleutelroman was. En het wàs zó: onder gefingeerde namen liet ik werkelijk bestaande personen in enkele decenniën de Kempen naar de verdoemenis helpen. Véél te snel was het boek uitverkocht, doch... ze begrepen er geen barst van. Ze wilden het niet begrijpen. Iedere politicus dacht dat ik het over de anderen had, en iedere burgemeester bescheurde het van het lachen omdat zijn kollega's zo cru in hun hemd gezet werden. Eén man, mijn familielid en jeugdvriend Guido Obbels, direkteur van de I.O.K., kwam me zeggen dat hij mij zou hebben laten vervolgen wegens laster, indien ik van die O geen V gemaakt had. Zo gaat dat... In geen honderd jaar zou ik een rechtschapen en integer man als Guido op de korrel genomen hebben, maar hij voelde zich gevizeerd en in zijn eer gekrenkt, terwijl de anderen waar-

[p. 117]

schijnlijk alleen al bij het lezen van hun gefingeerde naam, dachten en zeiden: ‘Voilà, dat kan ik onmogelijk zijn!’ Er wordt nogal eens gezegd dat ik bij het koncipiëren en uitwerken van een roman overijld te werk ga. Dat is lulkoek. Voor het schrijven van ‘Het Bal van de Burgemeester’ ben ik zeker naar twintig bals van diverse burgemeesters geweest. Ik heb er ooit zelfs een smoking voor gehuurd; en wie mijn afschuw voor dergelijke gefêteerde lolbroekerij kent, beseft dan wel hoe gemotiveerd ik op zoek ging naar feiten, gegevens en dokumentatie... Dat heeft mij een bom geld gekost, doch probeer de kontroleur van de belastingen zoiets maar eens wijs te maken... Voor Maaike was die nachtbrakerij vreselijk: zij dronk geen alkohol en moest dus nuchter de holste onzin, de krankzinnigste opschepperij en het weerzinwekkendste gefleem aanhoren. Zelf deug ik eigenlijk ook niet voor ontmaskeringen, onthullingen en aanklachten. Veel te gauw sluit ik vriendschap met mensen, en van mijn vrienden kan ik moeilijk een kwaad woord over de lippen krijgen, laat staan uit mijn pen. Een écht goeie geëngageerde schrijver, denk ik, moet een doortrapte schoft zijn, iemand die zonder skrupules het mes in de rug van vrienden en kennissen duwt. Dé trend in de Vlaamse romanliteratuur is trouwens zoveel mogelijk uit de alkoof, de biecht en het bed te klappen. De recensenten brullen alleluja, gloria en credo over alle perversiteiten, aberraties, abnormaliteiten en afrekeningen met traditie, kerk, milieu en gezin, die ze te lezen krijgen... Ik vind maar één verklaring: die jongens komen maar niet in het reine met afwijkingen, frustraties, ziekelijkheden en een onuitroeibaar ongeluksgevoel. Het zit als spek aan hun kloten. Intussen hebben zij het op hun geweten dat elke gezonde schrijver er bang voor is als links gebrandmerkt te worden... In vele kringen al is links synoniem van pervers.

In 1978 vroeg Uitgeverij Davidsfonds me een verhaal te

[p. 118]

schrijven voor de novellenbundel ‘Mijn Dorp is de Wereld’. Omdat ik in die tijd geweldig geïntrigeerd werd door de kerkuil en zijn gewoonte om het broed aan te passen aan de overvloed óf schaarste aan prooidieren (muizen), besloot ik een korte dierenroman te schrijven. In de kerk van Pulle hangt de oudste klok (de ‘Maria-1309’) van West-Europa. En dus vestigde ik daar de dynastie van de kerkuilen. Het bood mij de gelegenheid het dorp in vogelperspektief te bekijken, én er een brok geschiedenis van te vertellen. Eens te meer dokumenteerde ik mij overvloedig... En dat heb ik mij later enigszins berouwd. In een Engelse publikatie ontdekte ik iets erg bevreemdends... Kerkuilen hebben de gewoonte te nestelen op hun braakballen (de onverteerbare resten van hun prooien, die zij ongeveer om de twaalf uur uitbraken). Op die uileballen legt de tapijtmot bij voorkeur haar eitjes. En op de larven van de Tinea tapetiella parasiteert een soort van lichtgevende zwam of bakterie. In sommige gevallen zijn die zwammen of bakteriën zo talrijk, dat zij zich meester maken van de uilejongen. En dan krijgen wij... lichtgevende - fluorescerende of fosforescerende? - uilen. Toen ik dit gelezen had, begreep ik meteen het geheim van de dwaallichten, de stallichten, de brandende scheper, de witte wijven... Vergeet niet dat de kerkuilen kunnen zuchten, kermen, krijsen, keffen... én dat vroeger het kerkhof hun eerste jachtterrein was. Deze ontdekking ontluisterde vele fascinerende spookgeschiedenissen uit mijn jeugd. Ach, misschien had ik dit geheim niet mogen verklappen. Misschien was het mijn straf dat Uitgeverij Orion, waar de roman - ingeleid en toegelicht door Jan Vorsselmans - verscheen in 1981, failliet ging... zonder mij te hebben betaald. En misschien had ik ook wel schuld aan de ondergang van Uitgeverij Heideland-Orbis, waar als nummer 101 in het ‘Poëtisch Erfdeel der Nederlanden’ mijn dicht-bundel ‘Het Koekoeksspog’ verscheen. Ter inleiding van

[p. 119]

deze ‘Vlaamse Pocket’ schreef ik: ‘En kom je ten slotte toch naar de Kempen, denk dan niet te lichtvaardig dat je het koekoeksspeeksel, het kikkerspog of het lenteschuim ontdekte. Ik loop hier namelijk in het voorjaar steeds op, voor de voeten van, of in het gezicht van de parvenu's, de spekulanten, de mongoloïde politici en de goden te spuwen.’ Niemand spuwt straffeloos op, voor de voeten van, of in het gezicht van de goden. Ik weet het nu.

Memorabel zal voor mij ook altijd de uitgave van ‘Een Brief aan de Koning’, in 1979, blijven. Niet zozeer omdat mijn vriend Frans Depeuter bij de voorstelling van het boek ternauwernood zijn onvrede met de inhoud ervan kon verhullen, maar wel omdat de eerste tekens van appreciatie uit een uiterst onverwachte én onverdachte hoek kwamen... Niemand minder dan Marnix Gijsen begon mij met brieven en briefkaartjes te overstelpen, en dit voornamelijk naar aanleiding van ‘De blauwe Reigers’, het laatste verhaal in deze novellenbundel. Ik citeer: ‘U hebt met “De blauwe Reigers” het mooiste dierenverhaal geschreven dat in de Nederlandse literatuur bestaat’... ‘Het is een klein ontroerend meesterstuk’... ‘Ik heb uw verhaal al aan heel wat mensen doen lezen die er allemaal even verheugd om waren. Iets dat echt is, prijst zichzelf. Schrijf nog meer zulke verhalen en wees een gelukkig want begaafd man.’ Voilà! Zoiets doet je wel wat, vooral als je nooit naar lof gehengeld hebt. Een jaar later las ik een kritiek van een rooie recensent op een boek van Marnix Gijsen waarin hij in die zin over mij schreef. Je kunt het zó wel raden: Gijsen moest seniel geworden zijn... Een andere rooie kritikaster betichtte mij van naäperij... Walter van den Broeck had ‘Brief aan Boudewijn’' geschreven, en in het spoor daarvan kwam ik met ‘Een Brief aan de Koning’... Hola! Wacht even! Toen ik de eerste drukproef van mijn boek aan het korrigeren was, belde Walter me op. Hij vroeg of het waar was wat Uitgeverij De Roerdomp al een half jaar voor-

[p. 120]

dien had aangekondigd, namelijk dat er van mij ‘Een Brief aan de Koning’ zou verschijnen... Toen ik dat beaamde, zei hij dat hij zijn koning dan maar dadelijk Boudewijn zou noemen... Dat ‘De blauwe Reigers’ - de novelle verscheen ook als ‘Vlaams Filmpje’ én in de jeugdreeks van Uitgeverij De Roerdomp - zo'n sukses kende, dank ik aan het feit dat ik inderdaad, in erbarmelijke weersomstandigheden, met een vleugellam geschoten reiger onder de arm naar de dierentuin in Antwerpen trok.

Omtrent 1980 gonsde het van de geruchten dat de Britse Basis in Grobbendonk door de politieke zwartepieten en de militaire polichinellen uitverkoren was om er de beruchte kruisraketten te stationeren. Die geruchten zwollen aan toen de Britse kaki's hier schijnbaar met de stille trom verdwenen, en een aanvang gemaakt werd met de uitbouw van een Amerikaans transitkamp met grote transitloodsen (voor rollend materieel). Dat sommige politici zelfs stonden te zwaaien met zeshonderd arbeidsplaatsen om de mensen naar hun zittingen (voor politiek dienstbetoon) te lokken, maakte de zaak nóg verdachter. Bovendien werd het gemeentebestuur bij zijn zoveelste poging om dit ongeschonden gebied van heiduinen, vennetjes, loof- en naaldbossen aan te kopen, kordaat wandelen gezonden. Al die faktoren hadden mij ervan overtuigd dat wij voor het zoveelste fait accompli zouden geplaatst worden... De dreiging die van dat geheimzinnig gedoe uitging én de onmacht tegenover de zoveelste oekaze bezwaarden mij zó, dat ik besloot er een boek over te schrijven, een schelmenroman ditmaal. Als apoteose trommel ik alle verbannen en vergeten Kempense spoken op. Ook zij zijn moegetergd. Ze steken het vuur aan de lont, en de hele boel vliegt in de lucht... tot meerdere eer en glorie van de blinde paarden in de politieke mijngangen. Het zal wel niet zó zijn, dat politici soms romans lezen - alhoewel Joris Verhaegen zaliger, naar

[p. 121]

hij mij meermaals toevertrouwde, achter de dikke rug van dominee Yan Paisley in het Europese parlement te Straatsburg al mijn boeken gelezen heeft en ze dan doorspeelde aan zijn eveneens door verveling geplaagde kollega's - maar er werden in Grobbendonk uiteindelijk toch geen kruisraketten geplaatst. Wellicht zijn de Kempense spoken achter de schermen of - wie weet? - in sommige nachtmerries machtiger dan wij denken. Het is een troostende gedachte dat zij er ook wel voor zullen zorgen dat elke Train à Grande Vitesse hier zeker ontspoort... Laten wij ervoor bidden dat het bij de inaugurele rit is, wanneer onze hersenloze ministers tussen kratten champagne en dozen kaviaar weer nieuwe staaltjes van neo-obskurantisme beramen.