Ga je mee naar Groenland?

5.

Het leraarschap is altijd een weinig lukratief ambt geweest. Mocht Maaike in die jaren niet als diamantsnijdster aktief geweest zijn - waarbij zij spelenderwijs meer verdiende dan ik - dan hadden wij beslist zwarte sneeuw gezien. Kwam daar nog bij dat ik in het vrij onderwijs tewerkgesteld was, dat toendertijd hemeltergend stiefmoederlijk behandeld werd. Het Technisch Instituut Scheppers te Herentals was toen in volle expansie. Het betekende dat het gebouwencomplex moest uitgebreid worden, en dat de nieuwe lokalen moesten geëquipeerd worden... zonder noemenswaardige staatstussenkomst. Dus moest een beroep gedaan worden op de caritas door middel van tombola's, het bakken en verkopen van wafels, Vlaamse kermissen, filmvoorstellingen, toneelopvoeringen, en wat weet ik al. Vooral aan die toneelopvoeringen heb ik enkele drollige herinneringen bewaard. Nu moet je weten dat ik me nooit geroepen voelde om akteur te worden. Ik vond de suksesdrama's uit die tijd trouwens om je te bescheuren. Doch ik had een formidabel geheugen, zodat ik telkens voor de hoofdrol moest komen opdraven. Zo speelden wij op een keer ‘Paradijsvogels’, een komedie die staat of valt met het vreten van saucijzen en bloedworsten. Ik vertolkte de rol van de grootste zwelger, zodat ik wijselijk besloten had de hele dag te vasten... Een minuut voordat het doek opgehaald werd, stormde een pastoor het podium op met de vraag of wij er wel aan gedacht hadden dat het vrijdag was... Wij hadden daar vanzelfsprekend wel aan gedacht, maar we hadden er niet over nagedacht... Had hij het niet ge-

[p. 19]

dacht! Wij moesten het begin van de voorstelling een kwartier opschorten. Hij zou eens snel naar de deken lopen en dispensatie aanvragen voor... mijn personage. Zo gezegd, zo gedaan. Een kwartier later kwam hij gelaten terug... zonder dispensatie. Dus moest ik gedurende drie uur doen alsof... ik van mijn saucissen en pensen hapte. Het publiek lachte zich rot om dat bespottelijk gedoe... maar ik zag zo scheel van de honger dat het mij niet eens deerde. Een andere farce beleefde ik tijdens de opvoering van ‘De Anarchist’, een Hollandse draak zonder weerga. In het laatste bedrijf van dat drama verzoent de hoofdpersoon zich met zijn broer, een missionaris die door de Chinezen werd blind gemaakt en die werd lam geschoten bij het verijdelen van een aanslag op de koningin. Nu moet je weten dat het podium waarop deze tribulatiën plaatsgrepen, sterk afhelde, zodat er met houten blokjes diende gemaneuvreerd te worden om het invalidenwagentje waarin de missionaris met zijn zonnebril zat, ter plekke te houden. Wat gevreesd werd tijdens de repetities, gebeurde natuurlijk bij de officiële opvoering: ik trapte plompweg een blokje terzijde, zodat het wagentje zijwaarts wegroetsjte en kapseisde... Nog net voordat hij in de diepte donderde, kon ik de missionaris bij de kraag grijpen... Omdat voor de opvoering van ‘De laatste Tocht’, een oorlogstragedie, nogal wat figuranten vandoen waren, hadden wij noodgedwongen moeten rekruteren uit de rijen van de leerlingen. Slechts één van hen moest iets zeggen: als krijgsgevangene smeekte hij om genade... in het Engels. Toen het bijna zover was, ontdekten wij dat de krijgsgevangene in casu smoordronken was: hij had zijn zenuwachtigheid zitten te verdrinken bij de kratten bier in de kleedkamer. In zeven haasten lieten we de souffleur voor hem opdraven, maar die... was de tekst vergeten, zodat de hele scène in het water viel... Eén van mijn vaste tegenspelers was de wiskundeleraar Jos Dom. Jos was een lache-

[p. 20]

bek, en dus was het altijd oppassen geblazen. Nu komt er in ‘Dolle Hans’ van J. Fabricius een - inderdaad toch wel - erg ongelukkige passage voor, namelijk wanneer de ter dood veroordeelde Hans aan zijn vriend Kees Witte vraagt waar hèt zal gebeuren... Kees antwoordt dan: ‘Op het schijfschietterrein.’ De lapsus linguae ligt hier voor de hand, en we hadden er tijdens de repetities meermaals om gegrijnsd. Die namiddag zat de zaal vol meisjesstudenten, behoudens op de eerste twee rijen: daar zaten de nonnetjes... Wat eigenlijk onafwendbaar was, gebeurde: Jos zei dat hèt ging gebeuren op het... schiefschijtterrein. Een verschrikkelijke fourire welde in mij op. Ik draaide me om, nam mijn zakdoek, en begon het uit te proesten tegen de schokkende schouder van Jos. Afschuwelijk! Als gek stonden we daar zeker een volledige minuut te daveren van het lachen... Toen wij niet meer konden en het waagden naar ons publiek te kijken, gingen onze ogen wijdopen van verbazing... Overal zagen wij witte zakdoeken, hoorden wij gesmoord snikken... Al die vrouwen waren er vast van overtuigd dat wij zojuist de huilbui van de eeuw voor het voetlicht hadden gebracht... Van een fourire gesproken... Als ik het overweeg, heb ik al veel kansen in mijn leven naar de maan geholpen door een onbedwingbare schaterlach. Ja, het kwam me vaak voor alsof er een kwelduivel in mij huisde, die mij deed lachen waar ernst gepast was en die mij minachtend de neus deed ophalen waar een beleefdheidslachje wonderen had kunnen verrichten. Maar zoals ik zullen er wel velen rondlopen. Ik moet maar terugdenken aan ‘De openbare Aanklager’ om dat bevestigd te zien. Dit aartsmoeilijke praatstuk van Fritz Hochwälder staat of valt met de scène waarin Foucquier-Tinville (dat was ik) in een val trapt die hijzelf heeft uitgezet. In die scène komt op een bepaald ogenblik ene Héron zijn getuigenis afleggen. Een rolletje van niemendal feitelijk, dat door kollega Jos Leys moest vertolkt

[p. 21]

worden. Maar... het stuk speelt zich af tijdens de Franse Revolutie, in de pruikentijd dus. Nu was er op het uiterlijk van kollega Leys nooit wat aan te merken, doch... als pruikdrager deugde hij niet. Dat werd pas duidelijk bij de generale repetitie, toen wij voor het eerst pruiken droegen... Toen Jos bij dit soort van veemgericht opdaagde, zat er plotseling elektriciteit in de lucht... Iemand begon gesmoord te krochelen, te sissen... en een ogenblik later was het podium een pandemonium. Alleen die stakkerd van een Héron stond er verslagen bij. Iedereen zwoer dat zoiets nooit meer zou gebeuren, maar bij de première kenden de hilariteit en de hysterie geen grenzen. Jos probeerde het met een andere pruik... Wij lachten als zotten. Jos liet zijn pruik af... Het publiek zorgde er ditmaal voor dat het vuur in de pan sloeg. Jos ging naar de psychiater en wij vraten kalmeringsmiddelen. Het hielp geen moer, wij daverden van de lachkoorts. Ten einde raad knipte regisseur Paul Leys het rolletje van zijn broer uit het stuk. En toen was het lachen natuurlijk gedaan...

Daarna speelde ik nog slechts éénmaal toneel. Het gebeurde op verzoek van Dr. Jozef Laureys, één van die zeldzame onbaatzuchtige kunstminnaars, wier ras intussen is uitgestorven. Jefke, zoals iedereen in Herentals hem noemde, had het zich in het hoofd gezet de toneelspeler Staf Bruggen te herdenken. ‘Het Vlaamse Volkstoneel’ had in Herentals ooit ‘Kinderen van ons Volk’ van Anton Coolen opgevoerd met Staf Bruggen in de rol van Pastoor Vogels. Jefke wilde noch min noch meer een rekonstruktie van die opvoering brengen, en in zijn ogen was ik de geknipte man om Antoon van der Plaetse te imiteren zoals die toen gestalte gaf aan Godefridus van den Breemoortel. En Jefke deed dat met allure... Voor elke repetitie werd ik opgehaald met een taxi, en telkens stond er op het podium een bain-marie vol flesjes pale ale klaar voor de dorstige akteurs en aktrices. Daar sloot

[p. 22]

ik vriendschap met de filozoof-levensgenieter Theo Opdebeeck, die toen Staf Bruggen doubleerde. Nooit in mijn leven heb ik zoveel bier gedronken als in die tijd. En Maaike was niet de enige die een zucht van opluchting slaakte bij de finale opvoering...

Toen ik aan het akteren de brui gegeven had, vroeg een redakteur van ‘Gazet van Antwerpen’ mij voortaan recensies te schrijven van wat zich in Herentals op de planken afspeelde. Mijn vuurdoop werd Het Herentalse Toneeltornooi. Wat ik toen beleefde, doet me nu nog kokhalzen. De eerste nacht verspeelde ik mijn autobus, sukkelde ik - zeven kilometer ver - van boom tot boom naar huis, om daar het bed in te stappen en er aan de andere zijde weer uit te donderen. Nooit maakte ik meer vijanden dan in die weken. Ik dacht iets van toneel te kennen - een onvergeeflijke dwaasheid vanzelfsprekend - en schreef dus ongezouten mijn mening. Op doodsbedreigingen liep dat uit... En op een pennetwist met Meester Pennewip Paul van Morkhoven, een neef van mijn moeder, die toen als toneelrecensent van ‘De Standaard’ in alle denkbare jury's zetelde. Hij betichtte mij ervan een kwerulant te zijn...