Mijn benul

[p. 77]

Over Nader tot u

Toen mij verzocht werd G.K. van het Reve's boek Nader tot U te bespreken voor E.W. voelde ik dat ik daartoe onmiddellijk bereid moest zijn. Tezelfdertijd was ik mij er echter van bewust dat het niet bepaald gemakkelijk zou zijn, op deze ‘brieven’ plus gedichten van de mij slechts oppervlakkig bekende, tamelijk onbehouwen Gerard Kornelis - ruwe bolster blanke pit en belangrijkste Nederlandse stilist? charlataneske stuntman? - welomschreven te reageren. Mijn alternatieven tussen de streepjes had ik nog kunnen uitbreiden met: profeet of Rabelaisiaanse humorist? kernachtig of tweeslachtig? diep of oppervlakkig?, waarbij ik dan maar niet het oor leen aan in mij opduikende geen hout snijdende suggesties als: diep en oppervlakkig, etc.

Wat betreft de humor, die is beslist in aanzienlijke dosering aanwezig. Of deze dosering, als tegenwicht of korreltje zout voor de ‘zware’ passages, niet nog wat opgevoerd had kunnen worden, is iets wat ik aan de auteur moet overlaten, ik heb het boek te nemen zoals het er ligt en moet het voor mezelf zo juist mogelijk proberen te interpreteren. Dat die humor er is, is heel veel waard, vind ik. Het ontlokt je geregeld een enkelvoudige, wat kunstmatige maar gemeende schoklach, soms een echte lange grinnik (bv. blz. zeventien bovenaan, eerste druk), veelvuldiger in het begin dan later, dacht ik. Hoe meesterlijk en kostelijk is niet het samenzijn met G. d. B. en Nico V. beschreven.

Wie zal zeggen hoe G.K. van het Reve dit boek precies be-

[p. 78]

doelt. Hij laat zich er ergens - misleidend, naar ik veronderstel - over uit, zich niet schamend zgn. een ‘broodschrijver’ te zijn. Ik geloof dat niet zo grif. ‘Literatuur is het zetten van vallen’, heeft een zekere Denis de Rougemont eens gezegd. Hoe te denken over G.K.'s ‘overtuigingen’ of ‘opvattingen’ met name op seksueel en godsdienstig gebied? Ergens zegt hij ongeveer: het is ten slotte maar ‘literatuur’. Hoedanook, zijn opvattingen lijken mij wel zeer ernstig, maar voorlopig. Het hele boek is doordrenkt van een geest van ‘vrijblijvendheid’. Dat er geen absolute vrijblijvendheid op aarde bestaat is een waarheid die geen onderwerp van het boek uitmaakt. Of de auteur in de geest al eens tegen een kiezelhard verboden appeltje is aangelopen, weet ik eenvoudig niet. Ik geloof dat hij zeer veel intenser denkt over en worstelt met de levensproblemen dan de doorsnee burger. Het feit dat ook deze doorsnee burger zijn boek zo gretig koopt toont m.i. aan dat alle burgers, hoe onverdacht heteroseksueel, a-religieus of orthodox ze ook mogen zijn, innerlijk toch geconfronteerd zijn met deze problemen en graag eens kennis willen nemen van de beroeringen en opwellingen van iemand die ‘van zijn hart geen moordkuil maakt’, zoals dat heet. Gewoner gezegd: dat de ontvangst, ja verwelkoming mag men wel zeggen, van zijn boek erop zou kunnen wijzen dat niet alleen de kinderen, maar ook de volwassenen allemaal een heel klein tikkeltje homofiel en onwetend zijn. Goethe zei immers al zoiets als: niets menselijks is mij vreemd. G.K. worstelt kennelijk met deze problemen, en hij doet het openlijk. Hier is, als het echte zuivere koek is, dus geenszins de door G.K. zelf gesuggereerde ‘broodschrijverij’, niets tegen. Of liever: er zal wel iets ‘tegen’ zijn, maar wat er ‘voor’ is, is dat waard. Een ander zou misschien in een ‘voorlopig’ stadium met recht en reden een beetje bescheidener aan doen, maar voor G.K.'s tempera-

[p. 79]

ment is dat misschien onvruchtbaar. In ieder geval, wanneer G.K., zoals het mij voorkomt, vooral in zijn gedichten - die inderdaad gedichten zijn, dat viel mij erg mee - nu eens naar God aait, dan weer eens naar God schopt, dan doet hij niet anders dan ieder mentaal-actief religieus geaard mens doet of gedaan heeft. Het ‘God’ moet dan eigenlijk steeds tussen aanhalingstekens geplaatst worden, betekenend: voorlopig gods-beeld, waaraan nog druk gewerkt wordt. Indien het nu eens met zich mee zou brengen dat G.K.'s ‘voorlopige’ (ik moet dit woord steeds herhalen om mijn gedachten over zijn boek duidelijk weer te geven) tweehartigheid zou bijdragen tot zijn grote populariteit, dan zou ik dat verschijnsel niet kunnen toejuichen. Ik bedoel dus een, hypothetische, aanhang van twee kanten: van de anti-godsdienstigen, èn van het sentimentele contingent uit de pro-godsdienstigen die meermalen teksten kunnen aanwijzen waaruit ze concluderen: zie je wel hoe goed ie 't meent. Ik kan me niet voorstellen dat G.K. zelf erg blij zou zijn met zulk een tweekoppige aanhang, het kan niet anders of daar is hij veel te oprecht voor. Hetzelfde voorlopig vrij blijvende manifesteert zich in het andere probleem. G.K. bemint de jongemannen, - goed. Maar - bijna - voortdurend be-sneer-t, bebrult en kleineert hij het beminnen van jongemannen.

Wat dus te denken van deze nieuwe Nederlandse Plato, Socrates, Shakespeare maar dan - juist zoals sommige Nederlandse rechters (niet alle) tot in de hoge raad toe - zonder duidelijk bo sef of althans zonder geloof in de werkelijke existentie van het onderscheid tussen erotiek en seksualiteit, beide begrippen in hun engere strikte betekenis; terwijl dit onderscheid, ook in het homo-erotische vlak, toch in het overwegend psychisch-matriarchale (met de m van moeder) Nederland en wel bij uitstek onder de hardwerkende zakelijke onsentimentele ethisch hoog-

[p. 80]

staande volksklasse, een zeer duidelijk besefte vanzelfsprekende morele opvatting is. Maar dit onderscheid maakt geen onderwerp van G.K.'s boek uit.

Het is waar, de ter sprake komende seksualiteit is uiteraard ‘maar literatuur’ en probleemstelling, en dient als zodanig de grootst mogelijke bewegingsvrijheid te genieten. Het lijkt me dat dit boek - en dat is dan de sociale waarde ervan - door zijn openhartige, zij het soms ruw geponeerde probleemstellingen (zonder dat die als zodanig gepresenteerd worden) een heleboel onduidelijk gepraat zal verkorten.

Wanneer men iets over de ontwikkeling van de stijl waartoe G.K. van het Reve is gekomen zou willen zeggen, zou men, vooral wat de verzen betreft, niet kunnen nalaten de grote voorloper Hans Lodeizen te noemen hoewel natuurlijk bij Lodeizen het ruwe ontbreekt. De stijl van het proza is een soort oerbriefstijl, die min of meer van alle tijden is, zigzaggend soms, humorvol; soms verrassend woordkunstig: ‘de andere jongedame, met misschien een witte trui aan, en blond, die iets panterachtigs en ook wel iets lesbies over zich had, vond ik meteen geil, op een bepaalde manier, als dat bijna lichtgevend roze snoepgoed dat het gehemelte stuk etst’. Echt ‘moois’ zoals bv. bij Plato, zat er - maar ik ben ook maar een subjectieve lezer - weinig in, vond ik. Wel soms 'n bepaald on-mooie (= lelijke) passage, dacht ik bv. toen ik aan pag. vierentachtig begon met dat ge-‘Jezus nog aan toe’ en ge-‘God nog aan toe’. Maar even later, toen ik aan blz. eenennegentig - ach, en blz. tweeënnegentig ook - toe was: ‘an unhappy childhood is a writer's gold mine’ met motto-gedicht, vond ik het toch wel mooi, maar altijd meer interessant dan dat. 't Is - voor mij - danook geen boek om dikwijls naar terug te grijpen. Daarvoor is het veel te veel naar voren gericht: ‘nader tot u’, ‘op weg naar het einde’:

[p. 81]

allemaal een ‘gaan naar’, de blik is vooruit gericht. Meer een ‘leer’-boek. Blz. honderdzeventien: ‘Goed, dan zegt die atman die zegt het hindert niet, laat maar gaan: die jongen moet nog een heleboel leren’.

Ja, en ‘de andere mensen’ (de lezers) ook, mag men toch wel zeggen.

Het is ongetwijfeld een belangwekkend boek dat op schrijvers en publiek een aanzienlijke invloed zal uitoefenen. Ik voel verwondering, maar daarom ook bewondering, voor G.K.'s openhartige radicalistische kaarten-op-tafel stijl. Jammer van de - zoals in veel hedendaagse literatuur - nogal eens terugkerende nagenoeg functieloze vloeken, die veroorzaakten dat ik het boek toch eigenlijk niet met genoegen gelezen heb. Ik houd daar in gezelschap ook niet van al zondig ik er ook wel eens tegen. Ik verlangde op zo'n moment wel eens naar een goede Flintstone (zeventig cent). Maar Nader tot U is een gebeurtenis, en ik gun G.K. volkomen zijn succes in dit slechtstbetaalde vak. Immers, als men bedenkt dat mijn boek, dat toevallig op dezelfde dag en bij dezelfde uitgever is uitgekomen en dat in de winkel negen gulden vijftig kost - een prijs die reeds laag gesteld is - mij... vierenzeventig cent per exemplaar opbrengt. De boekhandelaar krijgt voor het doorschuiven van een boek ongeveer veertig procent. Het schrijvershonorarium is voor de uitgever, die de relatief zeer hoge druk- en bind- e.a. kosten draagt, een vrijwel verwaarloosbaar postje! Laat men maar boeken gaan maken zonder schrijver. Maar G.K. krijgt zijn herdrukken. Terecht. En er staat geschreven: Och, waart ge maar koud of warm! Omdat ge lauw zijt, warm noch koud, daarom zal Ik u uitspuwen uit mijn mond. (Openb. 3:15) Nu warm en koud is G.K. beslist wel, zij het erg afwisselend.