Mijn benul

[p. 46]

Meent ie dat nou?

Wanneer je, als behorend tot literaire kringen, wel eens een causerietje gehouden hebt of deel uitmaakt van een forumpje (vergeef me de verkleinvormen, men mag zichzelf toch niet belángrijk vinden), wordt de vraagje wel eens voorgelegd: ‘méén je wat je schrijft’.

Veel dichters hebben een hekel aan die vraag omdat ze intuïtief voelen dat het ‘geen goede vraag’ is. Het is geen vraag die van begrip voor hun werk getuigt. Een creatief auteur kan niet gevraagd worden of hij wat hij schrijft meent, jokt, of creëert, daar immers per definitie alleen het laatste geldt.

Toch vind ik dat men de vraagsteller niet te gauw moet ontwijken. In elke vraag zit wel iets verstandigs. En wat er onverstandig aan is moet men dan maar aanwijzen.

Eerst dan maar dit laatste punt. Ik heb daar al iets van gezegd. De vraag kan niet of nauwelijks gesteld worden omdat poëzie, en eigenlijk literair proza evengoed, iets is uit de orde ‘kunst’, welke een andere orde is als bv. ‘historie’, ‘wetgeving’, ‘ruimtevaart’. Poëzie heeft een muzikaal aspect. Na een ‘Lied ohne Worte’ vraagt men toch ook niet ‘meent ie dat nou?’

Bij proza is de vraag eerder toelaatbaar, maar zal juist daar minder vaak gesteld worden.

Een andere reden waarom bij poëzie (en weer geldt dit ook voor heel wat proza) de vraag in kwestie niet erg terzake is, is dat in deze artistieke expressie-vorm het onderbewuste een aanzienlijke rol speelt. De dichter staat vaak in nagenoeg dezelfde positie tegenover zijn gedicht als de lezer. (Dat verklaart dat

[p. 47]

een lezer zijn gedicht begrijpen kan.) Wíe zegt, dat zijn (die van de dichter) analyse van het gedicht de juiste is? Misschien zal de analyse van een psychologisch zeer begaafde lezer de zijne overtreffen. In dit verband wil ik er even aan herinneren dat, wat een schilder over zijn werk zegt dikwijls zo teleurstellend is. Zijn werk is vaak veel meer en belangrijker dan hij erover weet ‘uit te leggen’. Uitleg helpt meestal niet. Ik had eens een gedicht van me voorgelezen, toen een jongeman de opmerking maakte: ik vind dat zo'n lelijk gedicht, legt u het mij eens uit. Nu vond ik dat een leuke eerlijke opmerking en ik deed mijn best het gedicht helemaal duidelijk te maken, waarna de jonge- man - rustig en zonder enige vijandigheid - zei: nu begrijp ik het wel, maar nu vind ik het nog veel lelijker.

Onderbewuste uitingen meent men inderdaad niet altijd. Soms wel, zijn zij voldoende geïntegreerd in de hele persoon. Soms ‘zit er wel iets’, maar zit er ook, en sterker, het andere dat er tegengesteld aan is.

Bij proza werd ‘de’ vraag minder gesteld, zei ik zoëven. In detective-literatuur - verre van de wezenlijkste ‘literatuur’ - ligt de kwestie zeer duidelijk. Niemand vraagt aan Agatha Christie (vooral die) vóór de laatste bladzijden: ‘meent ze dat nou’. De waarheid komt op de laatste pagina wel terecht. De waarheid van Sinterklaas komt na het 7e jaar wel terecht (hoewel ik persoonlijk niet van die lang uitgestelde oplossingen zou houden, maar ik moet niet afdwalen). ‘De dichter liegt de waarheid’, is een van Bertus Aafjes' fraaiste en bekendste paradoxen. En de prozaïst liegt ook de waarheid. Wat hij schrijft moet wel wáár zijn, maar hoeft geen historische of plaatselijke waarheid te zijn. Denis de Rougemont (helaas het enige dat ik van hem ken) maar weer eens: ‘Literatuur is het zetten van vallen’. Maar het zou me te ver voeren hier op in te gaan. Denk maar aan de

[p. 48]

detective-romans, daar worden de valletjes in ieder geval nooit kwalijk genomen door de lezer. Men moet het de lezer ook weer niet tè gemakkelijk maken, de lezer hoort er ook bij, hij doet ook mee, zelfs voor de volle 50 pct. ‘Meen ie dat nou?’ Ja, zeker meen ik dat.