Verhaal van het vergaan van het jacht De Sperwer en van het wedervaren der schipbreukelingen op het eiland Quelpaert en het vasteland van Korea (1653-1666) met eene beschrijving van dat rijk

[p. 131]

VI. Berichten over de komeet a^o 1664-65.

Dagregister Japan.

A^o 1644. December. 19^e.... in de nanacht omtrent ten 3 uijren is bij ons een Commeet Starre, hebbende een vierige roede, die sigh naer 't Westen streckte, gesien, maer alsoo den dagh - naer dat deselve langen tijd hadde nagesien - begoste aen te breken, wierde door het licht sijn schijnsel ende gesicht benomen; voor de middagh quamen eenige Tolcken op het Eijlandt; het voorverhaelde haer bekendt makende, doch hetselve was voor henlieden gantsch niet vremts ende seijde deselve al voor ettelijcke dagen gesien te hebben.

20^e... hebben den voorleden nacht naer het opkomen van de voorschreve starre sitten wachten, die sich tusschen 1 a 2 uijren in't Z.O.t.O. vertoonde, hebbende de staert voor uijt naer 't Westen ende eijndelijck denselven tegen het aankomen van den dagh in't S.W. verloren.

21^e en 22^e... dese nachten bevonden voorschreve Starre sijn voorgaende kours is houdende, dogh alle avonden ¾ uijrs sich vroeger vertoonde.

26^e Is door ons nogh al sneedigh na de Commeet Starre uijtgekeken, bemerckende dat deselve door het wassen vande Maen wierde verdooft, onder en tusschen bespeuren dat sijn Staert sigh geheel naer 't Westen keert.

29^e voorleden morgen, hebben de Commeet Starre weinigh kunnen sien, maer nogh al ondervonden deselve alle avonden ¾ uijrs vrouger opquam ende sijn staert was draijende, soo datse alsnu voorbij 't Westen naer 't N.W. gekeert is.

Januarij 1665. 3^e tot den 9^e... niet Sonderlings voorgevallen, als alleenlijck dat de Commeet Starre alle 24 uijren seer afneemt ende met sijn staerdt nu al omtrent het N.O. uijtstreckt.

10^e... weten de Tolcken te verhalen tijdinge uijt Jedo gekomen te sijn, dat voorgemelte Commeet aldaer gesien was, oock verscheijden malen eenige vierballen bij nacht souden gevallen sijn.

20^e... dese avondt is de Commeet starre bij ons niet langer gesien konnen werden.

April 1665. [Op de hofreis naar Jedo]. 11^e Des smorgens met mooij weder

[p. 132]

omtrent ten 4 uijren uijtreijsden ende een commeet starre sagen die hem omtrent het oosten weijnigh boven den horison opgaende vertonende was, ... quamen des namiddags in de Keijserlijcke Stadt Jedo.

Op den 2 Januari 1665... alhier in de Baij van Cadix... vertoonde hem een Komeet-ster, die wij inde Straat al hadden gezien, hebbende een vierige staart naar 't Noord oosten. (Reisen van Nicolaus de Graaff, 1701, bl. 66).

Den 15 ditto [Dec. 1664] des morgens sagen een ster met een langhe sterdt, sagen hem wel 4 ueren lang indt oosten op en die sterdt was mede indt oosten.

Den 16 ditto des morgens sagen hem weer 6 uer voor dag en die ster zijn sterdt draaide alle met teit nae het oosten dat wij sien konden.

Den 17 ditto sagen hem over 4 uer voor dagh. (Opperstuurman Michiel Gerritsz Boor in het Jacht Vlaardingen, tusschen Formosa en Arno ij. Handschrift Alg. Rijks Archief, Kolon. Aanwinsten no. 58).

Verklaeringhe op de Comeet-sterre, Gesien in 't Jaer MDCLXIV.¹⁾

Den 27. November 'smorgens by half 5. heeft men te Saerdam aller eerst gesien S.O. ten S. een Comeet Sterre van een weynig root doch heldre gedaente, de staert lang S.W. streckende, was wit bleeck van coleur, op-komende in Virgo, bleef mits de nevelige nachten bedeckt 14 daegen, waer door sommighe meenden datter geen Comeet was gesien.

Den 13 Decemb. is hy seer laeg langs den Orisont verscheenen, op den rovenden Raeff, liep seer ras na 't westen, daer hy ten half sessen verdween, zijn opkomst ten 3 uren onder de Waeg zijnde het selfde Teken daer de Comeet Anno 1618. in stondt, had een droeve schijn, dan de staert oost en west was lang, van coleur als de Noorder morgen-lucht: Quam so over de Hydra op de Mast en de Vlag van 't Schip, dan 't mistig en regenachtigh weder beletten haer lang te schijnen: Alsmen haer dus twee uchtenden in Hollandt op den Lucida Hydra hadde gesien, sag men hem den 21. Decemb. snachts by 3 uren met een soo breede langen staert, dat hy hoewel om sijn verre af-stant al vry flaeuw, nochtans den Hemel van S. tot S.W. absoluyt overspande: Noyt is hy grooter in ons gesicht vertoont.

1) Hollantze Mercurius XV (1665). Zie ook N^o3 8827, 8937 en 9200-9208 van de Pamfletten-Verzameling in de Kon. Bibliotheek.

[p. 133]

Den 30. December sach men hem by den Lepus of Haes, vry kleyn, en de Maen benam oock sijn staert den schijn. Den 31. Decemb. verliet hy te ghelijck den Haes, het Iaer en sijn staert, want hy verscheen als een duyster droevig licht, en quam op den Eridanus, so dat hy den 2. January 1665. savonts ten 9. uren, also de Maen af nam, sich weder met een straeltje liet sien, doch nu met sijn staert nae 't Westen, en dat tot uyt de tonge van den grooten Walvis. Den 3. January had hy ten half 9. op den tongh des Walvis een seer lange scherpe staert na 't Westen, recht over den schouder van den Orion, wiens Gordel-riems 3. Sterren hy geduerig in 't gesigt by bleef, so dat hy als scheen in den Walvis te willen kruypen. Den 4. Ianu. wast duyster weer: Dan den 5. Ianuary ten 10 uren savonts den Hemel klarende, sag men dat de Comeet seer was verkleynt en ook de kaken der Walvis verby geloopen.

Dus verre heeft deze Comeet sijn loop gehad tot den 7. Ianuary 1665, over Africa, Oost en West-Indien, speciael over den Grooten Mogols Rijck, de Kape Buone Esperançe, Goa Suratte en Madagascar, oock over Borneo, en Japan, China, ende men heeft die konnen sien byna van de Noorder Poolen tot Suyden, also die van Batavia en van de Magellanes daer van getuygen sullen: Die van Portugael hebben hebben hem gesien tot den 4. February 1665, bloet-root over haer gaen: Die van Spangen en Romen, Venetien en gants Italien insghelijckx: Constantinopolen en gants Turckyen, Smyrna en de Pouille, daer 't oock Bloet gereghent heeft, hebben hem mede, doch niet bleeck als hier, maer bloet-verwich ghesien: Engelant, Yrlant, Schotlant, hebben hem seer lang en breet en rootverwich gesien: In Hollandt is hy seerverwonderlijck ghesien, te weten, na den 31. December, voor welcken tijdt hy seer laegh aen den Orisont was, maer daer na in sijn opgangh ten oosten met een staerdt van een elle lang, en passeerende besuyden de Nederlanden, had met een heldere Lucht niet als eenighe sprenckelen, somtijdts wat straeltjens, naer het helder was, maer in sijn ondergangh, 's Nachts ten twee uren, was sijn staert omtrent soo langh als 't gantze Stadthuys van Haerlem, ghereeckent na't ooghe :En daer na verdween hy gelijck dagelijcx door de opkomende Wolcken: Die van nieu Nederlant in de Caribise Eylanden, en besuyden d'Amasones, hebben hem alle seer groot gesien, maer niet langer als tot den 30. December, toen hy sijn staert hier verloor, en een dag als een droeve Ster sonder staert verscheen, en daer na met een staert die sich ten oosten verspreyde, doch seer na een kleyn roedeken gelijckende.

Zijn Loop kond ghy bequaemelijck sien in de hier nevens staende Figuer,

[p. 134]

op d'onderste Linie, in Virgo de Maegd beginnende, en in Aries den Ram eyndigende: Wanneer haren staert op den Crater, den Canis, Unicornus, ghestaen heeft, doch nooyt op den Orion, die boven onsen Horisondt met syn 3. Sterren de Comeet geduyrich na by was, tot hy in Aries uijt den Walvis



quam: Hooger siet ghy syn Groote die hy had na den 30 December, oost en N. Oost den staert: Beneden siet ghy syn fatsoen van den 27 December, en daer by die van 't Iaer 1618. welcke wel soo fel en scherp stont, maer streckte sich op veele 100. mijlen na als dese dede, niet uyt.

Seer aenmerckelyck in desen sijnde, dat de jegenwoordige Comeet syn Loop heeft ghenomen over den roofachtighen Raef, over de Vlag van 't Schip, (daer Cromwel Ao. 1652. den Oorlog met Hollant om aen vong, ende Engeland nu weder in dit Iaer 1665. om het voeren van de Vlagh ter Zee, Hollandt beoorlogt en berooft,) daer na over den Gallus de Haen, daer Vranckrijck by verstaen wort: Op den vreesachtighen Haes: Op de Water-Slangh, den Vloet Eridanus, en den Walvis: Alle Zee en Water-tekenen.

Terwijl wy met dit Verhael dus besig zijn, komt den derdenmael een Comeet ten voorschijn, die sich den 6. April 1665. aller-eerst heeft laten sien

[p. 135]

boven onsen Horisont, op-komende 's morgens by 2. uren in 't Noorden, zijn cours tot 4. uren duyrende, is vlack oost, maer zijn Staert die breed en lang doch wit is, staet S.O. Ende bevinde hy den 13 April sig meer N.O. en lagher op onsen Horisont uytstreckt, staende op den Equus, waer aen alle Liefhebbers konnen berekenen zijne hoogte.

Veele sullen sich lichtelijck in laeten om van dese 3. Comeet-sterren te propheteren, en onverstandige Lien sullent licht geloven, daer nochtans de Mensch om toekomende Dingen te weten, geen eygendom is gegeven, dan alleen dat hy uyt de voorby gegleden Tijden wel op het toekomende yets besluyten kan, dan geheel onwis.

't Is d'Almachtige, de Alwetende Heere, die soo in 5. Maenden 3. Cometen, behalvens soo veele andere Hemels tekenen ons vertoont, 'tgeen men niet bevindt oyt meer is gebeurdt: 't Schijndt ons toe datte selve hare uytwerckingen wel mochten doen in't wonderlijcke Iaer 1666. daer van over vele Iaren is voorseyt: Godt de Heere late ons alles tot zalicheyt ervaeren, op dat wy zyn heerlijcke Schepsels niet aende Lucht, maer inden Hemel eeuwig mogen aenschouwen.

In Haerlem, desen 14 April 1665.