|
| |
De skearwinkel fan Joutebaas [I]
Lânslju!
't Kin wêze dat Joute-baas jimme soms watte onsêft skeart, mar hy mient it net tsjoed. Hy wol jimme fan it smoarch burd ôfhelpje; jout er jimme ris in skramke, jimme hawwe ek wol ris pûkels. En blet it watte lang nei, lis 'er in papierke oer of tonder, en as 't slim komt, it skraabsel fan in âld hoed.
Bouwe en Rinse, twa Eastynje-farjers.
Abe en Fetse, twa boeren, dy mei Wopke-slachter en oar foltsen sitte te wachtsjen nei it skearen.
Bouwe. Hoe bisto sa op dyn sneinsk?
Rinse. Ik ha ús Bokke-omme te hôf brocht.
Bouwe. Wie 'er al lucht oan 't lyk?
Rinse. Dat kinste tinke mei sa'n fol lichem. It stonk wol sân mile boppe de wyn.
Bouwe. It moat wol mei sok myld waar. Mar yn de East is 't noch oars.
Rinse. Ja, dêr ha ik ris in grap fan sjoen. Ik bin ris mei ús kaptein te Buitenzorg op Java west. Dêr bouden se doe in hûs foar de gûverneur. Dat waard seishondert trijensantich foet heech, en dêr arbeiden doe njoggenhondert swarte keardels oan. Sa barde it, dat 'er op de boppeste steger in keardel fan in balke kroandea slein waard, en om 'er ôf te wêzen liet dat swarte hûneguod it lyk mar nei onderen trûzelje. Ik stie 'erby, dat it delkaam; mar yn dy fal wie it lyk wol heal fan de muskiten opfretten, sa'n bederf kaam 'er yn dat amerij tiid oan.
| |
| |
Bouwe. Ja, sa'n lân kin men nin begryp fan krije, as men moat 'er west habbe.
Rinse. En heste it gûcheljen 'er wolris sjoen? De koelys, ferdomd, de sjouwerlju kinn' it dêre better as hjir Bamberg.
Bouwe. Bamberg? Bamberg? Bernewurk! Te Soerabaja kaam ús in swarte timmerman oan board om it skip te brouwen. Sa kaam it ek fan gûcheljen te praat, en dat wy wolris in keunst fan him sjen woenen. Doe naam er in sechs-tried line, en dêr bûn er in tweintich-pûns kûgel oan. Mei-ien keatste er dy kûgel yn 'e hichte; de line folge, folge al, krekt salang er allehiel útrûn wie; onderwiles kladdere dy keardel as in blits yn de line op, en yn in omsjen wie er sa heech, dat wy him net mear beëagje koenen. Wy tochten, dy keardel sjenne wy yn der ivichheid net wer; mar doe er him in heale dei oan de loft fêstholden hie, saaide de kûgel mei de line by ús skip del; in amerij dêrnei folge omkoal oan it oare ein, dy er yn 'e hannen fêstholde, krekt as in jonge, dy mei in hynstebiter boartet. De kaptein sei tsjin my: ‘Bouwe, spring yn de sloep.’ Dit die ik, en helle de timmerman wer oan board. De keardel wie sa kâld as in poask: hy hie noch in lyts byt fan in sniebal yn 'e bûse, dy er boppe yn 'e wolken makke hie.
Rinse. Dat is no ferflokt ligen, datsto dêr dochste, Bouwe.
Bouwe. Dat kin wêze, Rinse. Mar dyn lyk, dat fan de muskiten opfretten waard, dêr wie ek in lucht oan, feint! My tochte, wy moasten de rekkeningen mar tsjin eltsoar útstrike.
Joute. En dan betingje ik 'erby fan net wer. Want as jimme hjir komd binne om ús de hals fol te ligen, dan moasten jimme mar yn 't apelân bleaun hawwe. En dy it wer weaget, dy sil ik noch wat mear as 't burd ôfnimme.
Rinse. Wat dan?
Joute. Dy sil ik in plasse fan de noas ôfsnije, dan kin elts him foar sa'n liichbist wachtsje.
*** Abe. Hoe djoer binne de mieren, Fetse? Ik haw juster net nei stêd west.
Fetse. 'k Wit net; sawat by de daalder om, ek in kromke 'eroer.
Abe. Wiene 'er al rju?
Fetse. Ja, dêr stiene al hiele keppels. It liket dat se rom binne, mar it wie myn soarte net.
Abe. Heste dan dyn fêste mieren jiers?
Fetse. Nee, mar de smoarchste haw ik leafst. Ik haw altyd fan dy Lipske mei har bêdteken rokken oan. Dy it fûlst stjonke, dy haw ik leafst, en dy wiene 'er net.
Abe. Ja, dat wurdt 'erfan sein, dat binne de bêste efter de seine; mar hja binne droevige onhuer.
Fetse. O, dat is neat: de skuorre is rom, litte se dêr ris útstjonke.
Abe. Ja, mar ús froulju binne 'er eang fan.
Fetse. Froulju! Lit dy mar omklieme mei har lappen en diggels, mar ik wol de mieden del ha.
Abe. Hawwe se har eigen kost, jimme mieren?
Fetse. Wat mienste? Dat ik my de earen fan 'e kop frette litte wol? Ik haw simmers genôch oan twa úthongere Wâldlju, dy't 'k by my yn de ongetiid ha.
Abe. Jane jimme se dan jûns ek neat?
Fetse. Ja, dan krije se sawat in heal kroadfol sûpenbrij, en dat behimmelje se ek sûkerswiet. Ik wit net wêr se it bergje yn har smelle pânsen. Hja binne wis oars fan binnen as in Fries.
Abe. Ei, kom ju! It binne ommers ek minsken as wy.
Fetse. Wel, dat sil der wol oan ha, as 't dêroan takomt. Wat, divel, kinne wy traan sûpe as in poep? Ik ordonnearje, heite, baas Joute soe dy gau dyn lêste burd ontnimd ha, asto ris mei har ombringe soeste.
Abe. Mar dat dwane se ek oars net as as se net dogens yn de hûd binne.
Fetse. Nammers te briker. Dy siik wol traan op kin, kin wol kraanooch frette as er sûn is; en binne dat minsken? Wel, man, ik ha ris trije mieren hân, dy haw ik sechstsjin dagen oanien in gong sûpe neitôge, en dêr frieten se dan fan dat triemmich âld bargespek by,
| |
| |
dat har de strôte knapte. As wy dat diene, man, wêr soe 't hinne! En soeste dan sizze wolle dat in poep in minske is as wy?
Abe. Wel, no sil 'k dan ek ris mâl begjinne. Us âlde sekretaris het ris âlve flessen wyn opbealge, sil 'k mar sizze; soe dy dan ek net oars west hawwe?
Fetse. Dat leauste! Sekretaris het in bealch as in okshoofd, en soe dêr nin kwartsje yn kinne? Mar de poepen habbe nin gat en nin liif ...
*** Wopke. De divel, Joute! Dêr jouw' je my in feech omraak.
Joute. Is 't roerd? Ja, man; efkes. Kom, ik sil 'er in kromke swam op lizze. Do biste ek in bytsje onbidich, net?
Wopke. Dat tanket de donder jo! As 'k jo ris in plasse fan 't kin ôfsnei soen' je ek net wyt laitsje. En dat moarn trouwe en allegearre! Dat sjocht 'er gnap út; mei in sneed yn 'e bek foar 'e preekstoel.
Joute. Dat is nin byt; in sneed yn 'e hân is slimmer. Silste trouwe, Wopke? Dan moatste ommers wol in printsje fan my ha. Hawar!
Wopke. Wat stiet dêrop! Dat liket Adam wol yn 't paradys; dy leit dêre te sliepen. Mar wa riist dêr út syn side op. O, dat is Eva, dy't yn 'e sliep út syn ribbe makke wurdt.
Joute. Tûk sjoen, Wopke. Krekt, dat is 't. Mar wat stiet dêr no onder te lêzen?
Wopke. Zijn eerste slaap was zijn laatste rust. Dat fetsje ik net.
Joute. Stek it printsje mar yn 'e bûse, en bring it my mei in jier twa ris wer. Asto dan noch net yn 't begryp biste, dan sil 'k 't dy útlizze. Mar 't sil wol lokke.
Wopke. No, dat giet oan. Dêr leit myn botsen. Dei jimme!
Fetse. Dat wie in fyn stikje, baas. Ha je mear sokke?
Joute. Lûk dat laadsje ris op: dêr leit in stikje fan myn âldomke Hoarnstra yn; dy hawwe se yn achtenfjirtich it hûs boppe de kop ôfbarnd. Lês it mar ris lûd op foar dizze hûslju. Jimme hawwe it oan de tiid; dêr binne noch tolf foar jimme. (Fetse lêst):
Buorkerij en Keapmanskip
‘Hawar, foar den divel! Dêr leit it ark. Ik ferdom it sa wyt as sûpe om langer yn 'e modder en kowestront om te slaan,’ sei Rients, doe't er syn spylfeint Eable mei in tsjep faam oan de griene side de dyk lâns riden seach. Hy teach it baitsje oan, en sei tsjin 'e boer: ‘Ik ha myn nocht, boer! Ik hâld op.’
Boer. Dyn nocht? Dyn nocht? Wat skilt 'eroan? Sit de merke jit yn 'e holle?
Rients. De holle is my noch al tizich en sûzich; mar bûtendat, ik wol maaie meitsje.
Boer. Ja, mar sa kin 't net op 'e wrâld.
Rients. Kinne of net kinne, it hâldt op.
Boer. No, aste de sile op 'e hakken nimme wolste moatste selme witte. Ik moat my rêde. Mar wat sil Rients?
Rients. Freegje je noch? Keapmanje.
Boer. Keapmanje? Do keapmanje? Dêr stiet dy de mûle al nei.
Rients. Ja, sjen, dêr rydt keapman Wylde syn soan hinne as in hear. Ferline wike is er my twa kear oan de klean lâns jage, en dan is 't: ‘Dat wurk stiet dy linich, Rients!’ en mear sokke smeulske praatsjes. Men soene gleon wurde. Dat dwaan se allinne fan watte tyskjen en hanneljen. Soe ik sa net kinne?
Boer. Dan tinkt dy dat it keapmanjen safolle opsmyt, datste dan ek sa kinste? As it gelok dy altiten temjitte rûn lykas keapman Wylde, dan, ja, as wie de wei ek sa smoarch. Mar dêr binne ek oare, dy't 'er har sa skjin úthannelje, dat se de heakkel wer opsiikje moatte. Ik sjen 'er nin ljocht yn.
Rients. Tsienris sa goed as dat kowesturtwaskjen. Wat is buorkjen? Wat ha je bedijd mei de buorkerij? En dat je habbe is ommers mei goarjen en in liiffol wurk by eltsoar skrept. In hiel winter moat men de kij yn 't gat opsjen. Foarjiers mei it oplûken fan de paden, as in oar feint 'eris nei de fammen kin, moat men salang by de âld sûch weitse, dat men selme hast mei begjint te gnoarjen.
| |
| |
Boer. Hei! hei! Wat giet dat 'erút.
Rients. Neat te lûd, boer. No habbe jo noch in lânhearre, dy syn boeren in stik brea mei bûter en tsjiis gunt; mar dêr binne ek oare. Dat wurdt jins buorman gewaar nei de dea fan syn âlde lânhearre.
Boer. Do seist 'er watte fan.
Rients. Syn nije lânhearre mei allerlei ongedierte op it hiem slacht grutter swee as de âlde, en no de beide einen sa fier net mear oan eltsoar komme kinne, moatte de boeren koart opbûn wurde, dat se it heiter útstrûpje. Mei in boer libje se as mei de moalpûde: hja slaan 'erop salang as 't stoot. In boer kin 't sa noait net winne, as ite se modder. Is dat in libben?
Boer. Do jouste de mûle folle wille. Foar buorman sil 't net rom omkomme. Dy man is te heech ophise; dêr heste gelyk oan. En syn lânhearre past it, oan 't waaien fan 'e flagge te sjen, as de man rûn spylje sil; dêr heste ek gelyk oan. Mar, feint, dêr binne mear as ús buorman.
Rients. Boer, ik mei nin praat mear hearre fan dat getsjoen oan de kowe-oeren. Dêr habbe jo de nijboer, in man, dy't út syn eigen fearren fljocht. Hoe is 't dêrmei? Yn twa jier yn 'e flotgerzen.
Boer. Ja, mar nijboer het it op de nije manear, alteas oars as ik it leard ha. Nijboer kin fjouwerentweintich kij meltsje, en hy het in omslach fan achtenfjirtich. De grutte wurkier stikken. Folletiids fan 't hiem, en mei in lange piip yn de holle yn de Gouden Snoek sitte. Nei alle merken ta reizgje dêr hurddraafd wurdt, en dan mei de rûzige holle yn de hynzers omtyskje. Hein en fier nei alle boelguodden, en mei allerlei moai guod thúskomme, dêr nimmen nin sin oan hie as hy selme, en 't arbeiderslean fan 't nedich wurk yn 't lân begrutsje. As dat koe, hie ik ryk west.
Rients. Dat soe it him net dwaan; de hûshâlding wie altiten yn 'e heak. It wiif lit it net fersmoarkje, en hja lit it har ek net te djoer oansmarre.
Boer. Ja, dat liket al sa. Hja lit it net fersmoarkje, en hja keapet net te djoer, mar hja keapet te faak en tefolle. De bûgel komt te faak los. Dat wisten de fyndoekpoepen bêst, dy by folle boeren de rjemme fan de aden nomd habbe; dy rûnen dêr in bryk gat, en praten de boerinne de trijegûnen út de kast wei, en dêr wer moaie doeken foar yn de pleats.
Rients. It is altyd in kwea wiif west.
Boer. Dat is nijboer faak gewaar wurden, as hy mei de bûter te merke kaam.
Rients. O, praat my net fan dat divelsk reau fan bûterkeapers. Dy stekke jin ôf, dat it bloed 'er neirint.
Boer. Dat is sa slim net asto bearste. Hja meie wol op har hannen sjen; want dêr wurde har rare drankjes by eltsoar klitst. Hja triuwe 'er alles mank. It hâldt by fyn moal allinne net op.
Rients. Praat 'er net fan, boer. Yn myn earste tsjinst ha 'k genôch heard, as de boer thúskaam; dan wie it altyd oarloch yn hûs; dan wie de bûter bont, dan te heech, dan te wyt, dan te sâlt, dan te lêf; dan smakke se spekkich, dan fiskich, dan te weak, dan te sûpich. Dan bitter; dan is se net goed útkjimd, dan te waarm tsjerne; dan in wetterlucht; dan smakke se mjitsk; dan nei 't molkenkrûd; dan leit 'er in bernehoas of in holdoek yn; allegearre mirakels om 'er in rider ôf te skuorren.
Boer. Ik hear do hest 'er in hûn giseljen sjoen, de buorkerij kinste nin goe' fan hearre. Mar do seiste fan goarljen en in liiffol arbeidzjen ...
Rients. Ja, dat sis ik noch.
Boer. Ik wyt net better, as ik yt my goed sêd, en dwaan nin wurk mear as ik kin 't bêst ôf. Dêrfoar ha ik sûne lea, en in pear goede hannen fan ús Leavenhear krige. Do seiste, ik ha noch in goe' lânhearre; dat is sa, mar lânhearre is sa wiis wol, dat as hy alles habbe wol dat hy dan neat kriget. En dy't goed yn 't blêd stiet het no watte mei te sizzen. Wize lânhearren nimme de heechste skriuwers net mear; want dat binne ongelokkige ljuwe,
| |
| |
of dy it net goed foarhabbe. Folle boeren habbe de lânhearren minder makke: want hja waarden foar in jiermannich, doe it goud reinde, fan inkelde boeren fan de hege dyk jage, en dat wie mis.
Rients. It buorkjen is dochs mar domme ljus wurk.
Boer. In kretfol geleardheid hoeft 'er net ta, mar in earnamerfol gekheid kin 'er ek net by. In goe' ferstân krekt sa as ús Leavenhear it oan de measte minsken jout, in sûn ferstân, dat op de kâlde grûn, net yn broeibakken, ryp wurden is, en dêr de nije gekken de hannen net oan hân habbe om it in earsling bocht te jaan. In goe' sin, nocht oan arbeidzjen, en dêrta goede lea, dy dingen hearre 'erby. Ik ha in jier by in boer tsjinne, dy altyd mei 't geweld yn 'e mûle en de beide hannen rûn. As hy op merkedei nei stêd teach, dan jeie en hurddraavje fan 't hiem ôf, dat it hier efterút stiek. Folle boadskip en neat te dwaan, en salang mei de goede kennissen yn de stêd en onderweis praatsje, dat hy mei in read noas en in wyld holle flokjende en tsjierjende thúskaam. Ut te gast gean en gasten habbe, krekt as 't net op koe. Ik moast alle dagen nei buorren om de jeneverkanne folje te litten, en dêrmei soms salang by him sitte, dat hy begûn te âljen as in lyts bern. Dy hie tefolle gekheid, it is dan ek einlik op in earm kowedriuwer útrûn.
Rients. Dêr habb' jo it wer! It kin neat lije.
Boer. Neierhân kaam ik by ien, dy rom geleardheid genôch brûkte yn 't buorkjen. Hy tochte 'eroer as do, dat buorkjen dommeljuswurk wie en dat hy watte mear mânsk wie as al syn buorlju mei-eltsoar. Yn 't praten liik it al sa, mar yn 't buorkjen koe hy lang net tsjin syn domme buorlju út. Hy koe redefoeringen dwaan ta nut fan 't algemeen ...
Rients. Fan al 't gemeen?
Boer. Nee, fan 't algemeen en hy fergeat syn eigen nut. Hy wiste hoefolle rivieren as 'er yn Spanje binne, en hy wiste net hoefolle sleatten en greppels er yn syn eigen lân habbe moast. Hy die folle lânbouwkundige proeven, en as 't jier rûn wie hie er in tredde part minder sie as syn ienfâldige buorlju. Ien kear tochte ik, no is hy gek: doe setten dominy en hy tegearre tweintich mollen yn 'e tún om in los grûn te krijen foar de snijbeane. Dat hien' se eltsoar wiismakke. Mar it duorre net lang as de pastorij en ús hiem tilden op. Hy mjokse en gisele de boel sa troch eltsoar en yn tizen, dat hy oan alle iggen en einen tekoart kaam.
Rients. Ja, jo kinne wol folle lek en brek by eltsoar siikje, it is dochs mar arbeidzjen as dwane je jins bêst noch sa.
Boer. Ja, man, dêr binne wy hjir foar, en gelokkich dy wurk fine kin, dêr hy as in earlik man it ein mei fine kin. Dat is 't feilichste paad, mar altyd net moai. De measte lju siikje de bypaden; dan kinne se gauwer en makliker, mar dêr binne ek guod, dy't ferdwaalje en noait net goe' wer telâne komme. Alde bysitter, lykasto witste, het my yn 't spul set: doe ik begûn sei er tsjin my: ‘Feint, it sil op de man oankomme. Do heste in grut stik wurk oannomd; hest' it al befiemd? Trouwen en buorkjen is moai te begjinnen: mar it skip te stjoeren, dat alles op syn poaten delkomt, is keardels wurk. It hiem is earst sa lyts foar jonge lju; hja hawwe jamk de divel op it hiem sjoen, en jeie en jachtsje wech-ende-wear hinne en hondert gûne is sa'n grut bulte, dat men 'er mei hânfetfollen mar ôfskeppe kin; en de pong wiid op, en foar de hân, om 'er alle amerijen in taast yn te dwaan.’ Ik kriich noch folle mear op reis, en ha onderfûn, dat bysitter it wol wiste. Mar dat helpt dy net. Do wolste keapmanje. De njoggen gûne, dyste te Drachten oan de keallen fertsjinne heste, sitte dy yn 'e holle. Sis my, wêr sil 't yn wêze?
Rients. Hynzers en kij fan beiden, tinkt my.
Boer. Dan kinste hannen en fuotten beide sparje: mar dan ried ik dy om earst in jier twa nei Kollumersweach te skoalle te gean. Dêr fersteane se de keunst om 'er watte mei te bedijen. Oars wyt ik net folle dy spek sette mei de hynstenegoasje: en om mei de hearen om te gean heste nin goe' postuer en kinste net goedernôch prate.
Rients. Wêrom net?
(De opsichter Hoarnstra stjit de doar op, en seit:) Ha jimme slachte?
| |
| |
Rients. Nee, ju.
Hoarnstra. Wat dogge dy keallepoaten dan yn 'e linebeam te hingjen?
Boer. Do tommelste ús hjir sa raar op 'e hûd. Kom yn, dan sille wy dy dat allegearre betsjutte. Wy hawwe dyn rie ris krekt nedich.
Hoarnstra. Wêr hien' jimme it oer?
Boer. Rients hingje de kowesturten wol sân jelne de hals út: hy wol keapmanje, hynstetyskje. Mar ik sis, hy het nin postuer, en kin ek net goedernôch prate.
Hoarnstra. Ja, lige dat moat er út de pin kinne, en in foech bocht yn 'e rêch 'erby. Ik ha tolf jier by mynhear Diependael wenne; dy het alles mei hynzers en moaie froulju ferspile; mar dat hong fan flaaien en ligen gear om mynhear it jild út 'e bûse te tsjoenen.
Rients. Hoe no? Seisto it dyn breahear dan net, dat er bedragen waard?
Hoarnstra. Ik it sizze? Jonge, wat bisto in jobbe. De hynzers, de moaie froulju, de fammen, mynhear, it friet en soep allegearre fan de hege beam ôf: en ik die mei, hertsje, wat woll' je, mûlke, wat lêst je. En wat waard 'er in noed fan dy moaie froulju en hynzers stien! Dêr wiene nin flarden sa djoer as it waard har om it gat hinge.
Rients. Dat wie in libbentsje!
Hoarnstra. Ja, mar it ein! It is de hynzers gien as de moaie froulju, en de moaie froulju as de hynzers. De hynzers binne fan mynhear komd by in lânbarbier, fan de lânbarbier by in fuorman, fan de fuorman by in sleper te Ljouwert, dêr se meager as in range, lam en krepel, mei in iepene hûd onbarmhertich by de pipen opgisele waarden; de sleper het se foar it lêst nochris merke hâlde litten te Frjentsjer, en fan Frjentsjer binne se nei Kollumersweach kuiere, dêr it fildersmês de bisten yn 't ein út de ellinde holpen het.
Rients. Wy wolle dochs wrychtich hoopje, dat it mei dy moaie froulju watte better gien is.
Hoarnstra. Krekt en allyk. It kin net krekter. Fan mynhear gongen se ornaris oer yn 'e hannen fan in oannimmer, in hynstekeaper, in offisier, of sokke maats; dizze leveren se ôf oan in soldaat of fyndoekspoep, dy har wer yn in sûphûske brochten; fan it sûphûske diene se de grutte sprong nei in spylhûs, en fan it spylhûs kamen se swietkeswei troch it gasthûs op 'e snijkeamer: of, as 't op syn aldermoaist besloech, modderfet mar âld en ferwile by de ontfanger-generaal onder in brêge te Amsterdam, en dêr ferkoften se dan biljetten oan de geande en kommende man. Dêr moatste mar om tinke, Rients, lichte froulju en moaie hynzers komme op ien plak telâne.
Rients. Dyn hear hie al in nuver plak foar har besteld.
Hoarnstra. Dêrfoar het syn folk him dan einlik ek plak besteld yn in kosthûs, dêr se him twaris deis onthelje op beanne en smoar. En ik ...
Rients. No, ja; en do?
Hoarnstra. Ik bin opsichter wurden.
Rients. Do biste wrychtich oan 't bêste ein komd. Do biste in hear.
Hoarnstra. Och, och! Dat meager stikje brea soeste net rom fan sopje. Wy frette de hjouwere net, heite.
Rients. Wa dan?
Hoarnstra. De koetshynzers, myn freon. De koetshynzers! Dy kinne nin sile mear lûke, nin man drage; dy boarste fan fettens. Dy beesten doge nearne oars ta as mei in moai tek op stâl te stean en te fretten. Lykwol dy krije de hjouwere, maat.
Rients. En wêr hearsto dan onder?
Hoarnstra. Dêr binne koetshynzers, en dêr binne hierknollen, dy sleepje en jeie moatte. Dat binne ongelokkige beesten, dy hierknollen! Elts, dy't se oer har hawwe, sit har op 'e kop. De iene stjoert har hjirhinne, de oare dêre; dy lûkt en hoartet har yn 'e bek, en dy rydt har mei in sloppe jageline. En noait deselde wei! Eltse moanne is 't benei oars. No is de wei rjucht, dan krom; no heech, dan leech. Hja sille noch wol tweintich jier probearje, wêr de bêste wei lâns rydt. Het de fuorman in noartige buoi, of is er útmakke fan syn baas, de knollen moatte it ontjilde. Binn' se wat loai, stroffelje se ris, dat slacht har
| |
| |
fan boppen del mei de swipe op 'e ribben. En wat binne dy ribben meager! Man, nutemuskaat soesto 'erop raspje.
Boer. No, sêft wat! Jimme krije dochs ek foer.
Hoarnstra. Ja, lang foer. Bruien en hakstrie by 't bealchfol. En begjint it wat krap om te kommen, roppe se om besunigjen, dan moat it noch út dat hakstrie weipinige wurde. De koetshynzers hâlde it rib allike fol. En wylst allerlei tizige bazen de earme knollen fiterje, wylst de termen har rommelje fan honger, moatte se fan sok foltsen as jimme noch hearre, dat se lânopfretters binne.
Rients. Ja, ja, wy sjenne 't wol, freon. Mei in poepepiip yn 'e holle, in gongelstôk yn 'e hân, en in blauwe rôk oan swiere de hearen troch it fjild. As se my opsichter meitsje wolle, ik smyt de heakkel en de tuolle safier as ik se krije kin.
Boer. Ho, ho, feintsje! dat giet sa maklik net. Do kinste op 't jild fan 't lân net pasje as do moatste dyn eigen earst ferspile hawwe. En heste it safier brocht, dat nin skroar, nin bleker, nin bakker, nin timmerman, nin divel in duit fan dy helje kin, as sy moatte it dy earst mei abbekaten foar it rjucht fan de bealch ploaitsje, en do kinste dy dan noch in jiermannich op 'e proppen hâlde, dan heste noch wolris kâns oan it grutte ieslok te kommen.
Hoarnstra. Ja, ja, feint! Troch finânsjes komste yn de finânsjes. Ik bin 'er ek sa komd.
Rients. Do ek! Skammeste dy net datsto it seiste?
Hoarnstra. Dat is de wrâld sa. De boer wit it like goed as ik. Mynhear Diependael het my einlik syn kokenfaam ta wiif jûn.
Boer. Ja, Hoarnstra; mynhear het in bulte wurk foar dy dien.
Hoarnstra. En doe het er ús yn in winkeltsje set. Mar myn wiif wie yn de koken fan mynhear skjin ferwend, en as hja in pûn prommedanten ferkofte, dan iet se de winst altyd op. Koartom, alle iggen en einen wiene mei in rep te lyts, en de keaplju te Ljouwert woene ús útstrûpje; mar dêr wie neat. Gelokkich wie 'er in mynhear Fan der Slemp, dy folle mei ús mynhear op 'en paad wie, doe 't ik noch by him wenne; hy hie rju te sizzen, en het my opsichter makke. Mynhear Diependael hie myn wiif oars altiten 'n tolhikke tuske Ljouwert en It Hearrenfean belove.
Rients. No, as 't sa moat, dan net. Ik bliuw mar by myn earste sin. Sawat hannelje yn hynzers en kij, dat liket my net tsjoed ta.
Boer. Mar ik sis dy nochris, do heste gjin goe' postuer om mei de hearen om te gean, en kinste ek net goe'ernôch prate.
Rients. Wêrom net?
Boer. Kom oan! Asto ús âlde rún ferkeapje soeste, in beest dêr net folle goed flêsk oan is; trije kear mei de dongwein op reis west; in spoeksjender op-en-út; hoe soeste dat oanlizze?
Rients. Wel, ik soe him stiif by de bek hâlde, en rinne dan mei it beest sa fûl as ik koe op en del, en sjenne dan te akkoartsjen.
Hoarnstra. Mis is 't. Jonge, jonge, ik ha dat meunsterjen sa faak by mynhear Diependael bywenne. En dat spile allegearre mei-eltsoar onder ien tekken om mynhear te bejeuzeljen. De keapman stoppe de pikeur en de feinten fan mynhear de hannen, en sa pissen se allegearre yn ien pôt. Wie it hynzer wiid fan skonken dan meunsteren s' it mei it gat deun tsjin in muorre oan, en dan loek it beest de fuotten yn. Wie it beest leech op 'e foarpoaten en it moast besjoen wurde, dan lieten se 't mei de efterpoaten stean op in steed, dêr de grûn in tomme twa leger as foare wie. Wie it beest folfuottich, dan waard it noait op stiennen meunstere, mar altyd yn sêft san. Rients-om, do witste net heal wat 'er al sa yn dy grutte wrâld te keap is.
Rients. Dêr ha 'k myn libben net fan heard.
Boer. Mar wat soeste tsjin de ljuwe prate?
Rients. Wel, ik soe sizze: ‘Ik haw in rún yn 'e hann'linge,’ en dan koene se him selme besjen.
| |
| |
Boer. Dêr hawwe wy it al. Sa fier mis as Jistrum fan Madrid leit.
Rients. Hoe dan?
Boer. In hynstekeaper, dy de keunst leard het, seit: ‘Ik haw watte moais yn 'e hann'linge; in skilderij, dêr woe 'k de wjergea wolris fan sjen yn de sân provinsjes. It is mar jammer dat syn likens net yn 'e wrâld te finen is: dêr kin noait in span fan komme. In earste minister op biennen; in foarwurk as in liuw; bonken as glês; in opperprefester yn 't túch, en dan sokke nuvere seden en sin, as men se noait fynt. Fan krachten en fermogens wurd' je de ein noait gewaar: want dêr is nin minsk', dy salang sitte kin, as hy rinne kin. In bern kin him mei in siden tried stjoere, en 'ermei troch it fjoer ride. Ja, sa'n ding is 'er op 'e wide wrâld net, dêr men him net foarspanne kin. Hy het in lyts koltsje, oars hie hy lang by in fjouwerspan west by mynhear Fan Rinde yn Hollân. As se freegje: ‘Stapt er ek watte oan?’, dan wurdt 'er sein: O, it is in dom hynzer; 'er is noait net mei pield; mar as hy yn goede hannen is kin hy yn acht wike gouden-swipe-hurd. As men him in tik mei de jageline jout, o, dan begjint er sa raar op de fioele te spyljen. Dan mjit er oan, dat sis ik jy. En is 'er dan ien, dy 'er wat lek en brek fan sizze doar, dy moatste aanstons oer 'e snute houwe; do moatste him aanstons mei ontfanger sizze: ‘Dêr sil noch ien mei in siden broek op ride, wearljach!’
Rients. Dat liket my nuver ta.
Hoarnstra. Mar no moat ik dy noch wat freegje. Wat silste sizze as de rún ferkoft is?
Rients. Wel, dan sil 'k it jild nei my strike, en dêr is de boel mei út.
Hoarnstra. Sjochste wol, al wer mis. It is net allike folle hoe de keaper fan 't hynzer fan dy weigiet. Do begrypste wol, dat hy yn 't gebrûk al de geheime kwalen fan dy rún fine sil, en as er dan seit: ‘Dy knol is daamsteech, koppich, kolderich, dimpen, of weinfljochtich, of bekstallich; dêr habb' jo de rún wer, jaan my myn jild werom,’ dan moatsto tsjin him sizze kinne: ‘Ik woe it beest weromnimme; mar jo woene it perfoars hâlde. Hâld it no ek.’
Rients. No noch mâler. Hoe giet dat?
Hoarnstra. Dat sil 'k dy sizze. Asto him te tûk west biste, moatste him yn 't ferstân bringe, dat hy dy te tûk west is. Earst moatste de keaper ris hifkje. Wylst er dy it jild tatelt, moatste tsjin him sizze: ‘Ik wit net, it muoit my dochs, dat ik fan it beest ôf bin.’ As er dan begjint te glimkjen krekt as ien dy sizze wol: ‘Ja, feint, ik ha dy al beet,’ dan moatste sizze: ‘Ik wol je traktearje op in bêste flesse reade wyn.’ As er dan mar fuorttelt, en seit: ‘Kom, kom, keap is keap; stek my de gek net oan. Jo wite wol better,’ dan moatste de hân útstekke, en sizze: ‘Hawar, hâld de hân ris op’; en dan moatste him yn de hân bruie, dat him de fingerseinen piipje, en sizze: ‘Dêr binne fiif inkelgûne, dan hâlde jo it jild en ik de rún.’ Asto dan sjochste, dat er goed yn 't begryp is, dat er dy betrutsen het, dan moatste it jild sabeare lilts nei dy skuorre. ‘Dy ferdomde jildpine,’ moatste sizze, ‘no bin ik myn aventoer kwyt.’
Rients. Dat liket my nuver ta, sis ik jo.
Boer. Kom, yn koartens is 't Easterwierrumer merke: dêr moatste ris mei keapman Geale hinne. Dêr kinst 'er watte fan hearre. Mar siker, beried dy! Sliep de merke earst goe' út, en kom moarn ris wer.
De faam. De frou seit, hjir is in stik wrakke tsjiis, Hoarnstra. Dat moatt' je oan jins wiif bringe.
Hoarnstra. Wuolje it mar yn in krante. ‘Immers zullen mijn ogen het loon der ongerechtigheid niet zien.’ Dei jimme!
Fetse. Dat is út, mannen! Het 't wat foldien?
Abe. Skoan, opperbêst. Mar wêrom rûn dy skriuwer fan ontfanger sa wei, en dy twa boeren.
Joute. In bytsje rudich!
Abe. It is ommers al fyftich jier lyn; wat habbe hja har dat oan te tsjen?
Joute. Dat sil 'k dy sizze. Lêsten is 'er yn 'e stêd in priis op redens ferriden; de jûns hiene
| |
| |
de hearen in grut gastmiel, en dêr hiene se de winner by mei syn maat, dy't de preemje wûn hie. Doe 't op it lêst rûn, en it bierke sawat yn 'e man kaam, begûnen de hearen te fjuchtsjen.
Abe. No, wat wie dat, dat de hearen eltsoar ris by de hûd krigene.
Joute. It wie Frysk, krekt sa as 't hearde. Folle better as pluchsnije: en wat moat 'er dochs wêze. Mar de hurdriders, dat twa dimmene boeren liken, sieten elts mei in lang piip wat efterôf om dat spultsje oan te sjen. Ien fan de hearen, dy net mei fûstkespile, tochte yn himsels, dat dy boeren dêr wol nuver by opsjen soene; hy frege har as hja dat wol fan sokke hearen ferwachte hiene. ‘Krekt-en-allyk as by ús,’ seinen de minsken heel krankyl; ‘earst ite en drinke, en dan bruie.’
Abe. No, wat betsjut dat?
Joute. Betink dy ris, Abe! Doe dy ljuwe Fetses preek hearden makken se selme de tapassinge; dy kaam wat hurd oan, en sa gongen se foar amen de tsjerke út. Oars?
|
|
Auteursrechtelijk beschermd