Rimen en teltsjes

De jonkerboer

Das leben ist im grunde so fatal ernsthaft, dass es ohne diese verbindung des pathetischen mit dem comischen nicht zu erträgen wäre.
heine

Yn it begjin fan sechstsjinhondert wie te Frjentsjer in jong hear oan de stúdzje; it wie de jonker H. Net in heel wyld studint wie it, mar in feardich, fluch, krigel hear. De âlde grytman H. fan ien fan de Dongeradielen, dat syn heit wie, woe him yn de rjochten opliede, mar dat getiis yn dy âlde wetten stoe him net oan, en hy joech him oan de âlde Romeinske en Grykske skriuwers en dichters oer, sadat syn heit wolris sei: ‘Jonge! ik leau dat Plutarchus dyn bibel en Horatius dyn testamint is; en dat moasten eigentlik de instituten en de pandekten wêze. Jonge! do moatste dy op de rjochten lizze’; mar de rjochten leine op de jonker, en hy die 'er net oan. Dêrom rûn it iene jier yn it oare, sadat er al fjouwerentweintich jier âld waard, foardat 'er om in promoasje tocht waard; en hoewol dat de jonker in skrander brein yn de holle hie, wie de twang fan it stêdlibben jimmer in skrik foar him west, en hie it de âlde hear folle wurk koste om him oan de stúlzje te krijen. De jonker hie in neef oan de stúdzje, dy te Langwar wenne; dy jonker wie fan in oar aard; dy siet it adellik bloed jimmerwei yn 't boarst; lykwol wiene it grutte spitsen. Doe de krystfakânsje begûn, teach de jonker H. mei nei Langwar ta, en dan soe de feint

[p. 430]

him foar krysttiid mei in hynzer weromhelje nei Dongeradiel op it slot, omdat de âlde grytman leafst yn de krystdagen syn bern en goede freonen by him hie op it slot.

Mar kwalik wiene de studinten te Langwar, doe begûn it te friezen, dat it knipte. Dêr wie it in fleurich libben: wyn en lekker iten gjin gebrek; dêr wie ek in freule Juliane ... útfanhûs, dy 'er goed útseach en tige ryk wie, dy moai song en moai dûnse. Dêr setten hja de jonker altyd nêst, en hy wie hoflik en tsjinstich genôch jin de juffer; mar hja behann'le de tsjinstboaden te hûnsk nei syn sin, en as 'er in boer yn de keamer kaam, dan wipke se har noaske sa heech, en as de man mei de hoed oan de flier ta bûgde en niigde, dan seach hja sawat skean oer 't skouder en sei gjin wurd. Mar doe in dei foar krysttiid de feint fan de jonker H. op redens út Dongeradiel kaam, om him ôf te heljen, doe bedoar se it alhelendal mei him: want doe de feint, Christiaan, yn de keamer kaam en him sljuchtwei jonker Hobbe neamde, doe sei se: ‘Dat vind ik impertinent om zijn heer en meester bij de naam te noemen.’ ‘En dêr is by my gjin kwea yn; dy namme is in âlde Fryske namme, sa bin ik doopt, en dêr bin ik grutsk op, omdat myn foarâlders him ek dragen hawwe,’ sei de jonker doe sawat op in snauske wize; de juffer sloech de eagen del en wie ferslein.

De jonker wie bliid dat de feint komd wie, omdat it mei syn omke en him dochs ek net beare woe. Dy sinnen rûnen al te fier út eltsoarren, benammen doe dy hear him de portretten fan syn foarâlders mei folle earnst besjen liet en him ferhelle, dat er dy foar gjin fjouwer boerepleatsen misse woe. Doe begûn de jonker te laaitsjen en sei: ‘En ik joech gjin hondert gûne foar dy hele boel: want de keunst 'erfan is neat wurdich; dêr kin ik fan prate; ik skilderje ek, mar as efter op dy skilderijen in koarte libbensbeskriuwing fan al dy ljuwe stoe, en it wiene allegearre grutte helden west, dy it lân út de need holpen, of deugdsume reginten of oare brave ljuwe, dan soe ik 'er de hoed foar lichte; mar boerestrûpers en hazzejagers dwaan ik it net foar, al is har adel sa âld as Rome.’ - ‘Do sprekste in nuvere taal,’ sei de omke doe; ‘do biste de namme fan jonker net wurdich, asto dêr nin mear priis op stelste.’ - ‘Dêr stel ik grutter priis op, oom, as jo miene, leau ik,’ wie it antwurd; ‘mar dêr sit in hege ferplichting oan, dy folle jonkers net rekkenje, en dat is dizze: dat wy ús as in edelman gedrage moatte, wolle wy ontsach hawwe; wy moatte troch wysheid, beskaving, en as it te pas komt mei de wapens útwize, dat wy boppe in oar steane, en oars binne wy ek al net mear as in oar minske.’ - ‘Wel, dat kin in boer ek,’ sei de omke. - ‘Dan is hy ek in edel man,’ sei de jonker¹, ‘en dêr sil jit in tiid komme, dat it jild en it ferstân de wrâld regearje sille en de adel weisinkt.’ - ‘No sis ik neat mear,’ sei de omke, en hy hie wurk om syn lilkens te ferbiten, en mompele ienige flokwurden, dy ôfbrutsen waarden troch syn soan, de oare studint, dy de treppen oprûn en lûd begûn te sjongen de âlde studintesang:

Mihi est propositum intaberna mori, etc.

Hy sloech him op it skouder en sei: ‘No is dyn feint klear, neef; ik woe graach datste bleauste, mar dyn âlde wachtet dy jûn thús en it is in grutte reed. Mar foardatste fuorttsjochste, moat ik dy efkes te wurden; kom! gean hjir yn dit keamerke. Hoe tinkste oer ús nicht Juliane? Dy wurdt dy talein, neef; ik leau dat dyn âlde hear dy oars net yn de winter reizgje litten hie, want hy sit ek wat allinne dêr op dat slot; ik wyt ek dat 'er ferskate brieven oer en wer skreaun binne, en dat kin nearne oars oer wêze as dêroer; hoe tinkst dêroer, neef? Sis dyn sin rjochtút.’

1 Sa tocht ek jonker Oene Zwier van Haren, doe er yn 'e Geuzen song:

Wien 't eerst de glans der deugd bekoorde
En de eer tot ware grootheid spoorde,

Ziedaar den eersten Edelman.

[p. 431]

‘Ja, neef,’ wie it antwurd, ‘ik haw dat spul allegearre goed trochnoaze; de âlde het my net rjochtwei alles sein, mar hy het it minske prize op in danigen wize; hy het har jild net neamd, mar har deugden en har seden en hoe edel dat se opfied wie, en mear jitte wist ik troch Christiaan; want dy ontgiet gjin mûs op it slot, al komt er ek troch it goatsgat. Mar as men in rôt op in side spek bynt, dan wol it beest 'er net yn bite; sa giet it ek mei my, neef. Sjoch, ik bin lykas do in edelman; wy studearje beide yn de rjochten, do witste it is myn sin net; lykwol dêr ik foar útgien bin, sil ik foar thúskomme, en ik sil dalik as ik wer te Frjentsjer kom promoveare. As ik dan myn âldes sin dwaan, dan kin ik earst jier en dei yn de stêd omstappe yn moaie klean, om einlinge yn in amt te kommen, en dan krij ik jild, mar dan sit ik ek yn in twangstoel, en dat past my net, neef. Hoarris, myn âlde oarreheit het my in pleats tamakke, dêr bin ik skepper en skriuwer oer; dêr kin ik mei dwaan wat ik wol. As ik gelegentheid haw, wol ik dêr nochris hinne; want ik haw 'er sont myn bernejierren net west, en stiet it my dêr dan oan, dan wurd ik dêr boer op. En as ik dan in wiif siikje, dan wol ik ien siikje, dêr ik in boerinne fan meitsje kin; sa tink ik 'eroer, neef!’ - ‘Ja, wêr fynste sa'n wiif, en wat sil oom sizze? Dy springt út syn fel; en do biste sa'n man fan âlde letteren en geskiedenis; dat liket nuver, neef!’ - ‘Wêr ik sa'n wiif fine sil, dat wyt ik net; ik bin dêr ek net hastich mei; en wat myn âldes sizze, dêr steur ik my yn dit gefal net oan; ik moat myn libben lang omgean mei it wiif dat ik nim; taast ik dan ferkeard, dan haw ik nin minske de skuld te jaan as mysels; en folge ik de rie fan âldes of freonen, dan soe ik dy altemets jitte yn har grêf ferflokke moatte. En watst my seiste fan sucht foar de letterkunde en myn skilderjen: as ik dat net hie en behâlde koe, dan woe ik net op it lân wenje, mar ik gong yn in stêd, dêr de measte drokte wie, om it liddige fan myn geest oan te follen. Ferarbeidzje sil ik my ek net, dat docht gjin need. Mar ik wol safolle dwaan, dat ik myn iten fertarre en swiet sliepe kin.’ De neef lake om dat plan en tochte, do mienst it dochs net. ‘No, neef,’ sei de jonker, ‘hesto sin oan freule Juliane, ik stean har oan dy ôf; my past hja net; ik sil it dy ôf- noch oanriede, mar sjen út dyn eigen eagen; mar wy moatte ôfbrekke; as wy te Frjentsjer komme, kinne wy dêr wer oer prate.’ - ‘Mar wy skiede net as Heidens en Turken, neef; hawar, dêr is jit in folle bokaal; kom, klink oan: Vivat Academia, neef!’ - ‘Vivant professores!’ wie it antwurd, en doe fûstken se jitris hertlik.

Nei dit hertlik ôfskied fan syn neef, dat wat koelder wie tsjin de âlde hear, en neidat er de oare juffers de hân drukt hie, makke hy in djippe earbiedige bûging tsjin de juffer Juliane en bûn him de redens onder. Christiaan, de feint, wie de wynbrekker, dat wol nedich wie, want it waaide út it easten, dat it rikke en gûlde, en it frear, dat it knipte. Doe se ris stilstiene om út te pûsten yn de lijte fan in wettermole, doe sei Christiaan: ‘Dat sil no wille hjitte, jonker, mar ik neam it onnocht.’ - ‘Ja,’ sei de jonker, ‘mar de nocht komt tenei; noait sit it nofliker as nei sa'n reis by in moai fjoer; hiene wy mar in barnend krystblok foar de noas.’ - ‘Dat sille wy wol fine,’ wie it antwurd fan Christiaan, en dêr gong it wer hinne. Einlinge kamen se by it Droege Gat fan 'e Snitser mar, dêr stie in tinte en dêr stiene twa fammen; de iene bûn de iene reed wer oan, en de oare stie oerein; mar doe dy iene oereinkaam, doe kaam 'er in gestalte foar syn eagen sa as de jonker noait sjoen hie; hy wie 'er ferbluft fan. ‘Ongemak hân mei de redens?’ - ‘Ja, mynhear, it haklear wie boarst en no het dy âld man my holpen mei in ein tou, mar wy ride nei Terherne.’ Neidat se in wipperke yn de tinte opnomd hiene, rieden se mei har fjouw'ren nei de Brette Poask; sa waard dat herberchje yn de wann'ling neamd; dêr hong oars in boerd út, dêr stie op: ‘Als ik het wel heb onthouden, is dit de hoek van Zevenwouden.’ Hjir leine de fammen har redens del en seine: ‘Wy komme dalik werom, Bokke,’ dat wie de hospes. ‘Bêst, leave duveltsjes!’ wie it antwurd fan de kastlein. ‘Neam jo sokke moaie fammen sa, man?’ frege de jonker oan de hospes. ‘Ja, mynhear,’ wie it antwurd, ‘dy ferliede de wiiste manljuwe; sokke eagen en sa'n wêzen dêr is nin mannehert tsjin opwoechsen; ik bin in oarlochsbonke; ik haw sân jier op it oarlochskip west; de kûgels hawwe my om de kop flein; it brein fan myn bêste maat siet my op 'e klean, doe it karwei berêden wie; ik

[p. 432]

It droege Gat yn 'e Snitser mar

[p. 433]

wie bang foar divel noch dea; mar ik kaam thús, en sa'n lyts wyfke seach my goed oan, en doe wie ik in gefangen man; sa kin it jo jit ek gean, mynhear!’

De jonker glimlake en tocht net, dat Bokke doe jitte sa'n wiersizzer wie. De freonen easkene waarm bier en dêr diene se wat barndewyn en sjerp by, en ferkwikten har by in moai fjoer, en de kastlein brocht jit al mear oan fan dat swarte hout. ‘Wat hout ha jo dêr?’ sei de jonker. ‘Dat is kynhout,’ sei de kastlein, ‘dat helje wy onder út de Goaiïngarypster poel; dat is 'er alear woechsen; doe moat it wetter gâns leger west hawwe as no, want it sit seis, sân foet onder it wetter; dêr skynt it woechsen te wêzen, doe dat dêr alear bosk wie; dêrom neame se dizze hoeke ek de Lege Wâlden, dêr dit de úthoeke fan is, lykas op myn boerd te lêzen stiet.’ - ‘Mar wêrom neame se jo hûs de Brette Poask?’ sei de jonker. ‘St!’ sei de kastlein, ‘dat is in skeldnamme foar de Terhernsters; ik woe net graach dat myn wiif it ienris hearde, want dan komme har dalik de stikels oerein.’ - Doe kaam dêr in earm âld wiif te biddeljen, dy joech er in tsjok stik brea mei in pear droege hjerringen. ‘Hawar,’ sei de man, ‘dêr heste in stik brea mei Ropsylster spek (omdat dy folle by Roptasyl út see oankomme); as in boer dy no in hânfetfol sûpe jout, dan hest in mieltiid.’ - ‘Och,’ sei de jonker, ‘wat sjocht dat minske 'er aak'lich út; hawar, jaan har in pear dûbeltsjes, Christiaan.’ - ‘Ja, jonker,’ sei de kastlein, ‘dy is fan de finne op de jister komd; dy haw ik foar jierren kend, dat hja yn 't side en brat rûn, en no is se in stokdweil, lykas jo sjenne, dy men wol yn 'e kersebeam sette koe mei in dea kat om de hals foar in sjamme. Dy het lange jierren by in âld ryk fiskaal wenne te Snits as byslieperske of matras, hoe neame se sokke klitsen hast ek; dy âlde hear waard sa swier en onbehelp'rich, dat se him de fuotten waske, teanplúzje en neilknippe moast, koartom, hja heinde en fierde de man as in kreamwiif en tearde mei him om as in lyts bern; en doe de man de toffels útteach, doe makke er har noch jit al gâns in knoarre jild, mar doe troude hja noch wer in jongkeardel en dy koft in heal trekskip foar har jild; dat libbe dêr plezierich hinne, mar doe de boel op wie, gong de skipper nei Eastynje en liet har sitte, en no rint se te skoaien. Hie se oppast, dan hie se in kaptaal hân as in boargemaster, dat sis ik jo, jonker.’

De jonker sei: ‘Mar dy frouljuwe, kastlein, dy hjir niis de reden dellein hawwe, wêr binne dy fandinne, Bokke?’ ‘Dy binne fan de Wieren hjir oer de mar wei: dat binne boerehûzen, dy hearre leau ik onder Tersoal; dy lizze dêr oan sa'n poeltsje, dat hyt De Brekken, jonker.’

‘Dat iene is de faam fan de boer en de oare is in foardochter fan de boer, dy het har mem yn de kream ferlern, en no wennet har twade mem, dy har te boarst hân het en opfokke oan har fjirde jier ta, hjir te Terherne; dy hjit se jitte altyd mem, en hja binne mâl om eltsoarren; dêr is hja wis.’ - ‘Dat is in moai jongfaam,’ sei de jonker. ‘Clare!’ rôp de kastlein, ‘sa'n moai, edel en leaf jongfaam is 'er yn de hele Legeaën en yn de hele Lege Wâlden net, en dêr is oars soarte, jonker, dat sis ik jo. Hja het mar ien gebrek, as it dat is.’ - ‘En dat is?’ frege de jonker. - ‘En dat is,’ wie it antwurd, ‘dat se gjin earmoede sjen kin. It is ferline jier bard, dat 'er in earm skoaierswiif mei in lyts bern op 'e rêch op bleate fuotten by har foar de doar kaam, en om doe it minske gau te helpen, sa teach se har eigen hoazzen út en joech se oan it wyfke. En hja het ek mear leard as rjocht hinne. Dêr wennet in wiis skoalmaster te Tersoal, dy hie nocht oan har, en dy het har alles leard wat er wiste.’

Dêr kaam it wiif fan de kastlein op ta, dy sei: ‘Jo moatte him net telle, mynhear; hy is in frouljusgek: as er mar in doek sjocht, dan is er al oerstjoer, al sjocht er it frommeske jit net ienris.’ - ‘Nee, ik bin 'er net gek om, want dy gek om in frommeske wurdt, dy hoeft net efter de traaljes set te wurden, mar dy moat mar oan in kwea wiif fêstbûn wurde en dan is er gau wer wiis; mar ik bin, lykas alle manljuwe, krekt as in eintsje klapkoarde, dat him om in finger wine lit troch in wiif, of dêr hja in swipesnoer fan meitsje, alneidat it behann'le wurdt. Mar Clare, dêr wol ik gjin kwea fan hearre, wiif! Mar jimme kinne noait lije, dat men in oar frouminske moai hjit of leaf. Mar dêr komme hja al oan.’

Doe de fammen oer de flier kamen, stoe de jonker op en niigde en seach Clare freonlik

[p. 434]

oan; en hja sloech har moaie blauwe eagen del. ‘Fammen,’ sei er, ‘jimme binne fan de Wieren, wennet dêr dy âlde Piter Doeckes net?’ - ‘Ja, dat is ús neiste buorman, mynhear! Haw jo dêr kunde oan, mynhear?’ - ‘Ja, sawat, myn faam; mar gean sitten, fammen; ik sil jimme in swiet sûpke jaan; jo hawwe wol wat, kastlein, net?’ - ‘Dat soe ik tinke, jonker. Ik haw guod, dêr de soldaten fan bidde en preekje, dêr de dominys troch ten oarloch farre en de skroarren fan op 'e kop steane; en dy nin sin hawwe oan froulju of dy 'er te hjit op binne, ik kin se allegearre helpe. Dy tefolle bier of drank hân hawwe, dy stjoer ik nei de pomp ta, en dy jou ik tenei de rie om de drank leaver yn de skuon te jitten, mar ik sil de fammen wat Rosolis jaan.’

De jonker siet wat stil en doe sei er tsjin syn feint: ‘Hoarris, Christiaan, do nimste wat iten by dizze man, en dan rydsto allinne nei hûs ta; de reis wurdt my te beswierlik; ik ryd mei dizze fammen nei de Wieren ta; dêr wol ik krysttiid hâlde by Piter-om en Joukjemuoi, dêr bin ik thús.’ Clare krige in kleur en hearde nuver op, dat de jonker dêr thús wie. De jonker soe in skelling foar it gelach betelje, mar by fertaast smiet hy in gouden rider op 'e tafel. ‘Ho,’ sei de feint, ‘sa kin it net, jonker, dy gave is te grut.’ - ‘Dat is ek sa,’ sei de jonker, ‘mar it is in gelok foar dy, datste net te Dokkum biste.’ - ‘Wêrom?’ sei de kastlein. ‘Dat kin hy jo straks wol ferhelje, as wy fuort binne,’ wie it antwurd. De jonker en de fammen stieken oer de Marshoarne en pûsten ris út by de Tersoalstersyl, en doe sei Clare: ‘Jo ride in goede gons, jonker; dat is men fan sokke ljuwe oars sa net wend.’ -‘Ei faam,’ sei de jonker, ‘ik bin ek al op in doarp grutbrocht. Jo swaaie ek sa net as in hopen fan dy knapskrinkels; jo steane ek feardich genôch op de redens, faam.’

‘Ja,’ sei se, ‘wy Legeaënsters leare it riden al jong, mar ik wol myn bêst net dwaan, dat is minskeslopen’; en sa pratendewei kamen se op 'e Wieren, en doe sei de jonker: ‘Ik kom by jimme te jûnpraten, faam.’ - ‘Bêst,’ sei Clare, ‘dwaan dat mar, jonker; jo sille by dy âlde ljuwe gau jins nocht hawwe; ús heit wol graach in prater hawwe, en by ús is folle oanrin mei de krystdagen. Dêr wenje de âlde ljuwe, jonker,’ en doe wiisde hja him it hûs.

De âlde boer siet yn de hurdsherne de beantsjes út te puoljen, dy't er de simmers boud hie, en it âld wiif siet te slûgjen by de spinwiele. Doe de jonker him bekend makke, wie de âlde boer wakker ferhûge; hy makke syn âld wiif wekker; dy wie wat staf en hurdhearrich. ‘Sliepste?’ rôp er. ‘Nee,’ sei se, ‘mar dy âld spinwiele dy kriget raanjen, dy begjint stil te stean.’ ‘Toe, de lânhearre is hjir.’ - ‘De âlde is ommers dea.’ ‘No ja, mar de jongehear is it ommers no, it bernsbern.’ - ‘Wa? Hobbe?’ - ‘Ja, dêr sit er.’ - ‘Ja, waarliken, biste dêr, jonge, wat bin ik bliid.’ Hja naam syn rjochterhân mei beide hannen beet en patte 'er op om; hja sette de bril op. ‘Ik moat him ek ris yn 'e troanje sjen; ja, waarliken,’ sei se, ‘hy liket op ús âlde lânhearre, dy hjir dan kaam te fiskjen; ja, dêr haw jo hjir noch mei west. Ja, doe wie 't noch mar in jonkje, sa'n poarre fan in jier of tsien; no, ik bin bliid datste hjir biste, jonge.’ - ‘Do drukkeste de jonker lyk of it dyn eigen soan is.’ - ‘No, dat is er hjoed ek,’ sei it âlde wyfke; ‘hy sil it net minder hawwe as myn bern,’ en hja rûn de spinwiele om, en helle gau in kjessen, dat se him op 'e stoel smiet, en doe krige er bêste pankoeken mei krinten 'eryn. ‘Hie 'k no mar wat te drinken,’ sei de boer; ‘ik hie in fetsje klúnbier op 'e krysttiid krige en dat is beferzen yn de skuorre. Ik haw jitte wat wyn yn in kiste; dy is wol fiifentweintich jier âld; dy sil wol bedoarn wêze; dy het jo oarreheit hjir jit besoargje litten; dy soene se by it fiskjen opdrinke, mar dêr is noait fan komd; hy het my de kaai jûn. Dêr sit ek in brief yn, dy sil ik jo jaan, want ik moast him oan gjin minske oars jaan as oan jo; en as ik brân yn myn hûs krige, moast ik 'er de kiste earst útslepe. Dêr sit wis wat yn, dat gâns wurdich wie; en dêrom stiet er dêr jitte op itselde plak onder dat âld bedsteed.’

De jonker wie nijsgjirrich wat dêryn siet; hy tochte dat hy him in pots spile hie, dêr de âldman fol fan siet, lykas by folle âlde Friezen.

Doe hja dy kiste iepenmakkene, stie dêr in fak yn, dêr in dozyn flessen fine wyn op stiene, mar yn in hoeke lei in grutte jildpong, en dêr fûnen se yn learen pûdsjes tûzen gouden dûkaten mei in freonlik briefke yn it Latyn oan syn bernsbern, wêryn hy him dit

[p. 435]

skonk foar de moaie pots, dy er him by 't fiskjen spile hie. De jonker begûn te laitsjen, mar de âld boer waard sa kel, dat de man kwalik op syn skonken stean koe; want de wrâld wie by him ek Gods wurk, mar it jild wie de God, dy him regearre. ‘'t Is in gelok,’ sei de man, ‘dat ik dat net witen haw, oars hie ik nachts gjin each tichtlûke kind.’ - ‘Hiene jo dan de kweade yn hûs, Piter-om?’ - ‘Nee,’ wie it antwurd, ‘mar syn dommekracht, mynhear; want dêr kin men bergen mei fersette en keuninkriken omkeare; is 't net wier, jonker? Mar wy binne safolle jild yn hûs net wend.’ - ‘'t Wie ek nuver foar de âldman, om dêr safolle jild yn te triuwen.’ - ‘Ja mar, jonker, wy libben as âldes en bern mei-elkoarren; it het 'er ek mar fiif jier yn stien; doe het de âlde hear ôfskied fan my nomd, en doe sei er jitte: Ik wurd minder en ik kom jo licht net wer te sjen, en as wy oan de oare kant elkoarren wer mette, dan kin it beslaan, dat ik boer wurd en jo lânhearre, Piter-om.’ - ‘Dêr hawwe jo it net nei makke, lânhearre, sei ik doe, en doe koene wy beide ek neat mear sizze; en doe het er ús ferlitten en is in jier twa tenei stoarn. Mar soe dy wyn jitte goed wêze, jonker? want dy is wol fiifentweintich jier âld.’ Doe sei de jonker: ‘Wite jo net, Piter-om, dat jonge froulju better binne as âlde?’ ‘Ja,’ sei Piter-om, ‘dat wyt ik by onderfining.’ ‘Wite jo net dat âlde wyn better is as jonge?’ ‘Nee,’ sei de boer. - ‘No,’ sei de jonker, ‘set 'er mar ris tsien flessen út, dêr sille wy krysttiid mei hâlde, âlde hear.’ - ‘Dan mei Sint Steffen dêr wol by hâlden wurde,’ sei de boer, ‘oars krije jo se net op.’ - ‘Wy sille ris sjen,’ sei de jonker. Hy lûkte de koark fan ien ôf en it smakke hearlik; de âld boer naam 'er ek in romerfol fan en it smakke him sa ridlikjes, sei de man, mar hy koe him jit net begripe hoe dat guod salang duorje koe; en hy hie leaver in kopfol swiet sûpen, dy de âldman by it hurdsje stean hie, lykas yn dy tiid it gebrûk wie. De jonker dronk syn flesse neiby leech en doe befongen him de lea en hy foel yn de sliep yn de hurdshoeke by in moai fjoer. It âldwiif lei foarsichtich in pear Grinzergrauwen skerteldoeken en jit in moai sitsen skoudermanteltsje oer him hinne, en hy slepte as in roas. - Wylst de jonker dêr sit te sliepen, sil ik ris ferhelje hoe it syn feint Christiaan, dy wy by de kastlein te Terherne sitte litten hawwe, ôfgong.

‘De jonker sei niis, do moatste my ris ferhelje fan Dokkum,’ sei de kastlein. ‘Watte?’ sei Christiaan. ‘Wel, doe't er dy rider dêr by fergis op 'e tafel smiet, doe seisto: “Dy gave is te grut.”’ - ‘Ja,’ sei Christiaan, ‘dat sei de boargemaster fan Dokkum. Ei ju, dy soe mei syn folk út sein'fiskjen; hy ried mei de wein nei De Geast, en it folk mei de seine wie dêr al, en dan soene hja sa nei de stêd ta fiskje. Doe diene hja de earste set op dat lytse Klaarkampster marke, tichteby dat âlde kleaster Klaarkamp, en as dy set goed wie, dan soe dy earste set foar de earmen fan Rins'mageast wêze, no dat lûkte al en tôge sa swier, dat 'er wol tsien man oan hingen om it te wâl te krijen. Dêr sil raar wat útkomme, sei de boargemaster doe. Ik haw wol sein, dat dy set foar de earmen fan De Geast wêze soe, mar dy gave is te grut; dy moat healôf tocht my. Mar doe dy tsjoel oan de wâl kaam, doe siet 'er neat yn as in mennich reade wâldfoarntsjes en manekarpers en ek in deade foale; dy hie dy swierens oanbrocht. Dy foale wie in deimennich tefoaren troch it onwaar deaslein, en de boer, dy himtabehearde, hie him in balstien yn de bealch benaaid en him sa sinke litten, omdat er te loai wie om in dobbe te graven. Dyselde boer stie 'er ek by en dy lake 'er ek it measte om; mar de boargemaster fan Dokkum net. Dêrom, as men no te Dokkum seit: “Dy gave is te grut,” dan stiet it net bêst; dêrom sei de jonker dat.” - “Mar,” sei de kastlein, “hoe komste oan dy poepenamme; do bist oars in Fries, wis net?” “Ja, mar myn heit wie in poep; ús âlde hear, dy foar fiif jier stoarn is, hie ritmaster west, en dêr wie myn heit oppasser by; dy wie út Hessenlân, en dy is altyd syn feint bleaun. Doe de âlde hear minder waard, het er wol fyftich nachten en dagen op him past, en doe dy stoar, wie myn âlde ek mei in fearnsjier wei; hy mocht iten noch drinken mear; en no bin ik syn opfolger wurden by dizze jonker syn heit. Mar dy is fan wat heger steat. No, hy is ek grytman; mar ik haw it goed, as ik mar oppas. Mar dizze jonker dat is in minskefreon, en dat is in gelok; want hy het hynstekrachten.” - “Dat liket my sa ta,” sei de kastlein, “dat it in gewanten knevel is.” - “Ja,” sei Christiaan, “hy het izeren fûsten; gjin twa man krije him

[p. 436]

út syn steed; mar hy makket 'er seldsum gebrûk fan. Doch doe de jonker it twade jier studint te Frjentsjer wie, doe het er op in nacht alle rattelwachten ien foar ien bûten de Doanjumer poarte band, doe wie er baas fan de stêd. Dat naam de âlde him al wat kwalik, want de boargemaster hie him in brief dêroer skreaun. Mar wy moatte ite, it wurdt myn tiid,’ sei Christiaan.

Ierappels wiene doe jit mar just bekend en grauwe earte wie de kost; en dêr wiene fiifentweintich tredde lidden fan guozzewjukken yn besean, en dat wie dreech iten op it iis. Lykwol, Christiaan biet 'er net hurd yn; hy wie yn de koken fan de grytman bedoarn; de tsjokke sûpenbrij, dy dêrop folge, makke it wer goed. ‘Mar hoe kom jo oan al dy guozzewjukken?’ frege de feint. - ‘Wel, ik bin guozzeslachter, man! dy keapje ik op fan de boeren, dy ploaitse ik en sa bring ik se nei Snits. En dy tredde lidden dy sied ik; dat is sawat myn winterflêsk. Aste in jonker west hieste, dan hieste wol wat oars krige; en aste weromkomste, kinste betelje; en komste net werom, dan skink ik it dy.’ - ‘Goed, mei twa dagen helje ik de jonker werom.’ - ‘Aste him dan meikrije kinste,’ sei de hospes. ‘O dy Claarke! dy sjocht sa mûzich út har eagen, dy kriget him by 't hert, dat sis ik dy.’ - ‘Ja, mar frouljusflêsk sit 'er net oan.’ - ‘Dan beklei ik de man; want dan is er net sûn,’ wie it antwurd. - ‘No, wy sille sjen, do rydste mar by Grou om, en hâld dan op de Wartenster toer oan, en sa oan Aldtsjerk ta, dêr sil dy neat yn de wei wêze. En no, oan goereis, Christiaan! De wyn skampt al wat nei 't suden ta; de Wjittering kin al sile, aste in skip wieste.’

It wie al tsjuster, eardat Christiaan op it slot kaam, en it earste freegjen wie al gau, wêr of de jonker wie. En doe ferhelle de feint, dat er nei de Wieren riden wie en dat hy him nei de hjeldagen weromhelje moast. De âlde hear wie 'er mar just mei tefreden, omdat hy op 'e twade krystdei meastal in grut gastmiel hâlde en dêr paste in studint wol by. ‘Nei de Wieren?’ sei de grytman. ‘Ja, twa dagen nei nijjier is de jonker fiifentweintich jier; dan is dat syn pleats; dat het de âlde hear sa makke; dêr sil hy dochs wol gjin bûtenpleats stichte wolle, Christiaan?’ -‘Ik wyt it net, mynhear, mar ik soe it hast net tinke,’ en hy prate ek net oer Clare, want hy koe ek net wite wat 'erop folgje soe. Wy sille no de grytman mar yn de krystdagen mei syn folk gasterearje litte op it slot, en geane wer nei de jonker op de Wieren.

Doe de jonker wekker waard, sei de âldboer: ‘Jo hawwe lake yn de sliep, lânhearre!’ - ‘Ik wol it wol leauwe, Piter-om,’ sei de jonker; ‘ik droomde earst oer dat fiskjen mei ús âlde Pa, dêr er my dy dûkaten foar tamakke het; en doe droomde ik dat ik in moai jongfaam op 'e skurte hie.’ - ‘Ik tocht al,’ sei de âldboer, ‘dat jo in noflik sin hiene. Mar hoe wie dat fiskjen mei ús âlde lânhearre en jo, jonker?’ - ‘Wel, jo wite wy hawwe in grêft om it slot, en dêr op 'e hoeke dêr stiet sa'n ôfdekje, dêr wie in bank, en dêr sieten de âlde hear en ik folle te angelfiskjen; dêr sieten wy wer en doe stjoerde hy my nei it simmerhûs om in flesse wyn mei in romer, en doe ik dêrmei weromkaam, doe sei er: Dyn koark is ondergien; dêr sit wis wat oan; en ik helje hastich op en dêr siet in âld pikelhjerring oan, dy de âlde hear dêr oanmoffele hie. Sisoa, sei er, jonge, dy kinste fuort mar ite. Ik wie beskamme, mar ik tochte, dêr sil ik him wer foarhawwe; en jawol, nei in jier twa, doe dy set al lang fergetten wie, sieten wy wer te fiskjen, en it woe net fange; doe joech ik my op 'e bank te sliepen, sa bearde ik alteast, en de âlde hear gong yn de tún te kuierjen. En doe de man weromkaam, wie syn koark ek ondergien, en ik slepte mar wei; mar doe hy syn angel ophelle, doe siet 'er in âlde prûk oan, dy ik stil oan de hoek slein hie. Doe waard ik wekker, en sei: Dat is no foar dy pikelhjerring, grootpa. De âlde hear lake dat er skodde; ja jonge, sei er, dat heste gnap makke, mar ik sil dêr dy wer ris foarhawwe, wachtsje mar wat. En no het er my gedachtich west; dat het my yn de holle sitten.’

Doe it meltsjen dien wie en it guod ôffuorre, begûnen de frouljuwe wer te spinnen, mei trije spinwielen op in rige: de âlde frou, de grutfaam en de lytsfaam. En doe kaam dêr in âldwiif fan Poppenwier oan; dy waard dêr mei in slide hinne skood, mei in grutte papieren stjerre op in stôk, dy se mei in toutsje hinne en wer lûkte; en dêr hie se in âlder-

[p. 437]

wetsk sankje by. ‘No,’ sei de âlde boerinne, ‘dat is in jierstûne; dat heart sa by krysttiid’; dy joech har in goede gave en doe sei dat âld minske: ‘Hea, wat spinne jimme, bern! Hawwe jimme dêr sa'n nocht oan?’ - ‘Wy woene leaver frij,’ seine dy fammen, ‘mar dêr wurde wy op wûn, en wat soene wy oars ek al dwaan yn dy lange winterjûnen, Afkemuoi?’ - ‘Koene jimme 'er sa goed mar ôfkomme as moaie Houkje fan Boazum.’ - ‘Hoe kaam dy fan 't spinnen ôf? Fertel ús dat ris, Afke-muoi! Jo hawwe jitte altyd sokke âlde teltsjes.’

‘No ja, Houk fan Boazum wie sa'n moai jong faam, mar dy hie nin nocht oan spinnen, en har mem mochte prate wat hja woe, hja wie net oan de spinwiele te hâlden; einlinge wie de mjitte fol; de mem waard kwea, sa kwea dat dy sloech 'erop, en doe hja in wanmennich om hân hie, doe begûn dy moaie faam sa earmhertich te skriemen en te jammerjen, dat men it foar op 'e strjitte hearre koe. No kaam dêr in foarname frou foarby kuierjen, dy op 'e stins te Boazum wenne; dy gong dêr yn hûs op, en frege de mem, wêrom hja har dochter sa slein hie. Doe skamme dat minske har, dat har de loaiens fan har dochter yn it iepenbier bringe soe, en sei tsjin har sin oan: “Frou, ik kin dat famke net fan dat spinnen ôfhâlde; sy wol ivich en erflik mar spinne, mar spinne, en ik bin earm en ik kin har altyd gjin flaaks riede om te spinnen.” Doe sei dy frou: “Ik hear neat leaver as spinnen, en it is my noait nofliker as dat de rêden snuorje, dat men mar heal lûd hearre kin; jaan my jo dochter mei nei de stins; ik haw flaaks genôch; dan kin hja har hert ophelje mei spinnen, safolle as har lêst.” Dêr wie de mem wol mei yn 't skik en de faam gong mei nei de stins. Doe hja op 'e stins kamen, brocht de frou har yn in keamer, dy fan onderen ta boppe fol fan it moaiste flaaks siet. “Spin my dat flaaks no, Houk,” sei de frou, “en aste dat ôfspûn heste, dan silste myn âldste soan ta in man hawwe. Al bisto earm, dêr jaan ik net om; dyn grutte iver en oanhâlden yn it wurk is my goedernôch foar dyn útset; do hoefste oars neat mei te bringen.” Dy faam rûn de grize oer de grouwe doe har dat oplein waard, want hja koe al dat flaaks net ôfspinne, al hie hja hondert jier âld wurden, en fan de moarns ier ta de jûns let spûn. Doe moaie Houkje dêr sa allinne siet, begûn hja te skriemen trije dagen lang, sonder dat se in hân oan de spinwiele sloech. Op 'e tredde dei kaam de frou by har yn de keamer en ferwond're har, dat de faam noch neat dien hie; mar Houkje joech foar, dat hja sa onwennich fan har âldes hûs wie, dat hja net begjinne koe te spinnen. Dêr wie de frou mei tefreden en sei: “No, it is alles goed, hear, mar moarn moatste dochs begjinne, Houk.”

Doe dy faam wer allinne wie, doe wie se har rie skjin te'n ein en gong se mei in bedrukt gesicht foar it finster stean. Dêr seach hja trije frouljuwe by har kommen: de iene hie in oeribel grutte platte foet, de twade hie sa'n grutte onderste lippe, dat hy har oer 't kin hinge, en de tredde hie sa'n grutte tomme, dat se 'er wol in dikketon onder beflappe koe. Hja seagen by it finster op, hja seagen har oan en fregen de faam, wat 'eroan skilde mei har. Houk klage har need; doe beane hja har help oan, en seine: “Asto ús op 'e brulloft noadzje wolste en ús muoike neame, en ek mei oan dyn tafel komme litte wolste, asto trouste mei de jonker, sa wolle wy dyn flaaks ôfspinne en dat yn koarte tiid.” - “O sa graach,” sei de faam, “kom mar yn en begjin fuort mar, want dêr is foar my dochs gjin trochkommen oan.”

Doe liet sy dy trije nuvere froulju yn de keamer en makke in hoale yn 't flaaks, wêrdat se yn sieten te spinnen. De iene lûkte de tried oan en trape it rêd, de twade makke him wiet mei de lippe en de tredde draaide him om mei de tomme, en dan sloech se mei de finger op de tafel, en sa faak as hja dat die, dan foel in reaf fan it moaiste jern fan de spinwiele. Foar de frou hâlde hja har trije spinsters beskûle, en as dy by har kaam, dan sloech hja de hannen yn elkoarren fan dy grutte heap fan dat skoane jern, en priizge har danich. En sa wie dat flaaks yn koarte dagen ôfspûn. En doe namen dy trije froulju ôfskied, en seine: “No, Houk, ferjit net watste ús onthiten heste, it sil dyn gelok wêze, dat belove wy dy, en oars wurdt it dyn ongelok.”

Doe moaie Houkje de frou dy grutte keamer sjen liet mei al dat moaie jern oan de sou-

[p. 438]

In jierstûne op 'e Wieren by Piterom

[p. 439]

der ta opheappe, doe wie de frou bliid, en sei: “No silste myn âldste soan hawwe, en wy sille brulloft hâlde.” En de soan as brêgeman wie ek bliid, dat hy sa'n moai en flitich wiif krige en priizge har heech.

“Ik haw trije muoikes,” sei Houk doe, “en omdat dy my fan myn libben folle goed dien hawwe, woe ik dy ek net ferjitte, no ik sa yn it gelok komd bin. No woe ik dy graach mei te brulloft noadzje, en dat hja mei ús oan tafel sieten; it binne oars mar earme ljuwe.” En de frou en de brêgeman wiene dêrmei tefreden. Doe no de brulloft oangean soe, kamen dy trije frjemde frouljuwe ek dêr ynstappen, nuver optakele, en de breid sei: “Wolkom hjir, bêste muoikes.” - “Och,” sei de brêgeman, “hoe komsto oan sok akelik folk?” Doe gong er nei de iene mei dy grutte platte foet en frege har: “Wêrfan hawwe jo sa'n breden foet, muoie?” - “Fan it traapjen fan de spinwiele, fan it traapjen, brêgeman.” Doe gong hy nei de oare en frege: “Wêrfan hawwe jo sa'n grutte lippe?” “Fan 't slikjen oan de tried, fan 't slikjen, brêgeman.” Doe frege de brêgeman de tredde en sei: “Wêrfan hawwe jo dy grutte tomme, muoie?” - “Fan it trieddraaien, brêgeman, fan it draaien.” Doe skrikte de jonge man en sei: “No sil myn leave jonge breid noait fan har libben wer in spinwiele oanroere.” En sa rekke dy fan dat lêstige flaaksspinnen ôf.’ - ‘Dy kaam 'er maklik ôf,’ seine de fammen, en hja lakene om it ferteltsje.

Mar Douwe, de grutfeint, dy hie al mei de holle tusken de knibbels sitten salang as dat ferteltsje duorre, en doe it út wie, sprong er op, en sei: ‘Dy trije frouljuwe, dy spinsters, dat binne tsjoensters west, lykas jo binne, Afke-muoi; reau dat jimme binne! Moatte jimme âldjiersnacht ek wer mei-elkoarren in duveldûns hâlde? Dan komt koarthakke dêr wis by, net? Wêr sille jimme it hawwe? Op it Speklân dêr binne jimme weiband troch in wiis man. No, dat waard ek tiid, want dêr jimme komme, dêr wol nin gers mear waachse. Op de Roaspôlen moast it mar wêze, dêr is it frij, wat tinkt jo, muoie?’ - ‘Myn leave man,’ sei Afke-muoi, ‘jo meitsje my kel; ik wyt krekt sa min fan tsjoenen as fan de oere fan myn dea.’

‘Hâld dy stil mar, âlde tsjoenster! Ik sil dy mear oplêze. Ferline jier biste by de Kleasterboer te Poppenwier yn 'e hûs komd, en doe loekste it widzeklaad ôf en seiste mei dyn fliemske slangetonge: O frou, wat haw jo dêr in leaven blieren jonge yn de widze lizzen; hy lake my glêd oan; hy appelt glêd en het dobkes op 'e wangen; en dalik wie it bern of it ferjûn wie; en dat het krekt salang sukkele, dat 'er einlinge in goe' man by komd is, dy mear wist as rjocht hinne. Dy het it bern belêzen en in lyts pûdsje mei krûden yn de widze lein, en doe is it bern wer opheldere; mar it lean kaam efternei; want tenei doe kaam dêr ris in grut swart kat yn it hôf, en doe naam de boer syn roer, dêr skeat er dy kat in hânfol sâlt mei yn 't gat en doe rûn dy hurd fuort en âle fan pine. Mar doe hesto, âlde waarûl', yn gjin fjouwer wiken op dy âlde ears sitte kind; de matte moast út de stoel snien wurde, oars wieste ferlegen, dat witste wol.’

‘Myn leave man, kin jin dan net wat oars oankomme? Ik hoopje net datsto mei dy pleage besocht wurdste; dat gun ik myn slimste fijân net; mar ik sil mar fuortgean as ik dy yn 'e wei bin. Goenjûn jimme!’ sei it minske en gong bedrukt wei. Mar Douwe gong foar de bûthúsdoar stean: ‘Hjir net troch,’ sei hy; ‘jo moatte it gat út, dêr jo ynkomd binne mei jo draaistjerre.’ - ‘Goed heite,’ sei it sloof.

‘Do falste dat minske hurd!’ sei de jonker, mar de âldboer, en de frou benammen, kaam it net te hurd oan. ‘Ferline jier, doe het se hjir ek west en doe moat har de gave net grutternôch west hawwe, sa it like, en doe gong hja troch it bûthús wer fuort, en deselde nacht hiene wy al in kealferlizzer, en dat wie mar sa'n stik of fjouwer nei-elkoarren. Ik sei, dat het dy âld tsjoenster dien, en ik gean daadlik nei Gerben Slingermouwe ta, dat is in man fan it wurd, dy wat mear kin as in oar; dy het doe in pûdsje mei krûden onder de drompel fan de bûthúsdoar bedobbe en in hoefizer oan de doarstile spikere, en doe hawwe wy dat keal foar it heafek bedobbe, en doe wie it oer; dêrom wol ik har net mear yn it bûthús hawwe.’

De jonker glimke 'eris en sei: ‘Kom, ik gean ris nei jimme buorljuwe ta te praten. -

[p. 440]

“Goed,” sei Douwe, “dan sil ik in krystblok helje, en it guod ôffuorje: it is sketjeftstiid.”

De jonker kaam by 't finster lâns en hearde moai sjongen, en dat wie Clares lûd. Mar omdat it te kâld wie om dêr te stean, sa gong hy yn hûs en fûn it hele hûsgesin oan de hurd, dêr in grut krystblok al lei te barnen. Clare berge har sang yn 't skoalboerd en de jonges skikten om; de jonker kaam yn de iene hoeke en de boer yn de oare hoeke. “De tiid sil jo dêr wol gau lang falle, jonker, net?” “Och ja, mar wy prate dêr mar sawat oer âlde dingen”; en doe ferhelle de jonker it gefal fan it wyfke mei de stjerre, en hoe dat de grutfeint dat âlde sloof útreage hie. “Ja,” sei Age-boer, “it is oars in bêst feint foar de âlde ljuwe, mar tsjoenderij en foartsjirmerije dêr sit er fol fan. Hy het ek al ris gek west, mynhear; doe hie er al tefolle yn de bibel omlêzen en dêr rekke de man yn fertiisd; doe waard hy besteld hjir tichteby Poppenwier, yn de Marshoarne, by in omke en muoike fan him. Dat wiene âlde ljuwe; hy woe neat dwaan, as inkelris by ien fan de boeren meltsje, dat koe er noch dwaan. Yn de tsjerke kaam hy earst jit ek al, mar as dominy stoe te preekjen, dan siet Douwe te skodholjen. Dêr misdie hy oars ek safolle net oan, want dy dominy koe it soms ek sa nuver útstelle, dat it iggen noch seamen roaide. Ienris op in sneinneimiddei stie Douwe wer midden oer 'e tsjerke te skodholjen, en doe sei dominy fan de stoel ôf: “Als het jou niet aanstaat, ga er dan uit, Douwe.” - “It waard ek al hege tiid,” sei Douwe lûdop, en hy is 'er útgien, en het noait wer yn tsjerke of klûs west; en ik leau dat it ek goed foar him is, salang as hy gjin mear ferstân kriget, en dêr wurdt hy no al te âld ta. Doe er dêr sawat in jier twa op 'e Marshoarne wenne hie, doe rûn er op in moarntiid om sân oere nei Poppenwier ta, mei in nij sarjes rokje oan, en in moai blau damasten onderbaitsje mei sulveren knopen oan, en alleman sei: “Sa, Douwe, jo ferkomme dêrop“; mar Douwe sei altyd mar: “Sterven is mijn gewin.” Sa rûn hy nei de smid en nei de timmerman; by de bakker kocht hy in stik koeke, en wêr Douwe kaam, altyd wie 't: “Sterven is mijn gewin.” Douwe gong werom en de deis doe kaam it út, dat syn âldomke dy nachts stoarn wie, en dêr hie hy dy klean fan kocht, mar dy koe de âldman hâlde oan syn dea ta.

Ik wie doe diaken en ik tochte, doe 'k dat hearde: Do biste dochs sa gek net aste wol likeste; ik gong nei him ta en sei: “Douwe, no is dyn omke dea en âldes heste net; wie it net better, datste dy wer oan 't arbeidzjen joechste? Dyn muoike is heal blyn en do wurdste in ferskoveling.” - “Ja mar, Age-boer,” sei Douwe, “goede wurken kinne my dochs net helpe.” - “Dy kinne dy safolle helpe, datste dyn eigen brea ite kinste, en oars moatste it gau fan de diakens hawwe, en dan wurdste troch it marchhoarntsje fuorre, dat sis ik dy.” Douwe joech him oan 't arbeidzjen, en hy het nearne oer praten as yn de earste ongetiid. Doe sei hy: “Yn de Marshoarne hie ik it better, boer; dêr lei ik onder de appelbeam as 't waarm wie.” En no is it in bêst feint, sadat de âlde ljuwe nin better krije kinne. Mar hjir komt er net mear; myn âldste jonge dy het it mei him ferdoarn; dat muoit my al wat, want it is no oars in goed tsjinstich feint.’

‘Hoe wie dat,’ sei de jonker; ‘hoe is dat komd?’

‘Ja, jonge, fertel do dat mar; ik sil wat bier helje.’

‘Wel, jonker,’ sei Auke, ‘de âldboer hie in nij hynzer kocht en dy knol wie kolderich en daamsteech, en as dy it mâl yn 't hoarn krige, dan woe den donder foarút noch tebek; in igewige wie it, sa'n pismerje! En doe waard Gerben Slingermouwe helle, sa'n duvelbander, en dy het in foech oere mei de guds allinne yn 't hok west; dy het him besprutsen en doe hjitte it beest goed. Mar doe rekke ik mei Douwe oan 't praat oer dat besprekken. “Besprekke,” sei ik doe, “kin ik net, mar besjonge dat nim ik oan.” “As jo,” sei 'k tsjin Douwe, “onder in turfkoer sitten geane, dêr kin jo wol onder bliuwe salang as ik stil bin, mar as ik begjin te sjongen, dan moatte jo 'eronder wei, al woe de kweade jo keare.” Hy gong onder de koer en doe rôp er: “Sjong no mar.” Ik song earst in bytsje ut, re, mi, mar doe begûn ik Wilhelmus, en doe smiet ús feint in grut boarnamer fol wetter op dy koer. Rimpen fleach er onder de koer wei; razend wie de man, en hy woe my te liif, mar ik wie al op 'e flucht. Sont is er skou fan ús hûs en ik mij him ek: want as er it mâl fel oantsjocht, dan ontsjocht er neat.’

[p. 441]

Dêr kaam Age-boer oantôgjen mei in grut kanne mei bier, en dy sette hy tichteby it barnende krystblok del. ‘Sisa, jonker,’ sei de boer, ‘it bier moat wat bekomme; it is oars te kâld yn de tosken; hâld jo der folle fan, jonker?’ - ‘Ik drink hast net oars; myn susters op it slot begjinne no mei koffy, dat is Turksk drinken. No, hja kinne it om my de Turken wol hâlde litte; en dan prate hja ek fan tee, dat begjinne inkelde foarname ljuwe ek te drinken, mar dat haw ik jit net preaun, boer. Dat moatte blêden wêze, dêr hja siedend wetter op jitte.’ - ‘Ja,’ sei Age-boer, ‘dêr wurdt wat úttocht om it jild. Nee, bier drinke wy as wy freonen hawwe of op heechtiden, mar oars komt de sûpmogge op de tafel, en winters set elts in kopfol by it hurdsje; de bern hawwe neat leaver as kâld wetter.’ - ‘Ja,’ sei de jonker, ‘dêr is ek neat better as men toarst het, en it wie te winskjen, dat folle ljuwe dêryn mar bern bleaun wiene.’

Douwe ûnder de koer weisongen

‘Mar wêr is Clare?’ sei er yn ien azem wei. - ‘Dy is yn de oare keamer,’ sei de boer, ‘wolle wy ris by har sjen?’ - ‘No ja, heit,’ sei Clare, ‘dêr moatte jimme my wer steure; it leit 'er hjir ek al moai hinne om no de jonker hjir te bringen.’ Dêr stie dy moaie faam foar in hele tafel fol krystwiggen en bundels flaaks en dêr bûn hja briefkes oan. ‘Kom,’ sei Clare, ‘gean mar wer nei it krystblok ta; dêr is it better foar jimme as hjir.’ - ‘Wy sille om sizzen jaan, jonker,’ sei Age-boer, ‘mar do moatst hjir ek net lang bliuwe; it wurdt te kâld foar dy, frou.’ - ‘Wat docht se dêr mei al dy krystwiggen en dat flaaks en dy klean?’ frege de jonker doe. ‘Wel, dat bin krysttiidsgeskinken, dy hja oan earme widdowen jout, en it flaaks dat spinne hja sawat foar har; dêr makket hja dy earme ljuwe bliid mei; dy sloven binne gek om dat fanke; hja patsje har de hannen as hja it har jout, benammen har oare mem yn Terherne.’

No, hja kamen wer by de hurd en Clare ek; dêr sieten al twa fan de jonkjes te knikke-

[p. 442]

boljen; it krystblok krige har yn de macht. ‘Ja,’ sei de jonker, ‘it mantsje mei sân het 'er west.’ - ‘It mantsje mei sân!’ sei in jonkje fan sân jier, ‘wat is dat?’ ‘Ik sil it dy ferhelje,’ wie it antwurd, en doe waard de jongste fan fiif jier ek wekker, en doe begûn de jonker dit ferteltsje. ‘It is in rymstikje; jimme moatte goed tahearre,’ en de jonges lûkten de eagen op en harkene nei de jonker mei de mûlen iepen.

It mantsje mei san

Dêr wie alear in âld keuning,

Dat wie in stoefen faar,

En dy bespriek de geesten,

It wie in tovenaar.

En yn syn sulveren widze,

Yn side en plomkes dêr lei

Syn leaf reawangich soantsje,

Dat kriet mar jimmerwei.

Dy batske keuning ferflokte

Dat harterke fan in soan,

Beswarde de kweade geesten

En spriek it sânmantsje oan.

‘O, sânmanke! kom ris harren,

Strui sân him yn 't gesicht.’

‘Toe,’ rôp dy âlde keuning,

‘Slút him syn eagen ticht.’

It mantsje mei sân kaam riden

Mei mûskes foar de wein;

Yn 't weintsje fan goud en side

Dêr siet hy sa edel, sa kein.

En oan syn moai rea rokje

Dêr hongen twa pûdsjes oan:

It iene wie swarter as ierde,

It oare sa wyt en sa skoan.

Hy naam út it wite pûdsje

Mar trije kerreltsjes sân,

En struide it yn syn eachjes;

Doe gong er wer nei syn lân.

En 't berntsje wreau syn eagen,

Syn earmkes waarden slop:

De sliep befong syn lidden,

En 't kin foel yn it krop.

En yn sa'n sêften dûze

Lei hy de hele nacht.

Dêr lei dy lytse koeze:

Gods ingels hâlden de wacht.

Sa rôp hy no alle jûnen:

‘O, sânmanke, sânmanke, kom!’

En as de berneklok lette,

Dan rekke dat bern yn de slom.

Mar 't boaike waard balstjurrich

En gûlde en tiere him sa;

Doe gong dy wrede keuning

Sels nei de sânman ta.

‘Och, sânmanke,’ sei de keuning,

‘Wytsto ek rie mei 't bern?

Och, smyt him sân yn de eagen,

Al sil hy noait wer sjen.’

Doe naam hy trije kerltsjes

Ut 't swarte pûdsje wei,

En smiet it him yn de eachjes,

Dy dêr te grinen lei.

En 't boaike slute syn eachjes,

De eachslidden foelen yn.

Hy die se noait wer iepen:

It keuningsbern wie blyn.

De lytse jonges krûpten omtrint yn elkoarren, doe hja dit stikje hearden, en gongen dalik nei bêd, wêr de sliep har gau oermastere.

‘Mar ik haw dy niis sjongen heard, Clare,’ sei de jonker, ‘meie wy dat jitris hearre? Wat sankje wie dat?’ ‘Och,’ sei Clare, ‘ús master bringt ús alle krystjûnen in gedicht, lykas de bern oan har âldes dwaan, en dan bliuwt hy sa'n jûn by ús te praten. Ferline jier het er ús brocht dat jo niis heard hawwe, en dêr hawwe wy sawat in wize op úttocht. Hjir is it; ik sil it jo wol foarlêze; it is oars mar in droevich lietsje; master het earnstich west; hy het wis nin jild hân om wyn te keapjen; dy mei er razende graach; en dan begjint hy altyd te rimen en te sjongen. No, hark dan mar ris, jonker.’

[p. 443]

Clare begjint te lêzen:

De wite flokken

Moai Sytske kuiere yn de finne

En dûnse yn dert'le noft;

Hja plôke blomkes om har hinne

En smiet dy yn 'e loft.

‘Sjoch, hoe de wite flokken fleane!

'k Woe, dat it krysttiid wie,

As feint en faam te keamer geane

By barndewyn en bier.’ -

‘Och,’ sei har heit, ‘do biste derten,

Do smytste blommen wei?!

Het dan de winter ek nin smerten?

O, freegje it de earmen nei.’ -

‘Heit, as de wite flokken fleane,

Is my de wrâld sa blier;

As feint en faam te keamer geane,

Sint Steffen of Nijjier.’ -

‘Sjoch, hoe it guod de gerskes smeitsje,

Dat is foar my ek nocht;

Sjoch, hoe de fûgels har fermeitsje

En sjonge yn de loft.’ -

‘Mar as de wite flokken fleane

En ik it iis lâns swier,

As feint en faam te keamer geane,

Dan het in minske tier.’ -

‘As yn de lije simmernachten

It fjild sa hearlik rûkt,

En 't âlde hynzer grutte frachten

Fan hea nei hûs ta lûkt;’

‘'t Reidhintsje floitet yn de lizen,

De kwartel yn de stannen slacht,

Sis, is de wrâld dan minder leaver,

As yn Sint Steffens nacht?’ -

‘Och, lit dat gers en blommen fleane

En barn dy harken op!

Nee, as de wite flokken fleane,

Dan gean wy keamer op!’ -

‘O, Sytske-leaf! betwing dyn mûle.

Do biste ek jitte in blom;

Dy wachtet ek in swarte kûle:

O, tink dêr jimmer om.’

‘Do plôkest blomkes, litst se fleane,

Bist mei Sint Steffen bliid?

As feint en faam te keamer geane,

Bist licht al út de tiid.’

‘Do biste wol in jonge blomme

En 't hert is til en rom,

Dêr kin in oare tiid op komme,

Tink, leave Syts, dêrom.’

‘Hoe faak wurdt net sa'n blom ôfmeane

En stronken bliuwe stean,

En ear't de wite flokken fleane,

Kinst licht nei 't hôf ta gean. -’

‘Och,’ rôp it fanke, ‘ikke! ikke?

Ik bin sa jong, sa sûn.

O heit, jo moatt' my net ferskrikke,

Sa jong al yn de grûn?’

‘Nee, as de wite flokken fleane

(O Sytske! it wie in griis),

Dan litte wy de blommen fleane

En siikje wille op 't iis!’

Hja hiene yn 't hôf in beam fol parren;

De takken bûgden nei de grûn,

En alle blide berntsjes gearren

En dûnsen dêr yn 't rûn.

Mar Syts fleach boppen yn de stamme

En skodde 'er alle parren ôf,

En rôp: ‘Bin ik nin moaie sjamme!’

Mar, och! - hja trûz'le oer 't hôf.

Dat koe dy âlde beam net hâlde,

Dy briek, en Sytske foel har dea.

Hoe jammeren no jong en âlde

En alle feinten fan it gea!

Ien sucht, ien skokje troch de lidden

Wie alles wat men fan har seach.

Hjir holp nin triennen, snikken, bidden,

It wie de dea, dy har oerteach.

Sa waard dy moaie jonge blomme

Mei triennen nei it hôf ta brocht.

Hoe mannich moat ta stjerren komme,

As hy 'er 't alderminst om tocht.

[p. 444]

 

 

 

En doe de wite flokken fleagen,

 

Dêr sy sa faak nei winske hie,

 

Dy seagen net har moaie eagen,

 

Mar leine oer har in kleed fan snie.

MASTER TSJERK

‘No, dy master is net min,’ sei de jonker; ‘dy woe ik hjir wolris hawwe.’ - ‘Ja,’ wie 't antwurd, ‘dy master dêr sit in holle op, dat sis ik jo, jonker! dy wit fan alles. Syn heit het master te Raerd west, en dêr wennet sa'n âld dominy, dy wie âldfeint, in geleard man, en dy het him opfokke fan bern ôf oan en him alles leard. Yn de earste jierren, dat hy hjir skoallemaster wie, rûn hy noch alle dagen nei him ta. Sprekke jo him yn 't Latyn oan, dat ken hy folle better as mannich dominy, en hy hie ek al folle fierder west, mar hy het in wyfke troud, dy hjir in fiifentweintich pûnmjitte bêst lân lizzen het, en dy bebuorket dat, en no kinne hja rom libje. En dat is ek skoan foar him, want as it wyfke net op him paste, dan joech hy alles wei. Nei stêd giet master ek seldsum, want as hy dan snaken oantreft, dy 'erop libje, dan traktearret er salang as er in stoer by him het. By de bern is it in bêst master; dy net folle kin, dêr het er geduld mei, en dy kin en wol, dêr docht er mear foar as syn plicht is; mar dy kin en net wol, dêr slacht er net op om, as ús âlde master die, dy se stokfiskbûker neamden; dêrom geane dy ek sa dom as kij fan de skoalle, dêr folle âldes dan oer kleie. Mar ús âlde sei altyd: dêr stiene twa beammen te waachsjen, en dêr dy wiene, dêr koene gjin domme ljuwe noch sike minsken wêze, en dat wie de bjirkenbeam en de flearbeam, as dy mar goed brûkt waarden. Wy hawwe him safier wol winske onder de grûn as in hazze op in dei rinne koe. Dy sloech 'er ongenadich oerlâns, mar wat hy learde wie goed. Men moat ek net folle easkje fan in master; want meastal binne it ôfleine hearefeinten of klerken fan de siktarijen, dy 'er oer binne, of kandaten sonder berop. Mar dêr sit ien (en hy wiisde op Clare), dat is syn hertlapke; dy wol hy alle dagen wol leare en onderrjocht jaan, as hy mar kin.’

‘Dy man moatte wy hjir ris hawwe, moarntejûn, as it koe; dan sil ik him op wyn traktearje; dêr stiet by Piter-om jit bêste fan ús âlde pake.’ - ‘No, dan sil jo nuver wat hearre, jonker,’ sei Age.

Doe begûn de jûnklok te lieden, it wie acht oere; doe sei de jonker: ‘Ik woe moarn nei Toppenhuzen yn de tsjerke; dat is wis tichteby, net?’ - ‘O ja, ik sil jo myn âldste soan mei jaan, dy 'er juster jitte west het; want ik haw dêr in broer wenjen.’ - ‘Gieste mei, Clare?’ sei de jonker. - ‘As myn broer meigiet, mar oars net,’ sei Clare; ‘net om jins persoan of wêzen, mar om de minsken.’ Hy joech har de hân en doe seagen hja eltsoarren foar de earste kear ris lodderich oan. ‘No, moarntejûn sille wy krystjûn by jo hâlde, Age-boer, en ik traktearje.’ - ‘Bêst, jonker’; hja fûstkene en doe wie it: goenacht!

By Piter-om iet de jonker no earst rizenbrij mei bûter en sûker, en doe sei it âldwiif: ‘Aste no op bêd wolste, jonge, dan moatste it sizze, dan sille wy it earst waarm meitsje,’ en dêr gong de jonker yn lizzen oft er yn side lei; en lykas alle jonge minsken gong him gau de sliep troch de lea. Mar doe de klok tolf oere slein hie, hearde hy de boer opstean. Hy lei al te tinken wat dat betsjutte, want hy hearde dat de âldman frege of de lampe al yn it bûthús wie. Dêrom gong hy fan it bêd ôf nei it bûthús ta, en dêr seach hy dat de âldboer de kij elts in jefte hea joech. Hy frege de boer, of dat de jûns fergetten wie. ‘Nee,’ wie it antwurd, ‘dat is ús gebrûk sa yn de krystnacht; dit diene ús âldes ek altyd.’ En doe it fee oan it lêste ta wat hân hiene, brocht hy jit ek in grut foarkefol op it hiem, en sei: ‘Dat is foar de fûgeltsjes, jonker!’

De jonker koe net begripe wêrom de âldboer dat die, hy gong wer op bêd, mar naam earst in studintesliepmûtse, dat wie in goed bierglês fol fan dy âlde wyn, en doe hie hy him gau wer beet.

De oare moarns bytiid wie er wer by Age-boer, en dêr siet it heale hûsgesin al wer om

[p. 445]

it krystblok, en de bern lêsden de krystgedichten foar, dy hja oan de âldes joegen, wêrfoar dat se dan skipkeskellingen en moaie gûnen yn de sparpotten krigen. Master hie bûtenom dy gedichten moaie krolders mei de pin makke sa as pauwen en oare fûgels, wêrfan de sturten dan yn lange kringels útrûnen om it hele skrift hinne.

Om acht oere rieden hja nei Toppenhuzen ta. Auke, de âldste healbroer fan Clare, ried foarop en de jongeljuwe efteroan. It wie moud waar; de wyn wie om, mar it wie ien fan dy winters, dy mei alle winen froast jane. De Snitsers, dy de Houkesleat lâns rieden, bleauwen stean om dat moaie jonge pear nei te sjen; want hja wiene beide yn de uterste pronk fan dy tiid, hy as in jonker en sy as boerefaam.

De jonker gong by de dominy yn en de faam en har broer by de omke, dy dêr deun oan wenne. De dominy sprong hast út syn fel fan blydskip, doe hy dêr ien fan syn Frjentsjerter âlde studintefreonen seach; te mear, omdat de jonker by syn âldes ynwenne, dêr er as bern thús wie. Dy dominy hie no trije jier fan de stúdzje west, en wie twa jier te Toppenhuzen, en hie in moai jong wyfke út Frjentsjer en al in lyts bern yn de widze. Hja gongen mei-inoar nei tsjerke. Dominy preke út Lukas twa, sa as gewoanlik op krysttiid, liet wat lang sjonge en makke de preek wat koart. Doe hja wer yn de pastorij wiene, sei de jonker: ‘Sa'n lûd haw ik fan myn libbendagen net heard, as dy master dêr foar dat buordsje hie; sok bâlten ter eare Gods haw ik noch noait heard.’ ‘Ik wol it wol leauwe,’ sei dominy, ‘elk skuort 'er de earen fan op, en hjir komme ek wol bysfeinten fan Snits, dy it tsjin him yn de kant sette, mar dan makket de man de broeksbân los en dan dreunt de hele tsjerke. En dêr drage de boeren hjir rom op; hja sizze mar rûnút, dat 'er yn de sân provinsjes gjin master is, dy harres oertreft yn 't sjongen; it learen dêr steure hja har safolle net oan.’ Doe gongen dominy en de jonker nei de buorman, de omke fan Clare, en sei dominy út namme fan syn wiif, dat Clare yn de pastorij komme moast te iten; doch hy krige ta antwurd: ‘Wel, wy hawwe wol in miel iten foar sa'n gnap faam.’ ‘Ja, dat wyt ik wol,’ sei dominy, ‘jo hawwe al ris in grytman te iten hân op in hazze.’ - ‘Moat ik dat no alwer hearre, en dat op krystmoarn?’ sei de boer. ‘Dat kaam sa, jonker,’ sei Roel-boer, ‘it wie yn de lette hjerst en doe siet ik de moarns om healwei seizen yn de jister te meltsjen, en dêr komt ús grytman oan mei it gewear op it skouder en in hûn by him; no, wy holdene in praatsje en doe ferhelle dy ús, dat hy woe nei Twellingea ta en dêrfandinne begjinne te jeien oan Snits ta, en as er dan weromkaam, dan woe er by my ite. No, dat wie bêst, want it is myn lânhearre ek sawat. Wy hiene in hazze yn de mole fongen; ik tocht dan moat dy 'er mar oan; wy soene oars grauwe earte ite en ús tochte dêr koe er wol by sean wurde. No, hy krige in goed klobbe bûter mei yn 't gat, en sa gong dat beest mei yn de eartepot. Doe mynhear kaam, namen wy dat ding 'erút, en sei ik tsjin mynhear: “No moatte jo him mar snije.” Mar de grytman sei: “Hoe is dat beest sa glêd fan bûten? Hawwe jimme dat ding net strûpt?” “Wel nee, mynhear, wy hawwe him plôke as in einfûgel. Myn jonges hawwe 'er genôch om flokt en hja hawwe it fersein om it oait wer te dwaan.” - Doe boarste mynhear út fan laitsjen, en sei: “No, hawwe jimme gjin spek of flêsk?” “Jawol, mynhear, mar moast sa'n ding net plôke wurde?” Nee, hy moast strûpt wurde. Binne jo jitte net wizer? No, mynhear iet dêrom al earte en spek, dat hy wol jeie koe dy deis. No, ik moat sizze, ik haw it oare jier by mynhear west te iten, en dêr kaam ek sa'n ding op de tafel en dy wie strûpt, mar dêr woe ik gjin mûle op sette. Dêr wie in ferkearde lucht oan en dy wie omtrint swart. Dat is no it ferhaal en dat moat ik altyd fan dominy hearre.’ - ‘No,’ sei de jonker, ‘ik hie ek net fan dy hazze hawwe wollen,’ en dy lake ek al. Doe ieten hja yn de pastorij, en de pastoarske en Clare wiene it gau iens, sadat Clare mei in healoere it lytse bern al op 'e skurte hie.

‘Jo hawwe it hjir no al jamk nei it sin, leau ik,’ sei de jonker tsjin dominy; ‘mar hoe is it, hawwe jo no dy side spek ek oan my fertsjinne, dy ik beloofd haw?’ - ‘Ja,’ sei dominy, ‘dêr soe ik net om tocht hawwe, ik sis fan ja.’ - ‘En ik sis fan net,’ sei pastoarske (want dy wiste fan de weddenskip). - ‘Hoe no dan?’ sei dominy. - ‘Wel, wyt jo net dat wy tsierd hawwe om de namme fan it bern? Jo woene it Frederik dope, en ik sei it soe Freark hjitte,

[p. 446]

nei de âlde hear, want dy wie 'er ek foar; mar jo hawwe it wûn, en dêr hawwe wy doe gâns oer staat.’

‘Sjochste wol, froulju hawwe altyd better geheugen as de manlju; dêr hawwe jo de hele boel ferbruid; dy side spek hie ús oars wol past.’ - ‘Wat is dat?’ sei Clare; ‘jimme prate oer dingen, dy ik net ferstean.’

‘Ik sil it dy ferklearje, leaf!’ sei de jonker. ‘Aleartiden wie 'er in gebrûk om jonge ljuwe, dy in jier en in dei sonder kibjen libbe hiene, en dy syn man of wiif mei noch earmer, noch riker, mei moaier of onsjogger omroalje wold hie, dy hie in side spek fertsjinne. Dêr is 'er in doarp yn Ingelân, dat is Dunmow, yn it graafskip Exeter, dêr is it jitte in jierliks gebrûk. It jonge pear, dat dy side spek fertsjinne het, moat op twa skerpe stiennen dellizze en dan op 'e knibbels swarre, dat se in rûn jier en in dei noait kibbe hiene, en as hja dat diene, dan wurden se mei glâns troch it doarp dragen mei de side spek foarop.’

‘En no hie ik dominy, doe hy syn wyfke fan Frjentsjer helle, in side spek onthjitten, lykas op it doarp Dunmow de moade wie, nammentlik: as hy yn in jier en dei net mei syn jong pastoarske tsierd of kreaud hie. 'k Hie hoop hân dat hy it fertsjinne hie, omdat ik it hjir alles sa aardich en noflik befyn. Mar pastoarske het it bedoarn.’ - ‘No,’ sei Clare, ‘as dat sa nau hipt, dan leau ik net dat it spek 'er djoerder om wurde soe, al waard 'er oan alle jonge pearen sa'n side útloofd: want nije weinen kreakje hast altyd, haw ik wolris sizzen heard.’ - ‘Dêr hawwe jo gelyk oan,’ sei de jonker, ‘dêr skeelt ek sa'n bytsje oan, dat ik de weddenskip dochs mar ferlern hawwe wol.’ Hy naam de gouden rider, dy hy te Terherne foar in skelling útjaan woe, en smiet him op 'e tafel, en sei: ‘Hawar, keapje der wyn foar, dat kin dochs net te goed fan it traktemint ôf.’ ‘Ik sil it dwaan,’ sei dominy, ‘en by eltse flesse sil ik jins gesondheid drinke.’

Doe namen hja ôfskied. Dominy gong nei de preekstoel, om de Toppenhuzers in swiet neimiddeisknipperke te besoargjen, en de jongeljuwe rieden de mar wer oer, de Witering by de Skou lâns, en de Boarn troch nei Akkrum ta. Dêr hâlden hja wat stil; doe oan it baanriden op de Meinesleat, mar hja hiene safolle besjoch, dat hja rieden mar gau wer nei Terherne. Hja fûnen de herberge leech, omdat it iene part fan it jongfolk op it iis wie, en it oare part wie oan it lotsjen om koeke, krystwiggen, skiepflêsk en fette gies, lykas doe om krysttiid folle yn swang wie. De kastlein wie bliid dat hy de jongeljuwe ris wer seach en wie jit al plezierich as altyd.

Neidat se dêr freonlik by de hurd sieten, kaam dêr in langen slinter fan in keardel oan, in skippersfeint fan Terherne; dy hie folle smeulsk praat oer de stedljuwe. De jonker hâlde him stil, mar doe dy knaap ek op Clare begûn te smeulen, doe naam de jonker in tinnen biermingelen dy ryklik healfol bier wie, en knikte it tusken de fûsten plat, dat it bier tsjin de souder oan fleach. Doe sei dy feint: ‘Wat sil dat betsjutte, mynhear!’ - ‘Dat betsjut safolle, dat, aste 'er net útgieste, dan sil ik dy sa plat knipe as dat mingelen.’ No, dy baaifanger gong dalik fuort. ‘Sisa,’ sei de kastlein, ‘do dochste wiis; dat is in ielkwab foar dy, en kom foarearst mar net wer te wrokjen. Jo feint hie al sein, jonker, dat jo izeren fûsten hiene, mar ik sjen dat hy net leagen' het.’ - ‘Wel ja, kastlein, dat wie folle better as dat ik him earst in pear ribben brutsen hie. Mar hoe neamden jo my dêr sa in ielkwab?’ - ‘Wel, dat wie om him te húnjen: want dêr is gjin fisk, dy in poask oandoar, behalven in ielkwab; dêr fynt men dat guod altyd by yn de robbe, as men har tamakket. As men dat sok folk foarhâldt, dan binne hja sa lilk as in spin. As 'er mear by west hiene, dan hie ik it net sein, mar ik lucht him net; ik woe him wol slite.’

No rûn it tsjin de jûn, en de freonen op de Wieren dy wachten al. Doe hja dêr kamen, siet master dêr ek. 't Wie in man sawat grut tritich jier âld, mei brede skouders en mei in pear skrandere eagen yn de holle. Hy stie op, makke in grutte bûging foar de jonker en fûstke mei him. Earst hie master ontsach, mar dat feroare al gau yn iepenhertichheid en freonlik praat.

Dêr siet in hele smite minsken om dat moaie krystblok. De boer, fjouwer jonges, de master, de jonker. Clare en de frou sieten oan de tafel. De jonker hie wyn út de kiste

[p. 447]

komme litten by Piter-om, en dy dronken hja waarm út de tsjettel mei sûker en kaniel dêryn; mar master naam in flesse kâlde; it soe fansels wol waarm wurde, tocht him. Dat gong dêr op in praten en ferheljen! Master wie earst wat deftich en ynbandich, mar de tonge waard him al wat losser, doe hy begûn te merken op wat grûn hy siet, en dat de jonker sa heech him net foarjoech, as men meast by sokke ljuwe wend is. En sa ferhelle de jonker ek wat hy yn de nacht fan Piter-om sjoen hie, dat hy it fee in jefte hea joech, en in foarkfol foar de fûgeltsjes bûten de doar brocht; dat koe hy him net begripe wat dat betsjutte. Doe fette master Tsjerk it wurd en sei: ‘It krystfeest wie by de âlde kristenen de grutste hjeldei fan it jier; hja joegen har freugde en blydskip dan meastal te kennen troch it barnen fan in grut fjoer, lykas wy hjir foar ús sjenne. Sa het men yn it begjin fan de novimbermoanne it Sint Martensfjoer, dat de bern hjir en dêr op in stik lân oanstekke, en dêr hja omhinne dûnsje, en dan rinne hja jûns mei dy papier'ne lantearntsjes, dy hja Martensfleugeltsjes neame. En wêrom wurdt jit dat krystblok oanlein? Yn 't noarden fan Ingelân en yn Skotlân wurdt it Julelog neamd, en dêr is it soms sa grut, dat it mei in hynzer oan de doar ta sleept wurdt. Ik tink, omdat dy fjoeren en feesten hâlden wurde op tiden, dy mei de feesten fan ús heidenske foarâlders, wêrop hja har goaden ferearden, oerienkamen. Dy stieken fjoeren oan om te offerjen en om de boaze geasten te ferdriuwen; en omdat 'er safolle ienfâldige lju oerbleaun binne, dy oan de kweade leauden, is ek dat fjoer oerbleaun. Dat is de betsjuttenis fan it krystblok.

Us foarâlders ieten ek net folle weetbrea, de weet is mear thús yn de súdlike lânen; dêrom wie dat allinne rikeljusiten; mar krysttiid, de grutste hjeldei fan it jier, dan moast it lichem ek feest fiere, en dêrfan it fine witebrea, dat wy krystwiggen hjitte, en dy ek, yn swiete molke weakke, mei sûker en bûter 'eroer, om dizze tiid folle iten wurde. En omdat de gies om krysttiid hinne it fetste binne, dan wurdt dêr meast in krystgoes by iten, lykas yn heel Ingelân it gebrûk is. Dêr wurde de earme ljuwe, nêstbesteanden en frjemden ek mei bedeeld. Dat is de betsjuttenis fan de krystwiggen en de krystgoes.

Mar op it feest fan Kristus' geboarte, de stichter fan de godstsjinst fan leafde en barmhertichheid, moasten ús hûsdieren, ja, de helpleaze beesten fan it fjild ek sels in ferheuginge hawwe. Dêrom joech Piter-om dy jefte hea oan syn kij, en in foarkfol hea oan de fûgeltsjes, om 'er har yn te ferskûljen, lykas men yn de bouhoeken fan Skotlân in skeaf koarn jout mei it noat 'eryn. Sa inerlik gong ús foarâlders de blydskip fan Kristus' geboarte ter herten! Lykwol is it no meast yn in soarte fan bygeloof feroare, dat 'er segen op folgje sil. Jitte yn Dútslân wurde de tsjerken op 'e krystnacht mei honderten fan ljochten oppronke, en dêr geane de âlders dan hinne, sels mei har allerlytste bern; net allinne om dat moaie nije ljocht te sjen, mar om, nei har betinken, dy bern yn it folgjende jier foar sykten en ongemakken te ferhoedzjen. Hja hawwe dêr ek krystbeammen mei ljochten yn de keamers en dêr ferheuge hja har by; want ljocht is it byld fan libben en fjoer fan freugde.’

‘Dat hawwe jo ús der ris gnap ferklearre, master,’ sei Age-boer. ‘Ik haw it ek altyd dien út in âld gebrûk; mar doe krige ik ris in feint, en dy stiek 'er my de gek om oan, en doe haw ik it litten; mar hie ik de miening 'er sa goed fan witen as no, dan hie ik it om nin feint yn de wrâld litten; mar ik tochte dat it in bygeloof wie út de âlde tiid, en dêr bin ik jin.’

‘Wêr is jo krystdicht, master?’ sei Clare doe. ‘Wy binne alle jierren wend om it ien of it oare fan jo te hearren.’ ‘Ja,’ sei master Tsjerk, ‘mar dat is wat hastich by eltsoarren rekke: want doe ik hearde dat de jonker hjir wie, tocht my dat ik it wat deftiger meitsje moast en wol yn 't Hollânsk. Ik dwaan it dan oars foar in aardichheid yn ús âlde Fryske tale.’ - ‘Jo tinke dochs net, master,’ sei de jonker, ‘dat ik ek al onder dy gekken behear, dy de taal fan har lân, dy har foarâlders honderten fan jierren foar har sprutsen hawwe, ferachtsje? Nee, man, ik achtsje it in eare in Fries te wêzen, en in foarrjocht it Frysk te sprekken, omdat wy út in eed'le earlike fromme stamme útsprút binne en in taal sprekke, dy sa âld is as ús folk, dat keizers, keuningen en oare lânshearen, dy ús onder 't sim

[p. 448]

bringe woene, krêftich de tosken sjen liet, en dêrom bleau, wat it foar twatûzen jier al wie. Mar lês jo mar op, master.’

Master brimt ris en begjint:

Welkom aan de winter

Heil! de winter is gekomen

Met zijn leed en met zijn zoet,

Die de schone Friese stromen

Als een spiegel blinken doet.

Schilder bloemen op de ruiten,

Kunstig schoon, maar kort van duur;

Drijf de rappe jeugd naar buiten,

De ouden naar het knappend vuur.

Met wat vloed van vlugge mensen

Zijn de stromen niet vervuld!

En de jeugd heeft al haar wensen

Door verbeelding nog verguld.

Hoe verrukkend is dat zwieren,

Als de meisjes op de baan

Rozen op de wangen tieren,

't Hart van zorgen is ontdaan!

Als de maan haar liefdestralen

Van het fonk'lend stargewelf

Lieflijk op haar beeld laat dalen:

O, dat is de hemel zelf!

Vaak wordt dan een eed gezworen,

Die verbindt tot aan het graf,

Als het paar voor 's hemels koren

Wist zijn vreugdetranen af.

Maar, helaas! hoe menig leven

Is ook op het ijs vergaan?

Menig moest door ziekten sneven,

Onder 't rijden opgedaan.

'k Zwijg van and're treurtonelen

Als de jeugd, zo blij te moed',

't Jonge leven gaat verspelen

In de kille diepe vloed.

Winter! zelfs voor grijze haren

Hebt gij menig huisgeneugt.

Laat de jeugd vrij spelevaren,

Ook de haard heeft dan zijn vreugd.

Als men met een rein geweten,

Van zijn weldoen steeds bewust,

In een schone kring gezeten,

Met zijn kind'ren speelt en kust.

Maar hoe menig moet dan zuchten,

Als hem bittere armoe kwelt,

Of als hij de wrange vruchten

Van 't verwaarloosd leven telt?

Vruchten van 't verwaarloosd leven,

Daar nu vrouw en kind om schreit!

't Schrikbeeld zou ons niet doen beven,

Was 't niet in de werk'lijkheid.

Winter! wil de jeugd dan manen

Matig- en voorzichtigheid,

Wijl de glans der gladde banen

't Jeugdig hart zo licht verleidt.

Leer dan spaarzaamheid aan de armen,

Voorzorg in de zomertijd,

Om te voeden en te warmen

't Kroost, dat om de haard zich vlijt.

Leer het weldoen aan de rijken,

Zó wordt hun uw barsheid zoet;

't Zijn de dankb're liefdeblijken

Voor 't hun meer verleende goed.

Heil! de winter is gekomen.

Is zijn aanschijn bar en ruw,

O! hij heeft zijn zoete dromen,
Aan de haard en op de stromen,

Daarom zij hij welkom nu.

tsjerk penninga

‘Jo wurde earnstich of dominyachtigernôch, master,’ sei Clare. - ‘Ja,’ wie it andert fan master, ‘doe ik it makke al, mar hoe mear ik fan dy âlde wyn fan de jonker yn myn liif jit,

[p. 449]

De kowekeaper by Obbe en Tryn

[p. 450]

hoe mear de dominy 'erút giet.’ ‘Mar hark ris,’ sei Clare, ‘jo hawwe ús jonges lêsten sein, jo wisten jit in pear âlde ferteltsjes, dy moasten wy no ris hearre, master!’ - ‘Ei, dy bin al te simpel en âldfrinsk foar de jonker,’ sei master. - ‘Nee, ferhelje op mar, master; de jûn is jitte lang.’ De bern spitsten de earen al op. Master fertelt.

‘Dêr wie in boer, dy hjitte Obbe; dy helle op in dei syn hagedoarnen stôk út de kas; en sei tsjin it wiif: ‘Tryn, ik gean op reis, en mei trije dagen kom ik wer; as de kowekeaper yn dy tiid by ús komt, om kij te keapjen, dan kinste dy trije âldste ferkeapje, mar net oars as foar twahondert gûne, minder net, dat sis ik dy.’ ‘Gean do yn 'e Gods namme mar op reis, ik sil dat wol klearje,’ sei it wyfke. ‘Ja do, do mochtste wat,’ sei de boer, ‘do biste, doeste in lyts bern wieste, op 'e holle fallen, en dat bliuwt dy jitte by, oan dizze oere ta. Mar dit sis ik dy, aste wer in domme set dochste, dan stryk ik dy de rêch blau, en ik sil dêr nin ferve ta brûke; mei dizze stôk sil ik it dwaan, dy ik hjir yn de hân haw, en dy kleur sil dyn rêch in rûn jier hâlde; meitsje dêr mar steat op, hear!’ En doe gong de man de wei op. De oare deis kaam de kowekeaper, en it wiif hoefde net folle wurden mei him te meitsjen. Doe hy de kij besjoen en nei de priis fernomd hie, sei de man: ‘No, dat moat mar oangean; safolle binne hja de iene broer oan de oare wurdich. Ik wol de bisten mar meinimme’; hy makke har los en dreau har út de stâl. Doe hy ta de hiemshikke útgean woe, pakte it wiif him by de mouwe en sei: ‘Jo moatte my earst de twahondert gûne jaan, oars kin ik jo net gean litte.’ ‘Krekt sa,’ sei de man, ‘mar ik haw fergetten myn jildriem mei te nimmen.

Mar dêr is nin swierichheid: ik sil jo pân hâlde litte salang as ik betelle haw. Twa kij nim ik mei, en de tredde lit ik hjir stean salang as ik weromkom, dan hawwe jo in bêst pân.’ Dat like it wyfke goed ta; hja liet de man mei syn kij fuortgean, en tochte: Wat sil Obbe bliid wêze, as er sjocht dat my dat sa goed ôfgien is.

De man kaam, lykas hy belove hie, de tredde deis werom, en frege dalik, of de kij ferkoft wiene. ‘Jawis, Obbe,’ sei it wiif, ‘en lykaste sein hieste foar twahondert gûne; hja wiene it oars mar just wurdich; mar de man het net lang talme.’ ‘Wêr is it jild?’ frege de boer. ‘Dat haw ik jit net krige,’ andere it wyfke; ‘hy hie syn jildriem thús fergetten, mar hy sil it skielik bringe; lykwol hy het my in goed pân litten.’ ‘Wat foar in pân?’ ‘Ien fan de trije kij, dy kriget hy net earder foardat hy de oare betelle het; en ik haw it goed oerlein, ik haw de lytste thúshâlden, dy fret it minste.’ De boer wie razend, hy tilde de stôk yn 'e hichte en woe har jaan, wat hy onthjitten hie. Mar hy liet de stôk wer sakje, en sei: ‘Do biste sa dom as in okse: do hest in ferstân as in pikelhjerring, mar ik haw meilijen mei dy. Ik wol wer ris yn it fjild gean, en trije dagen siikje of ik ek immen fine kin, dy jitte onnoazeler fan ferstân is as do. Lokt my dat, dan biste frij, mar fyn ik him net, dan silste dyn fertsjinne lean hawwe, dat beloof ik dy.’

Hy kuiere de grutte wei op, en gong einling op in grut stien sitten te rêsten, om te wachtsjen wat dêr komme woe. Dêr seach hy in grutte haiwein oanriden kommen; dêr stie in wiif midden op, yn pleats fan op in heap strie te sitten, dat neist har lei. De boer tochte by himsels, dat is licht wol ien lykasto ien sikeste. Hy sprong op en rûn foar de wein hinne en wer, krekt as immen dy net tige wie. ‘Wat wolste, heite?’ sei it wiif; ‘wat heste mei my foar? Ik ken dy net, wêr komste wei?’ ‘Hoe soene jo my kenne, muoie, ik bin út de himel delfallen, en ik wyt net hoe ik 'er wer hinne komme sil; kinne jo my 'er net hinne bringe mei de wein?’ ‘Nee!’ sei it wiif, ‘ik wyt de wei net. Mar as jo út de himel komme, dan kinne jo my wol sizze hoe it myn man dêr giet; dy het dêr al trije jier west; jo hawwe him wiswol ris sjoen.’ ‘Ik haw him wol sjoen, mar wat sil ik derfan sizze, it is dêr ek al lyk as hjir, it giet dêr ek alle minsken net allike goed. Hy is dêr skeper, hy moat dêr de skiepkes hoedzje, en dat guod dêr het hy in hopen spul mei; dat springt dêr op dy bergen om en ferdwaalt dêr yn de wyldernisse, en dêr moat hy dan efteroan rinne om se wer by elkoarren te driuwen. De klean wurde him ek al wat skibbich, en dy kinne him wol gau fan it liif falle. Skroarren binne dêr ek net, want de heilige Petrus wol se net talitte, lykas wol bekend is.’ - ‘Wa hie dat tocht,’ sei it wiif; ‘en hjir hoefde hy neat te

[p. 451]

dwaan; ik wol jo syn sneinsrôk helje, dy hinget thús yn de kas, dy kin hy dêr mei eare drage. Jo wolle dochs sa goed wol wêze en nimme him mei?’ ‘Nee, dat giet net,’ sei Obbe, ‘klean mei men net yn de himel bringe, dy wurde jins by de doar ôfnimd.’ ‘Wyt' je wat,’ sei it wiif, ‘ik haw myn weet ferkoft, en dêr haw ik in skoan knoarre jild foar krige, dat wol ik him stjoere. As jo de pong yn de bûse stekke, dan wurdt nin minske it gewaar.’ ‘No, as it net oars kin,’ sei Obbe, ‘dan sil ik jo dat plezier wol dwaan.’ ‘Bliuw do dan dêr mar oan de wei sitten, dan sil ik nei hûs ride en de pong helje, ik bin fluch werom.’ ‘Mar wêrom sitte jo net?’ frege Obbe. Sy sei: ‘Ik gean net op dat strie sitten, mar gean oerein op 'e wein stean, dan het it earme hynzer it makliker.’ - Sy dreau har hynzer oan, en Obbe tochte: Dy het wol kâns om steapelgek te wurden; hja is no al wat heal en heal; as hja it bringt, dan mei myn wiif wol fan gelok sprekke, want dan kriget hja net mei de stôk.

It duorre net lang, dêr kaam hja al oanrinnen mei it jild, en treau him de pong sels yn de bûse, en eardat hja fuortgong, betanke se him freonlik foar syn tsjinstichheid. Doe dat wiif wer thúskaam, fûn hja har soan, dy út it lân komd wie. Sy fertelde him, wat foar onferwachte dingen har oerkomd wiene, en sei dêrby: ‘Ik bin bliid dat ik yn de gelegenheid komd bin om myn earme man wat te stjoeren. Wa hie dat tocht, dat dy yn de himel krapte krije soe oan 't ien of 't oare.’

Dêr wie de soan danich oer ferwondere. ‘Mem,’ sei hy, ‘sa'n ien út de himel komt men ek net alle dagen te sprekken; ik wol dêr fuort ris op út, of ik de man noch fine kin; dan kin er my ris fertelle hoe it 'er dêr útsjocht, en hoe it dêr mei it wurk stiet, mei it heawinnen en mei it noat.’ Hy lei it seal op it hynzer en ried dalik fuort. Hy fûn Obbe-boer, dy onder in wylgenbeam siet en krekt it jild telle soe, dat yn de pong wie. ‘Ha jo dy man ek sjoen,’ rôp de feint, ‘dy út de himel komd is?’ ‘Ja,’ sei Obbe, ‘dy het de weromreis oannomd, en dy is dêr by dy berch opgien, dan is hy wat tichter by de himel; as jo fluch taride, dan kinne jo him jit wol ynhelje.’ ‘Och,’ sei de feint, ‘ik haw my de hele dei yn it lân ôfbeund, en troch dy reed hjirhinne bin ik alleheel skjin ôfrekke. Jo kenne de man, wês no sa goed en gean op myn hynzer sitten, en meitsje dat er hjir by my komt.’ Aha, tochte Obbe, dat is ek al ien, dy nin pit yn de lampe het. ‘Dat plezier wol ik jo graach dwaan,’ sei Obbe; hy kleau op it hynzer en ried yn in stevige draf fuort. De jonge feint bleau sitten, salang dat de nacht ynfoel, mar Obbe kaam net werom. ‘Ja,’ sei er by himsels, ‘ik begryp it no wol, de man út de himel het hastich west, dat er net wer tebek gean woe, en dy boer het him dat hynzer meijûn om it oan heit te bringen.’ Hy gong nei hûs, en ferhelle oan syn mem wat er dien hie; hy hie syn hynzer oan heit stjoerd, dan hoefde er net altiden te gean hinne en wer efter dy skiep. ‘Dêr heste goed oan dien,’ sei de mem; ‘do heste jitte jonge skonken en kinst wol te foet gean.’

Doe Obbe-boer wer thúskaam, sette hy dat hynzer op stâl, nêst dy ko, dy ferpând wie, en doe gong hy nei syn wiif en sei: ‘Tryn, dat wie dyn gelok: ik haw twa fûn, dy noch ienfâldiger binne as do. Foar dizze kear komst 'er jit sonder bruien ôf, dat sil ik dy foar in oare tiid besparje.’ Doe stiek hy syn pypke oan en gong yn de briedstoel sitten, en sei: ‘Dat wie in goede negoasje: foar twa meagere kij in glêd en fet hynzer en dan jit in grou pongfol jild dêropta! As de domheid altyd safolle opbrochte, dan woe ik har graach yn eare hâlde.’ Sa tochte Obbe-boer, mar jimme hâlde it dochs mei de earlike ienfâldige minsken, net?’

‘Gnap, master, ik sil jo ris ynskinke.’ Master dronk, en men koe sjen, dat it goed oan him die; hy kôge de wyn foardat er se trochswolge. ‘Soe dat wier gebeurd wêze, master?’ sei it âldste jonkje. ‘Ja,’ sei master, ‘dy it lêst ferhelle het, is de mûle noch wiet.’

‘No noch in ferteltsje, master,’ seine de bern.

‘No, dan noch in lytsen ien,’ sei master, ‘en dan moatte jimme ek nei bêd gean, hear!’ Master sei:

‘Yn âlde, oerâlde tiden, doe Starum jitte de haadstêd fan Fryslân wie, doe wenne 'er in bakker te Balk; dy hâlde 'er in ezel op nei, dy al lange jierren de sekken mei rogge en

[p. 452]

weet nei de mole dragen hie; mar de pitten gongen op it lêst sa út dat âlde dier wei, dat er hast net mear arbeidzje en sekkedrage koe. Doe tochte de bakker om it beest mar fan it foer ôf te bringen en him út de hûd nimme te litten; mar doe it ezel dêr de lucht fan krige, sei it beest: ‘Ik gean nei Starum,’ omdat er miende, hy soe wol stêdsmuzikant wurde kinne. Doe hy in eintsje fuortgien wie, fûn hy in jachthûn, dy dêr op 'e wei lei te sintsjen; dy hime en gappe nei de siken, krekt oft er hurd rûn hie. ‘Wel, hoe himesto sa, Pakoan?’ frege de ezel. ‘Ei, omdat ik âlder wurd en hast alle dagen swakker, en op 'e jacht net mear mei fuortkomme kin; no woe myn hear en master my deaslaan litte, en dêrom bin ik 'er útknypt, sa hurd as ik rinne koe, mar wêr sil ik no myn brea mei fertsjinje?’ ‘Witsto wat,’ sei it ezel, ‘ik gean nei Starum en dêr wurd ik stêdsmuzikant; gean mei en lit dy ek by dy muzyk oannimme; ik blaas op de trompet en do slachst op 'e tsjetteltromme.’ Dêr wie de hûn wol mei yn 't skik, en hja gongen fierder.

It duorre net lang, doe siet der in kat oan de wei en dy sette in gesicht, of it trije dagen reine woe. ‘No, wat is dy yn de wei, âlde hurdfeier! Hoe sjochste sa mâl?’ sei it ezel. -‘Wel, wa soe fleurich wêze kinne as it jins oan de kraach giet,’ andere de kat; ‘omdat ik no op 'e jierren kom, myn tosken stomp wurde, en omdat ik leaver op de waarme glêde plaat tichteby de jiske sit te spinnen, as dat ik de mûzen yn de faksen sit, no het ús frou my fersûpe wollen; no bin ik dêr útstrutsen, mar no is goede rie djoer; wêr sil ik hinne? ‘Gean mei ús nei Starum; do ferstieste dy ommers op 'e nachtmuzyk? Dêr kinsto stêdsmuzikant wurde.’ No, de kat tochte dat goed en gong mei.

Doe kamen dy trije fluchtlingen by in slot lâns, dêr siet in hoanne op 'e poarte en dy kraaide mei alle macht sa lûd, as hy it út de strôte stjitte koe. ‘Do gûlste dat it jin troch murch en bonken, troch ieren en sinen giet; wat betsjut dat?’ frege it ezel. ‘Dat betsjut goed waar, omdat ús frou hjoed har bernehimdsjes wosken het, dy hja hjoed graach droegje woe. Mar omdat 'er moarn gasten komme, no het de frou dochs gjin meilijen mei my, mar hja het tsjin de faam sein, dat se my yn it sop koaitsje moast, en no moat ik my jûn de kop ôfsnije litte; en no gûl ik hals en kiel salang ik jitte kin.’ - ‘Ei kom ju, do moatste dyn moaie reade kaam fuort net hingje litte om in dreigemint. Witste wat, gean leaver mei ús nei Starum; do fynste altyd wat betters as de dea, en as wy mei-eltsoarren muzyk meitsje, dat sil wol gnap gean.’ De hoanne like dat goed ta, en hja gongen alle fjouwer mei-eltsoarren fuort. Mar hja koene de stêd Starum op in dei net bereizgje, en kamen de jûns yn in bosk, wêrdat hja de nachts bliuwe woene. It ezel en de hûn gongen onder in grut beam lizzen, de kat en de hoanne joegen har yn de tûken op, mar de hoanne fleach yn de boppenste top fan de beam, omdat it dêr feiliger foar him wie om de murden. Foardat er him oan it sliepen joech, seach er jitris yn alle hoeken fan de wrâld om. Dêr, tocht him, seach hy yn de fierte in fonkje barnen en hy rôp syn maats ta, dat dêr wol tichteby in hûske wêze soe, want dêr skynde in ljochtsje. Doe sei it ezel: ‘Dan is it bêst dat wy ús dêr mar hinne jaan, want hjir dooch it net, dat is hjir mar in minne herberge.’ En de hûn tochte, in pear bonken mei wat flêsk 'eroan soene him ek wol tsjinje. Doe joegen hja har op de wei nei de kant ta, dêr it ljocht barnde, en wat hja neier kamen, wat it ljochter en grutter waard. Einlinge stiene hja foar in rôvershûs, dêr in grut ljocht barnde. It ezel, as de grutste fan de fjouwer, kaam tichteby it finster en seach 'eryn. ‘Wat sjochtste, skimmeltsje?’ sei de hoanne. ‘Wat ik sjen,’ andere it ezel, ‘in tafel mei in kleed 'eroer, mei bêst iten en drinken dêrop, en dêr sitte rôvers om, en it liket har goed te smeitsjen.’ ‘Dat wie ek goed foar ús,’ spriek de hoanne. ‘Ja, ja,’ sei it ezel, ‘sieten wy 'er mar oan.’ Doe oerleine de bisten mei-elkoarren, hoe sy it oanlizze soene om dy rôvers dêrút te jeien en doe betochten se einlinge in middel. It ezel moast de foarste poaten op it finster sette, en de hûn moast him op 'e rêch springe, de kat moast op de hûn kladderje, en de hoanne moast de kat op de kop sitte.

Doe hja dêr allegearre sa klearstiene, begûne hja mei har fjouweren tagelyk har muzyk te meitsjen: it ezel gûlde, de hûn blafte, de kat miaude en de hoanne kraaide, en doe fleagen hja dwers troch de glêzen hinne yn de keamer, dat de ruten dernei stauwen. De

[p. 453]

rôvers gûlden it út fan skrik; sy mienden dat 'er in spook yn hûs kaam en fluchten de doar út, yn it bosk op. No skikten dy fjouwer kammeraden oan tafel en ieten op, wat 'er oerbleaun wie, en hja ieten oft hja trije dagen opbûn sitten hiene. Doe dy fjouwer spylljuwe sêd wiene, bliesden hja it ljocht út, en sochten elts in sliepsteed op, sa it him bêst paste. It ezel gong op de rûchskerne lizzen, de hûn efter de doar, de kat op de pleat by de waarme jiske, en de hoanne gong op 'e hoannebalken sitten; en omdat hja wurch wiene fan dat lange gean, slepten hja ek al gau. Doe it oer middennacht wie, en de rôvers fan fieren seagen, dat 'er nin ljocht mear yn har hûs barnde, en it like of 'er nimmen mear yn wie, sei de opperste fan de rôvers: ‘Wy moasten ús dochs sa kel net meitsje litten hawwe, dat wy as jonges sa hurd fuortrûnen.’ Doe hjitte hy ien fan harren om de boel dêr ris te ondersiikjen. Dy fûn alles stil en woe de lampe opstekke, en doe seach hy dy gleone eagen fan de kat foar in koaltsje fjoer oan, en stiek 'er in swevelstôk yn of it ek oanfinge woe. Mar de kat waard razend, sprong him yn 't oansicht en bliesde en klaude syn bêst. Doe ferskrikte dy man heislik, rûn hurd fuort en woe de efterdoar út, mar de hûn, dy dêr lei, sprong op en biet him yn de skonk, en doe hy oer it hiem by de dongbult lâns rûn, doe joech it ezel him jitte in slach mei de achterpoat, dat hy mjek sei; en de hoanne, dy troch it geraas wekker wurden wie op syn balke, rôp sa lûd as hy koe: kikeriki! Doe rûn de rôver sa hurd as hy koe nei syn maats ta, en sei: ‘Och, yn dat hûs sit in groulik hekse of tsjoenster, dy het my oanbliesd en mei har lange fingers yn de troanje klaud, en efter de doar stie in keardel, dy het my in mês yn de skonk stutsen; en op it hiem dêr lei in swart pestdier, dy het my noch in slach mei in grouwe kneppel op de keap ta jûn; en boppe op it tek dêr siet de rjochter, dy rôp: hâld de dief, en bring de skelm hjir, en doe makke ik dat ik fuortkaam.’ Doe betrouden dy rôvers har net langer yn dat hûs, mar de fjouwer muzikanten fan Starum foldie it sa goed dêryn, dat hja 'er net wer út woene.’

Doe master dien hie, seine de jonges: ‘Hea, master, koene dy bisten alear prate?’ - ‘Ja,’ sei master, ‘en doe hjitte de ko Bartele, en it keal Tûtsje, en it skiep Berber, en de baarch Goasse, en it hynzer Hoppe, en de mosk Tsjitse, en de do Minne, en it swealtsje Sikke, en de hin Aaltsje, en de hoanne Bokke, en de rôt Gerben, en de mûs Pytsje, en de kat Martsen, en de hûn Sibe, en de bolle Joast. En dy dit ferteltsje net leauwe wol, dy sil in ryksdaalder boete betelje.’ - ‘Gean no op bêd, jonges,’ sei Age-boer. - ‘Nacht heit, nacht mem, nacht Clare, nacht jonker, nacht master, nacht allegearre.’

De jonges mûskoppen in bytsje onder de wrine oer de ferteltsjes, en doe rekke it fel oer de eagen.

‘Toe,’ sei de jonker, ‘de mûle sil jo wol soar wurde fan dat ferheljen; hawar, jit in gesûne romerfol; in dichter moat soms wat fan sok guod hawwe; oars ferdroegje de geesten.’ Doe spriek de frou, Elske, dy oars net folle sei, ek in wurd, en sei: ‘Dêr past master sels al genôch op, dat syn geesten net útdroegje, en dan begjint er nachts yn 't bêd te dichten, en dan baast de man krekt as in koartsich minske. Ferline jier het er maaik'muoi jitte fan de bêdsplanke ôfreage; doe hiene hja him op Snitser merke tefolle traktearre. Ik sil it iten mar op 'e tafel bringe.’ - ‘No, jo blaffe 'er ek alles mar út, frou; mar joukebier is swiet bier,’ sei master dêrop, en it iten waard opdien.

Foar it jûnmiel song master earst in psalm; doe waarden de krystwiggen tige oansprutsen en dat waard 'er mei reade wyn ynflijd. Doe sei master: ‘Bring it Clare ek ris ta op in tútsje, jonker!’ - ‘Wel, dan mocht ik wol sljocht wêze,’ sei Clare, ‘as ik dat die, wylst myn âlders 'erby sietene, en master dy makke 'er in rymke op, gis ik; mar as it onder jongfolk is, dan heart it sa. Mar lykas in party fan dy foarname ljuwe dat jinwurdich begjinne, om elkoarren te patsjen op ljochtskyndei, nee, dat is nin Fryske manear, dat is lêf en sleau dwaan.’ - ‘No, it soe de earste kear net wêze, master,’ sei de jonker; ‘ik skamje it my net te sizzen; juster eftermiddei, doe wy mei ús beiden de Kromme Boarn lâns rieden, tuske de Skou en Akkrum, doe stie dêr in âld man mei in tinte en dêr koften wy wat waarm molke en in stik koeke, en doe sieten wy dêr op dy bank en waarden grien, en, lykas it giet, doe kamen de mûlen by elkoar. Foar wy weirieden, betelle ik en

[p. 454]

frege de man: ‘Haw jo ek wat sjoen?’ - ‘Nee, mynhear,’ sei er, ‘mar wol wat heard, dochs dat kin gjin kwea; it is oangeboaren aard, en it is de ienichste griente dy op it iis groeit.’ Doe joech ik de man twa skellingen, en mei in bliere troanje sei er: ‘No sil de flach op 'e âld tinte; dat is sa'n moai begjin, dat sil mei reade letters yn 't almanak. En as 'er wer sa'n gnap pear by my komt, dan wol ik in boatsjeseil 'erfoar hingje, as se tinke dat it in skande is om elkoarren leaf te hawwen. Kom ik wer op 'e Brekken te fiskjen, faam, dan silsto in soad brieders fan my hawwe,’ sei de man. - ‘Ei ja,’ sei Clare, ‘dat wie dy Harrit, dy dêr oan de Grienedyk wennet.’ - ‘O soa,’ sei Age-boer, ‘ja, dy kin syn wurd wol dwaan; dy syn praat is wolris in skelling wurdich.’ - ‘Mar,

jonker,’ sei Clare, ‘omdat jo dat 'er no útflapt hawwe, sil it net wer gebeure.’ De jonker lake ris, seach har ris tige yn de eagen en master joech dizze útlizzing oan har wurden: ‘Wol te ferstean as 'er minsken by binne; mar, famke, as jimme by elkoarren opsitte, soe it dan sonde wêze?’

‘Ik bin ris mei in Hollânsk dominy yn it skip west, dêr krige ik gâns striid mei oer it nachtfrijen; dat wie onearbaar, sei de man; dat woe hy útroeie yn syn gemeente, sei er. En ik sei: as er yn de bibel of testamint der teksten oer fine koe, dan hie hy gelyk. Ik frege him, of hjir, nei syn gedachten, mear kwea gebeurde as yn Hollân. Dat wiste er net, sei de man; en ik sei, ik wyt wol fan net heal safolle. It is earder in teken fan beskamsumheid by it Fryske jongfolk, dat hja net frije foar allemans eagen. In frijer moast it ek ris probearje mei in gnap Frysk faam om ferkearde dingen mei har te begjinnen; hy hie grut kâns dat hy in fûst yn 't each krige. Dêrom dominy, sei ik, lit dat sa bliuwe; 't is in âld lânsgebrûk. Doe begûn de man oer it keatsen op snein, dêr wie de man al sa tsjin; en doe frege ik him, oft hy ek beroppen wie om it amt fan doarpsrjochter en bysjager 'ermei by te betsjinjen. Mar doe bliesde de hoarn, en ik wie bliid, dat ik fan de man ôf wie, en hy licht ek, dat er my kwytrekke; wy wiene op it Dearsumer hûske; - mar de divel is yn de toer! it slacht njoggen oere, ik moat fuort.’ Doe winske master it folk goenacht, en sa rûn dy krystjûn ôf. De jonker bleau jit in eagenblik sitten, en noade de boer en de boerinne mei Clare om de Sint Steffens jûn, de oare deis, by him te fieren op syn pleats by Piter-om; en dat waard oannomd, en hy sei mei in freonlik knikje oan Clare goenacht, en dy seach ek net swart.

De jonker joech him betiid wer op bêd en slepte in gat yn de dei. Hy waard heftich wekker makke troch in swier skot út in roer, wêrdat de glêzen fan dinderen. Hy sprong fan it bêd en dêr kaam de feint Douwe oanrinnen mei in âld roek, dy it bloed jitte by de wjukken del dripte. ‘Dêr haw ik dy rakkert al,’ sei de man, en hy wie poerswart om 'e troanje fan it krûd. ‘Wy hiene ferline wike in foale by ús âld hynzer krige, en doe hie ik de haam of neigeboarte dêr boppe yn de eskenbeam ophinge, om in goed stap onder dy foale te krijen, en doe siet dy âld roek dêr jimmer oan te pikken, en dêr hie ik him al ris mei in stien weijage, mar dêr joech hy net om; no haw ik it him oars leard.’ - ‘Moat dat ding dêr hingje?’ frege de jonker. - ‘Ja,’ sei Douwe, ‘njoggen dagen, mynhear, oars bliuwt sa'n jong hynzer altyd in stroffelder.’ De jonker glimke ris en klaaide him oan.

De jûns kaam it geselskip wer by elkoarren, behalven de lytse jonges. No wie it by Piter-boer, dêr ieten hja in wylde goes; dy wie fan de bonken skaard en pluze en doe yn sjerp opbret. Dat mûlke de jonker net onfoech, mar hy die him oars al te goede. De wynflesse waard ek net skroomd. It selskip wie earst stil, mar doe master Tsjerk 'erby kaam, waard it better.

‘Sisa, jonker,’ sei master al gau, ‘no liket it better: de faam oan de griene side! dat heart sawat op in Sint Steffensjûn. Heucht it jo jit ek wol, Age-boer?’ Mar Age-boer dy sei net folle, mar gromde sawat yn himsels. ‘No,’ sei master, ‘my is it lang net fergetten. Myn earste frijster wie in boeredochter, dêr ik as jonge op 'e skoalle al mei boarte hie. Doe wy feint en faam waarden, wiene wy gauris by elkoarren; it wie sa'n aard fan in kealleleafde. Wy hongen altyd op inoarren om; ik wie oan de hakken ta ferleafd; ik makke rymkes op har en dy lies ik har dan foar as ik by har wie; mar einlinge rekke dy faam ta har âlders

[p. 455]

hûs út, en doe kaam hja yn de Lege Wâlden te wenjen by in boer oan sa'n poeltsje, en dêr teach ik dan mei it boatsje hinne. O! dan wiene wy sa grien, jo wite it sa net, jonker! No teach ik dêr wer ris op in sneintejûn nei ta, en ik hie in flesfol Spaanske wyn yn de stêd koft, en dêr soe ik de faam op traktearje, omdat it myn jierdei wie, en my tochte dan woe ik ek mar boaskje, as de faam ja sizze woe. Mar it is 'er net oan takomd, it wie oars oer my besluten, lykas jimme hearre sille.

Wy hiene al in oer' trije aldernoflikst by elkoarren sitten, doe begûn ik oer boaskjen te praten, en de faam wie 'er net frjemd fan, mar hja moast wat ynbringe, dat hja sa jong wie en 't ien en 't oare; mar ik tochte, de oanhâlder wint; ik wie myn sinnen al kwyt, ja ik hie in mooltsje yn de holle fan ferleafdheid en ik sei: ‘Skink mar ris yn, myn honke!’ en doe lies ik har dit rymke foar:

Skink ris yn, myn faam!

Skink my it glês ris, myn fanke!

Fol fan dy goudene wyn;

Dip 'er ris oan mei dyn mûlke,

Smyt 'er in tútsje by yn.

Dêr is my de ierde in himel,

Wêr dat dyn wêzen oer giet;

Wêr dat dyn eagen oer weidzje,

Is 't of myn siele neigiet.

Wille blinkt yn dy beker,

Hearlik ferkwiklike wyn!

Mar yn dyn blauwe eagen

Dêr is in paradys yn.

Stil is de nacht oer de fjilden;

't Hinnekleed leit 'eroer,

En gjin krûden en blommen

Kweekt mear dy deade natoer.

Mar as de brúntsjes sa boartsje

Oer de freonlike mar,

En as de mieden sa bloeie,

O ja, dan seinje wy har.

Jitte, o stille Sint Steffen!

Dyn beker fan wille rint oer,

Mei 'n jongfaam oan de side

By in foarâlderlik fjoer.

Dromen fan himelske wille

Wâle út dy beker no op.

Siich mar ris del op myn skerte,

Dan is ús wille yn 'e top.

Skink my it glês ris, myn fanke!

Fol fan dy goudene wyn;

Dip 'er ris oan mei dyn mûlke,

Smyt 'er in tútsje by yn.

‘Bravo, master,’ sei de jonker, ‘dat is in flesfol wurdich; drink mar ris tige; jo hoeve moarn net wer foar it buordsje te lêzen en te sjongen.’ - ‘Wat wiene jo doe grien as gers, master,’ sei Clare doe. - ‘Ja,’ sei master, ‘mar wachtsje mar ris in pear oere; dan binne jimme foar middennacht ek al krekt gesteld as wy doe wiene. Mar dy frijerij naam in droevich ein: want doe wy jitte in oere of wat sitten hiene (it wie yn sa'n fjoerherntsje efter yn it hûs, dêr ek wol spek yn rikke waard), doe hearden wy gedrûs oan de skoarstien. De faam tochte, it koe wol foartsjirmerij wêze, omdat de boer praat hie, dat de skoarstien sa âld waard, dat er hast wol omfalle koe, as 'er net yn foarsjoen waard. En wylst wy der sa oer praten, pof! dêr fait in smoarch ding troch de skoarstien, dat it fjoer en de jiske oer it herntsje fleagen.’ - ‘En wat wie dat?’ - ‘Ja, ik doar it hast net sizze: it wie in skieppepânse mei it kwea 'eryn, dat rûn dêr oer de plaat. Dat wie dêr in boel! de faam wie neiby fan harsels, en in stôk siet op 'e doar; ik moast de finsters út om de bysfeinten nei te sitten; mar dy wiene al fier it fjild út, en it wie te tsjuster om dat folk te finen.

Doe de boel wat oprêden en de faam wat bedarre wie, doe sei se: ‘Dat is ús slachters soan, dy ús dat bakt het; dy haw ik al ris blau jûn en doe het hy my al wikt, dat hy ús it libben lêstich meitsje soe, asto wer by my kaamste.’ Doe sei ik: ‘No, do heste no kar; heste mear sin oan him, it stiet oan dy’; en dêr sei sy neat op werom. Doe begrypte ik

[p. 456]

wêrom dat se nin ja sizze woe, en ik kaam net wer. It wie oars sa'n moai faam en dêr ek in goed hert yn siet, mar luftich en wif fan aard, ien dy gau swinke koe. Tenei is hja al gau mei dy slachter troud, mar dat wie in swift; dy is op it oarlochskip gien, en liet har mei trije bern allinne sitte. Lange jierren tenei kaam hja alle nijjiers by my om in gave, mar de lêste kear doe hja by my kaam, doe seach sy 'erút as in spook; de lappen hingen om har ferwile lea. Doe kearde ik myn pong om en ik sei: ‘Hawar, dêr heste alles wat ik by my haw; ik hoopje dy noait wer te sjen,’ en ik haw har noait werom sjoen. De earste jierren eardat ik troud wie, seach ik noait dat âlde hûs en dat poeltsje, of it moed waard my fol, en doe haw ik 'er dit rymke jitte op makke:

It poelke

Oan 't stille poelke wenne

Myn famke gol en froed;

Dêr boarten wy as berntsjes

En mienden it sa goed.

En doe wy grutter waarden,

Doe swarde ik dêr in eed

Fan iiv'ge leafde en trouwe,

Fan trouwe yn dea en need.

En fan har roazelippen

Kaam mannich wurd sa swiet.

Wy wisten fan nin skieden

En songen mannich liet.

Dat âlde stille poelke,

As ik dat jitris sjen;

Dan tink ik oan de jierren,

Da 'k boarte as in bern.

Dan tink ik oan dy nachten

Mei 't famke oan myn hert,

En dy tenei fertige

As 't byld fan leed en smert.

En lyk dyn weagen rôlje,

Giet ek ús jonkheid fuort.

Hoe lang is faak de smerte!

De wille? - och, sa koart!’

master tsjerk

‘Jo rime ek oeral op, master,’ sei de boer doe. ‘Nee, Age-boer,’ wie it antwurd, ‘mar wêr it hert fol fan is, dêr rint de mûle fan oer. As jo my in ding opjane, dat my net oangiet, dêr kin ik neat op meitsje; mar as 'er wat foarfalt, dat my by it hert nimt, dêr moat ik op rime omtrint of ik wol of net, sa is dat dêrmei.’ - ‘No,’ sei de jonker, ‘it fertret my net, master; drink mar safolle as jo lêst.’ - ‘It seit bêst, jonker; men seit dochs, dat 'er foar elts fatsoenlik man deis in flesfol groeit, mar dan wyt ik wol dat it danich ongelyk ferdeeld wurdt’; en sa prate master mar fuort. Einlinge gong it geselskip fuort en de jonker en syn Clare bleauwen jitte wat neisitten, en hâlden op syn Aldfrysk Sint Steffen, lykas de dichter seit:

Stjerren blinke, wyntsjes swije

En natoer leit yn 'e slom.

't Is de stille nacht fan 't frijen;

Kom, myn leave famke, kom!

Wat dêr yn dy nacht ôfpraat waard, kin immen licht tinke, dy wyt hoe ferleafde jongelju om 't hert binne. 't Kin ús ek net frjemd tinke, dat hja oaninoar besteld rekken. Yn de neinacht joech de jonker har in gouden ring mei syn wapen dêrop, en frege har, of sy him belove woe, gjin frijer te nimmen, salang as hysels dy ring fan har ôfhelle. ‘Ja,’ sei Clare, ‘dat kin ik maklik dwaan, want dêr komt dochs noait ien, dêr ik safolle sin oan hawwe kin as oan jo,’ en doe foel hy har om de hals. Einlinge moasten hja skiede; - doch hja hiene earst jitte in aventoer.

De feint Douwe siet efter yn it bûthús yn sa'n herntsje by in ljochtsje, dy moast op in ko

[p. 457]

passe. En doe kamen 'er strúnders op dat ljochtsje ta, en dy bûnen stil in kjessensloop, dêr in libben kat yn siet, oan de klink fan de bûthúsdoar; en doe rûnen hja fuort. Douwe siet te slûgjen, mar doe dy kat begûn te âljen en te rinkeljen mei de doarsklink, waard de feint wekker; dy tocht dalik om spoken en rûn sa hurd as hy koe nei de jonker ta, mei in kleur as in wytling, en hy koe mar just sizze wat 'er wie. No, de jongelju lakene wat en gongen mei. De jonker skuorde de doar op en doe rôle dat boeltsje oer de bûthúsflier. Hy soe it 'erbûten skoppe, mar doe sei Douwe: ‘Stil, mynhear, ik sil it skynsel oansprekke.’ - Hy naam de hoed fan de holle en sei: ‘Biste fan de Heare, sa sprek! mar biste fan de kweade, sa fertrek!’ En hy gong ek wei, want de jonker snie in gat yn it sloop, en poeske seach om in hinnekommen. Dêr waard hertlik om lake. Douwe krige in tige glês wyn foar de skrik; de jonker brocht syn faam nei hûs, en doe wie Sint Steffen besjoen. - Lang siet er jitris nei te tinken oer 'tjinge er dien hie. It wie wol betocht dat beslút foar syn libben. Doe sliepte er yn, lyk in jong minske, dy gelokkich is, mar sliepe kin. En dat hy syn beslút folbrocht as in âlde Fries, dy by syn wurd stiet, sil it ein fan dit ferhaal leare.

De oare deis tsjin âlven kaam Christiaan, de feint, om de jonker ôf te heljen. De wyn wie om en it wie teiwaar wurden. Hja namen in hastige mieltiid; de jonker pakte syn dûkaten yn in pong en joech se de feint op de rêch. No naam hy ôfskied fan de âlde ljuwe, en Clare waard net fergetten. Hja hie wurk om har trienen te ferbergjen, en koe gjin wurden mear uterje, en doe mar fuort. Mar hy hie de foarrige jûn mei master ôfsprutsen, dat hy oan him skriuwe soe, en dy brieven moast master dan besoargje oan Clare.

Loailekkerlân yn 'e Brette Poask

Doe hja op 'e redens stiene, sei Christiaan: ‘No moatte wy even te Terherne oan by Bokke; dêr moat it 'er nuver hinne lizze, hawwe se my niis ferhelle.’ No ja, dêr rieden hja dan by de Brette Poask oan. De kastlein hie de sliepmûtse jit op, en dy rêde de boel sawat oan; dêr wie hast nin rút mear heel yn de keamer, mar de man wie freonlik en wol te moed. ‘Dat stiet 'er hjir nuver by, Bokke!’ - ‘Ja, mar foar my goed,’ sei de kastlein; ‘want ik haw it mei goede ljuwe te dwaan; mar dy minsken drinke sa troch 'en dei neat as sûpe en kâld wetter, mar hjir wurdt oar guod tape, en dan skynt dy wenst 'er sa yn te sitten, dat

[p. 458]

hja it drinke as sûpe. Salang as de fammen dêrby bleauwen, gong it leaf en aardich; doe wie it in foarspultsje fan it houlik, dûnsje en patsje.’ ‘Soa,’ sei de jonker, ‘tink jo 'er sa oer, Bokke.’ ‘Ja, mynhear, earst dan springe se wakker tsjin elkoarren op; mar dy dan sa stil by elkoarren hokje en har deljane yn in hoekje, dy krij ik ornaris net faak wer; dat binne meast guod foar de preekstoel, dat is de foarboade fan it trouwen. No, doe de fammen fuort wiene, doe hawwe hja it loailekkerlân fertoand; earst hawwe hja omtrint in hantsjettel fol brij hân yn in brokaad; dêr ieten se yn om, mar hja koene it net op; dat wie om de brijberch te fertoanen; doe oan it pankoekbakken, en doe hellen hja in grutte tûke, dy hja út in appelbeam seagen, en dêr hongen hja de pankoeken yn. No, in baarch koe ik net briede, mar ik lei har in rie skinke, dy droech wie, op 'e tafel, en dêr stiek it mês yn, en dat wie raak; want dêr brea by, dêr wurden hja wer nofteren fan. Hja smieten alles troch de glêzen; ien kearde de pong mei jild om op 'e flier, en de stuorkes en dûbeltsjes treau hy troch de skreven fan de flier; hy woe mei it lytsjild gjin gemaal hawwe. Nuver is it gien; de oaljekoeken spikeren hja oan de bêdsiggen en dêr bieten se dan út; hja hawwe net loai west, dat sjen jo, mar ik sil net loai wêze mei skriuwen. Ik haw de adstint fan Aldeboarn hjir fan de moarn ek al hân; de grytman woe wite wa de ljuwe wiene, mar ik sei: dat it alles gien wie nei myn sin, en hja mochten gjin glêzen ynslaan fan bûten, dat is strjitskeinderij, mar útslaan, dat stiet nearne beskreaun dat it ferbean is.

Us âlde grytman is oars in string rjochter. It is foar jierren bard, dat it jongfolk yn Aldeboarn sa'n nij wipbrechje, dat oer de Boarn makke wie, optilden en dan mei geweld wer falle lieten. Twa wiene dêrmei te wurk, dêr komt de wacht op ta, en dy gripe ien en bringe him nei it Wearhûs (sa neame se it rjochthûs te Boarn). De oare moarns kaam de grytman by dy feint en dy bekende dalik skuld. Hy moast syn baitsje úttsjen en de grytman liet him dalik fiifentweintich slaggen mei in twinterbollepyst jaan, en him trije gûne boete betelje; mar de oare sil noait wer yn Boarn komme, leau ik; dy hjitte se jit altyd Auke-flucht; dy is it ontflucht en wennet no yn in oare gritenij.’

Nei dat ferhaaltsje gongen ús ljuwe wer op reis, en rieden yn ien azem nei Ljouwert ta. Dêr wenne in notaris, dy fan de jonker syn famylje wie, en dêr hja folle mei út te stean hiene. Hjir ferhelle hy syn fynst fan de dûkaten en levere dy oer, om se op yntressen sette te litten. Mar hoe nuver seach de jonker op, dat dy man dêrfan wiste. Hy helle in tromp út de kast mei in eigenhandich testamint fan syn oarreheit, dêr hy nei neamd wie, mei wol fyftich losse briefkes fan jild, dat de âldman opsketten hie oan fertroude minsken. Dy wiene wol tritichtûzen gûne wurdich, en de dûkaten stiene dêr ek al yn beskreaun mei de boerepleats. Dy dûkaten hie de man al griisd, dat dy dêr sa rinteleas lizze soene, mar de âldman hie it sa besteld, dat hy moast it him net earder sizze foardat de jonker fiifentweintich jier âld wie. Dêrom soe hy him ek skreaun hawwe, as hy net komd wie.

Doe de jonker en de feint de jûns op it slot kamen, doe wiene de âlde ljuwe earst al bliid. De earste fraach wie gau nei de leave nicht Juliane, mar dêr makke de jonker net folle fan. Doe feroaren de gesichten al wat; mar doe de jonker ferhelle fan dat testamint of kodisil en dy grutte slompe jild, doe waarden hja sa kâld as iis. It ienichste, dat de grytman sei, wie, dat hy him al ferwondere hie, wêr of al dat goudjild en dy losse obligaasjes bleaun wiene, doe de âldman stoar. No, it wie yn behâlden hannen, en hy winske de soan 'er segen mei, mar hy hie it leaver sels yn it laadsje strutsen.

De jonker bleau net lang mear op it slot, mar teach nei Frjentsjer, en studearre sa mei iver, dat hy yn de foarsimmer as doctor yn de rjochten wer by syn âlders thúskaam, ta grutte blydskip fan syn folk, en syn ienichste suster, dy safolle fan him hâlde, en hy net minder fan har. Dy wie folletiids wat swaklik en frijwat âlder as hy, en dan hie hy jitte in broer, dy wie hopman of ritmaster by de ruterije en folletiids yn it fjild.

Mar wylst hy te Frjentsjer wie, fergeat hy syn Clare net, mar ried faak tsjin de nacht op it hynzer nei har ta, en omdat hy it lêste ein te foet gean moast, dan gong hy folle by master oan. Dy fertrette dat net, al moast hy yn de neare nacht ta it bêd út; dy wie it libben dêr dochs te ientoanich en dan hearde hy wat nijs. Age-boer, de heit fan Clare,

[p. 459]

fertrette dat wol: ‘Want,’ sei de man tsjin de jonker, ‘ik tochte dat it mar in Sint Steffengrap mei jimme west hie, mar it is of jimme alleheel en al ferslingerje op elkoarren. En dat kin ommers neat wurde, man? Ik mei graach oer jo selskip, jonker, mar jo moatte dy frijerij opjaan; dat is net yn jo stân, en dêrom sis ik jo de hulde op.’ - ‘Dêr kom jo te let mei, Age-boer,’ wie it antwurd; ‘want wy hawwe al lang boaske. Clare wurdt myn wiif en ik jo buorman takommende jier by wolwêzen.’ - ‘Ik bin 'er net grutsk op, jonker,’ sei de boer werom, ‘mar as dat jimme beslút is, wat sil ik dêroan dwaan? As ik witen hie, dat jo in lichtfeardich man west hiene, dan hie ik jo myn hiem ferbean; mar ús master Tsjerk hie te Ljouwert west by jo feint Christiaan, en dy hie him onder in glês wyn alles ferhelle, wat er fan jo wiste. Ik hie oars leaver sjoen, dat sy in boer krige hie; want sy het safolle fan har mem erfd, dat se wol in pleats hiere koe, ja wol heal keapje; en ik lit har net trouwe, of it moat jo âlden ek nei it sin wêze; dêr moatt' jo op rekkenje, jonker.’ - ‘Ik bin myn eigen man,’ sei de jonker; ‘ik flean út myn eigen fearren; mar as it safier komt, sil ik wol swart op wyt krije; fertrou dêr mar op. Wie Clare ek in boerefaam west, dy neat leard hie, dan hie it ek better west, dat hja in boer krige, mar hja stiket boppe oaren út, en het safolle leard, folle mear as mannich juffer, dy 'er grutsk op is, en dat is sy net. En dêrby het sy in foarrjocht, dat hja sûn en sterk is, en dat is in ding, dêr ik mear op let as folle jonge minsken. As ik foarôf berekkenje koe, dat Clare in spoenendoaze wie, dy altyd mei dokters en masters by elkoarren hâlde wurde moast, dan woe ik har net hân hawwe, al hie ik noch sa'n sin oan har hân; safolle macht soe ik wol oer mysels hân hawwe. Ik wyt wol, dat ik hún en smaad my op de hals helje sil fan myn âlders en benammen fan myn âldehear; ik wyt wol, dat alle jonkers en freules fan Fryslân my útlaaitsje sille, mar ik steur my nearne oan. Dêr ik myn libben mei trochbringe moat en swiet en soer mei opnimme, dy wol ik my sels útkieze; en om dy falske ferachting fan de wrâld te ontgean, wol ik hjir op de Wieren wenje as heareboer, en my it libben sa noflik meitsje as ik kin.’

De boer hearde al nuver op, mar dy tochte: as men de dochters samar yn it helter ôfleverje kin, dan komt men 'er maklikernôch ôf, en dy bekreunde him ek net folle mear dêroer. De jonker kaam sa faak by syn frijster as him goedtochte; hy gong by syn freon de dominy fan Toppenhuzen útfanhûs, wylst Clare dêr by har omke thús wie, en dan hiene hja folle wille yn de pastorije. By omke gong it alles op syn âld Frysk ta; dy wûn nearne doekjes om, en hy hie moaie ferteltsjes en sankjes, en dy wist Clare 'er altiden út te lokjen. Ien âld sankje het de jonker doe jitte útskreaun, sa goed as hy koe, en dat song hy dat allegearre skatteren fan laaitsjen.

It feintsje rinse

Dêr wie sa'n feintsje Rinse,
Dy koe 't sa mâl betinze;
Dy frege de faam, hoe sy it naam,
Dat hy ris by har kaam.

't Is goed, sei de faam;

'k Moat earst nei hûs ta jaskje,
En 'k moat myn skûtels waskje;
Ik haw in skerteldoek, wyt en fyn,
Dy hinget yn de rein en wyn,
En dy moat ik helje yn.

En Tryn en Ulbe kreamer

Dy dûnsen al sa fel;

Ik tocht dêr bruit de keamer

Mei har fan boppen del.

Doe kamen fankes út de stêd;
It dûnsjen stie har al sa glêd;
Hja smieten de efterste om sa gnap;
En 'k tochte, ik laaits my slop.

Doe hien' hja jit in spylman brek,
Doe hellen hja sa'n dronken gek;
Dy spile op in bûterlaad:
Rûnom ticht en nearne in naad.

etc. etc.

‘Foi,’ sei it wiif, ‘hâld mar op; men soe jin skamje foar dominy.’ - ‘Hâld dy mar stil,’ sei

[p. 460]

de boer; ‘doeste jong wieste, wieste ek neat wizer as wy allegearre; en dominys binne ek al net fan kalk en stien. Witst dat wol, wiif? En onnoazele grappen dêr sil ús harder gjin boas yn fine.’

It folgjende jier wie it gelokkichste fan de jonker syn libben. De krysttiid en Sint Steffen brocht hy doe by syn âlders op it slot troch, mar hie dy wille net, dy er op de Wieren hân hie. De juffer Juliane wie by syn suster útfanhûs, en hoe de âlders ek har bêst diene, om dy jonge ljuwe oan elkoarren te krijen, de jonker wie jitte kâlder en ôfkeariger as it foargeande jier te Langwar. It wie dan ek al trochlekt op it slot, dat de jonker om in boeredochter frijde, dy nêst syn eigen pleats wenne; want dat rûn as diggelfjoer troch it lân. En omdat Christiaan ferskate brieven oan master besoarge hie, sa waard dy salang parse, dat hy 'er alles útflapte, mar hy sei 'er altyd by: ‘De jonker het in faam útsocht, sa as ik noait ien sjoen haw: it is in byld fan oansjen, en fan reden en beskeid as de bêste juffer fan it lân.’

Doe spriek de grytman de jonker oan en sei: ‘Wat hear ik? hesto in boeredochter, dêrste mei frijste? dat sil wis wol in studintegrap wêze, net?’ - ‘Nee, heit, it is gjin studintegrap, mar it is tinken, earnstich tinken,’ sei de jonker op in plechtige toan. ‘Ik haw dy faam no al oer it jier kend; ik haw har deugden rommen heard en sels kennen leard; ik bin ferleafd oan har; wy hawwe elkoarren trouwe sward; ik wist, dat ik myn âlders, de hele adel en alles tsjin my hie, mar ik haw myn hert en sin 'erop set, en dêr is net oan te feroarjen. Ik wurd boer op myn eigen pleats, en ik haw safolle ynkommen, dat ik as frijhear libje kin. Ik sil my ôfsonderje fan de wrâld, dy my ferachte mei: sa steane de prikken no yn 't wurk.’

De grytman wie razend en sei: ‘Haw ik dy dêrom doctor yn de rjochten meitsje litten, om tenei de kij nei te rinnen, en dyn edel bloed te fermingen mei in boerehoatske? Ja, 't is wier, do biste dyn eigen man no; do kinste dwaan watste wolste; dêr het de âlde man foar soarge; mar as hy dat witen hie, dan hie hy it leaver oan de earmen jûn. O, as dy ris wer opseach!’ - ‘En ik hoopje net, dat jo of immen skande oan my belibje sille,’ sei de jonker. ‘Sit it gelok dan yn jild, steat of gruttens? Wolle jo my net graach gelokkich sjen? En mei ik dêrta myn eigen kar net hawwe? Ik wol jo namme en ús adel eare oandwaan troch dieden, dy jo mear wille besoargje kinne, as dat ik my oan in oar koppelje liet.’

Dochs wat de jonker ek sizze mocht, hja skaten as fijannen, dat de soan jitte hurder foel as de faar. En omdat hy no dochs nin heul mear op it slot hie, gong er wer nei Clare ta, en ferhelle, hoe dat it him op it slot fergien wie. Clare wie bedrukt; mar hja betroude op it wurd fan de jonker, en as dy by har wie, dan wie gau alles fergetten. Mar Age-boer tocht, dat it better wie, dat it mar ophâlde; ‘want,’ sei er, ‘ik wol de grutte ljuwe net oan de hals hawwe; dy hingje allegearre oan elkoarren, en as 'er dan in pleats te ferhieren is, dan kinne myn bern efter de doar stean. Dêrom wol ik, lykas ik sein haw, swart op wyt hawwe, dat de âlde ljuwe it tasteane, en oars stean ik it ek net ta.’ Sa woene de jonge ljuwe ek leaver as har rjocht brûke. Doe sieten de hannen al wat yn it hier. Dat hearde master Tsjerk ek; dy prate 'er ris oer mei syn âlde freon, de dominy fan Raerd, en dy âlde hear sei: ‘As jo my net neame, dan leau ik, dat ik jo helpe kin.’ En doe ferhelle dominy it folgende:

‘Myn earste berop wie op in lyts doarp tichteby it slot, dêr dy grytman wennet, en dy wie doe jit net troud. Wy waarden ek al ridlik gau grutte freonen. It wie oars in goed man, mar as hy in ding sein of begrepen hie, dan wie hy onbegryplike stiifhollich en hy sette troch. Hy wie in grut freon fan de jacht, en hâlde ek swannen. In pear fan dy swannen nestelen folle by in boerepleats, dy hy fan syn mem erfd hie; dy wie jong stoarn. No, dy swannen dy lieten dan har pylken dêr wolris falle, en dy moasten de jonges him allegearre werombringe; dêr skreau hy mei; mar no wol it gefal, dat ien fan dy jonges in pear fan dy pylken ferkoft hie oan in skoaljonge, en dat stiek him al. Mar op in moarntiid ier seach hy, dat dy boerejonge dy pylken opsochte ek by it slot, en doe wurdt er razend, dat hy hiset dat jonkje ien fan syn kweade patryshûnen oan, en dat jonkje wie sa ferheard, dat

[p. 461]

hy fleach troch alle sleatten hinne nei hûs ta. Hy wie healdea fan skrik en kjeld, en moast ferskate dagen op bêd lizze. De boer, dat oars in goed man wie, hie dêr frijwat oer te sizzen, en dy waard dêr op it slot ontbean. Dêr waard dy goede sêftsinnige man danich útheuvele. Earst sei de man, dat hy it net witen hie, dat dy jonge dêrop útgong; mar dat wurde him ligen hjitten. Dat wie tefolle foar in earlik man; en hy sei no rûnút, dat hy om al it jild fan mynhear net lige woe, lit stean om in pear swannepylken. Hy hie net tocht, dat mynhear sa bernachtich wie.

Doe sei de grytman him de pleats op, en sei: ‘Do gieste maaie fan de pleats ôf, dan is dyn tiid dochs om; dan kinste om in oar hinnekommen siikje mei dyn bargeteam.’ Dêr bedoelde hy syn wiif en njoggen bern mei. De boer, dy wol wiste, dat de grytman syn wurden net gau weromhelle, wie ferslein; dochs hy wiste ek, dat ik jit al folle by him útrjochtsje koe; dêrom wie de earste rin al gau nei my ta, en doe skreau ik in brief oan de grytman. Ik drukte him syn onrjocht sa goed op it gewisse as ik koe, en joech de boer de rie, om 'er it wiif mei nei him ta te stjoeren, om it meilijen wat mear geande te meitsjen. Mar doe dat minske mei dy brief kaam, wie hy noch allike noartich, en doe hy dy brief lêzen hie, naam hy de pin en skreau 'eronder:

Nul op het rekwest.
Decretum est.

Hy sei: ‘Jaan dy brief mar oan dominy werom, en sis, dat hy preekje moat, mar gjin brieven foar in oar skriuwe.’ It wyfke joech my de brief werom en dy is noch onder myn berêstinge. Mar dy boer wie skjin ferlegen mei syn grut hûsgesin. Hy teach de stoute skuon oan en gong jitris nei de grytman, om de pleats teminsten foar in jier te hieren; mar de grytman wie net te ferbidden. De boer gong mistreastich de homei fan it slot út, mar kaam net wer by syn wiif en berntsjes yn hûs; want doe it dei wie, doe fûnen se him dea yn de grêft fan it slot ferdronken. Elk wie yn it hert begien mei dat útein fan dy goede man. Mar it wie in angel foar de grytman; dy kaam men yn wiken net te sjen. Hy is doe tenei gau troud, en it gers is oer it grêf groeid, dêr de boer leit, mar hy stiet faak jitte as in driigjend spook yn de gedachten fan syn tiran.’ ‘Dêr is dy brief,’ sei dominy, ‘en as jo him dy toane, dan sil hy wol dwaan, wat jo wolle, of hy moast fan izer wêze. Lykwol, as it net helpt, sis dan mar, dat jo mear fan him wite; mar dêr moat it net ta komme.’

Master Tsjerk makke no in moai geskrift op segel; hy teach syn bêste pakje oan en gong bûten witen fan de jonker nei syn faar de grytman op reis, earst te foet nei Ljouwert, en doe yn it skip nei Dokkum.

Dêr siet hy allinne yn mei in moaie jonge juffer; dy sei earst net folle, mar master tochte, do silste dochs prate; en dat lokte him ek al ridlik gau. Doe dy juffer murk, dat dy man wakker belêzen en sa deftich yn syn praat wie, krekt of hy in man fan rang wie, doe waard sy ek al rju iepenhertich yn har praat, benammen doe hja fernaam dat hy de skoallemaster fan Tersoal wie. Doe wie de frage al gau, of hy ek heard hie, dat dêr in jonker frijde om in boeredochter. ‘Ja,’ sei master, ‘ik ken har beide skoan en dat hoopje ik sil wol gau ta trouwen komme.’ Doe krige dy juffer in kleur en sei, dat it dochs wat nuver foar in jong man fan dy stân en geboarte wie, om in boeredochter te trouwen. ‘Ja mar,’ sei master, ‘is it net folle better, dat de jonker no in boeredochter trout as dat hy ien fan syn gelikens nimt, dy folle jild het en dêrby fan den adel is, en dat hy, as hy dan troud wie, mear sin oan dy boeredochter hie?’ No, dat koe se net ontkenne, en doe ferhelle master alles wat hy wiste fan Clare, hoe dat hy har fan bern ôf opfokke hie en wat hja leard hie. ‘Sjongen en dûnsjen,’ sei master, ‘kin hja net folle; mar foar in jong man, dy gefoel het, is it sjongen fan in ienfâldich widzelietsje fan syn jong wiif foar de leafling fan har hert, of it earste healmûlige praat, it earste stappen fan syn lytse bern oan de hân fan de mem, fol wille en ferrukking; - is dat alles, sis ik, foar sa'n man net mear wurdich as al it sjongen en dûnsjen fan de grutte wrâld? It earste is natoer, it lêste keunst. Moat dan

[p. 462]

in edelman de minske en de natoer ôfswarre? Mei er syn sin en kar net folgje lykas in oar? Dan wie er in ongelokkich minske. Dan moast er syn gelok en winsken oan syn steat en stân opofferje, en dat soe dochs te slim wêze; benammen as er sa'n juwiel fan in faam kriget as Clare is.’

Lykwol, de juffer hâlde it mar fol, dat it wie net nei syn stân en geboarte. ‘No,’ sei master dêrop, ‘it skeelt jitte safolle net as Esther en de grutte keuning Ahasverus; en wat dy hege stân oanbelanget, dêr kin ik ek fan prate. Ik haw twa jier by mynhear Aylva yn Den Haach west as klerk; dêr hie ik it folle better as de hear dy ik tsjinne; ik hie in libben sa as ik it winskje koe, fan it bêste iten, en wyn koe ik alle dagen in flesfol krije, as it my lêste; mar och, dy gruttens is sa kâld; 't wie myn wrâld net; de trek nei Fryslân wie ek al te grut; ik koe it net langer hurde. Mar dy grutte ljuwe dy beklei ik, want dy skeppe harsels in God, en dy dêrtsjin sondicht, dy is út de synagoge; en dy God is de moade, dy har wetten en bannen opleit, folle slimmer as dy yn bibel en testamint beskreaun steane.’ Doe sei de juffer net folle mear; hja stapte onderweis ta it skip út. Tenei hearde master, dat it de juffer Juliane west wie, dy neierhân dochs te trouwen rekke oan in foarnaam Hollander.

Master kaam de jûns op it slot en krige earst de âlde frou te wurden; dy wie heel freonlik, en doe master har syn foarnimmen ferhelle en safolle goeds fan Clare sei, doe wie hja wakker begearich om har ris te sjen. Mar dat mocht har yn lang net barre, lykas wy sjen sille. Want doe de grytman thús kaam en master hearde, doe wie de man earst jit al freonlik, mar om syn tastimming te jaan of te tekenjen, dat like him net. Master wie lykwol net ferslein, mar rôp him apart en sei: ‘Mynhear, ik haw in geheim yn myn geheugen, dat jo betreft; as jo net tekenje wolle, dan sil dat geheim, dêr ik it bewiis fan yn 'e bûse haw, gjin geheim mear bliuwe’; en doe liet hy him dy brief sjen. Doe sonk de man omtrint yn elkoarren: de wroeging, de skeamte stie op syn troanje. Master sei: ‘As jo tekenje, dan is dat geheim en dy brief jins allinne, mar oars ...’ No, hy stie op, gong nei de frou en kaam mei de beide hantekeningen werom, en sei: ‘Hawar, master, no kin hy dwaan wat hy wol; mar ik hoopje, dat hy noait wer onder myn eagen komt.’ - ‘En ik hoopje, mynhear, dat dizze wurden jo berouwe sille, en dat jo winsk net neikomme mei, mar dat de jonker jitte in steun fan de âlde dei foar mynhear wurde mei. It is jo bern, en jo meie jo steat en stân net leaver hawwe as jo bern, dat njonken jo neat misdien het, omdat syn sin fallen is op in jongfaam, dy better is as folle hege juffers. Ferdylgje no dy brief, en it geheim is yn it grêf; dêr is myn hân; jo eigen soan wit it net en sil it noait te witen komme.’ Dat sinnige en wondere de grytman wakker. Master naam in freonlik ôfskied en wie de oare deis wer by de jonker, dy frjemd opseach en bliid wie, dat master him, bûten syn witen, de tastimming fan syn âlden besoarge hie; mar hoe hy dy hantekeningen krige, dat sei hy net; dat soe de jonker ek mar sear dien hawwe.

Dêr wie de ljuwe no neat mear yn de wei. De âlde Piter-om en it wiif romden it hûs en gongen yn in keamer wenjen yn de buorren. De jonker liet jitte in moaie keamer oan it hûs bouwe en hja trouden de maaie deroan. - As no de grutte ljuwe trouwe, dan binne hja as de slobben: as de earke in wyfke fûn het nei syn sin, dan giet hy 'ermei op 'e fljocht. Sa dwane de ljuwe yn dizze tiid; hja meitsje gau dat hja út it gesicht fan har freonen weikomme, krekt oft hja in skelmstik bedreaun hawwe. Mar foar twahondert jier wie brulloftsjen in plicht foar dy it betelje koe; en wie 'er neat, dan waard 'er al makke dat it 'er kaam. Hoe string en earnstich hja ek tochten, op in brullofte koe it mear lije; ja sels rûn 'er wat bygeloof by, dat op in houlik, sonder brulloft, gjin segen folgje soe. Us Hear sels hie har ommers foargien te Canaän!

Alle buorlju en freonen waarden dêrby noade, en dêr waard iten en drinken fan it bêste opdist; it gong alles wat deftich ta. Master, dy 'er ek by wie, hie safolle net te sizzen as oars wol; want as in man fan onderfining wie hy wat stil foar dizze kear, en siet sawat te tinken. Dêrom frege de jonker him, wat 'eroan skeelde. - ‘Ja,’ sei master, ‘'t is wier, ik siet sawat te tinken, jonker. Mynhear Aylva, dêr ik by wenne haw yn Den Haach, hearde my

[p. 463]

alle jûnen psalmsjongen, en dêr skynde mynhear altyd gjin nocht oan te hawwen. Dêrom sei hy, dat ik hie safolle foar myn plezier songen, no moast ik it ek ris foar syn plezier dwaan, en doe lei hy my op, om de hele hondertnjoggentsjinde psalm út te sjongen. Dêr seach ik al droevich tsjinop, mar die it doch; mar dy lêste fersen doe waard ik hast moed'leas. No, sa tinkt my, is immen, dy in houlik oangiet ek. As men dy lange psalm sjongt, dan wit men wat men krije sil; mar by it houlik net. Dêrom bin ik altyd wat stil en neitinkend op in brullofte, en hoe neier my it jonge pear oan it hert leit, nammers te slimmer is dat. Dominy moat no it wurd mar ris dwaan.’ Dat die de dominy ek op in deftige wize; hy spriek it gelokkige pear moed, gelove en fertrouwen yn, en sei, dat God sa'n houlik segenje soe, as men Him foar eagen hâlde, en sels frede en freugde siikje woe op gjin oare paden as dy, wêrop se te finen wiene. Dêrnei sette hy sels Starters nije Brulloftsang yn, en songen hja allegearre:

Ghy, Vrienden van dit paer, soo wel vernoeghd,
Dit paer, dat van den Hemel schijnd ghevoeghd,
Dit paer, dat d'Opper-Heer te saem heeft willen leyden,
En niemant, als alleen de dood vermach te scheyden:

Bereyd u al te samen, om

Den Bruydt met haren Bruydegom

Gheluck, voorspoed, vermaeck en vreughd,

Te wenschen met gheneughd.

Wenscht dat de liefd', die 't huwelijck begint,
Duur tot de dood haers levens knoop ontbind.
Dat Hemel, Aerd en Hel, eer menghel door malkaner,
Als dat haer liefd' in haet, haer vreughd in rou verander,

Dat sonder teghenspoed of druck,

Onheylen, twist en ongheluck

Sy moghen slyten haeren tijd,

Van alle ramp bevrijd.

De jonker waard no boer, en dat libben foldie him en syn Clare skoan. Mar hy waard nin boer op en út; hy wie en bleau in freon fan de witenskippen, dêr hy alle dagen wol fjouwer oeren mei siet; of hy siet te praten mei syn wyfke, de master of de dominy. As hy útgong, dan bleau hy jitte altiten gelike deftich yn klean en manearen; dêrom neamden hja him ek oeral de jonkerboer. It ienichste, wêr hy him fan in oar boer onderskate, wie, dat hy mei syn wiif en bern allinne iet; want, doe hy bern krige, sparre hy nin muoite, om har op te fokjen as deftige minsken, mear edel yn dieden as yn de namme. Dêrom woe hy net hawwe, dat se it rûge praat fan de boaden alle dagen hearden; mar dy boaden namen earder wat oer fan har hear en master en de frou, en woene dêr dochs graach wenje.

En Clare, hoewol se noait grutsk waard, dêr gongen de rûge puntsjes fan it boerelibben ek al sa ôf, dat, as hja yn de stêd of oars by frjemde minsken kaam, dan koe men har net onderskiede fan in edelfrou. Behalven syn grutte lust foar de stúdzje, hie de jonker yn de simmertiid folle útspanning mei de fiskerije. Faak hie er dan ris twa of trije fan syn âlde akademy-freonen by him útfanhûs. Dan bouden hja hjir of dêr in tinte oan de Snitser mar; dêr gong de beker dan lustich rûn om de skûtel mei bears, dy se earst fongen en dan siedden. Dan hiene se plezier yn de frije loft, en net minder as de jachttiid oankaam. Reizgje diene de hearen doe safolle net; dêr wiene doe sokke goede wegen en herbergen net, en men koe dy jitte ek net goed betrouwe. Dêrom wiene de minsken doe ek mear oan hûs en hiem ferknocht, en dêrom sochten hja har plezier tichteby, wylst se de freugde yn harsels hiene.

[p. 464]

Yn it ferfolch krigen hja ek al ferskate bern en dy groeiden op as roazen; koartom, de jonker syn gelok hie folmakke west, mar it wie him in doarn yn it flêsk, dat hy sa ôfskaat fan syn âlders libbe. Syn ienichste suster, dy altyd sawat omkwynde, mocht net by him komme, en hy net by har, en dat die him yn it hert sear; want dat wie syn hertlapke. Soms krige hy temûk jitte in brief, mar dat waard har ek al belet. Syn broer wie altyd yn it oarlochsfjild en dêr krige hy selden berjocht fan.

Einlinge, neidat hy al fyftsjin jier dêr sa as boer hinne libbe hie, en dat hy al fiif bern hie, doe krige hy berjocht, dat syn broer, de hopman, werom út de kriich kaam, en dy beskate him op de Alde Skou, wêr hy mei syn ruters bylâns komme moast; en dêr teach doe de jonker mei Clare en de twa âldste bern, Hedzer en Aukje, hinne mei in skipke.

Doe hja dêr kamen, wie de herberge hast al fol, mar de kastleinske brocht Clare by in âlde dame, dy allinne yn in keamerke siet, om op har man te wachtsjen, dy har brochte en nei in boer gien wie, dy dêr tichteby wenne. De jonker en de âldste soan bleauwen op de wei om de ruters ôf te wachtsjen. De âlde frou en Clare rekken al dalik oan it praat, en doe waard 'er al gauris frege, hoe dat famke hjitte. Dy hjitte Aukje, sei Clare, mar dy wie oars Aurelia doopt. ‘En sa hjit ik ek,’ sei de dame, en doe helle hja dat famke oan. Dêrmei kaam Hedzer dêryn en dy rôp: ‘Wy kinne de ruters al oankommen sjen; hja blaze al op de trompetten.’ Doe sprong hy wer út de keamer wei. ‘Dat is in skoane jonge,’ sei de âlde frou; ‘hoe hyt dy?’ - ‘Dy hyt Hedzer, mar hy is Hector doopt,’ sei Clare. It âlde minsk' seach raar op en waard stil; hja seach Clare sa nij oan; en sei: ‘Wat is jo man dan?’ ‘Dat is in boer,’ wie it antwurd, en sy sei de namme. Doe foel hja Clare en har dochter om de hals, en hja wie sa oandien, dat hja net prate koe. Clare koe dit net begripe, omdat hja net wiste, dat dit de mem fan har man wie. Dy oandwaninge lykwol feroare dalik yn de grutste blydskip. Koart dêrop kaam de jonker dêroan mei syn broer, de hopman, rûch yn it burd en mei in skriklike sabelhou yn 'e foarholle en mei in lofter houten hân. Dat joech wer in nije ontsteltenis. Mar de hopman brocht de ljuwe gau ta froalike sinnen: dy patte Clare, dat it klapte. ‘Jandorie, broer, wat heb je een bol van een wijf opgezocht, en daar heb je al vijf kinders bij! Zij ziet er, mijn ziel, uit als een deern van vijfentwintig jaar. Als ik er zo een nog vinden kan, dan neem ik ook nog ene. Maar wie wil mij hebben met mijn gekorven kop en mijn houten vlerk? Allons, broer! geef mij wat wijn, ik heb een dorst als een speenvarken.’

It duorre net lang of dêr kaam de âlde grytman ek oan, en dy seach nuver op. De hopman joech him de hân, mar hy koe gjin wurd uterje fan blydskip. De jonker rikte him ek de hân ta, mar hy sei: ‘Ik ken dy net.’ - ‘Te'n minste jo wolle my net kenne, fader,’ sei de jonker. ‘Fyftsjin jierren fan neitinken skine jitte net genôch te wêzen, om jo hurde sin te fermurwen. Ik haw mysels neat te ferwiten; ik bin in boer, mar ik freegje alleman ta getuge, of ik net libbe haw, lyk it in edelman betammet. Mar jo hawwe ferkearde oanblazers hân, dy myn wiif in kwea laster neijûn hawwe. Mar ik haw noait nin grutter segen fan God ontfinzen as dat wiif.’ Lykwol de âlde bleau allike steech en wiste fan gjin bûgen; hy woe 'er syn Fryske kop tsjin sette.

Dat gong de hopman te fier: hy loek syn swurd út de skie en sei: ‘Dat is het zwaard, daar ik mijn leven en mijn vaderland mee verdedigd heb; dat zwaard is mij heilig, en bij dat zwaard zweer ik bij dezen, dat ik geen voet over uw drempel zal zetten, vader! vóórdat gij mijn broeder de hand der verzoening gereikt hebt.’ Dat wie tefolle foar de âlde grytman; hy joech de jonker de hân en de triennen rûnen him oer de wangen. Jitte blider wie de âlde dame, dy by Clare siet en no sa yniens twa soannen, in dochter en twa bernsbern fûn en yn 'e earmen foel. Hiene de âlde Grou, de Boarn en de Witering, dy by de Skou yninoar string'le, sprekke kind, hja soene sein hawwe: ‘Sa'n freugde hawwe wy hjir noait belibbe.’

De hopman joech syn ruters in tige slok barndewyn; hy liet de trompetters Wilhelmus blaze, en sa teagen dy nei Ljouwert, en kamen dêr yn har winterkertier oan.

't Duorre net lang, of de hopman mei syn iene houten hân gong út de tsjinst wei, en

[p. 465]

troude neierhân de juffer Juliane, dat no in rike widdo wie mei twa bern, en dy 'er grutsk op wie, dat hja in man krige, dy syn libben foar it lân weage hie.

De grytman hie de jonker en Clare krêftich noade, om sa gau as hja koene by him oer te kommen.

De jonker reizge ek al skielik mei syn hûsgesin fan de Wieren ôf en nei it slot ta, wêr hy syn ienichste suster fûn, dy hy salang mist hie. Hja wiene yn 'e himel fan blydskip, doe hja eltsoarren metten. En wat it nuverste wie, de âlde grytman hie safolle mei Clare op, dat it like, of hy it onrjocht, dat er har oandien hie, mei al syn macht wer fermoedsoene woe mei freonlikheid.

De jonker waard tenei grytman, doe de âlde minder waard; en omdat hy himsels fernedere hie yn syn jonge jierren, sa waard hy in ferstannich en goedhertich regint, wylst hy de neden fan de earme ljuwe en fan de boerestân better koe as mennich oare hearen fan syn amt.

Syn neigeslacht is lange tiid yn eare west yn ús âld Fryslân.

En lange jierren tenei waard de krystjûn en Sint Steffen yn dit gelokkige hûsgesin yn eare hâlden, en moast master Tsjerk dan ek op it slot komme, salang as hy reizgje koe.