Rimen en teltsjes

In wurdmannich fan de weachmasters

As 't Grouster merk is, dan tinke jimme oan ús, mar oars yn 't hiele jier net, of jimme moatte in lek tsjettel, in smoarch klok of in stikken broek ha. Fan jier ta jier stean wy hjir te weagen, en foar in sint twa-trije jaan wy jimme op de heap noch in goe' rie mei; mar jimme tinke: it is koartswyl, oars neat as koartswyl. Wier en net wier: koartswyl en âld earnst troch eltsoar mjokse, en, om 'er rjocht foar út te kommen, sit de koartswyl om de âld earnst hinne, lykas it sulver om de stjonkene pillen, dy de dokters fan allerlei kjitte by eltsoar klieme. Dat sanikjen en eameljen fan dy Grouster weagers, sizze jimme, wurdt ientoanich. Ja, it is sa, freonen, mar lang sa ientoanich net as de tsjusternis yn lâns- en gritenijkassen. Wy sille it lykwol oars probearje, en beare, dat wy prefesters yn de wysbegearte binne. Wy kinne it allikegoed weagje en noch better as baas Oene. Baas Oene mei syn fet swolm oan 't wang kaam by in snijersbaas yn 'e stêd om rie en help. Dokter naam it him ôf en Oene waard genêzen. ‘Man,’ sei de master, ‘dat was een waagstuk: van de 100 geen 10 dat lukt.’ Nei nijjier kaam de rekkening fan Ljouwert, mar Oenebaas sei: ‘Lyk om lyk: hy het 'er my oan weage, no weagje ik 'er him oan’ en betelle net. Wy weagje it om jimme in stealtsje fan ús filosofy te jaan. Betelje of net, dat litte wy oan jimme sels oer. Hark:

Wêrom giet in apel, dy fan de beam falt, net krekt sa goed nei boppen ta, of wêrom bliuwt er net sweven tuske himel en ierde, lykas de Sint-Janstrieden? Want dêr is neat dat him fuortstjit of driuwt. Wêrom fljocht in kûgel, dy út in roer sketten wurdt, net altyd fuort as de foarsje fan it boskrûd him net mear driuwt? Hy is dêrboppe ommers frij; dêr is ommers neat as de loft, dat him keart?

Ja, jimme sille sizze: omdat er swier is; mar wêrom is er swier? Wy sille it jimme sizze: it is omdat alle lichamen hjir op 'e wrâld troch it middelpunt fan de ierde oanlutsen wurde. Dat is de natoerkundige oantrekkingskracht, heel onderskieden fan de natoerlike oantrekkingskracht tuske feint en faam. Hoe grutter, mar boppe-al hoe tichter in ding yneltsoar sit, hoe grutter dy oantrekkingskracht nei it middelpunt fan de ierde is, dat is, des te swierder is it. En dochs giet dit yn alles net troch: want izer is hurder en tichter as lead, en it is dochs lichter, en dat neame se spesifyk gewicht. Dat dwane de gelearden altyd, as se in ding net goed ferklearje kinne; dan begjinne se Latyn te sprekken, om in boargerman yn de mist te fieren. Sa is goud spesifyk swierder as sulver, wetter is spesifyk swierder as oalje, ensf.

Sa hawwe de minsken ek in onderskieden gewicht, en yn dat opsicht is er ek al in stien of in blok gelyk: hoe grutter en hoe tichter de minske is, hoe swierder. En yn de regel pinne de minsken ek al de bargen gelyk: hoe better foer, hoe loaier libben, hoe mear pûnen; mar dêr is ek al nin sizzen fan: want ús dokter-om, dat nin oerdédich iter is, is meast de swierste klant, dy wy op 'e skealjen krije, en dy man boks'let jit al frijwat yn 't fjild om, dy is folle op 'e soalen. Mar ús nachtwekker, dy de minsken moarns út it bêd

[p. 427]

bûket, en dy in goed bout skiepflêsk mei in kynsen ierappels mei glâns yn trije miel opfret, dy sjocht 'erút as in ferlijd hjerstkeal: der sit nin groede yn.

It komt 'er ek net folle op oan hoe swier in minskelichem weacht, as er mar net tefolle smoar het, neidat er in beest is. Men sjocht minsken mei in slach yn de rêch, mei lekkense rokken en glêde learzen, dy hawwe mear smoar as har takomt, en dat hearde eigenlik yn de ierappels, dy se ite. Al te swier is ek mar ongemaklik, mar al te licht makket de minsken al te fluch, benammen de froulju: dy wurde dan koart fan hakken. Swier en swier is twa; in swiere pampus sit net altyd oan in gewichtich persoan: want in gewichtich persoan moat eigenlik in man wêze, dy in grut ferstân het en dy it goed brûkt.

As 'er twa ljuwe om ien ding fersiikje, in lichten en in swier man, en as se beide op 'e skealjen komme, en de lichte man het hondert goudstikken yn de bûsen, dan wint er it; dat is: omdat it goud swierder is as minskeflêsk en minskeferstân.

Oerwicht is ek net goed by de minske; mennich minske wurdt oerwichtich as er by in folle flesse sit of in moai jongfaam, en dan ferliest er it wiere gewicht. Oerwicht fan flêsk makket loai, mar oerwicht fan ferstân makket gek; oerwicht fan wille makket droefheid; oerwicht fan fertrouwen makket skelmen; oerwicht fan jild makket gjirrich of geweldich. Koartom, de middelwei is hjir ek al wer it bêste, en wy weage jimme flêsk en bloed mar; hoe swier jimme oars weage, dat moatte jimme sels wite. Wy sizze it jimme: skat jimme net al te swier boppe in oar; it komt ornaris oars út. W'rachtich, de onderfining leart it: as immen al tefolle sin oan himsels kriget, dan het gjin minske op it lêst sin mear oan him, en dy in oar op 'e kop sitte wol, dy rekket sels onder de fuotten, lykas ... mar wy sille mar swije.

Tawicht hoeve wy net te jaan; dêrom, as lytse baas op 'e skealjen komt, dan sil er de bom ôfsette: hy hoeft him syn lichtens net te skamjen; hy is krûdigernôch foar syn gewicht.

No jit in wurdsje oan de merkegasten. Troude manlju! bliuw mar net by de rollebol stean te spyljen; dat kinne jimme froulju wol ôf, nei't 'er ferhelle wurdt: dy sette jimme jild al yn 't aventoer; fan de lotterijbriefkes wol te ferstean, as jimme net thús binne, en sa kinne jimme, sliependewei, bûten jimme witen om, ryk wurde of dea-earm, sa 't mar útkomt.

Dêrom, merkje leaver in bytsje mei fatsoen; dan kinne jimme ris laaitsje foar jimme jild yn pleats fan skrieme.

Gean de jûns mei in dikkop Hubert en Wopke onder tekken, dan sliepe jimme as roazen, en nim de moarns twa romerfollen Bearenburch om 't ferstân op te skerpjen; mar pas op, dat it stiel 'er net ôfgiet: jimme smid kin 't 'er net wer oplizze, lykas op de tsjoksels.

h. epema, weachmaster

s. de vries, scriba

Grouster merk, 1842

e.h.