Rimen en teltsjes

De foarname útfanhûzers

Douwe. Wel wiif, ik moat dy sizze, datste dy fan dizze wike wat opskranderje moatste, en reagje en klinzgje it hele hûs út, fan onderen ta boppe ta de naal út.

Beik. Wel, wat komt my no oer? Oars biste sa eang fan it hûshimmeljen, dat ik dy net kom te hearren of te sjen as dat wurk oer de flier is.

Douwe. Sis net tefolle, âlde! Ferline jier haw ik al de goatten om it hûs jitte foar dy útskrobbe; mar ja, as ik myn sin krige, dan woe ik mar om de sân jier ienris hûshimmelje. De earste dei twa woe ik boelguod hâlde - dat binne plezierige dagen: - al it âld guod soe fuort; en dan woe ik in oere of tsien, tolf mei de brânspuit yn it hûs om rezjimintsje, dat 'er gjin stofke yn bleau, en gjin spin yn it libben.

Beik. Ja, ja, heite, praat do mar fuort; it bêste derfan is, dat gjin minske it leaut. Mar jimme manljuwe soene al rare dingen wurde, as wy froulju net heisterje en laapje mochten. Jimme kamen skielik yn jimme eigen ongemak om, en de iene lape sloech de oare. Men kin de manljuwe 'er altyd út, dy sokke smoarge têsten fan froulju hawwe. Mar wêrom wolste no sa mei alle geweld it hûs skjin hawwe?

Douwe. Dat haw ik no samar begrepen; en do moatste dyn moaiste pakje en dyn gnapste flodder mar klearhâlde.

Beik. Nuver, nuver is 't! Mar wat sil dat no betsjutte, Douwe? Do koeste my wol foar de gek hâlde, en sizze: altyd reageste foar dyn eigen plezier yn it hûs om, dwaan it no ris foar myn plezier; dêr wieste neat te goed ta; en dan my yn 't ein der jit in poas by útlaaitsje, dat hie 'k 'er jit op ta; sis my, wat moat dat betsjutte?

Douwe. Dat betsjut, dat as men útfanhûzers kriget, dan moat de boel ommers himmel en skjin wêze. No, honke! wy krije trije útfanhûzers, en licht wol fjouwer, en foarname ljuwe 'erby!

Beik. Wel, sa kin 'k it net oan! Utfanhûzers! en grutte ljuwe derby? Dêr haw ik it net grien op, Douwe! Want it rint ek tsjin de Ljouwerter merke, en do noadeste mar bûten myn witen om; nee, ik bin gjin tel mear!

Douwe. Bedarje, wyfke! Aste wiste wat foarname ljuwe it wiene, dan soeste sa net prate. Mar hark, dêr giet de doar, soene se der al wêze? O, it is master!

[p. 422]

Master. Jûn jimme! Mei ik jimme wol watte nijs ferhelje?

Beik. As 't wat goeds is, ja, graach dan, master.

Master. Dan moat ik jimme ferhelje, dat wy trije foarname útfanhûzers hjir yn Fryslân krije; hja sizze, dat ús keuning hjir komt en de keuninginne mei har dochter, en licht ek in soan jitte, mar dat wite se net klear.

Douwe. Sjoch, sjoch, master! Jo ferbruie hjir de hele boel; ik woe myn wiif ris narje en te fiter hawwe.

Beik. Dêr soeste my wer ris moai betrekke; mar, jawol, master bringt it út. Binne dat no dy trije foarname útfanhûzers? Dat giet ús ommers net oan? Douwe seit, dat se by ús útfanhûs komme sille; dat is ommers net wier, wol master?

Master. Jawol, wy binne ommers Friezen! Welno, sy komme by jo, by my en by alle Friezen útfanhûs, en wy moatte mar it bêste en skjinste plakje fan ús hert foar har rom hâlde. Mar jins hûs mei dêrom ek wol skjin en klear bliuwe: want jimme wenje oan de wei, en as de keuning hjir ris troch kaam te riden, en de man dy krige ris toarst, en frege jo ris om in swolch kâld wetter of swiete sûpe, en hy kaam ris by jo yn hûs en fûn hjir de boel ris heibeiïch hinne lizzen, dan wiene jo ommers skjin ferlegen, Beik! Dêrom, pas op en hâld de boel klear.

Beik. Jawol, sa'n grut foarnaam hear soe fan ús sûpe of wetter drinke! Dat soe him sa nij bekomme as fleanen.

Master. Wêrom net? Doe de keuning jitte feint wie, doe het er wakker yn dat hjitte Spanje omramaaid tsjin de Frânsken: doe het er wis wolris in heale rider foar in frisse dronk kâld wetter jaan wold, as se dêr tusken dy hege bergen sieten; ek wol by Waterloo en noch lêst by Leuven, dêr se 't krap hiene. En mien jo, dat in âld soldaat 'erom jout wa him te drinken jout, in gnappe Fryske boerinne of in prinsesse?

Beik. Fij, master! In âld soldaat, sis je? Jo bylde dy goede man al nuver ôf.

Master. In goed man, jawol; mar ik wol leaver tsjin him ite as tsjin him fjuchte. Doe 'r by Waterloo de kûgel troch it skouder krige, doe soe er him de fingerseinen wol ôfbiten hawwe, sa heislike lilk wie de man, dat er de oare deis net wer mei syn folk 'erop los koe.

Douwe. En ik soe bliid west hawwe, as ik 'er mei in feardige skamper ôfkaam.

Beik. Ja, do biste altyd in hurd man west tsjin in weak tsjiis. Mar, master, is de keuning oars in goed man?

Master. Krekt lykas alle helden (krekt as ús grutte De Ruyter ek wie). Dy binne, salang as hja mei har fijannen wedde binne, sa troch alles hinne fûleindich, dat 'êr hâlden noch kearen oan is, en neierhân binne hja sa goed as se heech binne. En dat de man goed is, sjocht men oan syn wurk; hy wol it goede, en is it 'er jit net, hy siket 'erom, en dat is te priizgjen yn de man, en dêrom sil er ek in plomke fan my hawwe.

Douwe. Sil de keuning in plomke fan jo hawwe! Wel man, wêr sil dat yn bestean?

Master. Wel, ik sil him in rymke foarlêze.

Douwe. No, dat is jins minste wurk net; mar pas op, master, en stek de man net al tefolle yn de hichte; want flaaid wurde dy ljuwe genôch, en trochstring tefolle.

Master. Dat docht in goe' Fries net; dêr sil ik op passe; want it komt út it hert fuort, en ik dwaan it net om watte te freegjen. Hear mar ris!

Wolkom yn Fryslan

Ho! Wolkom, trij'ris wolkom, keuning!

Hjir op de âlde Fryske grûn,

By 't folk, troch alle ieuwen hinne,

As from ferneamd de wrâld yn 't rûn.

Ald Fryslân is fan âlde tiden

't Ferskûl fan frije helden west,

Wêr se efter puollen en struwellen

Ofsloegen alle frjemde lêst.

It lân waard troch de see regearre,

En 't folkje fluchte op terp en wier;

It koaikjen en de fiskerije

Wie 't earme folk har grutst fertier.

[p. 423]

 

 

 

Mar dochs, hoe faak de wylde weagen

 

Har bûken mei in iiz'ren hân,

 

Koe need noch dea har oait fertokje

 

Fan de achting foar dit âlde lân.

 

 

 

Sjen no dit lân, wêr jy op geane,

 

Dat ophelle is út gulle see;

 

Wêr binne brûzender lânsdouwen,

 

Oerspriede mei sok hearlik fee?

 

 

 

It noat dat rôlet oer de lânen,

 

De beammen bûge fan har fracht,

 

De hynzers drave oer de wegen,

 

It blinkt jo tsjin yn folle pracht.

 

 

 

Dat hawwe de âlde Friezen makke

 

Troch taai geduld en iiz'ren flyt;

 

In paradys fan sompen makke,

 

't Gebûns fan de oseaan ta spyt.

 

 

 

Jit rint dit âlde bloed troch de ieren

 

Fan 't Fryske folk, dat jo sa eart,

 

En dat it hert opljept fan freugde,

 

No har in held it lân regeart.

 

 

 

Wês wolkom, bêste keuninginne!

 

Fan deugd it foarbyld fan ús lân,

 

Dy sels de wûnen fan de krigers

 

Ferbûn het mei in sêfte hân.

 

 

 

Wês wolkom, jonge faam, prinsesse!

 

Sa roppe Fryske famkes no;

 

Wy wolle graach jins fammen wurde,

 

Jo wurde wis in goede frou.

 

 

 

O keuning, mocht jo God op ierde

 

In lang en sillich libben jaan,

 

It lân yn frede bloeie litte.

 

En noait mei swiere pleagen slaan!

 

 

 

Dat is de winsk fan de echte Friezen;

 

Dan wurdt dit lân in lust foar jo,

 

En 't folk sil jo, oan 't lette grêf ta,

 

Ferearje en tsjinje froed en trou.

 

 

 

Dêrom, o keuning en prinsessen!

 

Tink no mar: wy binne útfanhûs;

 

Fermeitsje jimme hjir ris tige,

 

As bern yn de âlderlike klûs.

 

 

 

Wy hâlde net fan folle noadzjen;

 

Mar, hawwe jimme it hjir nei 't sin,

 

Kom dan ris op in oare tiid wer,

 

Mei 't hele keuningshûsgesin.

master jelle.

Douwe. Mar, master! master! sille jo dat dy grutte ljuwe samar foarlêze yn ús boeretaal? Hja sille miene, dat wy har foar 't soaltsje hawwe wolle; ik frees it sil jo ferkeard ôfgean.

Master. En ik leau it heel net. As de keuning my dat kwalik ôfnaam, dan wie er net felle wiis; want wy sprekke in taal, dy sa âld is as it lân dêr wy yn wenje, en licht wol âlder. En dêrby, ús foarâlders sprieken har, en dêr lykje wy wol oan, mar wy binne 'er net mear by te fergelykjen. Hurd en sterk, rûch en onbeheind wiene hja; mar it wiene kearels, dy stoene fêst as in peal boppe wetter; en fan sokke ljuwe hâldt ús keuning ommers. En soe syn Majesteit it my no kwalik ôfnimme, as ik him yn dy taal oanspriek, dy troch sokke ljuwe sprutsen is? Ik leau it net, Douwe!

Beik. Mar, master! is dat wier, wat jo dêr niis yn it rymke seinen fan de keuninginne?

Master. Ja, wol wier, Beik! Hja het sels mei folle kosten foar de earme soldaten, dy yn de lêste kriich in earm of in skonk ôfsketten wie, in hûs ynromd, wêr dat dy minsken holpen waarden; en dêr kaam hjasels meast alle dagen yn, en ferbûn sels wolris in inkelde mei. En as dy minsken dêr dan genêzen útgongen, dan waard har neierhân in gnap stik jild ôfsein, salang as har libben duorret, dêr se jit mei wiif en bern in aardich ynstruiïnkje fan hawwe. Ik wyt sokke wol, en dy soene dat bêste minske wol op hannen drage, ja, yn de dea soene se dêrfoar gean.

Beik. Och heare! Master, wat binne dat bêste minsken.

Master. Ja, út it kâlde Ruslân komme ek wolris waarme kristlike herten.

Beik. No, it is 'er allikefolle om, mar sokke bêste minsken soe ik dochs wolris in dei-

[p. 424]

mennich útfanhûs hawwe wolle.

Douwe. Dêr waardste sa skjin mei ferlegen, datste dysels gjin rie wiste; do rekkeste 'er sa skjin yn wei, datste net mear wiste watste dieste. Miensto dat dy ljuwe iten ite as wy; wat soeste har foarsette?

Beik. Wel, ik soe iel en ierdappels opdisse, dan in skinke mei eartepuollen en blomkoal, en ta in neigeset in fikse boffert, ripe kersen en ierdbeien; en dan soe 'k dy jongfaam, dy prinsesse, dy soe ik rizenbrij mei sûker en bûter en pypkaniel jaan.

Douwe. No, ik hear wol oan dy, dy ljuwe soene wol genôch krije; do pijste en parseste it de ljuwe ek genôch ta, en dan wieste har ek gau kwyt. Mar ien ding wie jitte it slimste. Sokke grutte, rike, machtige ljuwe dy wolle ek royaal wêze, en dy noaden ús ek wis yn Den Haach werom útfanhûs. Dat wie foar my lang sa bryk net as foar dy; ik koe mei de keuning oer de bêste rydhynzers prate, want dêr hâlde wy beide fan; en wy koene ris út te riden gean; mar do hest neat leard as tsjernjen en bûterheinen en meltsjen, wat soeste begjinne? No, sis ik gjin wierheid, wiif?

Beik. O ja, dêr waard ik mei ferlegen; ik kin ek salang net fan it hoarnleger. Mar ik woe har dochs wol in deugd dwaan.

Douwe. No, dan wyt ik rie; wy moatte har yn 't ferfolch elts in presint dwaan; liket jo dat ek net goed ta, master?

Master. Ja, mar ik kin net folle jaan; fan dat boekstaverjen mei de jonges sjit net folle oer; mar ik wit rie: ik kin goed aaisiikje, ik stjoer hondert ljipaaien nei Den Haach.

Douwe. Fiks betocht, master. En do makkeste in bêst kynsen bûter, Beik! Wolste dat dwaan?

Beik. Ja, wol in fjirder, as ik mar net nei Den Haach hoef te reizgjen. Mar wat silsto dan jaan?

Douwe. Wel, ik haw ferline jier in ongetider hân, dy hie skutter yn de kamp west, en dy het my ferhelle, dat ús keuning in earste hynstepresser wie; hy siet op it hynzer, sei er, oft er derop fluorre wie; en hy fleach oer de heide op sa'n meageren igewige fan in guds, dat it sân yn de loft opstau; dêr wie net ien dy sa hurd koe. No wol ik him myn brúntsje jaan; in edel dier onder de man: dat moat er ha dêr kin er jitris mei pronkje.

Master. Mar hoe sit it, kin ik ek mei jo nei Ljouwert ride, as ús keuning dêr komt? Want dat ding moat ik foarlêze.

Douwe. Heel wol; mar jo begripe, dan moat dy moaie lange brêgemansrôk en de tripen broek oan; de grutte kûtgaspen en de gouden gasp op 'e hoed moatte net fergetten wurde; en it sil bêst wêze, dat doming ek meirydt; mei ús beiden binne wy dochs mar just betroud, want myn wiif woe mei de lytse bern ride.

Master. Kom, it wurdt wer gekheid, jûn jimme!

Douwe en Beik. Ek jûn, master!