Rimen en teltsjes

Mostert nei de mieltiid [II]

Foar ytlike jierren haw ik jimme oplêzen, hoe trije boeren, dy by de skoalmaster te iten wiene, troch it kweade wiif fan master fan de mieltiid reage waarden; it stik hjit Mostert nei de mieltiid. Dy trije boeren en de skoallemaster kamen wer ris by elkoarren by Age oan hûs, en hiene altyd noch har eigen siswurden. Age miende, dat syn wiif nei de kreambesite wie, en dat soe ek west habbe; hja wie al yn de pronk, mar dy wie om de waarmte fan de dei watte op de wrinen lizzen gien op in bêd yn deselde keamer, dêr dy manlju by elkoarren kamen. Hja hie de doarkes ticht oandien, en de skuon op 'e bêdsplanke set; no koe se alles hearre, en gjin minske wist, dat se dêr wie. Doe de pipen yn de brân wiene en de romers fol getten (it wie in wyngelach), fette master it wurd wer op, en sei: ‘Wikje segge, sikje segge, wij sitte hier niet op 'n oaiefaarsnest: un flesse wyn, dat komt my alle dagen niet over. Men ken wel sien, dat ut de boer goëd gaat. Nou, Age, ik gun ut jou fan harten. Segen en gesondhyd, hoar!’ en master leuge syn earste glês. ‘Daar is jenever mar bocht bij,’ sei master. ‘Nee, nou, in oaiefaarsnêst, master,’ sei Tjitte, ‘ja no, dêr hearre ek nin minsken op te sitten. Mar, ja, no, as ik sa'n kwea wiif hie as jo ien hawwe, nee, no, dan sit ik 'er leaver op as by jo yn 't skoalhûs; ja, ik siet leaver op in âlde reidsompe dêr de hjerringslynders har nêsten op bouwe, sa onbetinklike bang bin ik foar kweade froulju.’

‘Poeha en gjin ein!’ rôp Age. ‘Bang foar froulju? Grutte bern binne it mar, minskebehelpen, en dêr bang foar wêze? Master is 'er jitte gelokkich oan; dy het in ropper en in razer; dy flapt 'er ynienen alles út, en as hja poer is, dan soe hja him mei gleone steallen ta it hûs útkeile, leaver as krimp jaan. Poeha! sa'n frommes is jitte mei te ferkearen: dat binne mar aprilsbuoikes; dêr folget de griene maaie op. Mar mines is in jeuzeler; dy giet de toet as in klapmooltsje fan de bern; in teapert, dy noait ophâldt. Lêsten ha ik har drige, om har troch twa arbeiders de mûle fêstbine te litten mei in stoertske line, dat se swije moast. Poeha en gjin ein! Doe woe hja harsels smoare yn de jarredobbe. Is 't net freeslik, man?

‘Hm! Ik foaronderstel nammentlik,’ sei Durk, ‘dat jimme dy útheuveling ek wol fertsjinne hiene, buorman. Want jimme kamene fan de stêd, stel ik, en dêr hiene jimme salang op de Os sitten te pimpeljen en te smoken, dat jimme sels oksen wiene. Hm! ik foaronderstel nammentlik, dat de froulju dan reden hawwe om in wurd te sizzen.’

‘Ja, no,’ sei Tjitte, ‘nee, no, wy wiene sa net, dat wy koene ús wol rêde. Nee, no, sa mâl wie 't net. Mar ik wie flau, sa flau, dat ik ha twa kâlde seane bargepoaten opiten mei wol in heal fjirdepartsje brea 'erby, en doe bekaam ik gânsk wat. Nee no, skeef of onbekwaam wiene wy net. Wy wiene wat smúst' rich, ja, no, en dêr sa'n gejeuzel om te hearren fan it wiif, nee, no, dêr jou ik Age gelyk yn. Sa'n wiif soene men winskje, dat hja de pip krige.’

‘Hoar ris, wikje segge, sikje segge,’ sei master, ‘mines falt met de hele húd út en dan is 't deend; mar dan is 't ok, of de poarten fan de hel open komme, en daar bin ik ok al toe wend; mar ik skaam my toe de toanen út as 'er andere mînsen bij binne; mar ut is myn eigen skuld. Want sij waar foar oans trouwen al 'n baas met de mon, en doe hew ik hòr tefeul frijgeven: want de liefde is bliind, en as men met dy bliindhyd slagen wurdt, dan is de boël lak, hoar, wikje segge, sikje segge.’

‘Hm! Ik foaronderstel, dat je dêryn gelyk hawwe, master,’ sei Durk, ‘nammentlik, as men ferliefd is. Want myn wiif het twa ongelikense eagen; it iene is blau, en it oare is griis: koartom, in dowe-each het se en in katte-each, en ik hie wol twa jier troud west ear ik 't sjoen hie. Hm! ik foaronderstel, stel ik, dat se ek in dowe-aard en in katte-aard het.

[p. 361]

Want, o, hja is sa leaf en sa sêft as 't moai waar by har is; dan is it in doke; mar as de mûtse ferkeard stiet, hm! ik foaronderstel, dat dan de katte-aard boppedriuwt: dan byt se en klaut se, en hja gûlt it út. Hm! ik foaronderstel oars, dat hja in bêste hûshâldster is, kloek en sindlik is se; want jildtellen en fliejeien is har grutste útspanning, stel ik.’

‘Poeha en gjin ein!’ sei Age, ‘dêr moatte wy ris op drinke. Op 'e fliejacht, mannen. Myn wiif jaget my en de feinten en fammen. Wat is 't treastlik, dat se op 'e kreambesite is! 't Is in divelsk soadsje dy frouljuwe! Men kin 'er net sonder en net by wêze. Poeha! soene it wol minsken wêze? Ik leau, dat it mar minskebehelpen binne.’

‘Ja, nee, no,’ sei Tjitte, ‘in pompstok is ek al in minskebehelp, en al gûlt en kreaket er wat, wy kinne him net misse. Sa giet it ús mei de frouljuwe ek: de iene ropt en raast, de oare jeuzelt, in tredde stunet, in fjirde fysket altyd yn hûs om, en koartom elts het syn lek en brek. No, ja, no kleie wy, mar dat helpt ús neat; want wy binne keppele rammen; wy meie mei de keppelstôk ombingelje sa't wy wolle, hy bliuwt ús oan 'e hals hingjen. En wy hawwe se sels opsocht, en faak mei bidden en smeken, mei suchten en triennen it jawurd krige.’

‘Hm! ik foaronderstel nammentlik,’ sei Durk, ‘dat de froulju sims al safolle frije as de manlju; net mei de mûle, mar mei de eagen, stel ik, en dêr betsjoene se de manlju mei. Men seit wol fan âlde tsjoensters , mar dêr binne folle mear jonge tsjoensters , en dy lûke jin oan, foaronderstel ik nammentlik, dat ik al ris mei hynzer en karre yn de sleat mend bin, sa seach ik nei in jong frommeske, dat yn it lân stie te swyljen mei de bleate earmen. Dy hie my yn de hinnereis freonlik taknikt. Dêr kaam dat fandinne.’

‘Hoar ris, wikje segge, sikje segge, jonge frouwlúden is nòch un aardech goëdsje, mar as se ouder wurde, dan ken de dúvel hòr wel as pròkkereur brúke. Ik hew dar twie bij de skoal woanen, dat binne kwade rakkers. As se kwaad wurde, dan is 't krekt as de see opkomt. Sij kraaie ut út krekt as de oude kipen, dy gien eiers mear legge.’

‘Ja, no; nee, no,’ sei Tjitte; ‘ja, jo neame dêr ek sokke earste bekstikken. Sokke heksemasters binne 't ek allegearre net. Nee, no, wy wolle allegearre graachâld wurde, en dy sloven, dy yn har jonge jierren sa'n ellinden en tramtaasjes mei de bern útstien habbe, oer ien kaam te skearen, omdat 'er ytlike kweade onder binne, nee, no, dat komt net te pas nei myn sin.’

‘Poeha en gjin ein!’ sei Age. ‘Dat je in frouljugek wiene, dat wisten wy allegearre wol, mar âlde froulju binne minder as âld blik. Dêr kin men jitte rinkelbellen fan meitsje oan de bernehoepen, en âld lear kin men de kachel mei oanstoke. Koe men se jitte mar ferroalje oan de poatskippers foar poat- en panguod of nije romers, mar hja binne neat wurdich.’

Doe sprong Age syn wiif ferwoed fan it bêd ôf en sei: ‘No wurdt it my te mâl, skobbejakken dy jimme binne! En do tenminste,’ sei se, en doe treau se Age de fûst onder de noas; mar Age sei gjin poeha, en siet as in ferwezeling. ‘Sitte jimme dêrom hjir te wynbealgjen fan myn jild? Want hy het 'er neat ynbrocht as in pak klean en in brêgemanspak, dat er jitte boarge hie. Sitte jimme dêrom fan myn jild te sûpen, om de froulju alle hoan en smaad oan te dwaan? Jimme soene leaver oer kij en hynzer prate, lykas jimme freeds op 'e Os dwane, salang as jimme op 'e stoel sitte kinne. Dan komme jimme gjin minsken tenei. Mar ik sil net skelde en rache, lykas masterke die, doe jimme dêr te iten wiene. Dy sonde binne jimme my net wurdich; mar ik sil jimme in teltsje fertelle, dêr jimme jimme ris aardich oan spegelje kinne.

Jimme moatte dan wite, dat 'er oan de Tsjûkemar in kroechje stiet, dat neamt men de Brette Hoanne. No, dêr wenne sawat in glêde widdo yn fan sa'n stiif tritich by de fjirtich jier. Dêr lei ek in preamskipper, dy mei syn wiif allinne foer; dat minske wie gânsk in ruk âlder as har man. No hie de man smuchte op dy glêde widdo, en dêr wie er net by wei te slaan. Dat sangere dêr twa, trije dagen by om; in goed slok dêrby drinke. Einlinge waard it seil ophyst, en doe mei in westewyn nei Twa-Hûs ta, oan de oare kant fan de mar. It wiif hie al watte prottele, dat er dêr salang omneuld hie, mar de skipper sei neat,

[p. 362]

mar tochte by himsels: ‘Wie ik dy mar kwyt, dan waard ik kastlein yn de Brette Hoanne .’

Einlinge doe se in stikje yn de mar op wiene komt it wiif út de roef yn de bollestâl om in dweil út te spielen. Hja linet oer board mei de iene skonk yn de hichte, en no grypt har man de oare skonk, en sa wipte er dat earme sloof yn de grutte mar. Syn hert sloech him al wakker, en dêrom seach er net om, wêr't hja belâne. It minske dreau earst wat op 'e rokken, mar dy mar is droech, en hja krige gau de grûn mei de fuotten, en sa wâde hja nei in grut fiskerskot ta, dat fier yn de mar útstiek, en dêr hâlde hja har salang oan fêst, dat 'er in boer mei in boatsje oankaam, dy har ynnaam en nei syn hûs brochte, en dêr ferhelle hja it hiele stik sa as 't bard wie. Hjir waard hja ferdroege en fersoarge. De boer, dat in stoeren hont wie, en dy meastal syn eigen rjuchter wie, frege it wyfke: ‘Hoe is 't mei dyn man? Leaut er oan de divel? Is er dêr ek bang foar?’ ‘O, ja,’ sei it wyfke, ‘hy doar net op 'e koai lizze, as 'er nin ljocht barnt; hy giet noait by tsjuster fan board.’ ‘Dan is myn plan al klear,’ sei de boer, ‘hy sil wol op Twa-Hûs sitte, en hy moat dadelik ôfrjuchte wurde. Want wy kinne him wol yn 't tichthús bringe, mar dan misse jo jins breawinder, en ik sil him sa mak meitsje dat er jo tsjinnet as in feint.’ De boer hie krekt in drint slachte, en doe naam er dat drintefel mei, dêr de hoarnen noch oan sieten, en dan naam er in twinter bollepyst mei, en sa gong dat mei in moaie wyn op Twa-Hûs ta. Dêr hie de boer kennis oan de kastlein; dêr gong er dadelik nei ta, en dy frege er, oft dêr ek in preamskower wie. Want oan board wie er net; dat hiene hja wol sjoen. ‘Ja,’ sei de kastlein, ‘dy sit hjir yn hûs; dy het syn wiif op de mar ferlern, en dy sit drôvich ferslein yn de hurdshoeke. Dy sil hjir fannacht sliepe; want hy doar net oan board sliepe.’ Doe ferhelle dy boer oan de kastlein syn plan, en sei: ‘Do moatste mar gau meitsje dat er op bêd komt.’ Hy gong no salang by it skipperswiif yn de roef fan de pream sitten, en doe it njoggen oere wie gong er mei syn drintefel onder de earm en de bollepyst yn de hân nei de herberge ta. En dêr lei de skipper yn in keamer apart mei it ljocht op 'e tafel, sa as er it besteld hie. De boer hie him om de holle en de hannen poerswart makke en it drintefel omslein, dat de hoarnen him boppe op 'e holle útstieken; en sa stapte er dêryn en skuort onfersjoens dy skipper fan it bêd ôf. ‘Och, heare!’ sei de man, ‘binne jy de kweade, wyk dan yn de godsnamme fan my.’ ‘Neen,’ sei de boer, want dy moast no stedsk prate om ontsach te hawwen. ‘Neen, ik ben de duivel niet, maar ik ben zijn oudste zoon, en mijn vader heeft mij afgezonden, om u te straffen voor de gruweldaad, welke gij aan uw arme vrouw gepleegd hebt. Kniel neder,’ sei de boer, ‘en als gij schreeuwt, dan snijd ik u dadelijk de keel af.’ En hy lei in skerp mês op 'e tafel del. De skipper foel op 'e knibbels, en doe krige er fyftich slaggen op syn bleate onderbaitsje mei dy bollepenis, dat er krôlde as in iel. It wie in giseling. ‘Ga nu dadelijk op bed,’ sei de boer, ‘en wanneer gij een vrouw wederom mishandelt, dan zal mijn vader komen om u nog erger te pijnigen in de hel. Dus pas op!’ Hy gong nei bêd, mar koe net sliepe fan de pine.

No gong de boer mei syn boat wer fuort, en de oare moarns, doe it ljocht waard, gong de skipper wer nei de pream mei in rêch, dy wol in tomme oprûn wie, en hy tochte by himsels: ‘As ik no foar sa'n pak bruien mar fan it âld wiif ôf bin, dan mei it jitte hinnebruie.’ Mar ta syn skrik fûn er dat minske wer yn de roef sitten. En 't earste wurd, dat se sei, wie: ‘Biste dêr wer, godfergetten dogeneat en moardner? As goede minsken my net holpen hiene, dan wie ik ommers ferdronken. Ik kin dy wol yn 't tichthús sette litte.’ Doe foel er foar har op 'e knibbels, en sei: ‘De kweade het 'er my al genôch foar straft; wês my no genedich. Ik sil my goed hâlde en drage.’ Doe liet er har de rêch sjen; dy wie swart. ‘Ja,’ sei se, ‘dat is gjin minskewurk, dat sjen ik wol.’ Mar hja wiste wol better, en tenei koe se him om in finger wine; en de man joech him oan 't bibellêzen en 'salmsjongen.’

‘Is dat gjin moai ferteltsje, hearen?’ sei de frou doe, ‘wat tinkt jimme?’ Mar hja seinen neat. ‘My tinkt,’ sei se doe, ‘dat jimme allegearre ek sa'n pak fertsjinne hiene. En no gean ik nei de kreambesite, en dêr sil ik oan jimme froulju fertelle, wat snaken fan keardels dat jimme binne.’

[p. 363]

Doe it wiif 'erút wie sei master: ‘Wikje segge, sikje segge, nou is de boël lak, hoar! Dar sel 'n oardeel op komme.’ En dat kaam 'er ek op. Durk en Tjitte kamen 'er ridlik goed ôf, mar Age waard wol in healjier dat âld blik en dat âlde lear foar de fuotten smiten. Doe master thúskaam stoe it wiif al mei de tange yn de doar; dêrom gong er mar stil yn de skoalle, en die de doar op 'e skoattel. Dêr hong in âld jas; dy teach er oan, en sa joech er him op 'e planken del mei in pak âlde skriften fan de bern onder de holle; en omdat er in bûkje fol wyn hie, sa slepte er de moarns oan fjouweren en fiven ta, en doe joech er him oan 't pinfermeitsjen. Om seis oere rôp it wiif him by de teetafel, en dêr waard net mear oer praat. Want hja wie opljeppend, mar hie in gau berou. En sa rûn dit geselskip ôf.

Grou

e.h.