Rimen en teltsjes

[p. 306]

Gabe Skroar en de studint

Gabe krige ris in studint by him te praten, ien dêr er as jonge wol mei op 'e terp boarte hie, en dy er ek dalik wer koe, hoewol er al watte nuver optakele wie, lykas kostúm is by dy maats. Dat wie sels ek al in briken hear! It wie in omkesizzer fan dominy, en dy begûn dalik heech Hollânsk mei him te praten. En dêr foel Gabe dalik oerhinne, en dy sei: ‘Asto sa koart fan gehûgen biste, dat dy taal, dyste foar fiif jier krekt sa goed koeste as ik, omdatste him fan dyn eigen mem fan de widze ôf leard heste; asto sa koart fan gehûgen biste, datste dy no al fergetten heste, bliuw dan fan de stúdzje ôf en lear in hantwurk, of wurd boer. Want hoe silste dan in preek fan bûten leare, Kei?’ ‘Kei,’ sei Gabe, ‘hy waard oars Gerardus neamd.’ ‘O ja!’ sei de studint, ‘nim it net kwalik; ik kom just út de pastorij, en no wie my it Hollânsk sa hiem, dat ik it yn de gedachten ek al tsjin dy spriek. Mar hoe soe ik ús âlde Fryske taal ferjitte? Ik kin folle fan dy op, Gabe; mar dat moatste my net ferwite. Dat soe my sear dwaan. Want dan soeste my foar in grutsken ferwaanden studint útmeitsje, en dat kwea ken ik by de namme mar. De grutskens mien ik, Gabe.’ - ‘De boeren neame it oars mar in lompe taal,’ sei Gabe, ‘en dêrom begjinne hja ek te jykjen, sadat de âlders net mear fan do oan de berntsjes sizze doare. Is 't net bryk?’ ‘Net te dookjen?’ sei de studint. ‘Binne se gek? Alle folken, dy de taal fan ien stamme mei ús habbe, sizze fan do. As men gemiensum mei immen sprekke wol, of de achting en earbied útdrukke wol, dan is 't do by de Ingelsken, by de Sweden en Denen, en ek by de Dútsers. De âlders sizze it tsjin de bern en de bern tsjin de âlders. Yn it gebed sels sprekke hja sa tsjin God. De Hollanders hawwe de Frânsken neibaud mei har gij of jij, krekt as hja tsjin ien allinne sprekkende dochs mear foarhabbe as ien persoan. En dy jitte sleauwer binne dy sizze UwE. Asto, Gabe, dyn widzesang sjongste:

Do, do biste myn Anke!

dat is folle ynliker; dat triuwt it wurd mear op it hert as datste seiste:

Gij, gij zijt er mijn Antje.

“Dus, Gabe, praat op mar, en gjin kwea fan de Fryske taal mear, hear!” Dat stoe de skroar skoan oan, en hy sei: “No sjen ik wol, dat de Hollanders 'erby federn habbe; want no is de taal te deftich wurden. Mar dêr mar net mear oer prate. Leaver oer de froulju. Dat is sawat studintepraat; net wier?” “Wol ja,” sei de studint, “dêr stiet de Bibel ommers ek fol fan. Dat is goed, Gabe.” It tafal woe, dat it de sneins op 'e neidei wie, en dat de fammen út de tsjerke it finster fan Gabe foarby rûnen, en dan krige elts syn beskieden deel. “Dat is ien dy is sa fyn as spinreach, mar dy is watte rabbich fan skik; 't sil licht net better wurde mei de jierren. Dit is ien mei skouders en boarsten, ien op it ierappellân. Dy is onsjoch fan troanje, mar leaf ta de teannen út, troch en wer troch, dat sis ik dy, Kei. En dêr giet ien hinne, gnappernôch, mar wat te bleek.” “Ja,” sei de studint, “wat skilt dêroan?” “Dat wyt ik net te klear; mar ien fan trijen wis: hja het de koarts hân, hja sit te stiif ynreaun, of hja yt tefolle swiet guod en kofjetsjok, of hja is mansiik.” “En dêr,” sei de studint dêrop, “en dêr giet de gnapste hinne.” “Ja mar, man,” sei de skroar, “dat is in bedraachster. Dy het my trije blauwe skinen yn ien winter jûn.” “En dan wiesto in gek, datst 'er wer hinne rûnste,” sei de studint. “Wierheid is 't,” sei Gabe, “mar kin in moai frommeske in jong keardel soms de holle net sa dwers op it liif sette, dat er syn ferstân ferliest?” “Mar hoe is 't, Gabe?” sei de studint, “do heste op al dy froulju wat te sizzen. Soe 'er ek wat oan dy skele, datste âldfeint bliuwste en net trouste?” “Ja, ik bin kreupel,” andere Gabe dêrop, “mar dat hindert net. Gjin manminske of faam is sa skeef of bryk, of dy trouwe hjir op dit doarp. Hja miene allegearre, dat hja yn it fagefjoer sitte, salang as hja net troud binne, en dan miene hja yn de himel te kommen; mar yn it hûs dêrnêst is ek folk. Dêr sille ek wol guod belânje. Sa tink ik.” “Jonge, Gabe,” sei de studint doe, “ik ha juster jitte om dy tocht. Doe lêsde ik oer de âlde Spartanen. Heste dêr ek wold'ris oer

[p. 307]

lêzen?” “Ja,” sei Gabe, “mar ik wyt 'er mar in bytsje fan. Ferhelje it mar.” “Wel,” sei de studint, “dat wiene ljuwe, dy allegearre foar de kriich libben en dêr wie alles op ynrjuchte. No tochten hja, as in bern te wrâld kaam, dy gebreklik of mishipt wie, dat dy neat wurdich wie. Dy waarden op pleatsen brocht, dy se Apotheten neamden, bûten de stêd, en dêr waarden se deamakke, of weimuozze; in ôfgryslik ding, net, Gabe?” “Apotheken dêr helje se de dea hjir ek wolris út, mar bliuwe dêr selden dea yn.” “It wiene apotheten, mei in T,” sei de studint. “No de namme docht neat ta de saak,” sei Gabe; “mar do bringste de saak net ta in ein, Kei-heite! Do heste de histoarje fan Sparta net útlêzen; want hja diene it kwânskwys, omdat hja oardielden, dat sokke skepsels harsels noch it lân ta nut wêze koene. En doe barde it dat Agis berne waard, in kreupele keningssoan, en dy waard sparre en dy bleau yn 't libben, en waard neierhân dochs de wiiste en de dapperste kening, dy hja oait hân hiene; sadat de natoer har dat oars betsjutte, en in leksum joech oer har grouwelstikken. En no woeste sizze, dat it gelokkich wie dat ik net yn Sparta berne wie, en it is ek te winskjen, dat 'er noait wer Spartanen komme: want it wiene rovers en moardners, hoe heech dat sims ek fan har opjûn wurdt.” De studint wie ferbluft, dat Gabe dat wiste; en Gabe foer mar fuort, en dy sei, dat er noch ien ding wiste fan in houlik, dat fan in ongelokkich libben jitte ta in bêst houlik útrûn, louter trochdat it wiif kreupel en healblyn waard. “Dat klinkt nuver,” sei de studint. “Master Freark,” sei Gabe, “dy kaam ris by my, en dy sei: “Gabe, do pielste wolris mei rymlerije: ik wyt in set, dy moatsto my ris yn rym bringe. Dêr het yn myn tiid te Huzum in Sint Pontsjer wenne, dat wie syn skeldnamme; mar hy hie de fan fan Pontsjer oannomd. Hja neamden him ek wol Sint Frij; want syn oarde wurd wie: “Frijman, ferdomd.” “Mar hjir is 't rymke.”

Sint Pontsjer en syn wiif

Te Huzum wenne frijer Sint

Allinne yn de wrâld,

In boer mei gâns in knoarre splint,

En tritich jierren âld.

En frij, sa as syn namme gong,

Wie Sint yn al syn dwaan.

Hy dronk syn flesse en lake en song,

En woe ek graach wat jaan.

En as er om in buorpraat gong

Hie elts oan him syn nocht,

Mar wa men ek in wiif optwong,

By Sint wie 'r net terjucht.

‘Want bongels binn' 't foar ljuwe mar;

Dy hoef ik ommers net,

En ongelokkich neam ik har,

Dy se oan de skonken het.’

Sa prate Sint dan by de wyn,

En as in frijgesel

Skonk hy dan mar ris helder yn,

En makke it hert ris kel.

Mar doe er seisentritich wie,

Doe waard it ding dochs oars,

En ien dy wyt yn de eagen hie,

Dy krige 'im by de noas.

Dêr wie in juffer yn de Skrâns,

In minske as molke en bloed,

Dy wie him al tefolle mânsk,

Dy flapte 'im ond'r 'e hoed.

Men sei, dat hie Cupido wrocht,

Mar, och, hja die 't him sels.

Twa eagen dêr sok fjoer út fljocht

Bringt mannich oan 'e pels.

Yn 't koart, Sint Pontsjer krige 't wei,

Moai Lena waard syn wiif.

Hja naam in hopen snaren mei,

Mar oars hie 't neat om 't liif.

En, o! dy leave bôletiid,

Wat wie dy rêd ferrûn!

En 't wie sa noflik; o! sa swiid,

Wat Sint doe onderfûn.

[p. 308]

 

 

 

En Lena wie ek wol yn 't skik,

 

Al wie syn praat wat rûch.

 

Hy wie in man; hy stoe by 't stik,

 

En guodlik! 't wie onfoech.

 

 

 

In ingel wie se in wike of seis,

 

Mei tolf doe wie 't syn wiif,

 

En ear 'er twa jier omrûn wie,

 

Doe waard se steatlik stiif.

 

 

 

De moaie troanje dy hja hie,

 

Dy koe er net mear sjen,

 

Mar kant, dêr se yn bewuolle wie,

 

En side, en lint, en jern.

 

 

 

En moarns dan wie hja mei in wip

 

Ek lang net út har nêst:

 

Dan rûn se mei sa'n smoarge kop;

 

Dan wie 't in skiere têst.

 

 

 

Mar wie 'er ris hurddraverij,

 

Of hien' se in buorrepret,

 

Dan stie 't 'er ynkriabels by!

 

En thús dêr wie 't in slet.

 

 

 

De hearen kamen fan de stêd,

 

Dan wie 't in edel ding;

 

Kapteintsjes, jonkers, o, sa glêd!

 

Dan koe se troch in ring.

 

 

 

Dan wie 't ‘vrouw Bindstok’ foar en nei;

 

‘Dat kleedje staat charmant.

 

De stof is fijn en 't makelij

 

Is naar de nieuwste trant.’

 

 

 

Dêr steurde Sint him hiel net oan;

 

Hy liet har stil betsjen;

 

Har wêzen wie foar him bedoarn;

 

Hy mocht har net mear sjen.

 

 

 

Har noaske earst sa fyn besnien

 

Wie yn syn each gjin roai;

 

Har glimkes earst sa blij, sa grien,

 

Dy fûn er net mear moai.

 

 

 

It wie wat moais by elkenien

 

Behalven by har man,

 

En waard se earst ris leaf en grien,

 

Hy waard 'er wearzich fan.

 

 

 

Mar 't blêdsje waard op 't ein omkeard,

 

Hja waard op 't lêst jit gnap.

 

It ding is op it moaist beteard,

 

Mar 't is oars hiel nin grap.

 

 

 

Frou Lena gong út riden wer

 

Mei hearen út de stêd;

 

Hja glimde en flikkere as in stjer

 

Sa trinten en sa net.

Frou Pontsjer út te riden

[p. 309]

 

De hynzers fleagen oer de wei.

 

Dat jage en gûnze fuort!

 

Dochs kamen se de sleat tenei,

 

En om lei 't mei in hoart.

 

 

 

Frou Lena oars sa tsjep, sa twang,

 

Lei mei in stikk'ne skonk,

 

En 't each dat hinge op it wang;

 

Sa kaam se wer te honk.

 

 

 

De skonk waard set foar folle lean,

 

Mar ta har grutte spyt

 

Moast hja no mei in krukje gean,

 

En 't each dat wie se kwyt.

 

 

 

Ut wien' de feesten en 't gedrús!

 

Nin hear seach nei har om.

 

Frou Pontsjer bleau no altyd thús,

 

En waard sa nuet, sa from!

 

 

 

Har glâns en gloarje wie no taand;

 

Hja altyd by har spul.

 

Hja wie net grutsk mear en ferwaand,

 

En noait net op 'e dril.

 

 

 

Hja wie no kreupel en heal blyn,

 

En dat wie har gelok.

 

Want Sint gong noait wer troch de wyn,

 

Of treaste 'im by de slok.

 

 

 

Want no hie hy wer sin oan har,

 

En op datselde steed

 

Wien' sy gelokkich mei-elkoar

 

Troch dy ferkearde reed.

‘Sjochste?’ sei Gabe, ‘dat ha ik foarút; ik mei wynsk en rynsk wurde, mar raansk wurd ik noait, lykas de Jousters sizze. Dêrom hoeft in frommeske my net te skouderjen.’ ‘Do witst 'er altyd rie mei, Gabe!’ sei de studint. ‘Ja,’ sei Gabe, ‘dy in bryk pleit het, dy moat in kwea abbekaat wêze.’ En dêrmei skaten se. Ut.

Grou

e.h.