|
| |
De âld kies fan Pibomme
‘Wy trapen ris mei ús trijen op 'e terp om,’ sei Gabe; ‘ik, master en ús heit, om 'is yn 't waar te sjen. It duorre net lang as dêr kaam in keardel mei in swart bosk hier en in kromme noas, mei in gieleftich jas oan, it paad oer. Dy frege ús as wy ek âlde kiezzen of tosken te missen hiene. ‘Dwane jy dêr keappenskip yn, hear?’ frege ik. ‘Wel nha!’ sei de man, ‘bhen je mal, bhoertje! Hik bhen gehadmitteerd mhond-, khies- en thandmeester. Hik trekse hijt sonder phijn.’ Ik gappe dalik sa wiid dat er it begjin fan de swolge sjen koe, en doe knerste ik op 'e tosken as in âld skiep. Want ik hie tosken as in wynhûn. ‘Heen sterke mhond hebje!’ sei de man. Doe gappe ús heit. ‘Dhaar misshe der drie,’ sei de man. ‘Ja, hear,’ sei ús heit; ‘mar de oare binne goed. Stek 'er de finger mar ris yn; weagje it mar ris.’ ‘Mhaar de bhinne sho swart; de mhoete gepoetst worde.’ ‘O,’ sei ús heit, ‘ik haw wolris lêzen, dat it de moade yn Eastynjes is. Dêrby is myn wiif wol mei my tefreden, en as hja stjert dan siikje ik noait wer ien, en sels jaan ik 'er net om.’ Doe spriek er master oan: ‘Houwe heer, hoe is 't met je mhond gestheld?’ ‘Och, man!’ sei master, ‘myn âld mûle is in wyldernisse. Hjir en dêr stiet in swarte stobbe, en dêr is sa mannich hondert pûntabak al yn fersmeuld, dat 'er nin skoarstien op 'e hele buorren is, dy fyftich jier oanien stadiger rike het. Mar ik rêd it 'ermei. Smoke kin ik jit sa goed as foar fyftich jier. It iten lit ik meast tin meitsje, en de breakoarsten lit ik myn bernsbern opite. En dêrby, freon, ik bin op it lêste skoft: ik hoef net ôf te brekken. It âld gebou sil njonkelytsen fansels wol
ynfalle.’ - En dêrmei winske de man ús goejûn, en wy him goereis. Wy gongen doe yn hûs, en sa kaam ús heit fan syn âld kies te ferheljen.
Hy sei: ‘Doe ik in opslopen jonge wie, hie ik folle lêst fan pine yn 'e mûle. Us oarremem, dy meastal de masters út it hûs keare koe, jeuzele jimmerwei: ‘Bienroas, heite! Allegearre bienroas.’ - Dy lei my roaspûdsjes fan roggenmoal en blausel op it wang, mar it holp neat. Doe lei se my griene sjippe efter de earen: al wer itselde. It biet en lûkte, mar de pine hâlde oan. En ik wie doe in rimpen blastich jonge; ik rûn dalik mei in opljepjend sin nei ús barbier, master Keimpe, ta. 'k Hie mar amper de boppedoar iepen, as ik rôp al: ‘Toe, master! Ik haw dêr in âld kies sitten; skuor dy my ris knaphandich út. Wy binne yn
| |
| |
't hea te skreppen, en dat rottige pjut fan in ding pleaget my mear as de hele ongetiid.’ - ‘Dat is makliker sein as dien, heite!’ sei master Keimpe; ‘witste wol dat minskebrekken sear docht? Ik wol leaver frij; ik dwaan 't net folle.’ - ‘As jo it weagje,’ andere ik him, ‘ik weagje it, as soe 'er de heale kevel mei út.’ - Doe helle master in brekizer út syn tafelslaad, en skuorde my twa kiezzen yn ien hoart út. Dat die my gryslike sear; ik spei se yn myn hân, en sei: ‘O divel, master! dêr haw je my twa yn pleats fan ien útskuord. Dat is jammer.’ - ‘Ja!’ sei master Keimpe, dat in skarlún wie, ‘de goede moat it soms mei de tsjoede ontjilde. Treast dy, heite! As de ferkearde 'erút wie en de kweade wie sitten bleaun, dan wie 't slimmer: dan moaste twaris pine útstean.’ - En mei dy treast reizge ik nei hûs. De pine wie glêd oer, mar ik tochte, dat is ienris, mar noait nin kies wer ûtlûke litte. Foar sa'n moardnerspine woe 'k leaver in oere oan myn hierren hongen hawwe. Lykwol twong my de need tenei jit al ris ta dat kwea. Dat sille jimme no hearre.
Mei trije jier krige ik wer in hol kies oan de oare kant fan de mûle, dy my wer folle pine die. No, tochte ik, sil ik my oan ús oarre hâlde. Dy wit foar alle miez'lerije rie; dy sil my ek wol helpje. Oarre sei al dalik: ‘Ik haw it dy al sein, Pibeman. It sil dy net helpje, boai, dat kies útlûken. It is bienroas, op-en-út bienroas. Do kinst 'er de faren jit fan krije; faren, sis ik dy, en fligende jichte. - Ik leaude it minske no better as de earste kear. Ik wie wiis wurden troch it swiere pynlike leksum fan master Keimpe. Hja teach no wer mei my te wurk; earst wreau se my it wang mei nofteren flibe; doe lei se my har roaspûdsjes op it wang, en wûn my de holle yn fette wol; en doe joech se my hjitte molke mei hinnekjitte yn, en sa waard ik dan yn de broei set onder twa smoarge hynstetekken. It wie frelik wat my dat âlde minske útstean liet! It swit briek my ta alle hierseinen út, en ik flamme as in flêsktsjettel, en it mocht my dochs neat bate. Mar as ik it dan útgûlde fan pine en benaudheid, dan joech se my jitte in stik fine koeke om my te treastjen, en as dêr in kromke fan yn de kies kaam, dan wie 't krekt oft 'er oalje yn 't fjoer getten waard. Ik âle fan pine as in onwennich hûn; ik waard optild fan pine, moat ik jimme sizze. Doe lei se my griene sjippe mei fine piper efter de earen, en brea mei jittik op it wang. De holle singere my doe dat goed triek, en de pine lichte: want it iene kwea ferdreau it oare. Mar it duorre net lang as it waard my efter de earen sa iepen as spek, en dêr waarden lapkes mei rinnend wetter op lein om te heeljen. Mar twa dagen dêrnei krige ik de hals fol gleone pûsten, dat oeribel jokke. Master Keimpe, dy it ek seach, sei dat it fan dy skerpe sjippe kaam; mar oarre sei, dat it ringfjoer wie, en hja bestriek it mei erfsulver. Mei twa of trije dagen joech him dat ek wer del, mar
dy pine bleau pine. Us oarre kriet 'erom; hja hie jong by in kundich master wenne; hja koe brânsalve koaitsje; roassalve, spiensalve en skynplasters meitsje; hja koe de kjeld ôfnimme, de hûch lichte en breukwine; hja wie op in snein berne; hja koe knoffelbânen lizze; hja wie mei in helm te wrâld komd. En dêrby wie se fan it wurd! En dat se no har Piibke net helpje koe gong yn har eare. No begûn se my de pine te besetten mei de tomme yn 't krús en nei onderen ta. Ik miende dat it foar in toarntsje lichte; mar wat wie it, man? As 'er in pûst wyn of swiet guod yn de kies kaam, dan waard ik gek fan pine. Om koart te gean, oarre' rie wie út. No kaam 'er in Ongersman by ús oan de doar, dêr oarre, goe' sloof, foar fjouwer gûne guod fan kofte, dat ysbaarlik stonk. It wie in lyts fleske, dêr ik ytlike drippen fan yn barndewyn geat, om yn de mûle te hâlden; want de man woe 'eropút dat ik in libben wjirm yn de kies hie, en dy woe er mei stank ferdriuwe. Mar de wjirm kaam net; de Ongersman mei ús fjouwer gûne teach fuort, mar de pine yn de kies bleau.
Us buorwiif Tetsje, dy 't altyd sa goed mei my miende, spriek my sa oan: ‘Pibeheite, ik hear fan alleman, datste danich yn de pogge sitste mei dyn kies. Wêrom sprekste my net oan? Haw ik dy net mei in simpel triedsje reade Keulske side fan in hûnemiezel holpen?’ - ‘Ja, Tetsje-lea!’ sei ik, ‘alle rieders binne nin dieders; mar witte jo rie foar my, ik woe om jo en my dat it de lêste wie.’ - Dêrop sei se: ‘Do moatst twa parten pokhout en ien part alún op trije parten barndewyn sette, en hâld dat yn de kies; dat lûkt 'er de fûlens út.’ - Ik haw har rie folge út freonskip. Ik moat jimme sizze, it loek my de mûle by eltsoar as
| |
| |
in harmenharkespar, mar bate koe ik 'er ek al net by fine, en ik tochte: Moatste pine lije, do biste it allinne net. Dat treaste my machtich.
Doe krige ik rie fan in juffrou, dy op it slot útfanhûs wie, dat in dokters wiif wie. It middel bestie út tredderlei oalje: spykoalje, nieroalje, en oalje fan pierren. Dat moast ik op de nekke smarre, en dan stopkes mei haarlimmeroalje yn de earen; dat wie fjouwer oaljes tagelyk, en net ien fan alle fjouwer holp my. Doe kaam ús grouwe smid by my; dy treau my mei in spiker de kies sa fol teelead, dat wy it 'er hast net wer úthelje koene. Us ferver treau 'er my waaks yn; dat joech lichting, mar de kies wie bedoarn en stonk as in rû'skerne, sadat it kliemske waaks 'er einling ta út stonk. Us timmermans wiif lei my brea mei jittik hjit op it wang; ús skipper treau 'er my in prúmke mei tar yn. It hert keart my yn 't liif om as ik 'erom tink! In klokmakker barnde my de kies út mei in gleon priem, dat 'er de reek nei gong. Dat holp earst folle; it duorre mar fjouwer dagen, doe foel 'er in stik fan de kroane ôf, en de pine kaam werom. Us minniste preker treau 'er my in heal krûdnagel yn; dy tynde út, en it foldie. De oare deis om njoggen oere kaam er al by ús oer de onderdoar roppen: ‘Hoe is 't, Pibe?’ - ‘Skoan, dominy! It het holpen.’ - ‘Kom,’ sei er, ‘dêr helje ik de kofje ris foar tenei. Ik sil no út te peasjoufiskjen. Goe' moarn, Pibe!’ - En doe teach ik mei jimme mem nei Boalserter merke, mar dêr iet ik wer koeke, en oer wie de nocht. Ik makke dat ik thúskaam, ik kroep onder de wrine, en ik slepte ridlik op de merkebarndewyn. De oare deis kaam ús seilmakker by ús om nije moleseilen te mjitten; dy seach my mei myn holle yn de doek sitten, en frege: ‘Hoe no, Pibe? Fermerke, heite? Het de faam te hurd oanlutsen? Of hest in stik lead op 'e holle? Do biste oars nochal fleurich as dy neat skeelt. Toe, lûk de holle ris út it helter, man!’ -
‘Och, man!’ sei ik, ‘baas, baas! Ik fergean fan pine yn de mûle.’ - ‘Pine yn de mûle, man? Pine yn de mûle? Dêr wit ik fan te sizzen. Mar ik wyt 'er in rie foar; dat giet troch, grif troch; dat sis ik dy, Pibe!’ - Doe de man sa prate loek ik de doek oer it kin, en sei: ‘Wat is dat dan, baas?’ - ‘Ja,’ sei baas, ‘it het frijwat omslach dat middel, mar ik sis it dy, it giet grif troch, glêd ynienen. Do moatste in grut fjoer oansette fan lindeturf, en gean dêr mei de holle by lizzen, en dan moatste in healmingelen kleare jenever by mûltsjefollen foar dat fjoer yn de toet hjit wurde litte en wer útspije, en as it healmingelen leech is, dan bisto in genêzen man, dat sis ik dy. De onkosten binne net swiid, mar it het omslach.’ - ‘Lit dat hinnebruie!’ sei ik, en ik deselde jûns jitte te wurk. Heit en mem wiene dy deis by de kûper te Boalsert te iten, mar oarre wie 'erby. Dy noaske dat wurk al net, lykwol wuolle se my it kleaunwurk om de holle, en liet de troanje frij, en doe oan 't brieden. Jimme kinne tinke wat ik útstie midden yn de simmer foar in grut fjoer mei in mûlfol jenever en dat wurk om 'e holle. Mar it slimste wie benefter. Want just wie 'k mei it lêste mûltsjefol te wurk, dêr begûn oarre te roppen: ‘Pibe! Pibe! Bern! Do biste yn de brân.’ Doe skuorde en plôke ik al yn dat wurk om, en barnde myn fingers ek al. Mar gelokkich rûn ik nei de pomp ta; dêr stoe in ammerfol saadswetter, en dêr stiek ik myn rûge holle yn. Dat wie ynienen út de ûn yn it bit. Ik oefe 'erfan! It hier wie my fan de kop singd. Ik hie gjin tiid om oan de kies te tinken, mar ik fielde him gau wer doe de skrik oer wie, en ik ferwinske de seilmakker; mar dat muoide my tenei; want de man hie nin skuld.
Us dominy, dy ek al gau fan myn ongelok hearde, kaam de oare deis mei in opstrutsen seil nei my ta. ‘Pibe! Pibe!’ sei de man, ‘wat ga je maken? Ben je razend, ventje? Je zoud jezelven ongelukkig maken. Ga naar mijn zwager, de dokter; die zal beter raad geven.’ De oare deis ried dominy mei my nei syn sweager ta. Dy man frege my folle, mar de mûle beseach er my net. ‘Gevatte koude!’ sei er, ‘gevatte koude, man! Anders niet. We moeten je aan 't zweten helpen.’ - ‘Switten haw ik genôch, hear, doe ik mei dat kleaunwurk om 'e holle by it fjoer lei.’ - ‘Ja, Pibe!’ sei de dokter, ‘maar dat was geen natuurlijk zweet.’ Hy skreau in briefke, dêr ik in drankje op helle by de apteker, en in dracht kamelleblommen om te drinken as tee. Op oanstean fan dominy reizgen we jitte trije wiken nei stêd, mar dat it net holp wie de man net kwea te nimmen; want hy wiste net dat ik in hol kies hie, en ik doarst it him net sizze, sa bang wie 'k foar 't brekizer. De fjirde wike kaam ik
| |
| |
wer ris by ús apteker. Dy sei: ‘Hoe is 't, Pibe? Betert 't ook wat?’ - ‘Och, nee, man! Wat betterje. Wyt jo dêr nin rie foar? Want dy dokter wit 'er net fan. Jo moatte witte, ik haw in rottich kies, en dêr het er my net iend'ris nei frege.’ - ‘Och, hoar 'is, Pibe! Wij gaan ok al soafeul met sukke dingen om, dat wij binne ok al halve dokters. Gaan mar in 't kamerke; dar hef-je 'n glaske mee; dat sal je wel smake.’ - Hy joech my in lyts pakje krûden; dy moast ik op in koaltsje ferbarne, en dan in trachter oer de reek hâlde en de tute yn de holle kies sette. It duorre net lang as ik waard dronken en mislik fan dy stjonkene riik. Ik tochte: Heite, do meiste in heale dokter wêze of in fjirde part, do bist mines net.
De pine waard no sa slim dat ik hast sljocht waard, en dat ik alle rie dwaan woe al like se noch sa raar. Doe kaam ús bakker by my, dat in echten skarlún wie; dy sei: ‘Do sitst 'er raar ta, hear ik, Pibe. Mar, heite, dêr moatte oare prikken yn 't wurk. Ik haw in middel dat liket noch raarder as de rie fan de seilmakker; mar it is probatum. Ik sis it dy, dêr is in oare wei op, en it is in lytse pine. Dêr hest tsien piperkerlen, en aste jûn op bêd leiste, dan moatste dysels yn 't stompe ein triuwe.’ - Ik soe it net dien hawwe as ik goed by myn wee west hie, mar doe 'k de jûns yn de waarmte kaam, wie 'k gek fan de pine, en ik treau se 'er ien foar ien yn op. Tink 'eris hoe dat my begûn te barnen en te biten, doe dy kerlen dêr begûnen út te weakjen. De bakker kaam net wer, mar de oare moarns ier om fiif oere kaam ús buorman by my, dy mei yn de grap siet. Dy sei: ‘Wel no, Pibe! Hest al lichting? As dit net helpt, moatst earst in ôfspile fioelesnare om de hals bine, en dan moatst in bekfol kâld wetter nimme, en gean dêrmei tsjin it fjoer oan lizzen, dat it begjint te sieden.’ - As 't flokken doe sa yn de moade west hie as no, dan hie ik begûn te kettermintsjen dat de lôge 'ernei gong; mar ik stiek him de fûst ta, en graude him ta: ‘Skear dy 'er mar út, âlde prûk!’
Kwaksalver foar de Hopsek te Ljouwert
| |
| |
No begûn ik te begripen, dat se my allegearre te fiter hiene; de iene om it jild, en de oare om 'e nocht. Ik slûpte de jûns stil nei master Keimpe ta, en frege him oft er my wer in kies útlûke woe. ‘Dêr sille wy net fan hawwe,’ sei master, ‘do heste doe de mûle sa wosken oer dy twa kiezzen, dat ik sil 'er myn hannen net wer oan bekweadigje. Dêr heste twa piltsjes; triuw it lytste yn de kies en it grutste yn 'e mage; en dan silste tenacht swiet sliepe. It is moarn merkedei te Ljouwert; dêr stiet Rotarmel foar de Hopsek; dy sil 'er dy wol ôfhelpje.’ - Ik die as master sei. Ik slepte de nachts swiet, en ik reizge de oare deis nei stêd. Gabe-heite! wat wie ik raar yn 't liif, doe't ik de stêd ynried. 't Wie of se my mei in stik iis by de rêchstring lâns strieken. Dêr siet de man op in meager guds, dat de holle sinke liet, krekt oft it de grûn bea om him mar gau yn de ivige rêst op te nimmen. Hysels hie in rôk oan mei gleone knopen en kwasten; in heech hoed, mei in plom 'erop, op 'e holle. Hy hie in wreed gesicht yn de kop. Ik sei him, dat ik in kies misse woe. ‘Wo sitst er?’ sei er. ‘Dêre, master!’ sei ik, en dêrmei loek er in skerp swurd út de skie, en sei tsjin ús heit, dy efter my stie: ‘Halt den bursch!’ Hy stiek my de degen yn de mûle, en ear ik 'erom tochte, state er my de kies 'erút, en joech my him oer. ‘Das war ein luder!’ sei er tsjin my. ‘Sie mir die wurzel! Ein alter kuh hat se gewis nicht ticker.’ Ik frege him hoefolle jild. ‘Drei gylden,’ wie it andert. Us heit woe krimmenearje, mar ik joech it de man risselútwei. No is al dat gepleach en gehún oer. Ik stiek de kies yn 'e bûse, en ik haw him jitte bewarre, en dy sil by wolwêzen en gesondheid
mei my yn de kiste. Mar yn 't ein fan 't jier krigen wy in rekkening fan de dokter: dy moast seisenfyftich stuorren hawwe, en de apteker fjouwer gûne en ien dûbeltsje.
‘Dat dûbeltsje,’ sei master, ‘wie foar dat gleske mee. Dat is al nuver, Pibe, wat je ús dêr ferhelle hawwe. Op in oar jûn sil ik jimme ris watte ferhelje fan in rottich skonk, dy't ik foar jierren hân haw. Goejûn, jimme!’
e.h.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd