Rimen en teltsjes

De twadde jûn

Dy teltsjes, dat hie moai skoan foldien; de niften fan Aldegea langhalzen 'er al wer nei. Dominy hie 'er ek fan heard, en siet de oare jûns al ier by Saske en Pibomme te pizeljen; it jongfolk wie út te slydjeien, en 'er wie nimmen fan har thús as de klomske skroar, dy dat fierste kâld wurk wie. Saskemuoi, goemoer, siet oan 'e kiel ta fol fan dat iene studinteteltsje. Dat fan dy hel en dy himel wie it fromme minske al te onfoech, en Pibomme hie benammen it grau op de studint, dat er ta preker studearre, en dan sa grousum ferhelje doarste. It wiene beide moai luftige ljuwe sa yn 'e omgong, mar as 'er fan 'e Skrift yn kaam, wiene se fan top ta teil earnst. Gabe sels wie dat mei al syn flinken te mâl. De bysfeinten mienden wolris, dat hy, dy oars sokke brike útstellen die, ek wol mei har oer de Skrift hinne roffelje soe; mar mis wie 't! ‘Dat is hillige grûn, heite!’ sei er dan; ‘aste my dêrop hawwe wolste, dan earst hoed ôf en de skuon út.’ - Mar 'er siet mei Pibomme en harre noch oar sear. Pibe en Saske har beide âlders wiene fan Dokkum fandinne, en it stike har wakker yn 'e krop, dat dy twa Dokkumers 'er mei dy Geastmer sa sneu ôfkamen. Om koart te gean, Pibomm' seach noartich, en Saskemuoi wie prot. Dominy rûkte gau, dat wie poetsje it each út, en makke in boadskip nei hûs ta om de studint te sizzen, dat er dat wer yn 'e es bringe moast. Dy kaam aanstons mei dominy werom, en doe hien' je it praatsje, dat folget.

Dominy. Biste oer Dokkum reizge?

Studint. Fan Grins ôf? Ja, dominy.

Dominy. Wel, hoe wie 't mei de grutte granaat? Lei er noch oan 't keatting; as hiene de

[p. 95]

Dokkumers him al oppluze? It is in krappe tiid, en yn de kjeld is me' roppich.

Saskemuoi. Dêr ha je it deukerske genar wer. Hie 'k 't net tocht? No sill' 'er de kâlde turven wol by komme.

Pibomme. En de protter, dy it plakkaat besnjit. Ik woe jo wizer ha, dominy.

Studint. Ja, dat earm Dokkum het in bulte te lijen. It is de bok Azazel; alle sonden wurde 'erop laden.

Saske. Hâld do dy mar stil, feint. Dy mei dy Geastmer strofretter kenne wy wol.

Studint. Wel, no ja, boerinne! Dat wie al watte. Ik ken ek noch in teltsje dat twa Geastmers fan ien Dokkumer bejeuzele wurde. Sil ik jo dat ris ferhelje?

Saskemuoi. Nee, feint! Wy hawwe ús meuch al fan dyn teltsjes. Doch dy mar te Grins! Wyt, jouwe se dy nin stik stoete.

Dominy. Om dy de wierheid te sizzen, fljochtste de ljuwe hjir te heech, of te djip. Do gieste mei har nei de hel en nei de himel; dat woll' se wol lije yn 'e tsjerke, mar onder de boerekofje is 't hjir in âld jestaal om op it ierdryk te bliuwen.

Studint. Dan ha 'k 't dêrmei ferbruid. No, dat wie ek by 't mak ôf, dat beken ik. Mar dat fan Dokkum, nee, dat lit ik net op my sitte. Want as 'er ien is, dy fan Dokkum hâldt, dan bin ik it.

Jongfolk te slydjeien

Pibe. Do? Ja, do!

Studint. Hark ris, hûman: alle gekheid op in stokje; Dokkum is nei Starum de âldste stêd fan ús ald Fryslân; nin pleats haww' we ek, dêr safolle wize ljuwe, safolle kriichshelden út fuortkomd binne as út Dokkum. Lykas me' no de âlde ljuwe yn eare hâldt omdat se âld binne en de fale merken fan 'e tiid op 'e holle drage; lykas we tsjin de grize held mei eagen fan earbied opsjen, omdat wy 'erby tinke wat hy west is en dien het; sa ear ik in stêd, dêr de geboartedei fan weisinkt yn 'e fergettene ieuwen fan âlds, en dy sa goed as de bêste syn part oan de leaven het fan ús Fryslâns earekrâns.

Saske. Sil ik dy in pantsje bysette, feint?

Studint. No, kom, ja, boerinne! Lit ik de mûle ris wiet meitsje. - En wat sil 'k fan Dokkum sizze, as 't oankomt op it bergjen of oanfokjen fan tige wize ljuwe? Ik swij fan wrâldske wysheid; ik sprek allinne fan de himelske, en dan sis ik, dat it Dokkum is, dêr it kristendom alderearst leard, oannomd, en fuort oer hiel Fryslân útspraat is. Dêr het Bonifatius de grûn mei syn bloed hillige: dêr het Willehaad de bern fan de Fryske edellju it Evangeelje leard; dêr het Alberic wenne, dy ek yn 't lân fan plak ta plak, fan doarp ta doarp, it heidenske gelove útroeide en it kristlik yn 'e pleats plante.

[p. 96]

Saske. Wat heste leafst, feint? In wyt as in read klontsje?

Studint. Kom, jou my mar 'is in read. Dat is goe' foar myn âld boarst. - Om no noch in wurdsje te sizzen fan de kriichstikken fan Dokkum; wat wolle jimme leafst? Sil ik begjinne fan anno 1218 doe se mei twa koggen it kastiel fan Damiate ynnamen, en foar de oare kristenen romte makken om de Saracenen op 'e hûd te kommen? Mar nee!...

Saske. Kom, feint, stek 'is oan; dêr is piip entabak.

Studint. Mar, nee; ik sil mar 'is wat neier oan ús tiden delkomme. Sis my ris, goede minsken! doe de Spanjerts... De deuker! dêr brek ik myn piip.

Pibe. Dat 's nin byt. Helje in oaren, Gabe.

Studint. Doe't de Spanjerts hjir te lâne troch moardzjen en barnen alles ferstomd hiene, en in kik of mik de dea wie; doe allinne in heapske Wettergeuzen, dy op 'e Noardsee omswabberen, net bûge of swichte woenen; ja, doe dy earme seerobben yn har wrakken de frijheid fan ús lân laden hienen, en by gelok Den Briel ynnamen, sis my, wêre kamen doe de Fryske kapteins wei, dy mei dizze helden foeren en fochten? Hja kamen fan Dokkum; it wiene twa bruorren, Fokke Abels en Jan Abels, boargers fan Dokkum.

Dominy. Ei, ju! Dat ha 'k noait net witen.

Studint. Hea, dominy, wisten' jo dat net? Op dy twa bruorren het Oene Zwier ommers noch dy moaie rimen yn syn Geusen makke.

Dominy. O ja, dy ken ik; mar sizze mar ris op.

Studint. Harkje dan!

Die stuurse weezens zijn twee Friezen;
Eén schip is onder hun gebied.
Sij kunnen niets als dat verliesen,
En hebben ander erfgoed niet.
De moeder ging daar voor verpanden
Haar huys, haarhaav', en hare landen;
Geen ampt voor soonen was 't begeer.
‘Gaat,’ zeide sij met norsche woorden,
Verjaagd die wet en godsdienst stoorden,
En keerd hier, Vrij! of, Nimmermeer!’

Gabe. Dy dat makke wist hoe it Friezen om it hert is. Dêr sit pit yn.

Dominy. Krekt, skroarke! Dêr sit pit yn, en dêrom meie de ljuwe 'er no net oer. De mage fan har harsenpanne is no allehiel oan dat winerich en wetterich flut fan rimen ferwend.

Gabe. Ik hear in belgereid. Dêr sille Rommert en harre wêze.

Studint. Kom, ja; dan gean ik fuort; oars wurdt de keamer te fol.

Pibe. Wel, my tochte, feint, do moaste hjir tejûne mar bliuwe; wy sill' 't no hiel wol mei dy skipperje.

Studint. Ja, mar, myn kammeraat sit allinne thús.

Pibe. Dominy's neef? Wel no, helje dy, man; dan hawwe wy ommers it folk wer by de ljuwe.

De studint gong om dominy's neef op te heljen. Ondertuske kaam Rommert mei de froulju yn, en doe it folk allegearre by honk wie, fiteren de niften fan Aldegea Gabe oan om syn teltsje út te fertellen. De skroar sei, dat de skieppen behâlden te Westerein oankomd wiene, en dat syn teltsje dêrmei út wie. ‘Nee,’ seinen de niften fan Aldegea, ‘dat hâldt net. Dan moatste in oar. Soesto frij?’ Wylst Gabe dêr mei alderlei kwinkslaggen tsjinaksele, sei Pibomme, dat er him mar 'is betinke moast, en dat Bokke onderwiles wol in teltsje opsnije soe. Bokke wie de âldfeint, dy alear mei in Hynljipper fluit op Nerf fearn hie, en dy't de nuvere staaltsjes, dy'd-er as siler heard hie, noch yn 'e holle sieten. Syn teltsje begûn sa:

[p. 97]

‘Yn 'e Wâlden stoe alear in dominy, dy rju neigeande wie. Hy neamde himsels harder fan 'e gemeente, mar de man holde hast mear fan de wol as fan de skiep sels, en as er har de skjirre op 'e hûd krige, like it mear nei fillen as nei knippen. Dizze dominy hjitte Gripius, en dominy Gripius galme yn 'e tsjerke nochal folle fan 'e wurken fan 'e barmhertichheid, benammen dy me' dwaan moat oan de tsjerke en de wachters fan Sion: dêr miend' er de dominys mei. Iender's sleat er syn preek mei dizze wurden: ‘As jimme oan de minsken jild liene, jouwe se jimme krap fiif gûne fan it hondert, mar al wat jimme oan ús Leavenhear jane, dat jout er dûbeld werom.’ De preek wie dien, it ponkje waard troch de earmfâden lege, en sjochste wol, onder in pear hondert duiten lei ek in gouden rider fersyld. ‘Dy preek het fertuten dien,’ rôp de diaken, dy de rider earst yn 't each krige, en omdat it noch noait bard wie, rûn dominy mei grutte feart nei hûs ta, om pastoarske dit grutte nijs bekend te meitsjen. It fromme minske hearde ta syn ferbazing alleheel net frjemd op; mei in blier wêzen andere hja: ‘Dan stiet je dat goed oan? Kom, dat foldocht my, dominy! Jo hawwe sa dierber preke, dat ik koe 't net langer útstean. De rider fan beppes hie salang al yn 'e bûgel omtoarke, dat hy moast 'er no mar oan, tochte my.’ ‘Ja, mar, de deuker,’ sei dominy, ‘sa ha 'k dat net miend, wyfke. As wy sokke dingen sizze, dat is foar de gemeente en net foar de pastoarskes. Foi, man! In grou rider! Dat is ommers sa bryk as in hispel.’ Mar dominy woe heech springe, hy woe leech springe, de rider wie wei, en pastoarske holde fol, dat de leksums fan 'e preekstoel yn 'e earste pleats wiene foar him, dy se joech, en foar syn hûsgesin, om nei te dwaan. ‘Och! wat bisto in sloofke!’ sei er op it lêst, en helle de skouders op.

Mar dy preek dêr kaam noch in oar bollekeal fan, dat net better wie as it earste. Dominy hie doe ek yn 'e tsjerke in âlde koaterboer, Ealsom wie syn namme, mei syn wiif Botsjemuoi; in pear dippere, sunige ljuwe, mar dêr it sawat mei by flotgerzen lâns moast; hja hienen har brea, en ek net mear. De grutste rykdom fan de âlde minsken wie in ko, dy Bloarre hjitte, en dy se mei in tou by de kanten fan de bosken en bou-ikkers lâns laten om it beest oan 'e kost te helpjen. Doe de preek út wie en hja nei hûs panderen, sei Ealsomme tsjin syn wiif: ‘Heste wol heard, lea, wat dominy sein het? Dat wy oan him jane, jout ús Leavenhear dûbeld wer. Wat tocht dy, lea, as wy dominy ús Bloarre joegen?’ Op dit wurd seach Botsjemuoi de âldman oan, krekt as se sizze woe, dat it him yn 'e holle slein wie. Har Bloarre weijaan, dy har iennichste treast en gewin wie; dêr hja mei prate as mei har eigen bern; nee, sa sterk wie har gelove net. Mar har tsjineameljen holp net folle; Ealsom holde oan as in klis, en hy sei op it lêst: ‘Do witste ommers, lea! it bist jout net tefolle molke; ferline jier wie it jaar 'er skjin onder wei; in kealferlizzer is 't ek, en dat se dy lytse klei ôfstaat het makket har om de deuker ek net better. En wat haww' wy lang mei dy raspige skonken ommastere! It beest is no oars nochal sjuch, en dominy sil 'er wakker mei op snjit wêze. En dan twa kij werom. Botsje! Bêste meltse kij! pûk, pûk, sa as ús Leavenhear se jout.’ Mei dy twa kij spegele Ealsom syn wiif salang yn 'e eagen, dat hja op it lêst kamp joech en fan de ko ôfseach. Dêr panderen de âlde ljuwe mei har Bloarre hinne; Ealsom hie it bist by it hoarntou, wylst Botsjemuoi, dy de sturt holde, heal geande, heal trutsen, efteroan skoffele. Sa kamen se by dominy oanstoaien, dy wakker yn 't skik wie, en de earme ljuwe mei in sekfol segenwinsken en in droege hals nei hûs ta stjoerde.

Studint. Sa as it sprekwurd seit: Gods barmhertichheid en pape-gjirrichheid duorje ta yn ivichheid. Amen.

Saske. Foi! sok sizzen. Hikkelje him mar 'is, dominy.

Studint. Ja, mar jimme dominy 'erbûten.

Dominy. Dat is nochal genadich. It moat onfoech mei dy, as it is net moai. Mei sok preekjen krigest noait nin berop. - Hoe gong dat doe fierder, Bokke?

Bokke. It beslach fan dominy Gripius wie no helte grutter wurden; want fan himsels hie er in mûskefeal ko, en dêr no de Bloarre fan Ealsomme by, dat wie twa. Hy hjitte dêrom de koster, dy syn buorkerij berêde, om it bist oan sines te keppeljen, dat it net weirinne

[p. 98]

soe. Yn de earste oere twa krige Bloarre dat alleheel net yn 't sin; want oan 'e wei hie se it altiten bjust're skrok hân, en no kaam se yn it pastorijefintsje, dêr ticht fyn gers woechs; dêr friet se dat se stinde. Mar doe se de bealch fol hie gong it har as folle ljuwe dy te gast west binne, en betankje mei it gat oan 'e stile fan 'e doar te rossen. Bloarre waard onwennich; hja doek, hja krong, hja skodde en dune, dat de oare mei moast, se woe as net, en sa fuortwramende fleagen se op it lêst mei har beiden troch de hikke ...

Ealsom en Botsjemuoi op wei nei Drachtster merke

Gabe. Nei Wâldmans manear, in peal mei in prikke.

Saske. Alwer op 'e Wâldsjers. Hâld dy stil, ju!

Bokke. Doe se op 'e wei kamen, waard it net better. Bloarre wraksele en skuorde noch mear, en holde net op foardat se wer foar de âlde krêbe by Ealsom stie. Dêr bâlte se, dat de glêzen 'erfan dinderen. Ealsom, dy krekt sûpenmoalyn siet te iten, moast 'is útkypje wat dêr te dwaan wie; mar sa as hy de boppedoar iepene lei Bloarre de kevel op 'e onderdoar, en de âldman, dy mei-ien de holle foarút treau, state de noas tsjin de kâlde kowetoet oan, dat it sta sei. Mar doe er oer 'e doar kipe en noch ien fet ko oan sines keppele seach, wie it krekt as 'er twa ingels út de himel foar him stiene. ‘Wonder! Wonder!’ gûlde er sa lûd as er koe; ‘Hjir Botsje, ju; kom hjir! Wonder! Gau, ju! Wonder!’ It âld wyfke dribbele mei sân hasten fan har brijpôt nei de doar ta, en frege wat dêr wie. ‘Botsje! Kom hjir!’ sei er. ‘Ha 'k 't dy net sein? Sjoch, twa kij foar ien. Sa giet it ús as wy oan ús Leavenhear jouwe!’ Doe it âld wyfke mei eigen eagen dy twa keppelde bisten seach, die se de hannen goemoer gear en beklonk 'erfan. ‘No kinste sjen,’ sei it minske, ‘wa't ús dominy is. Dat is in man! De suvere wierheid sprekt er; it is allegearre ta ús eigen bêst syn preekjen. Jonges! Jonges! Twa kij foar ien! Dat is in man!’ ‘Ja, lea,’ sei Ealsom, ‘en dan binne 'er noch fan dy rabbers dy sizze, dat de man alles ta syn eigen profyt docht.’

Noait hiene dizze twa âlde stakkers sa wyt lake, as dizze jûn. Mar heel komselden is 't hjir folmakke; by har ek net. Hja hiene no twa kij en koene mar ien hokje; jild om in nije

[p. 99]

stâl by te bouwen hien' se ek net. Dat wie al slim. Yn 't ein like 't har mar bêst om de oare moarne nei Drachtster merke te reizgjen, en de bisten te ferkeapjen; de kij wiene doe wakkere prizich, en kâld jild wie noflik guod; dêr koen' se altyd foar keapje wat se woenen. Dat dienen hja, en kamen mei in fikse knoarre keabelde gûnen en in luftich sin fan 'e Drachten werom.

Pibe. Dat wie moai, Bokke. Dominy Gripius snei him dêr danich mei syn eigen kniif. Toe, Saske, no moatsto. Wat seisto, Jieldou? Moat muoike net?

Nift Jieldou. Ja, muoike, no moatte jo. Jo boerekofje is swiet; haboes! jo teltsje sil ek wol smeitsje.

Saske. Och, lea; ik kin net. Foi, nee. En dêr dominy by, en allegearre.

Nift Jieldou. Dominy sil jo net opite. Toe, in teltsje moat 'er wêze. Oars geane wy nei Aldegea, en sizze oan heit en mem, dat je stymsk binne.

Saske. No as 't dan moat, dan moat it. - Dêr wie ris in âld, âld wyfke; dy fûn in houten skeisen; wist net wat s' 'er foar keapje soe. Op 't lêst gong se nei merke, en koft 'er in baarch foar; mar de baarch woe net nei hûs ta as moast nei hûs ta dragen wurde. Doe gong it wyfke nei de hûn ta, en sei: Hûn, hûn! wolsto nin baarch bite? Baarch wol net nei hûs ta as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei de hûn. Doe gong se nei de stôk ta, en sei: Stôk, stôk! wolsto nin hûn slaan? Hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta, as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei de stôk. Doe gong se nei it fjoer ta, en sei: Fjoer, fjoer! wolsto nin stôk barne? Stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei it fjoer. Doe gong se nei it wetter ta. Wetter, wetter! wolsto nin fjoer úteaze? Fjoer wol nin stôk barne, stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs, as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei it wetter. Doe gong se nei de ko ta. Ko, ko! wolsto nin wetter sline? Wetter wol gjin fjoer úteaze, fjoer wol nin stôk barne, stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta, as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei de ko. Doe gong it wyfke nei de line ta. Line, line! wolsto nin okse bine? Okse wol nin wetter sline, wetter wol nin fjoer úteaze, fjoer wol nin stôk barne, stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei de line. Doe gong it wyfke nei de mûs ta. Mûs, mûs! wolsto nin line koaie? Line wol nin okse bine, okse wol nin wetter sline, wetter wol nin fjoer úteaze, fjoer wol nin stôk barne, stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta as moat nei hûs ta dragen wurde. Nee, sei de mûs. Doe gong it âld wyfke nei de kat ta. Kat, kat! wolsto nin mûs fange? Mûs wol nin line koaie, line wol nin okse bine, okse wol nin wetter sline, wetter wol nin fjoer dwêste, fjoer wol nin stôk barne, stôk wol nin hûn slaan, hûn wol nin baarch bite, baarch wol net nei hûs ta as moat nei hûs ta dragen wurde. Ja, sei de poes, en doe de kat efter de mûs, de mûs efter de line, de line efter de okse, de okse efter it wetter, it wetter efter it fjoer, it fjoer efter de stôk, de stôk efter de hûn, de hûn efter de baarch, en doe ...

De niften fan Aldegea. En doe sei it âlde wyfke fan hoarre, hoarre, en doe se thúskaam wie de baarch yn 'e skuorre. Ha, ha, ha! Dêr het beppe ús wol fyftichris mei yn 'e ruften brocht.

Saske. No, Jieldou trune ommers sa, en ik wyt net oars. Jimme binne ek sa keken.

Dominy. Dêr laitsje jimme no om, en it is ek in berneteltsje; mar as jimme ‘is wisten’ hoe âld it is! Yn Ingelân is 't ek; it is te lêzen yn in berneboekje, dat se dêr noch by tûzenen útjane; en de Ingelsken hawwe it meinomd, doe se fan uzes útflechte binne nei Brittanje ta; dat is no lyn, lit ris sjen, amper fjirtsjinhondert jier.

Dominy's neef. Ja, omke; ik ha 't okkerdeis noch yn in Ingelsk berneboekje lêzen. Mar de Ingelsken haww' it teltsje in bytsje besnoeid; yn pleats fan nei de line, geane hja mei de okse nei de slachter, en as dy oan 't kilemoarjen wol, fljocht it bist nei it wetter, it wetter nei 't fjoer, ensafuorthinne.

Pibe. Wel, lea, do krigeste ommers de kroane alleheel wer op 'e holle.

[p. 100]

Saske. Dominy is sa wiis, dy sil my wol helpje. Mar, boer, no moatsto; do heste my earst oanfitere. Elts syn bar, heite.

Pibe. Dêr kin 'k neat tsjin ha. Mar fan de baarch wolle se net sykjen hearre; en it teltsje fan 'e stiennen parrebeam soe it net better ôfgean. Wêr sil 'k dan fan?

Gabe. Heit moast mar ris fertelle, wat Toon-wever ús lêsten fan syn faar sein het.

Pibe. Wat mienste?

Gabe. Wyt heit net? Dat fan 't linnen.

Pibe. Kom, ja, jonge! Dat wie sa slim net. Do witste altyd rie. No, harkje dan mar. - Harmen, Toon-poep syn faar, wie in foech koaterboerke tichteby Munster, en hy weefde 'er sa'n bytsje mank. Iend'ris waard hy wakker fan 'e lânhearre pleage om 'e hier, en hy hie neat om jild te meitsjen as in tritich jelne linnen, dat noch heal wiet op 'e bleek lei. Wurch fan al dat gemoan skuorde de stakker it doek fan 'e hantsen ôf: hy rôle it net op, mar hong it fjouwerdûbeld oer syn skouder hinne, dat it him oan 'e hoksen ta bingele; sa koe it onderweis noch watte droegje, tocht him. Sa trape er swietsjeswei nei Munster ta, doe him tichteby de stêd in gaudief ynrûn, dy him in rare pots spile. Dy snaak boksele him deun efteroan, naam it uterste seamke fan it linnen op, en beste dat sa onder it rinnen oan syn baitsje fêst. Sa gau wiene se net yn 'e tsjust're poarte fan Munster komd, dêr in heel espel boeren stoe, as dy skelm joech Harmen in dúst op 'e hûd, dat er hals oer kop yn in smoarge goate trûzele. Harmen stie wer op, en soe syn linnen wer opnimme, mar dat wie wei: hy seach yn 't rûn, om en werom, mar nearnse gjin linnen. Doe begûn de stakker earmhertich te kriten en te kermjen: ‘Myn linnen, myn linnen!’ De gaudief stie heel krankyl rjucht op en del nei dit spul te sjen; op it lêst sei er tsjin Harmen: ‘Hoe ropste sa lûd, feint? Hest dy sear fallen?’ En doe Harmen him ferhelle, dat syn linnen him ontfytmanne wie, sei dy skelm heel parmantich: ‘Dat is ongelokkich, boerke; mar om dy de wierheid te sizzen, biste ek in slûge pôpe. Sjoch hjir, man! Hieste dien lykas ik, en dyn linnen sa oan it baitsje beste, leau my, nin divel hie it dy ontstellen.’

De studint. Gnap sein, Pibom! Gnap, man! Jo hawwe in swolch fertsjinne. Bring 'is om!

Dominy. Dan krigeste mei-ien ek wat, hê? Mar ja, Pibe; jo falle my danich yn 'e hân, en Rommert mei it sa goed meitsje, ferbetterje sil er 't jo net.

Rommert. Moat ik dan ek?

Dominy. De âlde lju ferhelje, en de jonge frij? Dat soe ommers de omkearde wrâld wêze. Kom, gau, rep dy wat! De jûn wurdt ús oars te koart. Ik en Gabe moatte ek noch.

Rommert. Dêr giet 't dan hinne. - Te Ljouwert wenne alear in âldfaam fan santich jier (Fetsjemuoi neamden se har), dy moai stiif yn 'e rêch wie. Hja hie mar ien erfgenamme, en dat wie har broers soan, dy offisier op in trijedekker wie. Hy wie al ier te'n oarloch gien en swabbe meast op see om; en om de twa of trije jier koe er pas iend'ris by muoike thúskomme. Ongelokkich foei it âldminske, dat in goe' sloof wie, yn hannen fan in tutsjemuoi, dy Maaike Plom hjitte, en har it hûs foltôge fan alderhande snaren fan froulju. Dit heapske pongele har swietsjes út, no mei besytsjen, dan mei lotsjen en jildlienen, en 'er wiene al frijwat fearren fan har flein, doe de farrensman noch gelokkich opdaagjen kaam om 'er in buordsje foar te skutten. Dat stiek Edzer Folperda (want sa hjitte de seeoffisier) danich yn 't krop; hy seach klear dat se muoike alleheel weitôge hiene, as er net yntiids thúskomd wie, en dan hie hy de hûn yn 'e poat fûn. Folperda lei dêrom op 'e loer, om Maaike Plom in pots te bakken, dy har heuge soe.

Earst fernaam er ris nei har komôf, en hearde gau dat se as in foech jongfaam mei in skipper fuortrûn wie nei Amsterdam ta, sonder dat immen wiste wêr't hja stauwen of flein wie. Einlik wie se wer opbuor'ljen komd. Hja wenne no yn it Ruterskertier te Ljouwert, en dêr hie se in stik as fjouwer jonge froulju yn hûs nomd, om mei foar de ljuwe te naaien; want hja koe baaseftich mei de nudle omgean. It wurk fleach har by de rûs it hûs yn, mar it woe dochs nin smoar sette; hja wie fierste rynsk, en as se in skeljen fertsjinne hie woe se graach in trijegûne útjaan. Yn hûs seach it 'er ek oerhearrich út; want dat lyts lapke yn 'e mûle koste sa'n bulte, dat se oan dweilen en luiwagens net folle spansearje

[p. 101]

koe. Har âlders wiene stoarn sont se fuort west wie, en fan har oar folk koe nimmen oer wêze, as in broer fan har mem mei namme Rouke Lefferts, in hûsman yn 'e Súdhoek', dy neierhân mei wiif en bern nei in oar oarde ferfearn wie; wêrhinne wist nimmen net. Doe Folperda dit mei folle omsnuven wyswurden wie, stelde er syn prikken yn 't wurk, en dat die er al heel nuver.

Op in moaie hjerstdei, dat 'er in grutte kowemerk te Ljouwert wie, gong er nei de klean fan syn oarreheit, dy Fetsjemuoi noch bewarre hie. Hy teach in wide broek oan mei in gulp, en in koart sarjes rokje mei twahondert knopen; hy sette in hoed op mei in doweflappe, die in jildriem om 'e mul, en naam in lange stôk yn 'e hân, dy boppe mei lear en taatsen beslein wie. Mei dizze plunjes as in âldboer optakele gong er nei de hoeke fan de Bargesteech, en koft in fearn Dimter koeke mei twa brette bokkens fan in tafeltsje; doe gong er de kowemerk in slach twa om, dat syn skuon allehelendal kowedong wiene, en sataboeid stiek er de holle dûkelhalzich foarút, en trape mei in lome molkstap nei it Skavernek ta, krekt as er yn 't ien-oere trekskip moast. Mar doe er foar it hûs fan Maaike Plom kaam, wie it krekt as er wurch waard; hy gong op 'e rollaach fan har stoepe sitten mei de rêch nei de finsters ta, en dêr begûn er syn koeke en bokkens oan te sprekken. Nei de tiid wie 't moai lij waar, en juffrou Plom siet foar it opskauw'ne raamt mei har fammen te naaien; mar hy die as er neat murk. Doe de biis in bytsje oan it smûzen west hie, begûn er yn 'imsels te praten. ‘Fê, man!’ sei er, en striek him om 'e holle. ‘Fê, man! Wat binne dat dagen; wat binne dat dagen! Dy kowesturten hingje my in jelne ta de hals út. Sa bliid as in ingel, dat ik fan 'e merke bin, en it jild yn 'e riem sit. Hoefolle soe 'k no al by eltsoar hawwe? Wacht ris! Foar de fette bonte fyftich inkelgûne ... Dy slachter het my it hers út it liif tinge, mar Roukomm' wie ek taai! ... fyftich inkelgûne, dat is santich. Foar de fearko tritich gûne ... Dat wie in bytsje, mar it wie ek mar in pyst ... tritich, tritich en santich, dat is op 'e kop hondert gûne. Dêr moat ôf it merkejild en de sûpkes ... Heare, wat hawwe wy dy Roskam faak út en yn west, en dan jimmerwei jeneverje: ik leau dat wy wol twa skeljen fersûpt hawwe. Mar wat hoeft dat ek sa op 'e sturt út? Dy bytsjes binn' nin tel. No noch dy fluezen wol, twa skippûn tsjiis, en trije fjirders bûter. Santsjin en tweintich; tweintich, tweintich ... dat is sânentritich; sânentritich en njoggentich dat is, as Bartjes net liicht, hondertsantjin. Wacht 'is ... Nee, nee! Dat is hondertsânentweintich ... Fê, dat ik nin brok kryt ha ... Mar, de deuker! wat het dy bûterkeaper ek foar in slok nomd? ... Dat is in naasje fan de divel; dy ploaitsje de boer fan 'e hûd wat se kinne. O feintsje, hie 'k witen dat dyn jenever sa djoer wie! Ik beloof it dy, as ik werkom sil ik oare spuonnen fan dyn romer slaan ... Hondert, en hondertsânentweintich, dat makket ...’ - Mei-ien gaspe Folperda de riem los, en grabbele braaf mei syn hannen yn it jild om. De fammen lústeren as har lij wetter yn 't ear getten waard, en soene wol útprûste ha fan laitsjen. ‘St, st,’ flústere juffrou Plom, ‘nin wurd kikje. Mei dy boer kinn' wy wille ha.’ No, juffrou Plom wie net foar ien gat te fangen, mar de farrensman wie ek betûft, en hjir soene no de hotte en de file oer eltsoar te gear. Hy farde al fuort mei syn tellen en rekkenjen, dat er hast in sekje skeljen by eltsoar hie, mar as it tsjin it ein fan de rekkening rûn, dan rekke er kwânskwiis alleheel wer yn 'e boel fertize, dat er altiten wer fan 't foaren ôf oan moaste. Dêr hien' je dan wer it âlde geëamel op syn fingers, fan tritich, en santich, en hondert, ensafuorthinne. Op it lêste, doe er oan syn rekkening nin kop of sturt mear fine koe, joech er de moed glêd ferlern. ‘Jonges! jonges!’ sei er mei in swiere sike, ‘hie 'k no de dochter fan myn suster Wypk noch! Dy Maaike, dat wie in snoad fanke! Wat koe se rekkenje! Dêr siet in holle op. Wat wie dat in oanhâld foar my west no myn wiif en berntsjes wei binne! Hja hie myn hûshâldster wurden; ik hie har op it ein oan in flink jongkeardel holpen, en yn 'e spullen set. En dêr giet dat gek frommes hinne, en ferslingert har; fij man! No sit ik hjir yn 'e wide wrâld poer allinne.’ Doe er dat sei, kaam it moed him alleheel fol, en mei in brutsen stimme kriet er it earmhertich yn himsels út: ‘Maaike, Maaike! Och, hie ik nift Maaike noch!’

Juffrou Plom, dy skoan wiste fan opheljen as se byt hie, naam no har trekken waar. Hja

[p. 102]

Folperda as âldboer

kaam op 'e stoepe, en tikke Folperda op it skouder. ‘Hûsman!’ sei se, ‘mei jins wolnimmen; jo binne in omke fan mines net wanlyk. Wêr binn' je dochs fandinne?’ - ‘Ikke, minske?’ sei er, en draaide de holle ferheard nei it finster ta; ‘ik bin fan Hilaard.’ - ‘Hoe hjitte jy dan?’ sy wer. - ‘Wel, jo binne in nuver minske,’ andere Folperda; ‘sa freget me' de boer de keunst ôf; jo moatte ek alles witte. Mar wa binne jo? (en mei-ien seach er har stiif yn 'e eagen) It is krekt as je in suster fan my út de mûle stapt binne.’ - ‘Ik hjit Maaike Plom,’ sei se. - ‘Maaike Plom?’ frege er ferheard, en stie gysten oerein. ‘No kin 'k 't sa net oan. Dan biste myn nicht ommers, lea! Ik bin Rouke Lefferts; ik bin dyn omke.’ Sa as juffrou Plom dit wurd hearde foel dy falske njirre as in sek yn eltsoar; hja gûlde sabeare mei in fyn lûd, loek it wyt foar 'e eagen, en sike stjitterich, krekt as se de limoer hie. Hja bekaam njonkelytsen wer, en begûn bargetriennen as balstiennen te skriemen. ‘Dêr het ús Leavenhear dan einling 'is jûn,’ sei se, ‘dêr ik Him wol tûzener's om bean ha!’ en mei-ien foel se omke om 'e hals, en tute him op 'e mûle, op 'e noas, op 'e eagen, wêr se mar manljuflêsk rûkte, sadat Folperda, hoe mânsk er oars ek wie, hast mei de boel oanhelle waard. ‘Wel, leave!’ sei er, ‘bisto it wrychtich dan?’ - ‘Ja, omke,’ sei se, ‘ik bin it.’ - ‘Och, ja, leave!’ sei er, ‘no sjen ik it ommers sa klear as de dei. Dêr heste ommers datselde deaplakje op it krop noch; en ommers ek dy maal oan it kin. Foi! wat haw ik in fertriet fan dy hân. Wêrom rûnste dochs wei? Mar, kom, nin âlde kij út de sleat helje; bliid ta, datste 'er wer biste.’

De fammen, dy earst it raam út leinen, flitteren no ek al op de stoepe om, en fregene as dy man fan juffrous kunde wie. ‘Fan myn kunde?’ sei se, ‘fan myn sibste bloed; ús eigen omke Rouke.’ - ‘Heare sei!’ anderen de fammen. ‘Wat je sizze! Omke Rouke, dêr je sa faak fan praten ha? No, dêr mei je wrychtich wol grutsk op wêze. Want as in nift lykas jy in ear onder de migen is, hy is ek al sa'n kant keardel foar syn jierren, nin gnapper yn 'e sân provinsjes.’ Doe kamen al dy froulju en tuten him ek, dat it klapte. ‘Mar, omke!’ sei juffrou Plom, ‘wêrom bliuw je dochs op 'e stoepe? Kom yn, man; jo sille it hawwe as in prins.’ Mei-ien namen twa fan dy fammen omke elts al by in hân beet, en setten him de oare hân onder de earm as 't in bern wie. Folperda liet him liede as in laam, en seach sa from en gol, dat me' jin te boarsten laitsje soe. De twa oare fammen blaaiden him wiles efternei, en sa kaam de smite yn 'e keamer fan Maaike Plom oanstoaien.

Juffrou Plom tochte dat hjir in ryk erfpoarsje oan hinge; sy moast omke dêrom mar 'is heel sêft sette, tochte har. Hja lústere dêrom de faam yn 't ear, om mei in pear nije jassen nei Jan Snotleppel¹ te gean, en dêr in pear dûkaten jild op te heljen. De faam as in blits hinne en werom nei de Hearestrjitte, en brocht gau in goed hânfol jild en in flesfol annisette thús. Doe aanstons wer út om bôle, prommen, spallingspek, in war einfûgels, en wat yn in boeremage fierder bêst flije woe. Sa gau as se mei dy spullen thús wie, de fammen allegearre oan 't wurk: de iene rûpele, en de oare grimde in fûgel; in tredde skylde parren; de fjirde pûste it fjoer oan. Yn in jier wie 'er sa'n trelit net yn juffrou Ploms koken west as by dizze yntochte fan Roukomme.

1 De âlde Ljouwerters hjitten de lommert sa, omdat it jild op 'e pânen de ljuwe yn in izeren leppel tastutsen waard.

[p. 103]

Onderwilens siet juffrou mei omke te pizeljen en anyske te pimpeljen, dêr se wakkere slij nei wie. En om ris faker te priuwen, state hja omke algeduerigen oan dat er ris ombringe moast; mar omke, dy goe' smarre, mar ek by syn stikken bliuwe woe, hie dan altyd it leksum klear: ‘Ja, ja, lea; dêr fersûpe mear yn 't bierglês as yn 'e see.’ - ‘Jonge, ja!’ sei juffrou Plom op it lêst, ‘dêr ha 'k omke noch alleheel net nei frege. Hoe giet it muoike dochs?’ - ‘Och!’ suchte er doe, ‘muoike is dea, lea; ús berntsjes ek. Ik haw se allegearre ferlibbe. Ik bin no allinne yn 'e wrâld en haw nimmen oerhâlden as dy. Do biste no myn iennichste treast, myn dokke!’ en mei-ien aaike er har om it kin. - ‘Heare, omke!’ sei se, ‘dêr skril ik fan. Allegearre te hôf brocht! Hie 'k net tocht dat it op dea útdraaie soe? Wat haw ik fannacht fan brulloftsjen drome!’ Mei-ien rôlen har wer triennen as grau-earten by de wangen del; want dy koe se taapje as in brouwer it bier, sa faak as se woe. Mar mei-ien wipte 'er ien fan 'e fammen yn 'e keamer; dy sei: ‘Kom, kom! dea is dea. Dy stoarn binne lit dy op it tsjerkhôf lizze, en laitsje mei de libbene. Toe, juffrou! it iten is nôch. Drink earst ris; dan ha jimme oan tafel triennen om te skriemen.’

Hja gongen oan tafel. Dêr siet omkoal yn al syn hearlikheid; in gastmiel foar him, en fjouwer tsjeppe froulju oan syn griene side, dy him hast net fan de hûd ôfbliuwe koenen. Want dy klitsen wiene alleheel fan 't keatting, en wisten fan oerdwealskens net wat se dwaan soenen. Omke sei dat er noch noait sa swiet traktearre wie; it muoide him mar dat nift sa'n droevigen kosten om him die, en hy helle de pong al út de foarbroek en wuolle it tou mei de kaai los om har in dofke yn 'e hân te triuwen. ‘No, omke,’ sei juffrou Plom, ‘as je my net lilk ha wolle, hâld je dan stil fan beteljen. As mien je dat it hjir om jins jild te dwaan is? Foi! foar myn eigen omke soe 'k sa'n bekfol iten net oer ha.’ - ‘No, lea!’ sei Folperda, ‘omke woe it dwaan út bêst. Set de pols foaral en believen net te fier; do moatste him útljeppe kinne. Dy de tsjin te grut nimt tommelt yn 'e sleat. Hoe giet it mei de breawinning?’ - ‘Ja, hoe giet it?’ sei juffrou Plom. ‘Wy binne no just net jildich; want, wyt je, it giet tsjin it lêst fan 't jier. En hjir te Ljouwert! ... Foi, ik mei 'er net om tinke, omke! Tefoaren wie 't in eare lyk te wêzen, en tsjinwur'ch is me' nin man fan fatsoen langer, as 'er nin rekkeningen rinne, dy trije jier âld binne.’ - ‘O!’ sei ien fan de fammen, ‘om skulden wurdt nimmen hinge.’ - Mei sokke praatsjes kamen se oan 't ein fan 'e mieltiid, en Folperda begûn ris om te tinken hoe't er mei skik út it gat komme soe, dêr er hjir ynkrûpt wie. Ut de praatsjes onder it iten hie er murken, dat ien fan de fammen nei iten allinne wat te rêden hie mei har naaiwurk yn it efterkeammerke, en him tochte as er dêr in healoere allinne by wie, dat er de boel dan wol klearje soe. Hy sei dêrom oan nift dat er in lange en swiere dei hân hie; dat er sa wurch wie as in maits, en dat er graach in lyts knipperke yn har efterkeammerke ha woe, foar't er op reis gong. Aanstons spraten se in pear stoelkessens op 'e matten, en omke die de riem ôf, naam it jild 'er sunich út, en gong lizzen oer 'e flier salang as er woechsen wie. It duorre net lang as hy slepte, en raspte kwânskwiis, dat it keammerke 'erfan dreunde; de jongfaam kaam wiles yn 't keammerke, en pielde swietsjes mei har naaien oan. Nei in healoere stoe er wer op, en gong aanstons nei foaren ta, dêr juffrou Plom wie. ‘Dat stiet 'er bryk by, nift!’ wie syn earste wurd. - ‘Wat is 't dan, omke?’ sei hja. - ‘It is bryk!’ hy wer, ‘ferdomde bryk, sis ik dy; ik doar it hast net sizze. - ‘Heare, wat is 't dan, omke?’ sy wer. - ‘Dy faam!’ sei Folperda, en hy trille 'erfan, ‘dy faam dêr yn it efterkeammerke het my al myn jild út de riem stellen, wylst ik lei te sliepen. Dêr is er!’ En mei-ien smiet er har de lege jildriem foar de fuotten del. Wat eagen hjirby opskuord waarden, kinn' jimme licht betinke. As in poer razene duvelinne fleach juffrou Plom nei it efterkeammerke ta, en dêr wie it earste wurd: ‘Dief! It jild werom!’ - De jongfaam skrikte, en frege ferheard: ‘Wat jild?’ - ‘Fan ús omke, flarde!’ sei juffrou Plom; ‘nee, do witst it net, hee? Mar ik sil 't oanbringe dêr it heart; ik sil dy yn in gat sette dêr sinne noch moanne dy beskine kin. Wat mei de man wol tinke? Dat er by papierblazers is?’ - ‘En wat is Maaike Plom oars as in papierblazer?’ frege de jongfaam, en sette de hannen yn 'e side; ‘praat' jo fan stellen? Fan dief? It is in dief dy 't seit. Ferdomd! dêr jo de mûle hâlde moatte, kin ik myn earen skodzje dat se klappe. Ik

[p. 104]

haw Fetsjemuoi noait net op 'e bûse libbe.’ Op dit wurd begûn juffrou Plom te skombekjen en te tjirjen, dat de oare naaifammen 'er ek op ta fleagen, en fregen wat dêr te dwaan wie. No wiene al dy jonge froulju as se onder de hoantsen útbret wiene, en de wurkfaam wie al sa'n bekstik. Dêrom, doe de iene de partij opnaam fan juffrou Plom, en de oare fan har naaifaam, tsjitten en skolden se trochinoar, dat de iene de oare net ferstean koe, en it duorre koart, as sy kamen fan wurden ta bruien. Yn in omsjen fleagen de mûtsen en earizers troch 'e keamer; de hierren stauwen wech-ende-wear as 'er in partij katten oan 't plokhearjen wiene; de pannen skaaiden se fan 'e tafel, dat se yn 'e stikken en stâlen omtrapen, en by dit alles kraaiden en moarten dy seis froulju trochinoar dat buorren en oerbuorren it hearre koenen. Onder it geraas fan dit helske muzyk glûpte omke stiltsjes de doar út, en hy kaam noait wer.

Gabe. Ut is 't! Dat swiet iten en drinken by juffrou Plom byt my de kiel út; kom, mem, smar my in byt bôle, en bring 'is om.

Saske. Dêr bin 'k nin hûn fan, heite. Mar dan moatsto teset. Do heste ús justerjûne sa sneu ôfsâlten.

Nift Jieldou. Krekt, muoike. En as er 't net docht, sille wy him mei spantouwen op 'e stoel bine; en net los, as earst in teltsje.

Gabe. Ja, mar Jieldou, ik bin krekt as de Joaden. Ik kin net prate as my de hannen bûn binne.

Nift Jieldou. Toe, toe, begjin mar!

Gabe. Yn 'e Gasthûssteech te Frjentsjer wenne alear in jongkeardel, dy Keimpe hjitte; hy wie net troud, mar hie in suster ta hûshâldster, dy in set jonger wie as hy, in flink jongfaam, mei namme Saapke. Hy wie keapman, en die foar dy tiden in grutte negoasje yn stopjern, side en sok spul, benammen op Grins en Emden, dêr er alle jierren mei syn keappenskip hinne ried. Iender'is op 'e thúsreis út dy oarden mette him by de Burgumer heide in trop dieven, dy him alleheel útstrûpten, en noch bont en blau ta sloegen. Hja ontstielen him wol trijetûzen gûne oan kâld jild, en al syn guodsje.

Dêr kaam Keimpe wer yn Frjentsjer, sa earm as in sweal. Mei in lyts pakje onder de earmen stapte er by syn suster yn 'e keamer, liet har de bûden en plakken sjen, dy se him slein hiene, en ferhelle har syn hele ongelok. Doe er dien hie begûn de jongfaam bitter te kriten; mar it meilijen mei syn ongelok makke de leafde foar har broer noch grutter, en hja naam fêst foar har, om him, dy har út de romte onderhâlden hie, yn 'e krapte net te ferlitten. It slimste wie om de handel sawat oan 'e gong te hâlden. Jild te lienen, dêr siet har beiden it Fryske hert te heech ta; 'jipper as immen fielden sy de wierheid fan it sprekwurd: Dy wite wol hoefolle in gûne jildt, moat ien liene. Saapke ferkoft dêrom leaver har gouden' kroantsjes en fingerringen, har bras en kralen, har poatstikken en sulveren koppen, ta de sulveren riem fan har beppe ta, om Keimpe wer in bytsje jild om 'e hannen te jaan. Mar no sa neaken yn Frjentsjer om te heukerjen, dêr se altyd as in deftich boargers dochter ferkeard hie, dat wie in hurd gelach. Hja wie sa krigel as in bij; en, o! it hie 'er altiten sa kreas by stien. Hja leinen it dêrom mei-eltsoar oer as it net bêst wie dat se nei Grins teinen; dêr koe sa te sizzen nimmen har, en hja koenen 'er har behelpje sa't se woenen, sonder har foar immen te skamjen. Dat soe dan ek earstdeis oangean; mar foarôf barde 'er wat, dat ik jimme egentlik ferhelje woe. It is kluftich en ougryslik telyk.

De Gasthûssteech, dêr hja wennen, hie syn namme fan in gasthûs, dat 'eryn stie, mei in lytse tsjerke dêrnêst. Yn it gasthûs wennen alderlei âlde en gebreklike ljuwe, dy net goed mear foar harsels wiene; ek waard 'er wolris in siik reizger yn opnomd, dy te Frjentsjer stykjen bleau. Dizze minsken mei al de froulju en oppassers, dy dêr de boel gnap holden, makken mei-eltsoar in hiele beiert út, dy tûzenen yn it jier koste; mar 'er wiene ek rju boerepleatsen en grûnpachten onder, dêr in foarnaam hear, Lubbert Skrok, it ynkommen fan stjoerde. Dy man wenne dêr ek yn 't gasthûs, en hie in stik as trije fan de moaiste keamers foar himsels. Hja neamden him de proast fan 't gasthûs; hy libbe as in banjer, en de gasthûsljuwe litten ek nin honger, mar syn fingerseinen wiene dochs

[p. 105]

fierste lang om himsels net earst te beskaaien. Alle boeren brochten him jierliks in kynsen twa bûter, ek wol aaien, tsjiis, ljirre, bjist, en al wat de tiid sa sei; dat hjitte út freonskip, mar it wie egentlik omdat se oars ophyst of fan 'e pleats jage waarden. Mar dy hear proast hie noch mear leafhabberij as yn it jild fan it gasthûs: hy hie ek sin oan oarremans froulju, en benammen oan jonge, prûze fammen sa as Saapke wie. De âldkeardel wie sa hjit as in holder! Hja wenne twa huzen fan it gasthûs ôf, en hy somme dêrom net om har no en dan wat swiete parren of moaie doekemartens út it gasthûshôf te stjoeren. Dat barde meast as Keimpe út wie, en dan kaam er sels ek wolris om in jûnpraatsje te hâlden, dat him net folle mislearre; want hja wie wakkere húsk. Tsjinwur'ch kaam er noch faker, kwânskwiis om har yn it ongelok te treasten, en dêr er har goed, tocht er, yn 't ferstân hie dat it allegearre suvere freonskip mei him wie, wie it no de goudene oere nei syn gedachten om in tige raam te dwaan. Krapte fan jild, miende er, soe by it frommes wol swierder weage as har earlikens. Hy stjoerde dan in âlde fekke út it gasthûs ... (want dêr de duvel sels net komme doar, stjoert er in âld wiif hinne).

Dominy. Tink om dyn mem, heite!

Gabe. It is ek sa. Mar it is 'erút, dominy. - No, hear Lubbert stjoerde om de skoat fan middei in gasthûswyfke nei Saapke ta, dy har sei dat de proast wat útfûn hie om har út de jildpine te helpjen, mar dat er it foar nin minske, ek foar har broer net wite woe. De lofterhân moast net witte wat de rjochter- die. Hja moast dêrom nachts te tolf oere mar yn 'e tún komme; dan soe er oer it stek komme, en alles mei har ferprate; want jimme moatte witte, dat Keimpe en har tún en dy fan 't gasthûs oan eltsoar skeaten. Saapke rûkte gau wêr dy barmhertichheid hinne woe, mar naam it lykwol in healoere op har berie, en sei it âld wiif dat se dan werkomme moast om beskie te heljen. Sa gau it âld fel fuort wie, sei Saapk oan har broer wat 'er geande wie, dy op it hearren fan dit stik yngrimmitich waard. Dieven hiene him earm makke; in rike man woe him ek noch te skâne meitsje! ‘As in goefries,’ en hy stiek de fûst foarút wylst er dit sei, ‘as in goefries fei ik in earm man de skuon ôf; mar wee de grutten! Ik trape se leaver sân foet yn 'e ierde, foar't ik 'er in swart opsicht fan ferdroech. Ik sil dy rike stjonkert omgean; dat beloof 'k him!’ Mei-ien hjitte er Saapk om proast Lubbert sizze te litten, dat se komme woe; hy soe wol oppasse dat har nin kwea oerkaam.

It klokje fan de gasthûskapelle sloech tolf oere, doe Keimpe sei: ‘It is hynstemiddei. Saapk! nei de proast ta.’ Saapk gong nei efteren yn de tún, dêr omkoal al klearstie om mei in ljerde oer it stek te kladderjen. Hy kleau oer. It wie ierdetsjuster en alleman te Frjentsjer yn 'e rêst. Proast Lubbert, dy miende dat er fan nimmen aan hie, treau syn leafste tweintich goudene fûgels yn 'e hân, en hy aaide en flaaide onderwiles dat it sawat die. Mar mei in wip wie Keimpe 'er ek by, en joech de âlde punthûn in trewinkel, dat er mei syn grouwe hûd yn 'e beibeammen trûzele, en dêr in skop twa boppe-op, dy 'er net om liigden; want it wie in drege keardel, dy Keimpe. Lubbert sei kik noch mik, en bleau lizzen as in stien. ‘Dat komt te bot oan,’ skrilde Saapk. ‘Dat koe wol wêze,’ sei Keimpe. ‘Yn 't tsjuster is 't knoffelwurk. Wacht, ik sil de lantearne helje.’ Hy kaam mei de lantearne om dit spul te beljochtsjen, en sjochste wol, Lubbert diene de kiezzen net mear sear. De skop wie yn de sliepe fan 't haad komd; hy wie dea, kroandea, kin 'k je sizze.

Nift Jieldou. Dêr ha je it al wer! Ivich hesto it fan moardzjen.

Gabe. No, oars wolle jimme 'er ommers net nei harkje. Alle lietsjesjongers rinste altiten foarby, mar as 'er ien stiet mei in skilderij, dêr faar en moer mei al it folk op fermoarde wurde, dan stieste te lústerjen, aste mei it gat yn lije molke sitste. Kom, mem; bring 'is om foar 'e skrik.

Nift Jieldou. Ja, foar 'e skrik! It sil wol in slachterij wurde. Toe, lit mar ris harkje.

Gabe. No, Lubbert wie dea. Dêr wie goede rie djoere waar! Dat soe 'er net bêst mei har by stean, as it gerjocht de oare moarne it lyk yn har tún fûn. Dit joech har sa'n onjouliken eangstme, dat wiene de poarte doarren fan Frjentsjer doe al útheakke west, hja hien' 'er útflein safier as hja lân fine koene. Mar de need, de hege need learde hjir bidden. Keimpe

[p. 106]

liet it lyk oer it stek yn it gasthûshôf tommelje; tôge it ferfolgens yn de gelderij fan 't gasthûs, dy er mei de kaai, dy yn Lubberts bûse stike, iependie; en hjir sette er de proast tsjin de gongsdoar op, safier as in slop lyk oerein sitte kin. Dêrmei mienden Keimpe en Saapke dat it ding alleheel yn 'e klinken wie, en sloepen stiltsjes nei bêd ta. Ongelokkich hie de faar fan it gasthûs, dy ticht oan de gelderij slepte, dêr geruchte fernomd. Hy strûpte flink wat klean oan, en doe nei de gongsdoar ta, dêr deade Lubbert fan bûten tsjinoan line. Mei feart fierde er de doar iepen, en, plof! dêr lei Lubbert, de faar hals oer kop oer him hinne. De faar fleach wer op, en helle ljocht. Mar hoe ferheard seach de man, dat de proast dêr foar him lei, dea as in stien. Doe aanstons tûzen gedachten hoe't dat komd wie. Hy hie dy doar mei sa'n evels geweld opstaat; wit as Lubbert, dy wolris mei de dongwein op 'e rin wie, 'er net krekt foar stien hie om wer te bêd te gean. Sa'n swiere doar mei izeren rongen liigde 'er net om! Mar dat noch slimmer wie, dyselde moarne hie er 't noch mei de proast oan ien ein hân, en dy hie him útmakke dat er nin turf heech wie; alle âlde wiven hienen'd-'er de earen fan opstutsen. Soene se net sizze dat hy de proast fermoarde hie? De faar seach it lyk nochris oan, kearde it om en om, mar op it lêst skodde er de holle en sei yn himsels: ‘Do leiste dêr al mei dyn belutsene mûle, feintsje; mar hjir kinste net bliuwe; 'erút moatste, en 'erút silste.’ Mar wêre soe er yn 't holst fan 'e nacht mei sa'n lyk hinne? Dêr kaam him wat yn 't sin! De hiele buorren wiste dat de proast in bulte smuchte op Saapk hie; de gasthûswyfkes hiene al rabbe, dat it breed wurk mei har beiden wie, en dat har broer de proast wikt hie, om noait wer yn syn doar te kommen. ‘De deale!’ tocht de faar yn himsels, ‘ik sil myn baas op Saapk en harre stoepe bringe; dan sille se sizze dat Keimpe him moffele het.’ Mei in rep tôge de faar it lyk nei foaren op 'e strjitte, en lei it foar Saapk en harres del; doe die er mei de fûst in hurde bûns op 'e doar, en kroep gau wer yn de fearren.

‘Heare! wat is dat?’ rôp Saapk, en fleach kel oerein, ‘Soene wy ferklapt wêze? Keimpe! 'Er gau ôf; sjen ris.’ Keimpe lei yn d' oare keamer, mar dy wie al sa wach en skrutel as sy; want it wie dêrbinnen mei har beiden net suver. Keimpe sprong fan 't bêd ôf, en sy him op hoasfuotlingen efternei nei foaren ta; mar doe se dêr it lyk wer foar har doar fûnen, tochten se net oars as dat de divel Lubbert werombrocht hie om har beiden oan 'e galge te helpjen. Dit woe Saapk de kweade lykwol belette! Hja joech dêrom in briefke oan har broer, dêr it earste fers út it Evangeelje fan Johannes yn skreaun stie mei sân krusen 'eronder. Mei dit briefke yn 'e mouwe krige Keimpe wer in riem onder it hert, en naam de proast foar de twadde kear op it skouder om him hjir of dêr del te lizzen. Sa hie er it lyk moai tsien huzen fier tôge, doe er in skimke fan de dongbult fan de gasthûsboer yn 't each krige. ‘Dêr is dyn grêf, freon!’ sei Keimpe yn himsels, en liet de proast sljurkje. De gripe stie gelokkich noch by de rû'skerne, en Keimpe aanstons oan it dollen; mar hy hie noch nin 'jippe dobbe makke as hy state op in grutte sek mei guod. Hy fielde ris, mar it wie nin graan of jild, of sok spul; it like earder flêsk te wêzen. Hy sette him skrep om de boel 'erút te lûken, en skuorde sa fûlbandich, dat er de sek op 'e dong krige. No fielde er klear dat 'er kop en poaten oan sieten. ‘Wat divel, no!’ sei Keimpe yn himsels, ‘soene se noch in proast deabruid hawwe?’ Mei-ien makke er de sek op, en seach ta syn grutte ferbaasdheid dat 'er in fet slachte baarch yn siet. ‘Kom!’ sei Keimpe, ‘dat is gûl om goarre. Wy sill' 'is mei jimme omroalje, feinten!’ en hy naam de baarch út de sek, en liet 'er Lubbert foar yn 'e pleats glide; sa smiet er him yn it gat, die 'er wer wat dong op, en gong mei de baarch opstriken nei Saapke ta.

Mar no sille jimme freegje hoe't dy baarch dêr yn 'e rû'skerne kaam. Wel, de gasthûsboer hie dy deis krekt syn sûch slachte en yn 'e skuorre ophinge; yn 'e jûntiid hiene twa dieven him dêr weitaakt, mar om't 'er dy doe noch tefolle skiere iel rûn om him yn 'e stêd op te sjouwen, hien' se him salang yn 'e dongbult bedobbe; djip yn 'e nacht, as al it folk fan kant wie, soene se him dêr wer úthelje. Onderwiles wiene se nei in hûske fan hâldoan gien onder by it bolwurk, dêr hja braaf fan de Haarlimmer tape dronken op de gesondheid fan 'e gasthûsboer. Dat wie al in rare 'kkaazje! Dêr hien' je in oansit fan

[p. 107]

alderhande skoarremoarje: in bakker, dy troch 'e ûn flein wie; in pear dweilen of hearefeinten, dy de gleone stripen fan har slavernij op 'e hoed droegen, en 'er noch grutsk op ta wiene; ek twa opsichters, dy har eigen jild ferslampampe hiene, en no op dat fan stêd en lân passe moasten; fierder in boargerssoan, dy 'er kaam om it soer fertsjinne stuorke fan syn faar te ferdobbeljen; dan noch de twa bargedieven, en in snaak dy tsien jier yn 't tichthûs west hie. As se dy man fregene wêrom't er salang sitten hie, andere er altyd: ‘Om it gelove,’ en as se him dan fregene, wat gelove er hie: ‘Ik leaude,’ sei er, ‘dat in oarremans mines wie, en dêr wiene dy dealske hearen fan 't gerjocht sa prot oer, dat se my gisele en brânmerke hawwe, en 'er noch tsien jier lang dweilen, op 'e keap ta, by weve lieten.’

Al dizze snaken sûpten dêr yn dy gribus as mûzen. Al oan en oan hearde me' dêr it wurd: ‘Kom, litte wy it bern in bekje jaan! It is better it jild as de man ferdrinzen’; en dan gongen de romers en glêzen wer, klinkklank gloaria, lustich yn 't rûn. Dit duorre salang dat yn 't ein it jild op wie en it kredyt 'erby, en doe gong it har as alle seupelers, dat de iene nei de oare begûn te kleien dat er lardich waard. Hja hiene al wat droege stuten ynskobbe; en it wie no komd oan in krouske greauwen en in nustke hurde ljirre, dy't de kastlein te bêste jûn hie. Mar doe dat ek op wie, stie 'er ien fan de bargedieven op en sei: ‘Kom, mannen! dan sil ik jimme 'is traktearje op spallingspek; hingje de tsjettel mar oer’; en mei-ien gong er mei syn kammeraat nei de rû'skerne ta om de baarch te heljen. Doe se mei dat sekfol guod yn hûs setten kamen, stie it hele selskip ferwondere fan sa'n skoan bûk flêsk. ‘Dat is in prefester!’ rôpen se allegearre, ‘ik doar wedzje dat er tachtich pûn siden het.’ No mei alleman te wurk! Hjir wie ien dy wat mot en spuonnen by eltsoar skrabe; dêr stoe ien te mêsslypjen; in oar helle wetter of fitere it fjoer oan. De faam, in grou Bilfrommes, sa breed as in barte, waard onderwiles sa nijsgjirr'ch, hoe't dy baarch 'er útseach, dat se it hast net langer útstean koe. Hja wuolle dan it bantsje fan de sekkehals sunichjes los, wipte de sek by de onderste tippen op 'e kop, en skodde it beest 'erút! Plof! dêr lei deade Lubbert foar har fuotten op 'e flier! De faam die in ougryslike gjalp; de seupelbroers, ynienen stom, waarden bleek as in wytling; de kroechhâlder, in onbesnoeide feint, stelde him oan as in hôfhûn, omdat er miende dat dit op syn lân waaie soe. Hy woe by alle heiligen witte, wa't hjir de moardner wie. ‘Moarde?’ sei ien fan de bargedieven. ‘Nee, man! Dat het hjir nin pleats. Wolste krekt wite hoe 't sit? Joukeboer het hjoed slachte; wy hawwe syn baarch kaapt, en de duvel, om ús de nekke te brekken, het him yn de proast fan it gasthûs feroare. Mar hâld do dy mar stil, baas! 'Er sil dy neat fan oerkomme. It beest heart oan Joukeboer, en Joukeboer sil it ek wer ha. It soe my grize, dat de man in fear tekoart kaam.’ Yn in amerij tôgen se Lubbert nei de skuorre fan de gasthûsboer ta, en dêr hingen se him op oan itselde bynt en itselde tou dêr se de baarch ôfsnein hiene. Dit ien en oar joech safolle gedrûs út dat Joukomme, dy tichte oan it heafek slepte, en nochal wach wie, wekker waard en premomsje krige dat 'er altemets leafhabbers om syn baarch wiene. Sonder him tiid te dwaan om iender's hoazzen oan te toljen gong er yn 't neaken himd nei de skuorre ta, om ris te fielen as de sûch 'er noch hinge. Hy taaste en taaste al, en fûn wol minske-, mar nin bargefuotten, en dat it tsjoedste wie, it tou, dat foar dit nije slachtbeest te swak like, briek stikken, sa, man, dat deade Lubbert boppe-op Joukomme plofte, en him onder in skânsloper, dy er noch oan hie, allehelendal beflapte. Dêr lei de âld boer, gûle en moartsje nin brek, krekt as de kweade yn de hel him onder hie. Syn wiif, syn bern, de feint, de faam, de hûn, it fleach alles nei de skuorre ta. Begryp no ris hoe ferheard dy minsken seagen, doe se Joukomme dêr neaken onder de deade proast fan it gasthûs fûnen. Oan dat ding koen' se kop noch sturt fine! Hja fregen al, mar koenen nin útslútsel krije. Mei dit gefal wiene se danich yn omslach, en stienen lang yn bestân wat hjir te dwaan; mar doe't alles omkomd wie, wie fuort, tocht har, de baas. De proast moast 'erút, it gong sa 't goe; it gerjocht soe oars miene dat hja him deabruid hiene; want justerjûne hie er dêr noch west om bûter te bestellen, en de boer hie rju mei him hakketearre oer 'e jilding. Mar hoe krigen se him 'er-

[p. 108]

út? It rûn tsjin healwei fiven en it begûn al te skimerjen; him fier te toaien koe net. De feint fan Joukeboer, in fernimstige jongkeardel fan Hjerbeam, wie de iennichste, dy hjir rie wiste, en har allegearre út de pikel holp. Hja hiene dêr in moai trinten hynzer op stâl, dat sa te sizzen nin slach noch dien hie. Iender's hien' se 't yn de beage foar de haiwein slein, mar it wie sa weinfljochtich, dat se 't stake moasten. Om koart te gean, it wie in fjoerskiter! Dit helle de feint fan stâl; lei 'er in seal op, en dêr hyste er deade Lubbert mei touwen op fêst, dat de boel ferwege noch ferwrikke koe, hoe dat it ek fleach en slingere; doe bûn er him noch de teugels mei in pytske yn 'e hannen fêst, dat de proast, hie er in bytsje stiver yn 'e rêch west, hast sa kreas siet as in ruter. Sa gau as dat spul allegearre klear wie, waarden de skuordoarren iepensmiten, en mei-ien joech de feint it hynzer in ongenadige slach mei de swipe op it gat, dat it beest as in reek de stâl útstau de Gasthûssteech op. Yn itselde eagenblik fleach de boer mei wiif en bern, mei feint en faam de doar út, en gûlden allegearre sa hurd as se koenen: ‘Hâld! Hâld! Minsken, hâld! De proast is op 'e rin!’ It wie in bytsje foar fiven, dat de ambachtslju krekt nei it wurk gongen, en yn in amerijtiid hien' je yn en om de Gasthûssteech in hondert minsken op 'e proppen, om it hynzer te kearen. Mar wat hja mear gûlden en kearden, wat dat beest gleoner en skrutelder waard. It giuwde 'er op it lêst sa mâl troch, dat elts wol graach romte meitsje woe. Dat wie op in glop strjitte yn strjitte út, piip op piip del, en krekt as it spul sprekke moast, doe it hynzer heal Frjentsjer sa trochflein wie, kaam it op it lêst yn 'e Gasthûssteech wer telâne. De gasthûsmantsjes en -wyfkes hiene ek fan it mirakel heard; hja wiene dêrom allegearre al yn 't spier, en stiene yn of foar de doar om út te kypjen. Mar sa gau as har patroan op syn hurddraver de hoeke fan 'e steech omdraaide, en elts gûlde: ‘Romte, mannen!’ stau dit hele heapske yn hûs, en hja kermen, allegearre: ‘Bergje jimme! Us hear proast is gek wurden! Minsken, bergje jimme!’ Fjouwer timmerfeinten lykwol bleauwen op it mids fan 'e strjitte stean om it beest ta stean te krijen, en dy klapten yn 'e hannen en gûlden sa dierber, dat it hynzer omswong, en de gasthûsdoar, dy wiid en waach iepenstie, ynfleach. Dat wie mei kûgelsfeart de wide gong lâns, it gasthûshôf yn, dwers troch beibeammen en snijbeantsjes hinne, en doe it dêr in slach twa yn omdraafd hie, soe 'er in raam dien wurde om de doar wer út te kommen. Mar ongelokkich trof it hynzer yn syn rin in plak, dêr in djippe kûle foar in saad fan it gasthûs dold waard, en dêr tommele it hals oer kop yn. It beest kaam op 'e rêch telâne, en dêr Lubbert dûbelde hals onder, dat de touwen, dêr er mei fêstsiet, fan de fal losboarsten. No hellen de gasthûslju geld en wyld op om it ongelok fan har hear proast te sjen, en hja seinen allegearre dat de man it yn 'e holle slein wie, en dat dy fal him de dea dien hie.

Dominy. Wat tinkt je dêrfan, boer?

Pibe. Lean nei wurken. De keardel soe yn syn eigen hôf bleaun hawwe.

Saske. Ik wyt net; dea is sa mâl. En dan noch mei sa'n lyk sa ommoardzje. Fê! It soe jin grize.

Gabe. It wie better, mem, dat de proast it ierdryk bedonge, as dat er it gasthûs bestiel en jonge froulju bedoar. Mar kom; wat oars. Dominy! no moat jo neef.

Dominy. Het dy justerjûne net?

Gabe. Ja, dominy; mar dêrfoar het er mei Jieldou koartegearre. Dat is lyk.

Dominy. Kom, feint! dan mar op 'e proppen.

Dominy's neef. Yn it jier fan 1690 learde 'er in studint te Grins ta dokter, dy fan Dokkum fandinne wie. It wie in nuvere feint; fiten útrjochtsje wie syn nocht, en fan biizjen hinge er gear. Doe de grutte fakânsje oankaam, soe er wer nei heit en mem ta; mar it wie him dat jier goeman te Grins gien as de measte fan ús foltsen, hy hie net oergarre; as er syn pong tsjin 'e wyn smiet soe er net fier fleane, en by it eintsjesluten wie 'er yn nin bûse fan festje, bokse of rôk in stoer mear te finen. Dus steande op kâlde fuotten wie er dochs te edelmoedich om in oar te soebadden om jild te lien, en hy begriep om mar op 'e bonnefoai ôf nei Dokkum te kuierjen. Mar in kammeraat, dy dokter yn 'e rjochten wurden wie, en de jûne tefoaren in trop studinten traktearre hie, ferlette him wat; ek wie it dy deis te

[p. 109]

brodzich om hurd te rinnen, en hy brocht it oan 'e jûn net fierder as oan Boerum ta. It wie healwei njoggenen; hy hie de skuon út 'e liken rûn, en wie sa wurch as in maits; dêrby bâlte er fan honger, en jild om yn 'e herberge te gean hie er net. Hy gong dêrom nei in boerehûs, dat in eintsje fan 'e wei ôf lei. Hy kloppe oan en in himmel wiif die op, dy him frege, wat er hawwe woe. ‘Hy woe de piip wolris oanstekke’; no, dat koe wol lokke. De studint pypke 'is oan, en makke in swiet praatsje. Onderwiles kaam de faam yn mei in grut krintebôle, dy se yn 'e spine lei; in amerij dêrnei kaam de feint ek mei in braskuorke, dêr twa flessen barndewyn út kamen, dy er yn in kastke onder it bêd sette, en doe sloep er wer fuort sa hoeden' as in skierkert; daalk kaam de faam ek wer, dy no in pûde mei rezinen en in pûn klontsjes hie, dy de boerinne yn it sûkerdjer útskodde. Yn 'e hurdsherne stie in holpanne mei beu te meuken, en oer it fjoer hinge in skinke te sieden, dy soms mei de hakke boppe bobbele, en de studint de kiel útbiet. Earst miend' er dat de ongetiders it margemiel hawwe soenen, en tocht yn himsels, kom, dat reits ik yn it lid. Mar dêrmei kaam 'er in snaak yn, dy him gau yn oare gedachten brochte. Dy keardel hie in rûnbollich breedskaad huodsje op, dêr twa swarte linten by delhongen; om 'e hals droech er neat as in smel himde-opsetsel mei mûzetosk, dêr in pear sulveren knopen yn sieten. Dan hie er in grauwollen baitsje oan; syn blauwe onderbroek protte by de knibbels onder de boppebokse wei, en wie yn 'e hoksen fêstbûn mei blauwe strûpen, dy him by syn piper-en-sâlten hoazzen del biggelen. Dêrby hie er útsneine skuon oan mei in pear útplatte sulveren gaspen 'erop. - Ken 'k dy, as ken ik dy net? frege de studint yn himsels, en jawol, man, hy hie him mear sjoen: it wie in Kompenijster, Oeble Flúm, dy alear wol'is by syn âlders oan 'e doar kaam mei heidebiezzems, riskepitten, en sokke snypsnaren. Neierhân wie er begûn te oefenjen; ek koe er in bytsje wiersizze, nei it ding him oanjoech; en meast rûn er by ienfâldige wyfkes, dy him it liif fol iten en de bûse fol jild treauwen. De boer hie freeslik it grau op him, en hie him al iender's fan it hiem reage; mar syn wiif, dy oan tsjoenen en spoeken leaude, en 'er in bytsje mank fimele, holde him foar in hillich man. Ek koe er de line sa moai om 'e reak skeare, dat se, alleheel mei him ynnomd, net wiste wat goe' as se him dwaan soe. De boer wie no twa dagen nei Holwerter merke ta, en it wiif, dat dan har trekken waarnaam, hie Oeble de knik jûn om aanstons oer te kommen. En dêr siet er no al yn syn bladeren, de piip yn 'e hân, en in sûpke barndewyn mei sûker foar him. ‘It is hjoed dan bjustere myld, boerinne!’ sei er heel teamich en fliensk, ‘ik ha siker switten as in oandrager.’ - ‘Dêr hie 'k al gedachten fan,’ sei de boerinne, ‘en dêrom hie 'k it slokje al klear. Kom, drink 'is, Oeble. It is goe' foar it swit yn te druien.’ - ‘Ik winskje jo de segen fan de Heare!’ sei Oeble, en stiek de hele romer út. - ‘Dy bin 'k wol nedich, Oeble!’ sei de boerinne; ‘ik tankje jo. Me' kin mei dy myldens nin helm yn 'e bûter krije, as is 't noch sa.’ - ‘Foi, sok sizzen, boerinne!’ sei Oeble wer, ‘jo bûter stiet ommers as in peal; de oare boerinnen mochten wol wolle, dat se dat sa koenen as jy. Mar de waarmte sil net lang duorje, lea! De waarlamkes hawwe hjoed sa blettere, dêr sil wol gau noardewyn op komme. Wa is dy jongfeint? Dat is siker fan jins folk.’ - ‘Nee,’ sei de boerinne, ‘dy man stekt hjir de piip mar ris op.’ - ‘Ik bin fan Grins,’ sei doe de studint, ‘en soe nei Dokkum ta; mar ik bin hjir benachte. De boerinne sil my wol in lyts herntsje yn hûs ynskewiele.’ Op dit wurd begûn it wiif te sjen as in ûl'. Nee; dat wie fierwei mis; sy koe him net bêdzje. ‘No, dan yn 't hea,’ sei de studint. - ‘Foi, nee!’ sei se, ‘de boer is om utens, en ik soe frjemd folk ynnimme. Dêr kin nin byt fan komme. Ik wol dy leaver in reispenje jaan.’ En mei-ien die se de hân yn de bûgel en joech him in stoer, as 't in nachtbidler wie. De studint, dy seach dat syn hoanne hjir net brette, gong fuort, en stie al op 'e drompel, doe er noch'is omdraaide, en tsjin de boerinne sei: ‘Mar myn leave minske! jou my dan alteas in weebyt, as 't je b'leaft. Ik ha de hele dei rûn.’ - ‘Dat de ko skyt is dines!’ sei de faam, joech him in homp, en flapte de doar efter him ta. De studint wie oars net gau ferbûke; mar dit wie him slimmernôch. Hy tochte aanstons om de ferlerne soan. Mistreastich wiek er fan 't hiem ôf, en gong yn 'e onderwâl fan 't leantsje sitten, lynjende mei it kin tsjin syn gongelstokje oan. Mar net lang hie er dêr

[p. 110]

sitten, as in boer op in hynzer, dat in lepsen moal op 'e nekke hie, kaam it leantsje op draven. De boer bekipe de studint earst ris (it skimere al wat), en doe'd-er seach dat er nochal moai gnap yn 'e klean wie, frege er him: ‘Drigeste nei Kollum, feint?’ - ‘Nee, ik moat hjir bliuwe,’ sei de studint. - ‘Dêre?’ frege de boer, ‘dat is sa mâl. Wêrom gieste net nei dat boerehûs ta?’ - ‘Dêr haw ik al west,’ sei de studint, ‘mar dêr bin ik hosk. De faam het my de doar útstompt.’ - ‘Wel, dat is nuver wurk!’ sei de boer. ‘Kom, dan moat ik it 'is besiikje. Gean do mar 'is mei my, feint.’ Gelokkich wie dat de boer sels, dy in dei earder thúskaam as er sein hie. Onderweis en te Holwert hie er frijwat fan it bierke preaun, dat er in wakker luftich sin en in rynske buoi hie. Hy stapte mei de studint op it hiem, en soe rimpen de doarsklink omdraaie; mar mis wie 't; de doar siet op skoattel. It wiif, dat earst 'is efter it gerdyntsje nei bûten glûpe, wie wakker yn 't gat bebiten, doe't hja de boer seach. ‘Gean gau op 'e golle yn 't hea!’ sei se tsjin Oeble, ‘ik sil sjen dat 'k de boer te bêd krij, en dan sil ik jo útlitte. Gau, myn leave man! Hy slacht je oars dea.’ Doe no Oeble beskûl en al it iten berge wie, die hja de doar op, en de boer mei de studint kaam yn. ‘Toe, heite! gean sitten,’ sei de hûsman. ‘Al binn' wy boeren, wy hâlde dêrom wol fan nijs en selskip. Kom, memke; wat heste foar ús te bikken?’ - ‘Neat!’ sei it wiif, ‘ik tochte dat je fannacht útbleauw'ne, lykas je seinen: no ha 'k neat klear.’ - ‘Ik wie sa ier slachs,’ sei de boer, ‘dat ik koe mei ien dei ta; wêrom soe 'k twa útbliuwe? En it is ek goed, dat ik hjir bin; want oars hie dy jongfeint net onderkomd. Mar, neat! neat! dat is sa'n bytsje, lea! dat is genôch yn 't each.’ - ‘Ik kin him wol in brogge klieme,’ sei de boerinne doe. - ‘Kom, kom!’ de boer wer, ‘mienste dat syn tonge in seemslearen lape is? Hy moat wat waarms yn 't liif ha! hy het de hele dei rûn.’ - ‘Jo prate goed,’ sei de boerinne, ‘ik kin 't net út in hynstekop sûgje. Wol je ha, dat wy wat pankoeken foar him bakke sille, dat kin wol; moal ha je dochs meinomd.’ Dat gong doe op strookjen yn, en lipe of pipe, de faam moast foar deselde feint it miel klearmeitsje, dy se niis de doar útfierd hie. Hja sloech yn it besleek om krekt as se gek wie; de klitsen fleagen har om 'e holle; en hja soe de boer mei syn gast wol fergriemd hawwe, sa grimmitich wie se. De studint, dy sjoen hie wat 'er foar de Kompenijster profeet ynret wie, tocht yn himsels: dat sil jûn foar jimme hûnje, freonen! as ik sil nin Douwe hjitte. Wylst de froulju klearrichheid makken, kaam er gau mei de boer oan 'e slach, dy him frege wêr't er fandinne wie, wat er die, ensafuorthinne. De studint bychte alles trou op, en spriek soms balken oan twa. ‘Dêr te Grins,’ sei de boer, ‘dêr leare jimme frjemd praten, oars? Kinne jimme alle minsken ferstean? Kinn' jimme ek sa prate as de hantsjemieren?’ - ‘Om-ende-by,’ sei de studint, ‘mar alleheel net; sa as de Dútsers, wyt je? Ferline jier bin 'k noch yn Dútslân west.’ - ‘Ja, wakker!’ sei de boer, ‘wel, hoe sjocht it 'er dêr út? Binne de kij en de bargen dêr lykas hjir? De poepen biuwe 'er in bulte fan; mar it sil wol wêze as mei harsels: smel fan bealch en nin gat.’ - ‘Dêr sil ik jo fiten fan fertelle,’ sei de studint, ‘as je mar geduld hawwe.’ - ‘Jonge, ja,’ andere de boer, ‘toe, Auk! do moatste no ris swiete, tige by tige swiete pankoeken bakke; ik wyt datst it de feint yn 't hert gunste. No, feint! sis op mar.’ - ‘Ja mar,’ sei de studint, ‘ik moat je sizze, it is ougryslik; want sa'n skrik as 'k doe hân ha wol 'k foar nin tweintich fjirders bûter wer ha.’ - ‘O, dat is neat,’ andere de boer, ‘ferhelje do mar. Hoe hjitste ek?’ - ‘Douwe Agema,’ sei de studint. - ‘No, as 't dy b'leaft, Agema. Wat woeste sizze fan dy poepebargen?’ - ‘Wel, man!’ sei de studint, ‘op in iere moarn rûn ik troch in frelik grut bosk; ik tochte, dêr komt nin ein oan; mar amper njoggen oere kaam ik 'er einlik út, en doe hie 'k in iepen fjild foar my, dêr in keppel op rûn fan wol oardel hondert bargen. Dêr wiene fan alderlei skaai onder: lytse, grutte, swarte, wite en bonte bargen; mei rjochte sturten en ek mei krollen dêryn; yn dat guodsje wie krekt safolle onderskie as onder de minsken. Hja wienen ek sa fluch as koardedûnsers; want bealgen hien' se as wynhûnen, en it spek siet har net yn 'e wei. Mar dêr wie lykwol ien onder de heap, dy't de foargong hie, dat wie in onwiten ding; fet! en heech! ougryslik, man. Noait ha 'k foar of nei sa'n baarch yn Fryslân net sjoen, as it moast dy wêze, dêr Auk niis de skinke fan út it goatling helle het.’ - ‘Skinke?’ sei de boer tsjin syn wiif, ‘heste skinke? Foi,

[p. 111]

ik wiste net, datste sa flouwe koeste.’ De boerinne krige in kleur sa read as de bloedkralen, dy se om 'e hals hie; tsjinakseljen koe hjir net helpje; hja bekende dat it wier wie. ‘Kom, Agema!’ sei de boer, ‘ik sjen wol, wy hawwe nin koerang; fan honger sille wy jûn net stjerre. Ik bin bliid datste fan dy bargen begûn biste. Mar hoe gong dat doe fierder?’ - ‘Hoe dat doe fierder gong?’ sei de studint, ‘wel, man, dy grutte baarch wie sa mâl as in toer. As it beest doe krekt wyld wie, ik wyt it net, mar hy wipte dan hjir, dan dêrhinne; op it lêst rekke er in heel ein fan 'e keppel ôf, en kaam by in 'jippe fuorge, dêr in wolf op 'e loer lei.’ - ‘Dy deuker!’ sei de boer, ‘in wolf! Wel, sa mâl koe 't net. In wolf, ju! Godtank, dat wy sok guod hjir te lâne net hawwe.’ - ‘Net ha?’ sei de studint, ‘Jûk! Ja, wol! Us lân is 'er fol fan; mar hjir rinne de wolven op twa en yn Dútslân op fjouwer poaten.’ - ‘No, dat is dan goed,’ sei de boer, ‘mar wat die dy wolf op fjouwer poaten dan? Toe! Do moatste wat fuortmeitsje, Agema; daalk binne de pankoeken gear.’ - ‘Ynienen,’ sei de studint, ‘sprong de wolf op, die in raam op de baarch, dy't er nei in bytsje gewraksel yn 'e strôt beetkrige, en doe repte er him slûpsturtsjende fuort, krekten-allyk, kin 'k je sizze, as jins feint, doe er dy twa flessen barndewyn dêr onder it bêd delset hie.’ - ‘Wat seiste?’ frege de boer, ‘ek barndewyn? Do betinkst it wrychtich goe' om de skrik wei te drinken. Dy eangstme fan Agema beskriuwt wat! Kom, bring dan 'is om, frou. Baaseftich, Agema! do bist in flinke keardel. Mar dat moast ik dy noch freegje; hie dy bargedriuwer nin hûnen by syn spul?’ - ‘Nee, man!’ sei de studint, ‘dêr siet him de kneep. Oars soe dy wolf dat wol stean litten ha. Ik wie'd-er tichterby as de bargedriuwer, en it gong my fan 't hert dat sa'n skoander beest teskuord wurde soe. Ik tochte yn mysels, is dêr no neat oan te dwaan? En je soene sizze, hoe kin 't sa gelokkich? Krekt lei dêr in stien foar my, dy't ik opnaam, om him de wolf nei de kop te smiten.’ - ‘Dy moast ek al wat mâns' wêze,’ sei de boer, ‘as it tsjin in wolf wat helpje soe.’ - ‘It wie in ding! No!’ sei de studint, ‘it wie in stien (ik sil 't net fergrutsje), in balstien, kin 'k je sizze, sa grut wol as de krintebôle, dy't jins faam niis yn 'e spyskeamer lein het.’ Op dit wurd rekke de boerinne alleheel út 'e fâlden. ‘Ja, heit!’ sei hja, ‘ik en Auk ... en ik ... ik ha in bôle bakke litten; ik woe jo ris útstrike; it is ien mei krinten.’ - ‘Wel, kom, lea!’ sei de boer, ‘ik wie niis al in bytsje prot op dy; mar no hest it 'is keuninklik makke. Dy skrik fan Agema leit ús nin wynaaien. No, Agema, do smietste in stien nei dy wolf?’ - ‘Ik smiet nei dy wolf,’ andere de studint, ‘en, man, it wie rekke. Mar doe soe de bûter jild jilde; sa eang as doe bin 'k fan myn libben noch net west. Sa gau as de wolf dy stien tsjin 'e bek krige, liet er de baarch los, en fleach rjucht op my ta. Hy knerseltoske, en seach my oan mei gleone eagen; wyt je hoe, boer? Krekt as dy Kompenijster, dy't dêr efter yn jins hea leit.’ - ‘Wat Kompenijster?’ frege de boer. - ‘Ei, dat wite jo ommers wol,’ andere de studint, ‘jins bêste freon, Oeble Flúm.’ - ‘O, duvel!’ rôp de boer, ‘dy snaak? Ik sil him omgean.’ No, wat dêrop folge sil ik jimme mar net sizze. Dêr waarden stikken snein, dat 'er omstikken neifleagen. De boer wie oars sa goe' as bôle; mar hjir kaam it sprekwurd te pas: As goede lju lilk wurde, wol it hûnje. Hy heuvele syn wiif en faam sadanich út, dat se nin turf heech wiene; wyt en swart ferwiet er har. Mar yniens naam er mids onder it kibjen de lampe fan tafel op, en sei tsjin de studint: ‘Agema, hâld de lampe ris! It is wol yn 'e simmer, mar wy sille it fee 'is ôfljochtsje.’ - ‘O, jo miene dy wolf op twa poaten!’ andere de studint. ‘Ha 'k 't jo niis net sein? Kom, graach, man! Dêr is bûter te kjimmen, begryp ik.’ Dêr gongen se hinne, Agema de lampe yn 'e hân, en de boer in lange bollepyst. Hja seagen earst yn 't heafek, dêr wie er net; doe op 'e bollestâl, dêr wie er net; yn 'e skuorre ek net. ‘Dan mar by de ljerde op,’ sei de boer. ‘De Kompenijster is 'eryn, hy sil 'er ek útkomme.’ - ‘Jonge, foarsichtich, man!’ sei de studint, ‘op it hea, dat is sa noedlik! Meitsje nin brân.’ Mar dêr wie nin bidden tsjin; dat wie aanstons mei it ljocht by de golle op, en jawol, man, dêr lei omkoal allehelendal onder it hea bedobbe. Op hannen en fuotten riisde er oerein en seach mei gleone eagen troch krôk en hearaaien hinne, dy him oer 'e holle hongen; switte fan benaudheid, sa heste net. ‘Ha je in knipperke nomd?’ frege him de studint, ‘hjir is in man om jo te sprekken; dy woe wolris, dat je him wierseinen. Hy het in gast krige,

[p. 112]

en syn wiif wol net sizze wêr't dy man op onthelle wurde sil. Kinne jy dat ek riede?’ Oeble kâldgnyske 'eris: wel, him tochte, dat soe wol op rizenbrij útdraaie. ‘Dat is omtrint ret,’ sei de boer, ‘mar allehelendal net. It is bollepystsmoar.’ En mei-ien gong er dy Kompenijster profeet sa ongenadich om, dat er foar syn fuotten krôle as in iel. Op it lêst gong it de studint sels te bot, dy de boer ek sei, dat it profetelean foar dizze reis sa grutternôch wie. Oeble gong de golle ôf, en syn twa freonen him efternei; mar doe se op it hiem kamen, lichte de boer him nochris fjouwerkant fan 'e soalen, en slingere him dwers oer 'e wringe hinne. ‘Dat is no foar dizze kear it útsetsel, feint!’ sei de boer. ‘Aste wer komste, sil dyn profesij neikomme; dan krigeste rizenbrij mei bret flêsk; hjir net, mar te Ljouwert, en dêr jouwe se 'er dy fêst wurk op ta. No, gereis! De groetenis oan 't folk!’ De studint lake him wiles slop, en gong ferfolgens mei de boer wer nei it mulhûs ta, dêr de frou en de faam har mei ûlseagen sieten op te wachtsjen. Mar dat belette de boer net om ris tige mei syn freon fan it profetemiel te smullen, en op it ein oan de boerinne te sizzen, dat se har bêste bêd yn 'e pronkkeamer spriede moaste. Dêr slepte de studint as in roas, en de oare moarne gong er heel foldien nei Dokkum ta, dêr er sûn en wol by syn âlders oankaam.

De Kompenijster wurdt omseame

Saske. Dêr kaam Oeble keal ôf.

Gabe. Mar it wiif en de faam net better, mem.

Dominy. En wêr kaam al dy illinde no fandinne?

Gabe. Ja, wêr kaam dy fandinne? As it wiif oan de studint in freonlik gesicht en in goed omstik brea jûn hie, hie er har net ferklapt.

Pibe. Dêrom, jonge, as in frjemd man dy om brea freget, jou him in byt. As mienste, datste noait nin fear fan him wersjen silste, do witste noait net hoe't in ding komme kin.

Gabe. Krekt sa, heit. 'Er giet neat yn 'e wrâld foar goeddwaan.

Nift Jieldou. Ik hie wol in lyts, lyts fersiikje oan jo, dominy.

Dominy. Sprek op, jongfaam. Ik stean alle minsken ta tsjinst. Dat is myn berop.

[p. 113]

Nift Jieldou. Ik woe sa bittere graach, dominy, dat je ús ek in teltsje dienen.

Gabe. Ei ja, dominy! Dêr is safolle fan de gekheid ynrûn, sprek jo ek ris in wiis wurdsje.

Pibe. It is hjir de ferkearde wrâld. De dominys hawwe oars de foargang, mar hjir binne jy yn 't efteroanrinnen.

Dominy. Ja mar, boer, it is hjir nin begraffenis. Wy hawwe hjir in freone-oansit, en dêr is de dominy net mear as de boer.

Gabe. As dat sa is, haboes dan, hear! Drink as in boer, en fertel as in dominy.

Nift Jieldou. Ja, dominy is gemiensum. Begjin mar, dominy, as 't je beleaft.

Dominy. De ljuwe geane gauris út har eigen lân, mar as se it by de frjemden te kwea krije, dwane se krekt as de jonge fûgels, dy't onrie fernimme; hja fleane nei it nêst, dêr se útbret binne, en siikje treast onder de wjukken fan de âlde. Dit seach me' foar jierren nochris oan in Fries, dy't op syn fyftichste jier op in bûtenpleats yn Oerisel gong te wenjen. Mannich jier hie er dêr in stil en noflik eintsje libben hân, doe er einlik yn tsjok waar mei in pear ridders rekke, dy mienden dat hja allinne en nimmen oars de hazzen op syn fjild jeie mochtene. De Fries spûn wakker tsjin syn buorlju op, en frege as de wet fan de natoer net sei, dat de hazzen takamen oan de man, dy se mei syn noat en koal fuorre hie. Mar de ridders wisten him dat mei de wet fan it geweld gau te betsjutten, en hja makken 't him sa bang, dat er mei al syn habben en dwaan wer nei Ljouwert teach, dêr er berne en tein wie. Doe er feint wie hie er de stêdhâlders fan Fryslân yn 'e kriich mei folle noed en prikel tsjinne, en dat dreau him om de prins te Ljouwert nochris op te siikjen; dy him ek noch heel skoan koe en belove om him fuort te helpjen, wêr 't nedich wie. Dit wiene nin moaie wurden, dêr sokke ljuwe âlde tsjinsten oars meast mei leanje, mar dy prins fan Nassau miende wat er sei, en it duorre heel koart as hy stelde de man oan ta boekhâlder fan it hôf; in ding, dat nochal aardich joech, en dêr't fierder net oan fêst wie, as de rekkeningen fan de prins syn hûshâlding nei te sjen, yn oarder te hâlden, en op syn tiid út te beteljen. Hy koe 'er dêrom ek noch in lytse flaakshannel onder driuwe, dat him ridlik goe' slagge en boppe syn oar ynkommen jierliks noch in aardich stuorke yn 'e hûshâlding brochte.

Dizze man wie egentlik fan it bloed fan de Hettinga's, dêr er de namme noch ek fan hie; mar syn foarâlders hiene dien as folle Fryske edellju, dy har perkaminten ferrotsje en har titels sliepe lieten, om swietsjeswei yn 'e boargerstân te ferranen. Hettinga hie it dêr ek al sa goe' nei syn sin, dat er nin lust krige om de âlde rjochten fan syn stamme wer op te waarmjen. Dêr wie him yn dy tiden ek tefolle oan fêst om it karakter fan in Frysk edelman op te hâlden; want dy doe syn berte troch geleardheid of trouwe stikken foar it lân nin eare oandie, waard it bloed onweardich kard, dat in tige by tige edel foarslachte him neilitten hie. Mei in bytsje nederiger deugden, tochte Hettinga, koe me' onder de boargers in man fan oansjen wêze, en dat wiisden de stikken ek wer út doe-d-er in bytsje te Ljouwert west hie.

Ta syn wenje hierde de man in himpen hûske op 'e Twibaksmerke, en dêr hie er net lang wenne as de buorren holden sa'n bulte fan him, dat se him wol op hannen drage soenen. Hy wie beleefd en tsjinstich; koe er immen mei in oantaast wurk gerive, hy stie altyd klear; want de man hie te lang mei minsken omgien om net te witen, dat se mei sokke lytse tsjinsten en in freonlik gesicht mear op skik binne, as mei de grutste deugden, dêr dy glâns net oerhinne strutsen is. Sa wied-er seis jier te Ljouwert omgien, doe einlik syn wiif stoar, dêr er tritich jier mei troud west hie. Syn iennichste soan, dy er by har oerwûn hie, doe in jongfeintsje fan njoggentsjin jier, gong dizze dea droevige nei; hy wie sa oerstjoer, sa mistreastich, dat er ite of drinke koe. De heit wie al sa ferbûke, mar hy ferbriek him om syn soan treast yn te sprekken, en dat die er mei dizze wurden: ‘Dyn mem is wei, myn feint!’ sei er, ‘God het har opeaske! Mei ús triennen kinne wy har net werhelje, en as wy koenen, soene wy ommers net meie. Want dyn mem, myn soan, ferhûget har no oer datselde ferreizgjen fan dizze ierde, dêr do en ik sa bitter om krite moatte. Mar meikoartens sil ik by har wêze, meitsje dêr steat op. As de jierren sa heech

[p. 114]

binne as by my, kin it eintsje libben, dat 'er oer is, net lang mear wêze. Fan dy allinne, myn soan, moat no al myn treast, al myn wille komme. Us folk wennet allegearre op It Fean; hjir is nimmen. Pas tige op; dan wurdste in segen foar dysels en dyn evenminsken, en do silste in kroane op dizze grize hierren sette. Aste meiertiid in tsjep en sedich frommes witste, en har folk goe' selskip foar my is, sil ik har as eigen dochter oannimme, en by jimme beiden wol ik dan myn lêste dagen slite.’ Mei dizze wurden liet de soan him in bytsje sizze; mar de tiid spriek him mear treast yn, as de moaiste wurden dwaan koene.

Ongelokkich wenne dêr op 'e Twibaksmerke ek in edelman, dy makke dat al de útsichten fan de âlde Hettinga yn inkel fertriet oergongen. De heit fan dy edelman wie in Dútser, dy alear as hopman onder de liifwacht fan 'e prins yn 't lân komd en fuort mei in rike nommele Fryske frelle troud wie, dy't har bern rju jild neilitten hie; mar dizze soan, dy mei geweld grytman wurde woe, hie de besitters in rêst stimmende hûsstâlen mei jild út de hannen brutsen, en dêr wie by de minnisten safolle jild ta opnomd, dat de yntressen him alleheel yn 'e grûn frieten. Sa wie syn memme-erf foar de helte ferkromm'le; en dêr kaam by dat er in grutsk Dútsk wiif troud hie, dy him mear kertieren yn syn wapen as jild yn 'e pong besoarge, en mei pronkjen ek de oare helte gau opholp. Tsjinwur'ch wie it safier komd, dat er neat oer hie as in meager amtke en syn grut hûs op 'e Twibaksmerke; mar dêr bewarre er noch in skat yn, dy't foar it each fan in jongfeint moaier wie as al de klaaipleatsen fan Fryslân mei-eltsoar. Hy hie in iennichste dochter, it moaiste frommes dat me' ea yn Ljouwert sjoen hie. Oan har kleur seach me' dat se in Fryske faam wie; want hja wie sa blank as in leelje; mar de eagen wiisden har Dútske komôf út; want dy wiene as gitten sa brún, en flonkeren by it hagelwite fel fan har foarholle as de stjerren yn it blau fan de himel. De soan fan Hettinga, dy't har alle dagen foar 't raam sitten seach, koe safolle moaiens net lang útstean; meikoartens krige hy safolle smuchte op har, dat er syn heit frege om him dit frommes ta wiif te jaan. De âldman hie oan dat griemmanke bloed fan heal Dútsk heal Frysk alleheel nin sin; mar wat sil me' sizze? It wie syn iennichste soan, dy't er neat wegerje koe, en lykas folle âlders, dy oars heel wiis binne, mar har bern mei slaggen fan goeddwaan fermoardzje, stie er ta yn in boask, dat foar him en syn soan in hel op ierde wurde moast.

Hettinga gong dan nei de edelman ta om de dochter foar syn soan te freegjen. It wie in boarstich keardel, dy syn dochter net graach oan in boargersbern jaan soe, sa bang wie er om de ealheid fan syn stamme troch smoarch bloed wei te griemen; mar yn syn jildpine dreau er keappenskip yn syn eigen bloed, en dy de swierste priis besteegje woe wie keaper. Hy begûn Hettinga dêrom aanstons te onderstean oer de hylkspunten, mar dêr woe de man yn 't earst alleheel net fan hearre. Lykas alle Friezen, wie Hettinga fij fan dy Hollânske manear om op it bêd goederen gemien te hawwen en yn 'e pong skaat te wêzen. It boask, sei er, is nin kompenijskip fan twa keaplju. It is troch Gods bestel it ynienranen fan in minskepear, dy liif en siele, hoefolle te mear it wrâldske jild, mei-eltsoar gemien hawwe. Mar al syn sizzen holp net; de edelman woe witte wat Hettinga yn 'e wrâld hie, dy't yn 't ein troch de koer foel, en syn kaptaal yn lân en brieven skatte op fyftichtûzen gûne. ‘Dat falt my net ôf,’ sei de edelman. - ‘Ja!’ sei Hettinga, ‘en wat mear wurdich is, hear, as fyftichtûzen gûne, hja binne allegearre, ta de lêste stoer ta, earlik wûn. Noait is 'er in dei ferrûn, as ik koe jûns by it skoatteljen fan myn doar sizze: ‘Hjir is in earlik man besletten.’ Fan al myn guod sil ik myn soan no de helte jaan, en de oare helt komt fansels ta him as ik dea bin.’ - ‘Dat sprekt goed,’ sei de edelman, ‘en ik leau dat je miene wat je sizze; mar fan't no oan jins dea ta kin 'er safolle wetter troch 'e Ryn rinne. As jo kaptaaltsje dan flein wie, koe myn dochter yn 't nêst sjen.’ Hettinga hie in wakker bytsje nocht om him ynienen alleheel út te klaaien, en hy lei 'er mei alle macht tsjinyn; mar it omtinken, dat syn soan oars net krije koe dêr't syn sin op wie, ferrette him, en foar sân getugen droech er al syn hawwen en dwaan oan syn iennichste soan oer. O! hie er witten, mei wat munte dizze goedens leanne wurde soe, ivich soe er dat faai eagenblikje, doe er syn hân sette, ferwinske ha.

[p. 115]

No wie de keap sletten. De neistkommene snein foel it pear al fan de stoel, en yn trije wike wiene se man en wiif. De jonge ljuwe krigen binnen 't jier in erfgenamme, dat in flinke jonge wie, dy rjochtút dijde, en dêr pake noch mâler mei wie as mei syn eigen soan. Foar in jonge wie it bern wakkere stil en dimmen; mar hy seach as in falk út de eagen, en as heit selskip krige siet er folle te harkjen, watte de âlde ljuwe seinen. De âlde man, dy by syn bern ynwenne, hie it onderwiles samar wat matichjes. Salang as er himsels drippe koe, koene de bern him noch fele; mar mei de jierren naam er ôf; op it lêst koe er nin slach mear dwaan, en doe waard er alleheel in skoveling. De soan wie oars sa slim noch net; mar syn frommes, dêr de grutskens fan har faar en moer yn siet, hie it leaver om 'e earmen as yn 'e termen, lyk me' seit, en wat hja mei de rjochterhân ferpronke woe hja mei de lofter wer ynskuorre. Mids yn de rijste ferkwisting wie se sa earnich en fûl as in foarke. Op in bosk swevelstokken soe se ôftingje; de boaden waarden troch it rib fuorre, en it wie har tefolle dat har skoanfaar it liif fol iet. Wat de âldman die om it har te goedzjen, it koe allegearre net helpje. Alle dagen lei se him te narjen en te hjitfolgjen, om him it hûs sa wêrs te meitsjen, dat hy 'er útgong; mar hy ferkroppe alles goeman. Want hy koe nearne hinne, en as er al koe, op syn âlde dei by frjemden, dat wie ek net folle; onwente jout blierren. En dan noch de skâne fan syn eigen iennichste soan, dat er him út hûs staat hie! Mar doe it frommes dit mislearre, besike se it op in oar boech, en begûn har man te pleagjen, dat dy syn heit ferstjitte soe. No sizze de Friezen wol dat de bern, dy in stypmoer krije ek in stypfaar krije, mar hjir seach me', dat de âlders mei in kwea snoar telyk oan har soan wolris in kwea sweager krije. De soan, fergetten wat er oan God en de natoer skuldich wie, sei syn heit dat er om in oar hinnekommen sjen moast. Dit wurd gong de âldman troch yl en swaard hinne. Hy siet krekt yn it efterkeammerke in netsje foar syn bernsbern te bûtsjen; mar hy liet net en prikke út de hannen sakje en seach stiif tsjin 'e grûn, krekt as er in maling krige hie, dêr syn earme holle fan sûze. Einlik mei in pear skrille eagen opsjende sei er tsjin syn soan: ‘Wat wurd giet dêr út dyn mûle, Ige? Hear ik 't goe'? Ik ha dy alles jûn dêr ik fyftich jier om switten en bodde ha, en ta tankberheid reageste my it hûs út. Dit is dan myn sonde, dat ik tefolle fan dy hâlden haw; dêrfoar wolste dyn âlde heit kastije. Yn Gods namme, lit my net fan honger omkomme. Do sjochste, myn fuotten wolle my net fier mear drage; jou my yn dit dyn hûs dan in lyts oertallich herntsje dêr ik myn koarte tiid rêste mei. Ik freegje om nin plommen bêd, net om it swiete iten fan dyn tafel; in bytsje strie op dizze onderlegers, wat brea en wetter is alles wat ik dy bidde mei.’ Op dizze wurden folge in amerij stilte; mar te lêste begûn de soan wer te sizzen: ‘Hoe sil ik 't stâlje mei myn wiif? Alle dagen het sy it mâl fel oan.’ - ‘Watte?’ sei de âlde man, ‘kinste dyn wiif net leafhabbe sonder dyn heit te ferstjitten? Is it bewiis, dat in wiif fan de leafde fan har man easket, hjiryn gelegen, dat hy de stimme fan de natoer en de tankberheid smoarret? Ik sil de hân net tuske bast en beam stekke; mar dit is in tsjoede leafde. Lykwol net om my; om dy, om dysels, myn soan, wês my genedich! Tink om de segen, dy God oer alle goede bern útsprutsen het; tink om de lôge fan syn flok dy ivich barne sil boppe de holle fan de ondogenske. Ear dyn heit en mem, seit dy grutte God, dan sil it dy goe' gean yn 't lân dat de Heare God dy jûn het. Mar dy har fertreaune faar yn 't grêf stjitte, wee dy ongelokkigen! Har wjirm sil net ophâlde fan stekken, ek dan net as it fan bûten inkel goud en hearlikheid is.’ Dizze wurden troefen ta en brochten de soan frijwat fan syn stel; mar krekt as 'er trijedûbel yl om syn hert woechsen wie, kaam er gau wer op de âlde team dat it syn wiifs skuld wie, mar dat syn skoanmoer 'er ek onder roeide, en dat hy om frede mei dy beiden te hâlden, graach hawwe woe dat syn heit 'erút gong. ‘Mar wêr wolste dan,’ frege de âldman, ‘dat ik hinne sil? Sille wyldfrjemde de âlde man opnimme, dy't fan syn eigen soan ferstaat is? Sonder jild, sonder breawinning, is biddeljen fan dizze oere ôf myn foarlân, om net fan honger te stjerren.’ Wylst er dit sei dripte him in grutte trien by de rimpelige wangen del; mar de soan bleau as in stien. Yn 't ein wurch fan al dat preekjen en smeekjen naam de âldman it stokje, dêr er onder it gean op line, yn 'e hân, en wylst er syn stramme lea oerein skoar-

[p. 116]

re, seach er earmhertich omhegens, kermjende yn himsels: ‘Onhjirmlike sear docht it! Mar, God, ferjou it myn bern; hy wit net wat er docht.’ Lykwol foardat er de doar útgong hie er noch ien fersiik. ‘De tiid heget,’ sei er, ‘en ta de winter ha 'k nin hâld. As God my ferwiist om dy noch te belibjen, ha 'k fjoer of flam om my tsjin 'e kjeld te warjen. Ik bin lask klaaid, en myn jas, lykaste sjochste, is yn flarden. Jaan my dan foar al de nije rokken, dy't ik dy meitsje litten haw, ien jas fan dines werom; jou my de minste, dyste sels net mear drage wolste.’ Ek dit fersiik waard ôfslein, de snoar graude him ta, dat se de âlde jassen oan in jeud ferkoft hie. Doe bea de âldman foar it alderlêste noch, as er dan net ien fan dy twa hynstetekken ha mochte, dy't yn 'e stâl hongen, en doe de soan seach dat er dêr net ôf koe, joech er syn jonkje de knik om 'er ien fan te heljen. Dit bern wie doe tsien jier âld, mar hy hie it ferstân fan ien fan tweintich. Mei de hantsjes gear en grutte eagen hie er dan syn heit, dan wer syn pake, dy earmhertich kriet, oangappe; mar doe syn heit him de knik joech rûn er fluch nei de stâl ta. Dêr helle er in skerp knyfke, dat oarreheit him te Ljouwerter merke jûn hie, út de bûse, en snei it moaiste tek, dat er fine koe, op eigen manneboet yn twa stikken. Mei dy stikken, yn elts hantsje ien, kaam er wer yn 'e keamer, en joech oan pake de iene helt. De âldman, dy miende dat dit it jonkje ynstutsen wie, waard lilts, spriek nin inkel wurd, en smiet it bern mei it stik tek om 'e earen. Dit wie syn soan dan einlik ek te bot! Hy beskrobbe it bern dat er mear dien hie as him hjitten wie, en mei dat snijen it hynstetek foar pake en him beide bedoarn hie. Mar it bern joech goe' reden fan syn dwaan. ‘Hoe kin heit sa op my kibje?’ frege it jonkje. ‘Ik miende dat jy pake gau dea hawwe woene, en dêr woe ik jo in hân ta helpe. En tinke jo dat dy oare helt fan it tek wei is? Ja, wol! Dy bewarje ik as goud! Dat stik tek sil ik oan heit tsjin de kjeld jaan, as heit ek sa âld ris as pake wurden is.’

Dit antwurd bûke de hurde siel fan it grutske wiif tepletter, en snei de ontankb're soan as in flime troch hert en sinen. Hja seagen al it grousume fan har bestean yn en beide, as se troch it waar slein wiene, knibbelen foar har teistere heit del, en beane om fergiffenis. Op dit teken fan berou sloech de âldman al de leafde, dy in faar ea fielde, wer om it herte. ‘Soe in heit,’ sei er, ‘soe in heit him net erbarmje oer syn bern? De ferlerne soan waard oannomd; soe ik jimme ferstjitte? Dêr is myn hân; alles is ferjûn, fergetten, útwiske mei dy triennen, dy't 'k út jimme eagen biggeljen sjen. En do (dit sei er tsjin it lytse jonkje), en do, myn leave boai! Soan fan myn soan! Kom yn myn earmen, slaan de hantsjes om myn hals, en tútsje dyn pake! Want do biste it wurdich dat in Fries dy leafhet. Frjemd bloed krûpt yn dyn ieren; mar dyn hert is lotter, suver Frysk.’

Gabe. Dêr koen' je wol in moaie preek op meitsje, dominy.

Dominy. Ja, Gabe. En dan soe ik 'er yn 'e tapassing dit by sizze: ‘O âlden! Onthâld dizze skiednis, en spegelje jimme! Wês wizer as dy goede man, dy't him ontklaaide foardat er nei bêd gong. Jimme bern sille jimme achtsje en eare; dit wolle wy hoopje; want God en de natoer hjitte it har; mar it wiste is om dêr net op te fertroujen. 'Er is neat gelokkiger as ôf te hingjen fan Him dy't yn de himel wennet; mar dy't him ôfhinklik makket fan immen op ierde, wurdt de slaaf fan de grillen fan dat wispeltuerich guod, dat me' minsken neamt.’

Gabe. Dêr seit eltse Fries amen op.

Allegearre. Amen, dominy! Amen!

Nift Jieldou wie sa weak, dat it moed har fan it teltsje fan dominy alleheel folkomd wie; de triennen stienen har yn de eagen. Mar de oare niften holden mear fan watte luftichs, en trunen danich by Gabe, dat er nochris op 'e proppen moast. ‘Wel, wa soe foar sokke tsjeppe fammen as jimme net fertelle wolle?’ frege Gabe. ‘En, o, lea, as jimme wisten wat in moai teltsje ik noch benefter haw! Mar it is ek in nuver teltsje. It begjint mei in riedsel, en as jimme dat riede, wurdt it aanstons útferteld. Mar as jimme it net riede, dan moatte jimme allegearre aanstons te bêd en fjouwerentweintich oeren wachtsje. Dat moatte jimme no sels witte. Jimme begripe wol, it kin my nin byt skele.’ Hja fregen as it riedsel ek slim wie. ‘Slim?’ sei Gabe, ‘och, hea! In lyts bern kin 't riede.’ No, dan moast it mar

[p. 117]

oangean, seinen de fammen. Doe joech er har dit riedsel op: ‘Wat gelikens is 'er tuske in goe' dominy, en de tonger en de bliksem? Rie, rie, wat is dat?’ De iene rette dit, de oare dat; mar om koart te gean, hja wisten 't allegearre net. ‘No,’ sei Gabe, ‘dan winskje ik jimme allegearre goenacht, en as jimme útslept binne, in tige berie oan't moarntejûne ta.’ Dêrmei gong it selskip út eltsoar; dominy mei syn gasten nei hûs, de niften grinende te bêd, en Pibomme nei it bûthús om it fee ôf te ljochtsjen. Mar de niften wynde dat riedsel al yn 'e holle om, en de nijsgjirr'gens prike har sa fel, dat se nin wink yn 'e eagen krigen. Saskemuoi, dy't noch wat omkrúste om de boel op te rêden, waard al sa fan de nijsgjirr'gens pleage, en op it lêst bepraten de niften har om Gabe op it bêd te freegjen, wat er dêrmei sizze woe. ‘Ha' jimme it sa slim, sloven?’ sei Gabe. ‘No, dan moat ik 't ommers mar sizze. In goe' dominy, dy tongert mei syn wurden, bliksemt foarôf mei syn eksimpel. 'n Nacht!’

j.h.h.