Rimen en teltsjes

Ferteltsjes fan master Ale Byfoet

Lytse master Ale Byfoet wenne te Dokkum, en hie noait fierder yn 'e wrâld op west, as nei Kollum en Burdaard. En jitte hie er mear sjoen yn 'e wrâld, as mennichien, dy syn âlders jild yn Parys of Londen ferslampampet. Faak ferteld' er alderhande lytse ferteltsjes, dy er sa út egen onderfining opskoffele hie. Folle krollen wiene 'er net oan, mar hja taasten op 'e lever, en 't nuverste 'erfan wie, dat 'er jimmer twa en twa sokke ferteltsjes by eltsoar wiene. Ienris priizge him Jarich Tille, syn buormanssoan, oer syn skoan ferstân. Ei, sei de âlde master, bin ik dan sa wiis yn dyn eagen, heite? en knypeage ris.

Jarich. De hiele stêd seit it, master, en ik woe ek wol, dat hja dat fan my seinen.

Mr. Ale. No heite, aste deroan wo'ste, dat 's nin hynstewurk. Do moatste mar tige sjen, Jarich heite, hoe't de gekken dwaan.

Jarich. Wat guod? hoe de gekken dwaan?

Mr. Ale. Ja, ja, en dan rjocht oars dwaan as sy.

Jarich. Hoe giet dat, master?

Mr. Ale. Hark, boai, ik sil 't dy fertelle. Foar jierren wenne hjir in rekkenmaster, in tin, splinterich, grimmitich keardeltsje, master Spin hjitte er. Dy rûn deis oer 'e strjitten, oft er in slach mei de moalpûde hân hie, en prate en eamele jimmerwei binnensmûle mei himsels; mei nin minske prate er oars. En immen ris rjocht yn 'e toet te sjen, dat doarst er net dwaan, safier kaam er net; ivich seach er foardel, en nei himsels. - Hoe mienste wol, Jarich man, dat de Dokkumer lju dy man hjittene?

Jarich. Wel! in man dy yn 'e stúdzje rûn, tinkt my.

Mr. Ale. Joek! jawol, man, it liket 'er net nei. In gek neamden hja him. - Fê man, tocht ik by mysels, dy titel stiet my net oan: lykas master Spin sil ik net dwaan, dat roait net. Sjoch do de ljuwe fiks yn 'e toet, tocht ik. Of, wat jitte briker is, yn dysels te praatjen, as de healwize ljuwe; nee, fij! sprek do leaver mei oare ljuwe, sei'k. - No, wat tinkt dy, Jarich heite, hie ik nin gelyk?

Jarich. Ei, wis en waarachtich, master! wis dat!

Mr. Ale. Ik wyt n't, ik wyt n't, keuninkje; allehelendal jit net. Want der rûn doe jit ek ien yn Dokkum om, dat wie mynhear Mich, de dûnsmaster, dy seach alleman rjocht yn 'e troanje, en tsjantere mei alleman, dy mar earen oan 'e holle hie, jimmerwei by de rige lâns. En, Jarich heite, hoe mienste dat de Dokkumer ljuwe dy man wer hjittene?

Jarich. Wel! in plezierich man.

Mr. Ale. Benei; 't is 'er op ôf. - Nee, man! hja neamden him ek al in gek! Hea! tocht ik wer, dat is onnoflok, hjir wit ik nin rie mei; hoe moatsto no dwaan om wiis te hjitten? -

[p. 88]

Net allehelendal as master Spin, en ek net allehelendal as mynhear Mich. Earst moatst de ljuwe fiks yn 'e toet sjen, as de iene, en dan sjochste bedaard foardel en nei dysels, as de oare. Earst praatste lûd mei de ljuwe, as mynhear Mich, en dan yn 't geheim mei dysels, as master Spin. - Sjochste Jarich, sa ha ik dien, dat is it geheim.

Op in oare kear kaam in jong keapmantsje by him, mynhear Skrepper hjitte er, dy illindich oer syn ongelok simpere.

Ei, kom, keardeltsje! sei master Ale, do moatst' it lok mar siikje; do moatst 'er mar op rinne.

Skrepper. Wel, ik rin 'er lang op, man, mar wat kin it helpe? 't Is of de divel 'ermei spilet. Ik sil tenei de hannen oer eltsoar lizze, en bliuwe by honk.

Mr. Ale. Foaral net! Foaral en beliven net, mynhear Skrepper! Net opjaan! jimmerwei moat je 'erop gean; mar tige by tige 'erom tinke, hoe je it gesicht drage.

Skrepper. Hoe? watte? hoe 'k it gesicht draach?

Mr. Ale. Ja, ja, ik sil 't je better betsjutte. - Doe myn buormans hûs boud waard, doe lei de hiele strjitte fol spjirren, balken, stien en kalkbakken. Dêr kaam ús boargemaster Kriek, dy doe jit in pypjong en blastich froedsmantsje wie. Dy rûn mei de earmen fier fan eltsoar, mei de holle yn 'e nekke en de noas steil nei de wolken ta, en de Brol op. Pomp! dêr lei er hals oer kop, en briek syn lofter skonk, dêr er jitte krepel oan giet. - Wat wol ik dêr no mei sizze, mynhear Skrepper?

Skrepper. Och! it âlde leksum, dat me' de noas net al te heech hâlde moat.

Mr. Ale. Ja, sjoch je wol? en dochs ek net al te leech. Want in toarntsje dêrnei kaam 'er wer in oar foarbygean, dat wie mynhear Bombom, de stedsrymler. Dizze man moast jimmerwei ien fan beiden yn 'e kop hawwe, soargen of gedichten. Dy slûpte sa glûpsk en ferslein foarby, en seach stiif nei de grûn, oft er 'eryn delsinke soe. Krak! der briek in tou; as de blits foel 'er him in stegerbalke foar 'e noas del. De stumper foel fan kjelte yn 'e swime, en moast fjouwer wiken siik op bêd lizze. - Begryp je no wol wat ik mien, mynhear Skrepper, hoe me' it gesicht drage mei?

Skrepper. Je miene yn 'e mids, net?

Mr. Ale. Ja, just, dat me' net te dryst yn 'e wolken, en net te bang nei de grûn sjen moat. As me' de eagen bedaard nei de beide siden weidzje lit, koartom as me' om jin hinne sjocht, dan komt me' jit al troch 'e wrâld, en it ongelok sit meast yn 'e holle fan 'e ljuwe sels.

Op in oar tiid kaam 'er in jong kowekeaper by him, Pjitter Ploffer hjitt' er; dy woe in bytsje jild ha foar in lytse negoasje, dy er yn 'e holle hie. ‘Ik wyt wol,’ sei er, ‘folle sil der net útkomme; mar it rint my no dochs yn 'e bek, en ik kin 't safts meinimme.’ Dit praat stoe master Ale net oan. - Hoefolle soest dan wol hawwe moatte, Pjitter?

Ploffer. Och! net folle, in fotsen hondert gûne sawat.

Mr. Ale. O! as 't net mear is, dy kinst krije; heel wol, man! En dan silste sjen, dat 'k 't goed mei dy mien; want ik sil der dy jitte watt' op tajaan, dat onder goefreonen wol tûzen gûne wurdich is.

Ploffer. Mar hoe no, master! dêr jit op ta?

Mr. Ale. O! 't nimt my net ôf; 't is mar in ferteltsje. - Doe 'k jong wie, hie 'k hjir in buorman, in wynkeaper, mynhear Gleon, in nuver mantsje; dy him in seldsum praat oanwende, mar dat brocht him ta de poarte út.

Ploffer. Ei? en wat foar praat wie dat?

[p. 89]

Mr. Ale. Wel, as me' him ris frege: ‘Mynhear Gleon, ha je dêr net wer in plomp bulte jild fertsjinne?’ ‘Och,’ sei er, ‘in luzige tûzen gûne; wat wol dat sizze?’ As me' him sei: ‘Mynhear Gleon, de ljuwe ferhelje, dat je frijwat in slompe by dat bankerot sitte litte.’ ‘Och!’ sei er dan, ‘wat soe dat betsjutte? In pear sekjes sechstehealen sawat. 't Is de pine net wurdich om 'er sa oer te jeuzeljen.’ Lykas ik dy sei, Pjitter, de man hie in brede rêch; mar dat ferdomde praat lichte him glêdwei út it seal; hy moast 'er mei de poarte út. - Hoefolle moaste hast ek hawwe, Pjitter?

Ploffer. Ik haw jo om hûndert gûne fersocht, myn freon.

Mr. Ale. O ja! 't is ek sa; ik wurd wat staf. - Mar ik hie hjir jit in oar buorman, dat wie de flaakskeaper mynhear Foeger, dy boude troch in oar manear fan praat dat grutte hûs mei dy skuorre dêrefter.

Ploffer. De diker! dat woe 'k wolris witte; hoe wie dat?

Mr. Ale. As me' him ris frege: ‘Dêr ha je in gnap plokje hân, net? Dêr ha je frijwat jild fertsjinne, net?’ ‘In bulte, man! in tige skoane bult, in grouwe hondert keizersgûne.’ En dan koe me' sjen, dat de man it hert yn 't liif lake. Mar as me' sei: ‘Hoe no, mynhear Foeger! Stiet de mûtse net goed?’ ‘Och,’ sei er dan, ‘praat 'er net fan, man! Ik haw in lilk dei hân, ik haw in hânfol jild ferlern, fyftich gûne, man! In grouwe skoane fyftich gûne!’ Hy wie mei in bytsje op 'e stap komd, mar lykas ik dy sei, dit hiele hûs, mei dy grutte skuorre dêrefter, het er dêr delset. No, Pjitterman! wat foar praat stiet dy no bêst oan?

Ploffer. No, dat wyt je wol, master Ale; de lêste.

Mr. Ale. Neiby, mar allehelendal stie er my dochs ek net oan, dy mynhear Foeger. Want hy sei ek: ‘Folle jild! folle jild!’ as er oan 'e earmen, of oan it lân jaan moast. En, Pjitter heite! ik, dy tuske beide praters yn wenne, haw fan beide in bytsje nimd, en dan praat ik nei de tiid seit, soms as mynhear Gleon, en soms as de hear Foeger.

Ploffer. Wel, de deale! nee; ik hâld it mei de hear Foeger.

Mr. Ale. Hoefolle moast dan ek habbe, Pjitter heite?

Ploffer. Folle jild! folle jild! in grouwe hondert gûne!

Mr. Ale. Sjochste, Pjitter? 't Sil wol gean mei dy; dat wie ris gnap fan dy, man! As me' fan in goefreon boarget, moat me' prate, as de hear Foeger; en as me' in goefreon út 'e need helpt, dan moat me' prate as mynhear Gleon.

e.h.