Rimen en teltsjes

[p. 17]

It libbensein

Dêr leit er oan 't soere libbensein;
Dêr leit er, de wrâld is him ontflein.

Och, binn' dat no dy flinke lea,

Dêr krêft en fjoer troch fleach en sea?

Sa ticht foar tweintich jierren,

No rank as spjucht'ge spjirren.

Dêr leit er, en ribosket stiif en krom,
En skrousk en ferskromm'le, yn 'e slom:

It fel ferwile en toar as hea:

Fan kjeld de neilen blau en rea:

Syn skonken, alear sa furdich,

Hoe lam binn' dy tsjintwurdich!

Dy stjerrende eagen dof of skel,
Wat sinke hja djip yn 'e holle del!

Syn wangen, ear'n sa blier en rea,

Dy lizze no sa dobbich en dea;

De fingers, tinner as rizen,

Mei wrinen en plomkes te tizen.

O! harkje dat near gewein, dat gekjirm,
Dat rocheljend sykjen en getsjirm.

It lûd, foarhinne gled en klear,

Bestjoert nin snipp're tonge mear;

Dy tomm'let yn 'e mûle,

As in bline yn 'e kûle.

Dêr leiste, myn earme âlde sloof,
Fij! blyn en ferlamme, staf en doof.

Noch trije siken, dan is 't dien.

Hy leit it ôf. Noch twa, noch ien ...

Moatsto sa stil de wrâld ontslûpe?

Dy altyd fleach, it ein bekrûpe?

Ja, 't glês wie ferrûn; hy is 'er west.
En wa, dy de grime dea belêst?

't Is kening, skoaier, jong of âld,

De dea is master fan 'e wrâld;

De wrâld fergiet, en wy fersinke;

O! lit ús jimmer dêrom tinke.

e.h.

No ta beslút noch in wurdsje oer Gabe. Foar in jonge,



lykas jimme niis heard ha, wie er wat te ryp yn 'e mûle. Wie er by ljuwe, dy wat op 'e hoarnen hiene, dan rûn er folle mei de stikel om. Mar mei de jierren waard er wizer. ‘De ljuwe,’ sei hy, ‘dogge har bêst om my it priizjen alleheel ôf te learen, en altyd te lekjen is my dochs te grinich.’ Tsjin de eksteur, dy him beskrobbe dat er op jonker Pyt rymd hie, sei hy: ‘Ik ha nin feet op de minsken, mar op har ondogensheid en mâle poepske franjes.’ Op in oar tiid wie syn wurd: ‘De ongelokkige minsken beklei ik dûbeld; ienris omdat se yn 't ongelok binne, en nochris, omdat se it harsels meast te witen ha.’ Oer syn kreupelens tilde Gabe net swier. In pronkske boerinne, dy frege, of er him net beskamme, as de stedjonges him oer syn bryk gat en sarjes baaitsje neirôpen, krige dit fan him: ‘Ik soe my skamje as ik flinke, moai oppronke lea hie, en dêryn in ferdraaide en smoarge siel.’ Nearne wie Gabe mear mei op it skik, as dat er himsels mei it skroarjen bedrippe koe: tûzenris het er it wol sein: ‘Eigen brea is swiet brea; want dêr hoeft men nin huodsje foar te lichtsjen, as by ús Leavenhear.’ As de stokmantsjes him temjitte rôl'ne, soe hy se net weiskoppe; mar Gabe woe 'er sa net om skreppe en skuorre as de measte ljuwe. Hy hie 't wakkere hiem, dat it besitten fan honderttûzen gûne sa swiet net wêze koe, as it ferlies fan twatûzen fertriettich wie. Fan rike ljuwe, dy it út 'e mûle begoarrene om noch mear te krijen, wie syn wurd: ‘Earme minsken hawwe in bulte brek, mar gjirr'ge minsken alles.’ Op de oanmerking fan immen, dat 'er dochs ek in bulte wienen, dy 't jild brûkten, hie hy dit wer: ‘Alles is foar it jild te keap; mar it bêste, in goed sin en in gesûn ferstân, net; en as dat al te keap wie, soenen 'er dochs hast nin keapers op útkomme: sa 'n bytsje binne 'er, dy dy waar kenne.’ 't Muoide Gabe bjuster dat er sa 'n bytsje leard hie; mar doe him ris

[p. 18]

in dominy tsjinkaam, dy him gek studearre hie, sei hy: ‘Dy man het de mage oeriesd. Hy woe de geleardheid opfrette, en men kinne 'er, tinkt my, mar fan priuwe.’ Oan in studint, dy him ferhelle dat hy al acht jier Gryksk en Latyn leard hie, liet Gabe rûke, dat it in moai mar djoer ding wie, mei him te freegjen, of hy dat frjemd praten no sa goed al koe, as de skroar fan Cicero en de faam fan Demosthenes. Ien fan Gabes bruorren, dy fan syn wiif, dat in bjuster aardich minske like, skaat wie, waard dêroer fan in selskip froulju berabbe. Gabe, dy dêrby wie en krekt in pear splinternije skuon oan hie, stiek syn beide skonken út en frege har, wat har fan dy skuon tochte. ‘Dat binne tige moaie skuon, Gabe!’ seinen se. ‘Dat kinne jimme sjen,’ herfette de snedige skroar, ‘mar fiele jimme no ek, wêr't se my twinge?’

Gabe holde in bulte fan de froulju; mar se wiene him te rynsk yn it oertallige en te deun op it nedige. Jamk sei hy: ‘Troch 'en dei in tige miel en altemets in sechsteheal oan 'e earmen griist har wol helte mear as in flardsje kant fan fyftich gûne.’

Gabe is ek ris ferlove west. Yn it nêste doarp by harres wenne in faam, dat wie syn sin en syn libben; hja hjitte Wobbel Baukes, en wie 'n skippers dochter, dêr se wolris 'n reiske mei dien hie nei Rotterdam ta. Onfoege moai wie se net, mar hja wie mear as moai; hja wie aardich, nuvere aardich yn wurd en beskie, boppe-al sêftsedich; mei ien wurd, it wie 'n leaven ien. It waard gau sok sib wurk, dat alle lju seinen: ‘Dat wurdt in pear’; mar troch folle rabjen en stokeljen fan wangeunstige boartfammen rekke de boel dochs wer ôf. Alde leafde roastet net, seit it sprekwurd; en op âld iis wol it jern frieze, en dat seach men hjir ek wer. Doe de hollen wat betommele wieën, kamen bier en barmhertichheid wer boppe; de âlde achting liet him by beiden jildzje, en Gabe loerde op eltse gelegenheid om Wobbel te oerrompeljen. Dat lokte him op it ein, en wol, nuverdernôch, yn 'e tsjerke. Op 'n sneintemoarne gong Gabe yn 't doarp, dêr Wobbel wenne, te tsjerke. Dêr hienen se 'n keunstner fan 'n dominy, dy meast in tekst keas fan twa of trije wurdsjes en dêr dan in preek útspûn fan 'n pear oeren lang. Dat wienen allegearre pronkstikken yn syn eagen, mar dêr wie nei syn sin nin moaier onder as syn preek oer de wurden: Ende de mol, dy Leviticus XI vs. 30 beskreaun steane. Yn dy preek ferlike er de minske mei 'n molwrot, en dat die er yn de fiif folgjende punten. ‘1º. De molwrot is blyn, en de minske is ek blyn foar it wiere ljocht. 2º. De molwrot wrot yn 'e ierde om, en sa wrot ek de minske op ierde, om goud en sulver, lân en fee, by eltsoar te skraabjen. 3º De mol iest yn 'e modder op earme wjirmen, en de minske iest yn it tsjuster op it swit en it brea fan de arbeiderslju. 4º. De molwrot bedjert de tunen en finnen mei syn gatten en molsbulten, en sa feroaret de minske ús ierde, dat 'n himel wêze koe, troch syn ondogensk gewrot yn 'n hel. 5º. De mollefanger wipt de molwrot midden onder it wrotten út syn hol en slacht him mei de lodde dea; sa grypt de divel op it ein de minske mids onder syn skraabjen of oerdwealske flinken oan, en slingert him by de hierren yn 'e ivige hel, as er net bytiids yn it omsjen komt.’ Dizze selde preek hie dominy yn de lêste tsien jier twaris dien, en dit soe de tredde kear wêze. Doe Gabe yn 'e tsjerke kaam en Leviticus XI vs. 30 op it tekstbuordsje fûn, sei er yn himsels: ‘Do biste 'n âlde kunde fan my, feint! Dy haw ik al ienris wrotten sjoen. Ik ha mei dy neat mear te parten, mar 'n bulte mei Wobbel.’ Hy seach rûn yn 't bûn, en jawol, man, hy bemurk har op de efterste bank fan 'e froulju; en of 't spul sprekke moast, krekt efter har wie 'n iepen mansplak, dêr hy sitten gong. Doe dominy de tekst ôflies, begûn Wobbel yn it âlde testamint om te siikjen as 'n ferlegen minske; want hja wie better thús yn de evangeeljes en yn it boek fan Ruth as yn de boeken fan Mozes. Gabe, dy har al hinne en wer blêdzjen seach, rikte har syn bibel ta; mar de biis, yn pleats har Leviticus op te slaan, sette syn finger op de Openbaring van Johannes, kapittel twa, fers fjouwer. Wobbel lêsde de wurden, dy dêr stienen, en besauwe; hja seach foardel yn Gabes bibel, en de dominy mei syn molwrot en de hele gemeente draaiden om foar har eagen. Dat duorre sawat 'n heal kertier, doe begûn hja wer te blêdzjen, en joech Gabe syn bibel mei de lofterhân wer, wylst hja de foarste finger

[p. 19]

fan de rjuchterhân sette op fers sechstsjin en santsjin fan it earste kapittel yn it boek Ruth, dêr se 'n tear by dien hie. Gabe lêsde dy hearlike wurden fan Ruth, de hearlikste dy oait út de mûle fan in frommeske komd binne, en hy sei yn him selme: ‘Dy priis ha 'k wûn!’ De tsjerke gong út en elts nei hûs. Mar Gabe seach dadelik om nei 'n fyn sidene Eastynjeske halsdoek, dy er einling tsjin 'e jûntiid foar 'n kroan besette. Dêr beknoopte er mei de Amelander leafdestrûp twa gloednije dikketons yn, dy er fan beppe erve hie. Om acht oere gong er nei Wobbel te meiden; hy wie bjustere wolkom, dat kin men wol tinke, en hy wie net lang mei har allinne west, as hy holde de sidene doek mei it jild foar Wobbel har grutte blauwe eagen, sizzende:

Wotte sa wotte, Dêr heste de knotte;
Wolst it net dwaan, Moatst him werjaan.

En hja griep ta sonder 'n wurd te sprekken, mar joech him 'n tútsje, en dêrmei wie de boask tuske Gabe en Wobbel klear. Ongelokkich is 't net ta 'n houlik komd. Dêr Gabe krepel wie en net reedride koe, die hja by 'n skerpe eastewyn mei har broer op 'n freed 'n rit nei Ljouwert ta, dêr se har beklomje liet. It gefolch wie in droege kuch, dy ontaardige yn bloedspijing en longtarring, en op it lêst yn har dea. Sa giet it yn it hôf fan it minskelik libben; de edelste fruchten en de sierlikste blommen wurde it alderearst fan wjirmen en earkrûpers stutsen. Mar Gabe wie sa ontheist're, dat er sont net wer nei 'n houlik taald hat; hoe deadlik hy op har ferslingere wie, sjocht men út syn rymke it Famke, dat hy op Wobbel makke hat.

Doe Gabe foar syn lêste anker lei, beklage Saske him, dat er sokke bittere drankjes ynnimme moast. ‘Klei der net oer, mem!’ sei er. ‘Dat is sa ús lot it hele libben troch. Fan de tûz'nerlei bitterheid, dêr wy hjir foar bleat lizze, is 'er net ien, dêr wy fan genêzen wurde kinne, as troch in oare bitterheid. As God tinkt, dat dit libben in kwea foar ús wurdt, helpt Hy 'er ús ek allinne troch de bittere dea út.’ Doe de toersklok nachts tolf oere bromde, sei Gabe mei in kleare stimme: ‘De tiid is ferrûn; de ivichheid begjint.’ En fuort dêrnei krige hy in lytse knik troch de lidden en stoar.

Hjirmei winskje ik Gabe goenacht, en jimme allegearre sokken libbensdei, dêr in swiete nachtrêst en blide dage op folgje kin.

j.h.h.