Logo DBNL
Peke Donia, de koloniael (1993)

Peke Donia, de koloniael

(1993)–Nyckle J. Haisma–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[II.3.3] Hjerst oer eigen hoarnleger

[II.3.3.1]

Peke melkt yn 'e trêdeheal. It hat in bytsje te wiet west feitlik en dan fertraapje se ûnnut. Mar men kin net alles ferwachtsje. Earste en twadde sneed beide bûtengewoan wûn, dat dit is tajefte. De pakjedrager foar op 'e fyts en sa stekt er der moarns en jûns hinne. Ja, 't waar is al wat omslein begjin septimber. Mar hja hawwe gjin kleien, der rinne ek in bult moaie dagen tuskentroch. Mar jonge, de dagen wurde al sa'n bulte koarter. As Peke sa jûns sit te melken, falt it him op. Dan is 't sa'n oere of fjouwer, wolris wat letter, as dat sa útkomt. Mar dan krûpt it sintsje al sa moai de kant del nei Dokkum ta. It sinniget him oars hielendal wol, hjir wat melke. Rêstich de eagen wat oer it fjild gean litte, dêr't de lette molkkarren noch steane, hielendal oan 'e Wâlddyk ta! O, hoe libbet er dit earste jier yn alles djip mei. Hoe't sa stadich it gers in oare glâns kriget, hoe't de wolkens heech boppe him oars wurde fan oansjen as yn 'e heechsimmer. Hoe't de sleatten tichtgroeid sitte, dêr't fan 'e maityd it kleare wetter oan 'e boaiem ta trochskynde. Hoe't sa súntsjes, súntsjesoan de hjerst komt. 't Is net sa'n grut krewei, twa kokes. Dat dan set er de boel ree en giet noch wolris in slachje de greide yn 't rûn. De bistjes al faak efter him oan in eintsje. Se hâlde it hjir noch in aardich setsje út. Dan kardet er se efkes efter de hoarnen en stekt ôf. Syn molkrider komt hjir net oan ta, dat och, dan set er de bus sels mar efkes foarop oan 'e brêge ta. Hy docht it him allegearre skoan oan tiid. En jûn dochs. Sneon. In kreasferklaaide timmerfeint rydt nei Dokkum mei de sigaar oan. De leane del binne no de lytse gernierkes oan 't hiemoanfeien en de froulju dweilje de strjitten yn mei sân. Moarn snein. Strak lette de klokken fan 'e ferskate buorrens. En moarnier om acht oere wer. Hoe heart dat allegearre noch by it wêzen fan it hiele libben hjirre. De snein. It is Peke wol temoede. Alde Tsjaarda komt de leane delkuierjen, de hân

efter de slippe fan 'e âld jas. In doekje om 'e hals. Evenredich as altyd. Sok skaai, in sieraad foar 't lân, hja meie dan wolris lêstich wêze. Hy wiist mei de piip nei Peke en bliuwt stil stean. Inkeld ris makket Peke wol mear in praats je mei de âld baas. Mar oanhâlde, dat docht er Peke oars nea net.

‘Ja, ik moat jo feitlik al efkes hawwe. It sit sjesa, it is hjoed myn âld frouwe jierdei en... e...’

‘Jonge, myn lokwinsken, Tsjaarda.’

‘Ja, ja. No is 't altyd sa'n bytsje wenst, dat der in mennich fan 't hoekje efkes oankomme, sa jûn nei iten. De âlde ornearre, jimme reitsje hjir no ek al wat thús en nei inoar tarinne, dêr is noch nea fan kaam. Mar as de frou der ek nocht oan hie, soe 'k sizze, meitsje der jûn efkes in loopke fan. Sa strak nei iten, hen?’

‘No, ik wol leauwe Tsjaarda, dat sil hiel wol passe.’

De âlde knikt: ‘Dan hâlde wy it dêr op.’ Hy groetet mei de piip. ‘Dagen wurde koarter, hen.’ En fierder kuieret er. Peke stapt wer op.

Yn it apelhôf skaait Teda om. Dan bliuwt dy jûn allinne thús. Mar yn 'e goedigens, dat kaam harren dochs eartyds ek wol oer? Hja, de âlde lju, hawwe likefolle har plichten en rjochten en de jonge, liket it wol, hat der ek gjin nocht oan en sykje hjir de minste oanhâld. Peke suchtet en kriemt it hiem op. In oardeloere letter stekke se tegearre deselde hikke wer troch, kreas ferklaaid, mei swarte klompen oan. As hja omsjogge, skynt flau it ljocht troch de gerdinen hinne fan 't keammerke. Op 'e tafel stiet nijsette tee en in trompke mei koekjes. Wat sil Hiske der ek mear oan dwaan. Ja, 't is in spul. Mear wite se der ek net tsjininoar oer te sizzen. Hy wol ek net oars, dat seit Peke der foar himsels efteroan. Swijend rinne se de reed del. It lêste ljocht, de Dokkumer kant oer, fertart yn 'e kimen. Nei de buorlju om in jûnpraatsje. Peke tinkt oan jierren lyn, doe't de âldelju yn 'e fleur wiene en ek sa op fêste tiden der op út stieken. Alde Tsjaarda. Jimme wenje hjir no ek al wer in setsje. Oars sein: jimme begjinne der sa súntsjesoan ek by te hearren en krije it fertrouwen. It docht Peke goed, ditte. Syn fanke ek wol, liket him ta. Sa stadichoan komt hja ek teplak. Nee, fertrouwen en eigenens is net wat, dat hjir yn Fryslân yn oardeldei groeit. Peke hat

der wol ris oars ûnder stien, mar dochs elts minske, ek hja, binne soks wol brek! En och, dan is der earst ek safolle, dat jin oan beide kanten yn 'e wei stiet. It folk wol ek wite, wa en wat oft it oanhellet. Neatichheden soms, praatsjes, kinne sa'n bulte yn 'e wei stean. De kowekeapman bygelyks. Mar men giet rêstich jins gong en soks bettert fansels oer.

Hja binne de earsten net. De gongslampe barnt en de âldfrou komt by de doar. Tige aardich. Hja sjocht Hiske al ris rjocht op en del oan, mar hja binne op klompen: dat skynt de âlde wakker te noaskjen. Yn 'e keamer driuwt de reek en op 'e grutte rune tafel mei in plusen kleed stean de reaukes mei de walmjende tee. Peke lit syn each der ris oer gean. Jonge, âlde Siger en Ynskje ommers ek. Dan folk in ein de leane del, fan 'e pleats mei de dwerse foarhuzing. Hast fan Peke syn jierren. Cnossen is de namme. En sa't hja sitten gean sille, komt de fêste arbeider mei 't wiif. Hja gol en in âlde flapút. Ja, hja wiene in bytsje let, want hja sei tsjin har man, earst nei de buorren en skeare, want sa koe 't dochs net. Sa komt it folkje teplak. En dan giet it praat lykas op eltse boerebesite, och wêr oars oer as oer 't waar en oer 't fee en oer rûm en krap gers. Peke kin der sines ek oer sizze en it foldocht him wûndere skoan. Dan giet âlde Tsjaarda oerein en út it kastje oan 'e side fan 'e skoarstienmantel hellet er in lang kalken piip en noch ien. De iene, in brûktenien, is foar de arbeider. De oare is nij.

‘Sjoch, ik hie tocht, Donia, it is no wol de earste kear, dat jy hjir komme mei de juffer, mar 't hoecht net de lêste kear te wêzen. In kalken ein op eigen namme is altyd wol noflik. Sjoch, hjir is in eintsje potlead. As jy der efkes wat opsette wolle.’

Och, it giet allegearre sa hiel gewoan. En dochs, as Peke it docht, is 't him suver as in symboalyske hanneling, dêr't er syn plak mei ynnimt yn dit fermidden. Hy en de arbeider, in bytsje in stoefen baas fan net folle wurden, stopje tegearre út it fetsje. Dan, oer in brief fan 'e iennichste dochter fan Tsjaarda-en-dy, troud de kant nei Drinte út, komt it praat op wat oars. Alde Tsjaarda skodhollet. Neat wurdich, om utens. Men stjert suver fan jins lân en jins sibben ôf. Diuwe no ek. De bern wurde grut, prate in oare tongfal en kenne Pake en Beppe amperoan. Hja

hat it wollen. Mar bûten de krite, nee! Tsjaarda skoddet fannijs de holle. Alle manlju binne it der wol mei iens. Siger sels hat soks ek wol ûnderfûn. 't Is jierren en jierren lyn, dat er ûnder tsjinst west hat. Mar keardel, keardel, wat hat er ûnwennich west. Cnossen syn tsjinsttiid leit noch lang safolle jierren net fuort. Och, men ferjit de minder moaie dingen stadichoan wol in bytsje. Mar wat wie hy ek dealese bliid, dat er wer nei hûs koe. 't Is net in ûngeskikte keardel, sa't er dêr sit te fertellen. Peke koe him sa net. Ja, yn Den Haag hie er sitten. Mar wat him tige bybleaun is, dat binne de sneinen. Hy en in maat reizgen dêr fêst nei tsjerke. Och, ek alles frjemd fansels. En dochs, it wie der wûndere eigen en goed. Wylst er dochs thús net sa mâle tsjerkerinderich wie. Nee, dat is him wol hast it bêste bybleaun. En dan sjogge se nei Peke. Om utens, dan sil hy der it bêste wol oer prate kinne, net? Hat hy ek soartgelikense ûnderfining? Cnossen freget it him sa. Nee, der giet neat boppe 't eigen lân, dat jout Peke grif ta. Tsjaarda ferdúdlikt, de nijboer is oan 'e oare kant it Djip opgroeid, dat net iens sa fier fuort. Mar, sa giet Peke fierder, in bulte oare dingen slite ek wol in bytsje ôf. De tsjerke hat er sa slim faaks net mist; 't is ek sa'n hiel oar libben, oeral omswalkjend. Tsjaarda stoppet mei folle oandacht farske tabak yn 'e piip en docht it harkjen derta. Dan glimket er ris en bliuwt heal yn 't bedriuw sitten: ‘Ja, ik ha al tocht, wy sjogge Nijboer net folle mear yn tsjerke. Mar wat haw ik okkerdeis opfongen, hearden jy feitlik fan komôf net by de lytse tsjerke?’

Peke befêstiget soks. Dêr harket Cnossen fan op. Dy sit dêr as diaken. Tsjaarda stoppet wer troch: ‘Jy moasten der oars al wer in bytsje regel fan meitsje, net Donia. Ik sil net sizze, dat kin fansels wol wêze, dat soks ôfwent. Mar jonge, wyt jy wat it is, op 't lêst wyt men net mear wat men mist. It ferfrjemdet allegear sa. 't Is fansels fierder in kwestje, dy't jysels útmeitsje moatte. Hat jimme dûmny of tsjerkeried dêr noch nea ris oan ta west, Cnossen?’

Nee, mar Cnossen moat ek bekenne, hy wist der neat fan.

Peke ferguodliket, hy hat ek nea hjir of dêr oer praat en koe op 't lêst ek sels de tsjerke wol fine.

‘Ei, jawol,’ seit Tsjaarda, ‘mar in minske moat soms efkes in

stjitsje mei hawwe. In bytsje meilibjen docht jin dochs altyd goed.’

Cnossen knikt. Ja, dat hat mis west, mar wier, hja wisten it net, hear. Sa rekket men inoar bjuster, hen?’

Alde Tsjaarda sûcht en sucht de brân yn 'e piip.

‘Ja minsken, 't is in spul. Wy moatte oars inoar mar in bytsje op 't goede paadsje hâlde. Wy binne it allegear op syn bar bjuster, Cnossen.’

Sa kriemt it praat wer ôf nei bern en pakesizzers. Op sokke dagen mist men se. Peke harket en pluzet syn tsjettel leech. It is him wûnder en goed temoede yn 'e âlde boerekeamer, dêr't tusken kast en siktêre de âld klok igaal de oer en ôftelt. 't Is him sa goed, dat sjen nei de rikjende kalken einen. Mar boppe alles, de toan hjir jûn, de sfear, soks is him in unferwachte woldied. De arbeider hat in trammelantsje hân mei 't hokkelingferweidzjen. Alde Siger hat der ek anneks mei west en hoastet fan 't laitsjen. De froulju oan 'e oare kant binne gear oer it ynlizzen. Frou Cnossen hat wolris prakkesearre oer dat nijerwetske spul, yn glêzen potsjes, mar men hat der ek sa'n bytsje ferstân fan, hen? Hiske kin har lykwols in hiel ein hinne út 'e dream helpe. 't Is al wat fier hinne, hen? Mar oars, as hja der noch oer gear wol, dan wol Hiske har bêst in hântaast helpe. 't Is mar sa'n wurdmennich, dat Peke opheint. Mar hy fernimt wol, hja kinne it wakker pratende hâlde. Mei nije moed stekt er de brân yn 'e piip. De âlde lju hawwe ek neat gjin haast. Siger sjocht al ris nei de klok, as de b'rinne noch ris de romers op 'e lappen hellet. Dat sadwaande, 't is tsien en alven, as de besiters meiinoar ta de foardoar útreitsje.

Fjouweresom geane se op hûs ta. Ynskje beart al wakker, hè sa let. Mar Siger hat tige syn slinger.

‘Wyt jy wat, Ynskje! No aanste mei syn fjouweren by jimme op 'e hiemshikke sitte en in lietsje sjonge.’

De âlde giet der net op yn. Fui, fui, aanste is 't snein.

Tegearre rinne se fierder. Stiif hat syn wyfke him yn 'e earm en huveret.

‘Sa'n geboemel fanke, net!’

‘Dit hat teminsten net in wrange neismaak.’

Hy laket en slacht de earm om har hinne.

Thús barnt it ljocht noch troch de gerdinen. Jonge, Teda makket it lang jûn. Oan 'e tafel sit er, krektlyk as doe't hja fuortgiene. De tee stiet noch krektgelyk, it koekjetrompke op 't selde plak. Njonken en foar him lizze brieven. Allegearre mei it Yndyske poststimpel.

‘Mar myn bêste jonge, hastû gjin tee hân?’

Hy skoddet ôfwêzich mei de holle.

‘Moarntejûn bliuwe wy thús hear.’

Hy lûkt oan de skouders: ‘Och 't hindert neat.’

Hiske jit him noch gau in bakje yn.

‘No mar op bêd jonge, hen? De nacht is al net lang.’

Swijend kriget er boeken en brieven byinoar en stekt de trep op yn 'e gong.

‘Nacht jonge. Sliep lekker, hear!’

In koel ‘welterusten’ en de trep kreaket. Dan wurdt alles tsjuster. It bêdguod is kâld. Troch de mantel om hûs giet de wyn en troch de flearen om 't bjinstap.

‘Hiske, ik wyt net fanke, soe de jonge hjir wenne?’

Hja knypt him waarm en stil yn 'e hân en swijt. Wat sil hja sizze? Hy ferget har ek op gjin andert.

Dan falt hja yn 'e sliep. Hark, de hûn op syn matsje foar de kast kreunt. De wyn koe wol oanhelje.

[II.3.3.2]

In himmele dei yn 't earstoan fan oktober. Op 't tún is Peke wat oan 't dollen. 't Is wiet mei dy reinige rite. Mar 't liket bêst, de jirpels goed fan stik, in hiel inkelde swarte der yn. Jonge, sok moai wurk, de frucht út eigen eker te dollen. Goaitsen hat in setsje de klaai op west, mar hat wer dien, dat dy hâldt wat by Peke ta. Beide lju fan net tefolle wurden en beide wolris efkes tiid om op 'e fuorgekant te sitten, te pypkjen en oer de hjerstlannen te digerjen. Peke hat de tiid oan himsels. Hjerstmis. Hy tinkt oan dy lêste, doe't hja, Heit en hy, yn 'e Bûtendyk leine foar in stik biten, smoarch en wiet. Heit en soan. No is hy de heit en syn jonge...

Goaitsen hinget op 'e gripe en flybket op 't lof yn 'e fuorge. ‘Hy sil earst wolris goed trochwinterje moatte, wol 'k leauwe, Nijboer.’

Peke seit fan ja en hat syn eigen prakkesaasjes oer 't gefal. Hja hawwe it der krekt oer hân. Hy hat al wer in deimennich thús tahâlden. Fol op boarst. Trochwinterje. As dêr alles mar mei sein wie. Noch ien minne winter, no hawar. Mar Peke wyt al te skoan, dat de eigentlike kwaal djipper sit, mar hoe kin er soks Goaitsen klear en oannimlik meitsje. Under it sykjen dwale syn eagen nei it hege dakfinster. Dêr is syn keammerke. Och, wat hat Hiske it kreas ynrjochte. En der omhinne op 'e souder lizze de apels en de parren en de hiele souder is fol fan 'e goede rook. Wat wol dochs feitlik sa'n jonge ek noch mear. Syn fantasije set út ein. As hy, Peke, dizze mûglikheden eartyds ris hân hie. In keammerke en boeken, in fyts en dan nei skoalle. Dan is der in bytsje foar nedich om him poerrazend te meitsjen. Mar syn hert sprekt in wurdsje mei: 't is net allinne by iten en drinken, goede klean en in waarm bêd, boeken en in fyts dat in minske libje kin. Och nee, hy wyt it ek wol oars. Wat hie it him, Peke, jûn, al hie er yn 'e tropen hûnderttûzen ta syn foldwaan hân.

‘Kom, ik moat ris efkes yn 'e hûs sjen, Goaitsen.’

‘Jonge ja.’

Peke faget de hannen ôf oan 'e broek, slacht de modder fan 'e knibbels en smyt de âld baalsek oan kant. De earste rispinge op eigen lân. Jonge, dy fruchtbeammen, wat is dêr wat ôfkaam. En dat stikje tún, as men dan rekkene hoe heidensk it der útseach! Doeke wie hjir in deimennich lyn en de wyn kaam by him al wat út in hiel oare hoeke as fan 't maityd. Hy moat dochs noch ris efkes by de jonge sjen. Hiske is yn 't bûthús of sa warber en fernimt him net, as er de gong trochkomt. De smelle trep kreaket. Wat in rook: dat dogge fral dy grutte parren. Mei in djip wolgefallen snúft er it op en ropt oan syn jonge, oft er net in grouwenien ha moat. Peke byt yn ien en kriget in twaddenien yn 'e hân. It andert kin ja en nee wêze. Dan docht er de doar iepen. De jonge leit op bêd, de holle yn 'e holte fan 'e earm en sjocht net op. Peke falt by him op 'e râne del en hâldt him de par foar. Unferskillich leit de jonge dy oan 'e kant.

‘En jonge, hoe is 't.’ As fan âlds strykt er syn bern, no hast in keardel, oer 't hier. It andert is ek as fan âlds: hy lûkt oan 'e skouders. Mar like moedich giet Peke troch. Wannear tocht him, soe er it ris wer besykje kinne om nei skoalle? Hy wyt it net.

‘Hast der net sa folle nocht oan?’

Hy skoddet mei de holle.

‘Rekkest oars sa al efter, tink, net? As 't waar no sa wat bliuwt en de follens giet wat oer, dan soe 'k sizze, mar ris wer hinne, net?’

Mar as Peke dit ôfwêzige gesicht dêr lizzen sjocht mei dy eagen, dy't nearne niget oan ha, dan seit er súntsjes tsjin himsels, dit wurdt neat, Peke jonge!

Dan giet it praat wer yn 'e âldbewende sirkel fuort.

‘It is oars foar dyn takomst, feint. Dû komst net klear, ek net yn Ynje, sûnder in goede oplieding.’

‘In oplieding, wat ha ik dêr oan. Richard syn heit seit ommers, in oplieding is nonsens. In planter leart syn wurk op de kebon.’

‘Ja mar jonge, dy sitte dêr op in lytse tee-kebon. Wat jout dat foar takomst. Miskien is dat neat foar dy, en mei in goede oplieding kinst oars ek ris omsjen, yn Deli of wêr ek mar.’

‘Ik wol dochs neat oars as yn de tee op West-Java.’

‘Mar stel no, dêr soest begjinne. Richard kriget de kebon oer fan syn heit. Mar dû?’

‘Goede planters fine altyd wol wat, ommers.’

‘En ast der no letter ris oars oer tinkst. Dan is 't te let. Wier jonge, harkje no nei Heit, dy hat it bêste mei dy foar. Wolst perfoarst nei Ynje, meitsje dan dy Mulo ôf en gean in jiermennich nei Deventer. Kinst it no sa krije. Letter sil 't dy muoie.’

In setsje is 't stil. De jonge syn eagen dwale troch't rút boppe him; dêr driuwt in swiere wolk foarby.

‘Muoie? It sil my nea muoie, as ik ienkear wer yn Ynje bin... Al krij 'k it noch sa earm.’

In pear triennen blinke yn syn grutte dûnkere eagen. Peke sjocht it en swijt en syn grutte, smoarge hân giet oer de jonge syn hier. Ja minsken.

‘Soest Heit allinne efterlitte wolle?’

‘Heit is dochs ek earst allinne fuortgien?’

‘Ja jonge, mar ûnder hiel oare omstannichheden.’

‘En Heit hat no Hiskemuoi en it hûs en sa.’

‘As Hiskemuoi der no net wie, soest dan ek fuort gean?’

‘Ek. Ik sil har ek wol misse.’

‘Mar jonge, sechtsjin jier en nei de frjemdte!’

‘'t Is dochs foar my net frjemd. Myn eigen lân en allegearre freonen.’

‘Is Fryslân dan dyn eigen lân net?’

‘Heit sines. Foar my is 't allegearre frjemd. En ik wen der ek nea. 't Is allegearre like frjemd, op skoalle ek. Alles meiinoar makket my siik.’

Peke pluzet wat om 't klokhús hinne en behimmelt ien foar ien de pitsjes. As in grut en net te kearen needlot sjocht Peke alles foar him. In bulte dingen fieane him troch de holle. Foar Fryslân ferlern. Goed, op 't lêst. De jonge hat gelyk, foar him is 't net frjemd dêre. Mar ek foar him ferlern. Hoefolle djip en stil leave dreamen falle hjir yninoar. Op 't lêst, dan. Mar de jonge sels? Wat hat er de jonge foar libbensynhâld meijûn, dêr't er op tarre kin? Hy, dy't mei sa'n ûndergrûn al safier ôfdriuwe koe. Wat moat der fan syn jonge wurde? En sil er ea wer yn steat wêze, dat tekoart goed te meitsjen? Wat leaut syn jonge, wat foar libbensdoel hat er, wat foar hâldfêst as 't der op oan komt? Dan fljocht in grutte bangens him oan.

‘Teda, jonge. Dû begrypst wol, Heit gunt it dy fan herten, datst dêre wer telâne komst. As it moat, daalk. Mar, och, dû wytst der ek al wol in bytsje fan, it libben is net altyd like moai en like maklik. Hast der wolris by stilstien, hoe't it moat, as der no ris swierrichheden komme. As Heit der net is om dy te helpen, en as âlde omke Rikus dy net helpe kin en Richard net en gjin minskenet?’

Beide swije. Op it tún hoastet Goaitsen en foar de ruten krimmenearret in hin. Heal tsjin himsels en heal tsjin 'e jonge giet Peke troch.

‘Heit hat by dy dingen nea net safolle stilstien en der dy net altyd op wiisd. Mar jonge, dêr komt it op 't lêst dochs al op oan.’

Efkes docht Peke de eagen ta en hiel klear sjocht er it byld

foar him. Tegearre yn 'e hut, hy op 'e râne fan 't bêd lykas no. Bûten de patriispoarte brûzet it wetter. Tusken East en West. Hoe wie er doe gesteld. In nij libben wankte en in grutte hope libbe yn him. Skoften sieten se sa en praten, oer it ferline, oer de takomst. In goudenien foar beide. Wie dit, dizze mûglikheid ea by him opkommen? It nije libben kaam en is no. Mar dêr sil in offer tsjinoer stean moatte, in minskelibben en lok kin nea folslein wurde. Hinne en wer giet syn siel. Kin hy it ea ferant-wurdzje as er taseit no? Hy sjocht syn jonge lizzen. Ik gean hjir yn dit lân dea. Dea yn Fryslân? Miskien hat de jonge gelyk. Hy, Peke, wyt, wat ûnwennigens is. Bern fan East en West. Is 't de jonge syn skuld of sines? Dingen yn in minskelibben, dy't nea wer goed makke wurde kinne.

‘Hoe en wat hiest dy it allegearre dan foarsteld?’

Hy rizet heal oerein en sjocht Peke heal en heal twivelriedich oan.

‘Mei 'k it sizze, Heit?’

De eagen fan Heit jouwe him de moed en in grisseltsje hope. Nei de kebon. Mei Krysttyd nei alle wierskyn hâldt Richard ek op mei de skoalle. Dan earst it wurk goed leare; in hiele bulte dingen wyt er der al fan ôf. En as er achttsjin is mar fierder sjen. Oft er dêr bliuwe kin en oars by in grutte ûndernimming. As er it wurk ken, is der altyd in goede baas te krijen. Richard syn heit kin him foarsprekke, dy sit der hielendal yn. En dan is omke Rikus der. Nee, oan dat transportbedriuw hat er net de measte nocht. Dat is dead wurk. Mar om ried en sa kin ik dochs altyd nei him ta gean. En mocht it perfoarst net beslaan, dan is dy mûglikheid der altyd noch: dêr is ommers sa daalk gjin stúdzje foar nedich, allinne in setsje meirinne en de eagen iepen ha.

Peke lit him stil útweidzje. Hy hat is dus wol foarinoar.

‘En de kosten?’

‘Mynhear hat dochs skreaun, dat ik fergees by Richard komme koe. En letter, as ik it wurk ken, in bytsje fertsjinje.’

‘Dat is sa, ja. Mar de oertocht: hoe moatst der komme?’

‘Ik bin sechtsjin, wêrom soe ik net allinne hinne kinne? En foar de reis kinne wy earst alles wol fan myn sparbankboekje ôfhelje. Dat is goed tachtich gûne. Trêde klas gean ik dochs.’

Yn 'e gong giet de bûthúsdoar. Peke rint nei de doar en ropt: ‘Bistû dêr Hiske? Kom hjir ris!’

In bytsje benijd komt hja de treppen op. Hja hie Peke hielendal net fernaam.

‘Jonge ja, it stel loaiwagens!’

‘Fanke, fal del!’ En Peke lûkt har op 'e râne njonken him, dat it bêd kreaket. Dan fertelt er har, wêr't it praat oer gyng. Ferheard sit hja fan 'e iene nei de oare te sjen. Net dat de saak sels har sa botte nij docht, mar dat it allegearre sa gewoan giet en sa redsum. De dûnkere eagen fan 'e jonge sjogge har oan.

‘Muoike wyt wol, 't is net om muoike.’

Nee, dat wyt hja wol. Dizze jonge trochgrûnje, dat kin hja net, miskien nea. Mar har eigen leafde foar him tsjûget har, soks soe ûnmûglik wêze. Hja knikt en begrypt. Wat sil hja der folle oan ta dwaan. Dan stelt Peke syn plan út. Stel, it soe wêze, dan moast er, as 't in bytsje koe, mei de famylje Tegelaar. Dy soene fan 't hjerst werom. Alde kunde, dat is altyd better as allinne. En dan daalk skriuwe. Nei har en nei Ynje. Dan soe 't fansels koart dei wêze en harjewarje plak besprekke. In fiifseishûndert gûne reis en in bûssint. Hy sjocht Hiske oan. Dan soe it ôflossen mei Alderheljen efkes oergean moatte. Ja, dat soe dan moatte. ‘Dat is it slimste net, jonge, en maklik oer te kommen.’

Yn har eagen is in stil bemoedigjen. Hy fûn it lok, hat hy it rjocht en kear dat fan syn eigen jonge op? Ek al komt it net op 'e wize, lykas 't hy him dat tocht hie? Hy giet oerein.

‘Wytst wat, Teda? Wy betinke der ús allegearre jitris oer. It hoecht net hals oer de kop te gean. No as de divekater noch efkes nei 't tún, aanst daalk ropt Mem om tee.’

Teda pakt syn hân en knypt dy suver sear. Hiske bliuwt noch efkes op 't keammerke en beoardert dit en dat. Allinne stekt Peke de trep del. Wat hat er dien? Efkes stiet syn foet stil. In grutte twivel fljocht troch him hinne. Mar tagelyk is der blidens yn him. Om de jonge. En sil er dan sels it leed net maklik drage, it leed fan syn eigen misstap? De foardoar falt efter him ta. Goaitsen flybket yn it lof. Yn in grutte rynskens lizze de jirpels oer de eker siedde. It libben is wûndergoed en grut. Mar net altyd ienfâldich. Hy falt op 'e baalsek del. De rook fan 'e goede ierde slacht him yn 'e noasters.

[II.3.3.3]

De jirpels op 't tún binne der sawat út, as Peke de tynge kriget, Klaskemuoi is net mear. Klaskemuoi. Hoe tichte hat it eigen faak by wenne en dochs, hoe fierôf. Twa kear hat Peke der oan ta west, ienkear koarts nei maaie en de lêste kear no't hja minder waard. Dat hat it lêste west. Memme suster. No is Peke allinne op reis om har mei te hôf te bringen. Hiske sit tsjintwurdich mar it leafst thús. Hiske, mei hoe'n grutte leafde tinkt er fral yn dizze tiid oan har.

In winige, kâlde, buiïge hjerstdei healwei oktober. Op 'e fyts skoot er it keale ein oer en lit syn eagen gean oer de fersútre greiden, dêr't it fee skrousk en huverich de ein wachtet fan 'e rite. Syn holle is swier fan tinzen. Klaskemuoi, Memme iennichste suster, har byld en bloed. Wûndere irony fan't lot, hja, dy't by har libben har eigen suster en allegearre ferfijde, dy't nei de lytse tsjerke reizgen, is yn har lêste jierren kommen ta in ûnbegryplike myldens fan oardiel, en hjoed op har begraffenis, sil de grifformearde dûmny de foargong hawwe. De soan, dy't op it spultsje wennet, is troud mei in frommis út in grifformearde húshâlding en is mei har oergien. En hoe en wat krekt fierder, dat wyt Peke sa net; mar yn har sukkeljen skynt de eigen dûmny it wat ferbruid te hawwen en 't is wûnder iens spul wurden mei dy fan 'e lytse tsjerke. Dat sadwaande. Oer dit ûnferdraachsume, felle hert is in stiltme kaam, in frede, sa't Peke 't him nea tinke kinnen hie. Ienkear hat er by har west lêsten; doe waard 't al minder. Peke, wat bin ik bliid, datstû sa goed terjochte kommen bist. Hy heart it har noch sizzen. No giet it mei my nei de ein. Mar 't is yn oarder, Peke. Der moat ús oars o sa'n bulte ferjûn wurde, jonge. As er dit allegearre wer oertinkt, skoddet er de holle. Hy hat nea net sa fier mei muoike fuortrûn. Hy skammet him. Wat oardielet in minske dochs, dêr't ús Leaven Heare oannimt en net ferwyt? Och, wy koartsichtige, partidige minskjes.

Sa makket er de reis, de kant út nei 't âld doarp op 'e klaai. Jinsen, yn 'e dizige loft, rizet de toer op. De wrâld fan 't ferline

giet er yn. Hoe fier is dat ôf? En dochs, tagelyk hoe deunby en eigen.

Hy is letter as er tocht hie, it folk is al op reis. In buorfrou, dy't oppast, heint him op. Foar de buorren kin er har noch skoan ynhelje. Wat hastiger rydt er troch. Tichter nei de dyk ta is it libben op it lân yn folle aksje. Biteweinen komme de blabzige reden út wei; de biten, de krûden heech oploege; de modder tsjûk oan 'e tsjellen, de sydberjen en de hynstepoaten. Dampige wyn fan hjerst en jirpeldollen, skiere loften en groeiende bulten; jinsen de biteskippen op 't wetter. Al dy âlde oantinkens wurde him hast tefolle mânsk. Krektlyk baret it wetter fan 't Djip yn 'e deade reidseame en tsjin 'e peallen fan 'e skoaiïng. In skip, kâld en iensum op it hege wetter. Yn 'e piip fan 't fabryk plûmet wat reek. Jinsen, fansiden, leit it Heechhiem. Yn in golle oerjefte geane syn tinzen dy kant út en toevje der in skoftsje. Ferlangst? Nee, 't is goed. Sa is 't goed. Dit jout syn hert him op en de wyn sjongt it him yn 'e earen. It ferline is goed, mar ek it hjoed. Rêstich trapet er it ein wei. Hark, de klok. Boppe de twivelige en dizige kontoeren fan it doarp stekt de toer út. Sa lette de klok, doe't hja Heit te hôf brochten. Sa, doe't se as bern tusken skoaltyd by de kearewear stiene, huverich wachten en redsum útnaaiden, as de heimige optocht delsetten kaam. Och ja. Hy glimket. Wol hat it grutte libben him riper makke. It libben; wa't it rjocht yn 'e eagen sjoen hat, kin sa'nien de dea sa'n felle ferskrikking mear wêze? Trou garret de toer de leave deaden om him hinne, slachte nei slachte, en hoedet se, oant op 'e jongste dei it ljocht komt yn it East en de bazún.

Sa hat er it as lyts bern altyd him tocht en leaud. Op 'n djipsten leaut er it sa krektlyk noch, hjoed de dei. Feroaret in minske yn 'e grûn wol folle? Peke leaut it net.

Deun by de buorren hat er it stadige folk ynhelle en set de fyts by ien fan 'e huzen foar de ruten del. Ungemurken slút er him oan by de eftersten en stadich giet it de buorren op. Om it tsjerkhôf de deade hage en dêrefter it grêf fan Heit en Mem. Net fier der fanôf leit omke, dêrnjonken it farskgroevene stee foar muoike. En sa sille se rêste, yn deuner mienskip as se faaks by 't

libben oefene hawwe. De grutte, wize dea. O sa rêstich giet alles om en ta. It mystearje fan libben en fan dea. Hjir moetsje hja inoar. Mar hjoed is it foar Peke gjin probleem. Yn syn hert wennet in lichte, ljochte blidens en in grut leauwe. Dea, wêr is dyn ferskrikking?

Foar 't lêst de gong by de hage lâns. Njonken inoar de stiennen, twa, mei opbeitele nammen. Memme antlit, as hja op in stille sneintemiddei yn skimerjûn tsjin him oer siet. Heit, sa't er as âld mantsje, rûngear, njonken him fuort strampele, it lange grize hier yn 'e nekke, in wûnder begripend lûd yn stil petear. Wat kin it libben goed wêze op sa'n stuit. Frede. Mei hjoed en ferline en takomst. Frede mei libben en dead, mei tiid en ivigens. Frede, boppe alles, Heare, mei Jo.

As lêste hast giet er de buorren del, bylâns de húskes. Hjirre dat fan Doede en Hiltsje mei 't bartsje oer de goate. In bange nacht flitst him foar de geast lâns, in moarn, de lêste. In ôfskie, it twadde. Foarby. Deun by de tsjerkemuorre rêst âlde Doede, in houten pealtsje op 't grêf. As 't strak efkes koe nei âlde Hiltsje, dy't yn it dûnkere efterôfwentsje in stadige dea stjert en wachtet op de genede fan 't uterste.

De wyn hat oanhelle en komt troch de krimpen en de stegen. Efter de tichte gerdyntsjes barne teepitsjes. Smout is 't dêrefter en smûk. Mar hoe is it, dat hjoed net út elts geveltsje en alle finsters him de âlde twivel oangappet? Is 't net folle earder, oft elts húske oan 't paad him as âlde kunde wolkom hjit en in mennich wurden seit út in âld en goed ferhaal? Kin soks mûglik wêze? Of soe hy, Peke sels, hjoed dizze wrâld troch oare eagen sjen kinne? De wrâld is, sa't men him sjocht. Wa sei dat ek hast?

Under om 'e buorren skôget in buorman fan muoike, dy't njonken Peke rint, de loft. Hy ferwachtet in ûnlijïge jûn. Yn 'e konsistoarje wurdt de begraffenis hâlden. It duorret noch al efkes, foar 't alles te stoel en te bank is. Net al te fier fan dûmny ôf belânet Peke. Ja, hy ken de man noch wol. Deselde fan in jier tsien lyn. Skean fansiden nimt er him ris op. Dy is ek âlder wurden. In grut betrouwen hat Peke net yn him. Mar de man hat it der faaks ek nei makke. In sneintemiddei. Yn in soarte fan efterkeamer mocht er efkes op 'e râne fan in stoel delfalle. In man

boppedien, dy't fan Heit nea folle begripe kinnen of wollen hat. Wa sil 't him kweaôf nimme, dat er kritysk sitten giet te harkjen? En dochs, hjoed is it de man syn kâns en meitsje folle goed. Sa bart it.

Hy is rêstich en wis yn syn praat. Syn ferhaal jout gjin bombaarje, mar in grutte en wolmienende earlikens soe der hast út dy simpele wurden sprekke kinne. Wa soe der eat fan sizze wolle, dat er gjin grutte en nije dingen seit. Mar ek ienfâldige, langbewende kinne sa foarbrocht wurde, dat men se hifkje kin op echt of ûnecht. Hy stiet net lang en breed út te mjitten oer goed en kwea fan 'e ferstoarne. Mar twa dingen rekket er oan. Dat wy ús fan oardieljen ûnthâlde kinne, want dat elts, man foar man, nedich is, wat hja fielde brek te wêzen: genede. Mar like wis is ek it oare, it wûnder, dat in neatich, fersûndige minske roppen wurdt en weardich kard is ta de heechst mûglike hearlikheid. Wat hja leaude, sil elts fan ús beseffe moatte: fan 'e genede moatte wy libje. Bidlers en gjin fertsjinst. Wêr sille wy ús op beromje!

Sa breidet er ôf. Och, allegearre âlde, bewende dingen, tûzen kear en faker sa sein faaks. Peke sit mei de earmtakken op 'e knibbels en lit syn prakkesaasjes gean. Syn hert is belune en omslein yn in oprjocht harkjen. Is de man feroare? Of jitris, sjocht hjoed de wrâld út oare eagen? Fêst is, dizze ienfâldige wurden ferrifelje jin net. Dêrom harket er en 't is him goed sa. Dêrom giet er ek, as it praat wat algemien wurdt en dûmny hat in amerij foar himsels, op de man ta en jout him spontaan de hân. Dûmny stiet in bytsje ferwûndere en syn eagen freegje om in ferklearring.

‘Dûmny, ik woe jo wol betankje foar de goede en wolmiende wurden. Dûmny ken my faaks net mear, mar in jier of tsien lyn haw ik dûmny ferkeard taksearre.’

As er dûmny fierder út 'e dream helpt, hat de man it ek foar de geast, Donia, ja, Donia. Dan seit er, en it docht Peke goed: ‘Ik haw ek tsien learjierren efter de rêch, Donia, en heech learjild betelle.’

Hja stekke in sigaar oan en ite koeke en de middei giet foarby. Tsjin 'e ruten fan 'e konsistoarje slacht de wyn en in kâlde

snjitter. Hjerst. Mar hjir is de feilige beslettenheid. Reek driuwt yn krinkels om en de rook fan lange jierren lyn komt út 'e griene kleden. Mei syn sigaar sit Peke yn in hoekje. Skimerich is 't en hy lit se foar him foarbyglide, al dy âlde bylden. As dan op 'e neidei it byinoarwêzen opbrutsen wurdt, dan wyt Peke de sin fan dizze neidei net better te fetsjen as de fersoening fan hjoed en ferline.

Mei de beide neven fytst er op. Nei âlde Hiltsje ta wurdt te let of it soe jachtsjen wurde. De iere hjerstjûn driuwt oer de skrouske ierde. Skimen fan jirpeldolders op it lân, dêrefter wrotte de syksters. Sa stie Heit te dollen en Mem wrotte der efteroan. Tsien, tweintich, tritich jier lyn. Jitris tritich jier fierder sil 't faaks krekt itselde wêze. Minne, dan neamt nimmen mear de namme fan Peke Donia nei alle wierskyn. Goed, wat kin er mear fan 't libben freegje as er krige hat?

In molkwein mei in wynderjend pitsje. Yn 'e berm rinne in pear lette skoalbern. Fan 'e oare kant it Djip faaks of fier de lannen út wei. Is 't him net, oft er dêr sels rint? De reed út wei in wein fol bitekrûden, in stadige drager op 'e weake, smoarge eker, op 'e ein in groeiende bult. Strak moat er by de hagebeam lâns, it skrikbyld, dêr't faaks in man efterwei springe kin... Hy glimket. It ferline. It Heechhiem wurdt wei yn 'e jûn. Goed.

Hja ride de brêge oer. Hjir begjint in oare wrâld. Syn wrâld, de wrâld fan hjoed. Mar hy leit deun njonken dy fan juster. Sa is 't faaks it bêste.

By omke' en muoike' hûs barnt de lampe. Mar net ien fan beiden is der mear. De âldste neef fielt it ek. De earste kear, dat er nei hûs rydt en Mem is der net. Oft Peke der noch efkes mei yn wol. De kofje is brún, dêr hat buorfrou foar soarge. Op 'e hoeke fan 'e stoel drinkt er hastich ien op. Hjirre moatte se ek te gong. In pear wurden oer hjoed. No is Memme plak foargoed leech.

Mar hja is teplak. Dûmny hat it o sa moai makke. In amerij binne hja stil.

Dan geane hja oer ta de oarder fan 'e dei en it libben nimt syn gewoane berin. Peke stekt ôf. Oft er skielk ek nochris delkomt mei 't wiif? Mar ris sjen. Hy ropt jûn en kriget de fyts by de syd-

muorre. It is him sa goed, dizze famyljebân noch te fielen. Al dy gewoane dingen, se geane in minske dochs sa djip.

Hjerstjûn. De wei is min. Oer de wide greiden, de Westergeaster kant út wei, strûst de wiete wyn. Op in pleats barnt ljocht yn 'e foarein. Hy jout him foar oer op 'e fyts. Wat soe 't sa'n reiske. Strak thús binne de kokes molken en wachtet Hiske mei 't waarme miel.

[II.3.3.4]

Allegearre alteraasje sa'n moarn. Op 'e Guozzepôle is 't krektlyk as oeral oars, alles komt tagelyk. Begjin novimber en 't moaie waar is perfoarst op. Samar yn in feech binne de lannen leech. 't Iten wie al krap en no in mennich minne nachten, dy diene de doar ta.

Doe't âlde Tsjaarda earjuster de greiden leechhelle, wie 't krekt as begûn it de lytse lju ek te driuwen. Justerjûne hat Peke der ek in ein oan makke. Hy hie se al wer in setsje op 'e top fan 'e kamp. No, en fan 'e moarn, dat wie al ôfpraat, kamen de nijkeapen. Earst Siger mei 't keal. In hânsum bistje, oan 't tou hast grutbrocht. De âlde lju seagen der al ôf, mar 't wie dochs oer. Dat sadwaande. Koartlyn binne se akkordearre. It kalve hokkeling fan Doeke, dat siet al langer yn 'e mûne. Sûnt 'e neisimmer al. 't Is net fan Doeke sels, mar dy hat in pear hokkelingen út 'e kunde yn 'e weide hân en dêr is 't ien fan. No, dy kaam ek mei de jonge. Och, en dan is der earst sa'n bulte te besjen en te beplakken. De eigen twa dogge it ek moai aardich op 'e stâl, in bytsje sútrich allinne noch. De bank fan njonkenhûs is nei de pomp ferhuze en dêre, mei har fjouweren, te sizzen Peke mei de ôfleverders, sitte se it spul op te nimmen. Under en boppe in pear lege stallen, mar dat is mear noflik as yn 'e wei. Siger is oerdreaun yn syn lof lykas mei in bulte dingen. De âlde freon, Doeke, is folle bedaarder en ek gâns bestekliker yn dy dingen. Hy meunstert de gollen ris, de bult biten, rint ris om it spul hinne en knikt. Hy soe sa sizze, Peke bringt it in hiel ein. De kokes, dy't Peke al in simmer weide hat, toane ek wol aardich. 't Is

Peke wol wat wurdich, dit oardiel fan syn âld maat. Hy wol graach wêze, dat dy der mear ferstân fan hat.

Dan hat Hiske de kofje brún en ropt by de gongsdoar. Toe dan mar. Hja soene oars ek noch hinnebuorke hawwe, mar dan strak mar ris sjen. Peke neamt sa ris inkelde sifers út syn hinnebuorkerij en dêr harket Doeke grif fan op. Nee, dat hie er sa net yn 'e rekken hân. Siger knikt. Ja, hy hat wol sjoen, wat Nijboer dêr sa twa kear wyks de reed lâns tôge hat. En lêsten in keppel hinnespul. Hja geane yn 'e hûs. Ferline wike is it nije kacheltsje út Dokkum kaam. Yn 'e foarkeamer stiet noch neat, mar och, sitte wolle se dêr dochs net, wat hawwe se mear foar rûmte brek. En hjirre yn it keammerke binne se sa hielendal thús. Teda rint hinne en wer, fan ûnderen nei boppen. Reservearre jout er de ynkommers in hân. Blau fan 'e kjeld. In kleur as in skylfisk. Dan giet er syn gong wer. Yn 't lêst fan ferline wike binne der twa brieven út Ynje kaam. Ien fan Rikus, de oare fan 'e tee-kebon. Wolkom. Dêr kaam it op del. Tegelaar hat in fjirtsjin dagen lyn al tynge jûn, woansdei tolve novimber. Krekt Alderheljen, dus mei in lytse fjirtsjin dagen. As Peke him sa rûngear fan 'e kjeld rinnen sjocht, kart er syn eigen beslút foar de safolleste kear goed. Siger besaut him: och, och, wat in grutte keardel al, net! En moat dy no hielendal allinne nei dat frjemde lân! Hy besaut him oer in bulte dingen. Teda nimt der gjin notysje fan en giet syn gong. De oaren geane oer de kofje gear en Peke hellet de portefeuille út 'e âld kast. It jild foar de bistjes sit yn in apart fakje. Wat in stil geniet is dat, dat er hjirre samar dy sinten dellizze kin. Dan dogge se neffens de âlde wenst. Fûstkje, segen mei 't jild, segen mei 't bistje. Dizze ienfâldige plechtichheid, wat is it minder as in feest, ien fan 'e hûndert feesten fan it boerejier. Peke berget de portefeuille wer op. It oare wie ornearre foar Moarmwâld en de timmerman. Mar dat moat no oergean. Hy stint der net oer. 't Is sa ek wol bestege en de oaren, dêr wie wol mei te praten. Alde Rikus hie mar daalk de oertochtsinten by de Lloyd stoart, mar dêr wol Peke neat fan wite. Hy hat it haadkantoar al skreaun, om it werom te beteljen. Moarn, woansdei, nimt er de passaazje mei nei Dokkum. Al dy dingen lit er yn him omgean en skikt dan by om

kofje. Och, der is safolle te praten sa hjerstmis, dat Hiske begjint op 't lêst mar wat nei 't iten om te sjen en de oaren sjogge kjel nei de klok. Fui ju, wat ferrifelt jin de tiid. 't Wurdt moarns ek hast net ljocht. Sa pratend skommelje se wer yn 'e klompen om, boppe yn 't bûthús, roppe troch de iepen doar Hiske goendei en reizgje it bûthús lâns. Hinnebuorkje? No in oare kear mar. Doeke hat it hiel yn 't koart wolris wer in dei oan tiid. En sa docht Peke it folk útgeleide nei de hiemshikke. Hy fersjout de barte nei 't hok en docht in hântaast. Mar dan ropt Hiske ek al foar 't miel, dat se yn 'e haast behimmelje. Hiske wol nei 't sin, want fan wat oprêden is fan 'e moarn net iens folle kaam. Och en Peke, wêr soe er oars te finen wêze as yn 't bûthús. Dat is te sizzen, nei't er de bus by de wei weihelle hat en foar Hiske himmele. Dan gunt er himsels, ear't er mei dit en dat te gong giet in amerij pypskoft op 'e bank. Syn eigen twa en it kalf hokkeling lizze, allinne it keal stiet noch wat ûnwennich mei 't gat tsjin 't sket oan efterom te sjen. Fjouwer bistjes op 'e stâl. Hy meunstert de rige fan ûnderen nei boppen en oarsom. En hy lit ien en oar yn him om gean. Oer 't iten, oer de keallestâl, dêr sil dochs noch wol in sketsje komme moatte. Oer sturtlinen sil er aanste gear. De waaiboats kin op 'e ûnderste stâl komme mei de moalkiste. Jonge, lit no skielk de kâlde kjeld mar komme. Hy sjocht moarns de blommen al op it efterhúsfinsterke stean. Moarns yn 't bûthúske melke. O ja, de lantearne soe er noch efkes nei sjen, dat doogde net rjocht fan 'e moarn. Hy stekt de piip oan en jaget in fikse wolk troch it bûthús. Tsien jier lyn wie it op 't Heechhiem, doe't se tegearre sieten te pypkjen. Hie er dit ea wer hoopje kinnen? En no sit er op syn eigen bank efter de eigen kokes. Mar yn 'e foarein is syn jonge no oan 't oarderjen. Hoe is 't mûglik, hoe is 't mûglik, dat er hjir net njonken Peke op 'e bank komt om it stille geniet te priuwen fan it middelskoft efter de sliepende kokes. Te sjen, hoe't de kâlde hjerst oer de lannen lûkt. Hawar, hawar. Mar net mear dêrfan. Dat is ôfdien. Peke begrypt it, mar sil it tagelyk nea begripe. In dei of tsien, dan tsjogge se tegearre nei Rotterdam. Hiske doar de reis net oan. 't Is allegearre noch ûnwêzentlik foar Peke. Tsien dagen, lytse twa wike.

Dan ynienen giet de bûthúsdoar op. In swartferklaaid mantsje komt der yn, in siden petsje op. Peke hat der noch gjin erge yn, wa't it wêze mei, as efter him oan in jierrich minske ta de doar yn komt.

‘Wy meie wol efkes fierder komme, tink?’

Peke springt oerein. No, troch de reek hinne hat er 't earst yn 'e rekken.

‘Och hearken, no, Heit en Mem hjirre! Wis, kom der gau yn!’

Peke docht de doar op 'e klip en hja fûstkje. Efkes steane se inoar frjemd oan te sjen. Wa hie hjir op tidige? En wêr soe boerefolk oars oanknoping sykje as by de bistjes.

‘Kom, de kokes op 'e stâl, sjoch ik. Wy hawwe yn 't lêst fan ferline wike, freed net Mem, de bân ek mar trochbiten. Mar no seine wy, efkes foar melken en fuorjen in loopke oan't folk ta. 't Is ek mar efkes.’

‘En net hielendal rûn, hoopje ik?’

‘Eh ja, wat soe 't wêze. De nije wei del.’

‘Hè, sa'n ein. Mar dit stiet my tige oan.’

Mem stiet in bytsje ûnwennich oan 'e mûtsebannen te lûken: ‘Ja, 't is rare ûnferwacht, wy hiene earst ek wol efkes tynge stjoere wollen. Mar 't kaam ek noch al hastich op en wy seine, past it no net, och, dan is 't noch net sa slim, hen.’

‘Hoe soe 't net passe. Doe't ik fan Ljouwert nei de Westerein kaam, paste it dochs ek.’

Heit pypket oan syn stomp eintsje en syn âlde eachjes sjogge Peke ris oan: ‘Ja, it giet al nuver yn 'e wrâld, Donia.’

Allegearre wite skoan, wat der efter sokke neutrale wurden skûlet.

‘Hoe is 't mei de húshâlding?’

Mar foar't Peke noch beskied jaan kin, giet de boppebûthúsdoar en Hiske komt om 'e hoeke mei de trekpôt. Stil bliuwt hja stean en lit it lêste goatsje tee yn 'e klompen rinne. Dit moat efkes op har ynwurkje. Mar sa rêstich as hja dêr yn 'e doar stiet, safolle dingen flitse har foar de geast lâns. Roppe, ik bin Jim net brek, no net mear? Of, wat der deun njonken leit, op harren tarinne en yn gûlen útboarste? Dan is hja beret, set de trekpôt yn 'e hoeke fan 'e gong, stapt yn 'e klompen en komt

rêstich it bûthús del. Deagewoan stekt hja de hân út: ‘Heit en mem.’

‘Hiske.’ Dat is Heit.

‘Fanke.’ Sa seit Mem.

As hiene se inoar ferline wike foar 't lêst troffen.

‘Ik soe krekt de teepôt leegje. 't Is hjoed in bytsje drok rûn mei dat feeopsetten, dat wy wiene wat let.’

Peke nimt it oer en leit út oer de nijkeapbistjes. Dan kuierje de manlju by de rigel lâns en mem en dochter stekke op 'e doar ta. De teeblêden geane yn 'e groppe en de doar falt efter harren ta.

De âldman stapt ris op 'e stâl en betomket it spul. Hiel aardich, hiel aardich, fjouwer kreaze bistjes. En dan efkes om 'e hoeke yn 'e skuorre. Jonge ja, nij tek, wat nije spanten, de kezinen laske. En no't se dochs oan 'e gong binne ek efkes nei de hintsjes sjen. Dêr sjocht er raar fan op, och, och, wat in iters. En binne dat piken? Suver al kammen op 'e kop. Hy eaget it fjild ris oer. Wat in rûme wrâld, Noardop. De âlde eagen meunsterje it spul ris fan bûten. Sa'n ein tún derby net? Peke neamt ris inkelde sifers en de âlde knikt yn 'e prakkesaasjes wei.

‘It is o sa yn oarder. Och, wy hearden dêr wol sa ris ien en oar. Yn 't earstoan hiene de lju der noch al in swiere mûtse oer op. Mar ik haw daalk jin Mem sein, tink derom, dat sil wol flutte. Ja, och, och.’

‘Dêr hie Heit oars net de measte wissichheid fan, wol?’

De âlde prúmt wat en stekt de hannen djip yn 'e bûsen: ‘Wy hawwe al in bulte minsken meimakke sa foar en nei en dan kin men 't al ridlik gau sizze.’

't Is mar kâld efterhûs en hja geane deryn, it bûthús lâns. Teda komt krekt efkes ûnder. Hja steane frjemd tsjininoar oer, dizze âlde ljutsjes en sa'n heareftich feintsje. Hja hawwe ek al wat bommeljen heard oer dy reis. Mem skoddet begrutlik de holle: ‘Wat oars al in fikse feint, net?’

Heit sjocht him ris mei in skean each oan: ‘Hy is dêr thús, fansels? Oars, der binne net folle, dy't it sa goed mei jin miene as eigen. Mar tige oppasse, hear.’

Teda ferlûkt syn antlit ta in glim. Hy wyt ek net krekt, wat er

hjir fan meitsje moat. Oft er ek tee ha wol, fernimt Hiske. No, strak wol. Hy is mei syn boeken en brieven oan 't skiften en fuort is er al wer. De oaren skikke teplak en Hiske smyt in turf en in stik hout by 't kacheltsje. Mem sit yn 't hoekje, 't smelgouden earizer op, en wriuwt de iene hân oer de oare. It teeguod stiet ree yn 't sneinske blikje. Heit skikt ek teplak, wylst Peke smokerij ree kriget. Der jaget in stower oer 't lân, mar 't kacheltsje hellet noflik oan. Peke sjocht ris nei syn wyfke. Rêstich is hja yn aksje, rûgelt wat klûntsjes yn 't potsje. Mem sjocht de keamer yn 't rûn en harket nei de do. ‘Och, och,’ seit hja.

Dan, as Hiske ek byskikt is, hinget der efkes in stiltme.

De âldman pluzet de piip út en bliuwt sa sitten, de jiskebak tusken de knibbels, de pluzer yn 'e iene hân en de piip yn 'e oare: ‘Ja, wy seine, Mem en ik, foar 't skielk allegearre winter is, wolle wy der efkes oan ta. Och, der is in bulte foarfallen en Mem en ik, wy binne mar ienfâldige ljutsjes. Mar wy koene it ek net goed krije, sa. Wy hawwe der in bulte mei ompakt, Donia hjirre begrypt my wol, wy hawwe ek al ris praat. Sjoch, in hiele bulte dingen kinne wy net goed krije. Dat moatte jimme no fan ús sa mar oannimme.

Mar nammerste blider binne wy, no't it allegearre sa gien is. En ja. In bêste man, Hiske fanke.’

Hiske set de reaukes útinoar en partet klûntsjes om: ‘As er tsien jier earder kommen wie, soe der faaks in bulte oars kaam wêze, Heit.’

Mem ferskikt ek: ‘Ei fanke, wy hawwe ek sa faak tsjininoar sein...’

Mar Heit taast nei it tabaksfetsje en knapt it ôf: ‘Och, no mar net mear, Mem wol?’

De âlde ljutsjes begripe inoar sa skoan.

‘Fan beide kanten hie 't oars moatten faaks. Mar och, wy binne sa bliid, dat wy dit beide no noch belibje meie. En ik sei niis tsjin Hiske, sa yn oarder allegearre, n't Heit?’

Hiske swijt, mar har hannen trilje, as hja de teepôt beetkriget: ‘Sil ik Heit en Mem no earst ris in âlderwetsk pantsjefol ynjitte?’

‘Jonge ja, fanke!’

De bân is brutsen en allegearre skikke jitris nofliker teplak. Och, der is safolle te praten, mar de iensens en de leafde is der en dan giet soks allegear fansels.

Sadwaande is it trije- en fjouweren, foar 't immen der feitlik erge yn hat.

Mar dan begjint it de âldsjes oan te gean. Hja toffelje der in oere en in kertier oer, ryklik, teminsten fan 'e middei en Heit soe oars noch sa'n bytsje foar melken wer thús wêze, wie de ôfspraak. Peke ornearret, Hiske rint efkes mei oan 'e buorren ta en dan moat de smid se nei hûs ta ride. Mar dat liket wol op neat, hja ride! Perfoarst net. Hja kinne noch sa moai foar tsjuster thús en allegearre. Der is gjin praten tsjin, hoe bot it harren ek oangriist. Dat dan meitsje se allegearre avensaasje, Memme kyp komt op en de froulju sjogge noch efkes hjir en dêr, by 't bienstalt en sa. Undertusken klompje heit en skoansoan efter de kij lâns. 't Is suver al skimerich yn 't bûthús. In pear bistjes komme oerein. De wyn is op 'e efterhúsdoar. Heit ferwachtet ek neat te goed waar, hy hat in bulte lêst fan rimmetyk. Heit moat it kowe-iten jitris sjen, 't is wat min skatten, mar Heit soe sa sizze dat helpt Peke in hiel ein hinne. En oars, hja hawwe ek tige hea wûn dit jier en in merakels fjild koalrapen, dat Peke sjocht it earst mar ris oan. Hy komt dochs hiel yn 't koart del te buorkjen? Hja binne noch lang net útpraat, as de froulju by de efterdoar roppe. Hja mienden dat Heit sa'n haast hie! Jonge ja, dan sil it wêze. Teda komt by de boppedoar en hja fûstkje. In tige tige reis en wakker oppasse yn 'e frjemdte fral. Heit kin mar min fuortkomme en sjocht jitris om nei 't bûthúske. Hiske hat jas en klompen oan en sil in ein mei de wei út. Peke moast oars al hast te gong. Heit begrypt dat bêst, wis! Wis! Dat healwei de kamp swalket er werom. De earste sneone, nei't Teda ôfreizge is, de jûne, sa hawwe se it steld. En yn nije wike sil Peke komme om biezemriis. Fral dwaan, ropt Heit him noch nei yn 'e wyn op.

Fan 't hiem ôf sjocht Peke it folkje efternei, sa't se de smoarge reed lâns peadzgje. De middelste, dat is syn wyfke. Jonge, jonge, wat in dei. Fral foar har. De wrâld is jin hast te goed en te ryk op sa'n stuit. Yn 't bûthúske grynt ien fan syn bistjes. Ja wis, 't is jimme tiid, hear!

[II.3.3.5]

Alderheljen. Om fjouwer en fiven is alles op 'e Guozzepôle yn aksje. Op 'e souder pakke Hiske en de jonge de lêste ditten en datten yn 'e koffers en únder stekt Peke himsels yn 'e klean. Yn 't bûthús plúzje de bistjes yn 't earste topke om. Fierders moat Goaitsen der strak mar mei rêde. Alderheljensmoarn. Sa'nien sil er net maklik ferjitte. Oars om distiid strúnt er efter om en kriget fan Hiske by de boppebûthúsdoar it earste pantsjefol tee. Hoe bewend is dit wurden allegearre yn dit koarte setsje. Wis, want ommers, yn syn hert, yn syn tinzen hat it libben altyd syn fuortgong fûn. Hy tinkt, wylst er in boesgroentsje oer de holle strûpt, oan safolle jierren lyn. Thús, doe't er moarns ek fuort moast ûnder tsjinst en letter, nei Ynje. Alles oeral en de wide wrâld, sa fier en ûnbekend. Huverich wie er dan en dochs fol langstme nei de frjemdte. Hoe oars is soks no. Man dy't oan syn hûs hinget, dy't bliid is, dat er jûn foar bêdtiid wer by 't eigen kacheltsje sit; man, dy't hjoed syn eigen bern op 'e boat bringt. Ek boppe is alles rêstich. Wat giet der yn syn jonge om? Foar 't uterlik neat en ûnder in bytsje wurden, mei wisse hân berêde se de boel boppe him. Om fiif oere, healwei seizen hat er de auto besteld út Dokkum. Dy sil har nei Ljouwert bringe. Hiske giet net mei. Sels hie se der noch al nocht oan, mar Peke rette it har ôf. Allinne sil er syn jonge de lêste reis beselskipje. Hjoed, dizze selde dei. It wol noch net rjocht yn Peke del. Strak de iere moarnstrein nei 't Suden. Hy is fierhinne klear, as de oaren fan boppen komme. Rêstich lyk as gewoanlik falle se by de tafel del en ite ridlik goed. De jonge is net oars as oars. In inkelde neutrale opmerking. Oer de koffers, oer de treinen.

‘'t Spul kin der better yn as de foarige reis, Heit.’

Hja laitsje. Doe kaam it rare bryk foarinoar.

As it miel syn beslach krige hat, helje se tegearre de koffers fan boppen. De grutte koffer is in wike lyn al mei de Dokkumer boat fuortgien. 't Hat fannacht en de lêste dagen reind, it paad is net bêst. Dat de skuon yn 'e hân, boksen op en klompen oan. Hiske wol mei. ‘'k Soe 't net dwaan,’ seit Peke, ‘'t is strak mar geknoffel werom.’

De jassen komme oan. De lampe út it bûthúske giet mei. Goaitsen moat him strak mei 't rinlampke op 'e pomp geneare. Hiske smyt in âld jas oer de skouders en stekt mei it hiem oer. Tsjuster en kâlde nachtwyn. Noch foar 't lêst alles efkes neisjen. De beurs, de portefeuille? It horloazje? De papieren?

Noch ienkear efterom sjen, nei 't hûs. Is it leafde? Peke doar it net sizze. De wyn slacht de flappe fan 'e oerjas om 'e lantearne hinne. In sútrige, ûnlijige dei.

Hja binne by de daam. Hjir seit Teda Hiske goendei. De wurden ferwaaie mei de wyn en Peke heart it net. Dat ivich illindige ôfskie. De ôfstân, de see, de wide see! Wylst se de daam trochstekke, seit Peke syn wyfke moarn en bestelt noch ien en oar. Hja huveret en rint werom. Tsjin 'e wyn yn ropt hja noch ienkear wat en de efterdoar slacht ta. It paad is min. Mei lijen kinne se it wetter bûten de klompen keare; Peke foaroan mei de lantearne. Teda deun der efteroan. As hja omsjogge skynt út de tuskenkeamer de lampe troch de gerdinen. It ljocht fan 'e Guozzepôle. Hat de ôfreis ea sa swier foar him west? As hja by de middelhikke binne, saaie der in pear felle ljochten oer 't swarte fjild. In auto glydt de wei lâns en hâldt stil njonken Siger-en-dy. Gnap op tiid. Efterstefoar komt er in eintsje werom nei de reed. Siger sil it úttsjut ha. De lêste daam. De sjauffeur seit moarn en kriget de koffers. Bûgend lûke hja de skuon oan. Der binne stappen de wei lâns. Siger. Syn lûd ropt heech boppe de wyn út. Hy sil de klompen wol meinimme. Nee, betsjut Peke, by de hikke omkeare mar, Goaitsen nimt it iene pear strak mei werom, as er de molke bringt. Siger besaut him: ‘Och, och, no giet it oan. Sjocht de jongfeint der net tsjinoan? Och stumper, sa fier en hielendal allinne.’

It fierdere ûntkomt Peke. Stadich komt der noch immen de wei lâns klompjen.

‘Tsjaarda woe 'k ha, op 'e iere moarn!’

Rêstich komt er der oan, de âldman, in doekje om 'e hals, de piip oan.

‘Ja Donia. In sútrige moarn, hen? Ja, wy hearden, hjoed soe 't wêze. Under yn 't bûthûs hearde ik de auto. Ik tochte, der efkes oan ta. In swiere reis, hjoed, Nijboer! Ik soe net graach yn

jo skuon stean wolle. Nee, net graach! Sokke dingen sille wy ek oerjaan moatte, Donia. Ik winskje jo al sterkte ta.’

Hy jout Peke de hân en sjocht om nei Teda.

‘No de soan noch efkes.’

Dan wippe heit en soan efteryn, de sjauffeur smyt it portier ta. Peke digert troch 't rút: nacht. Allinne efter steane twa âlde mantsjes. Foarút leit in brede ljochtbaan. Rûtsdy, fuort binne hja. Siger syn spultsje glydt foarby, de pleats fan Tsjaarda. By 't bûthúsljocht in glimp fan in man efter it mjukskret en de swarte see fan 'e nacht nimt har op. In buorren, mar it giet sa redsum, hja slagge it net acht. Njonken inoar sitte se yn 'e rûme wein en swije. Dan set Peke syn jonge de hân op 'e knibbel: ‘Jûn mar betiid yn 'e koai, jonge!’

‘Ja, foar de nacht binne wy de Waterweg wol út.’

Hiel igaal seit er it. Wat doel hat it ek en besykje, de jonge op 't lêste stuit weak te meitsjen. Lit him sa it libben temjitte gean. In molkauto yn 'e nacht, in fytser, ûnbekend. Fuort. Peke sjocht op 't horloazje: ja, fiks op 'e tiid foar de trein. Hja skowe Ljouwert yn: lampen, yn in skiere wale fan dize en wiette. Foar 't stasjon betellet Peke, elts mei in koffer stekke se de hall yn. ‘Ien retoer Rotterdam, ien inkeld.’ ‘Wat moet u nou, meneer, retour of enkel?’

‘Man, fan elts ien.’

Ja, ien retoer, ien inkeld. Yn himsels seit er it jitris nei; de man oan 'e oare kant kin ek net wite, wat dêrby yn him om giet.

Op 't perron is aksje. Ien fan 'e knooppunten. Fryslân mei de wrâld. It libben. In oar libben begjint hjirre. Floiten, steam blaft op tsjin 'e oerkapping. Wachtkeamersdoarren slagge iepen, ta. Gesjou nei de perrons, gerop en gedraaf. In oare moarn, ek yn 'e winter, dûkt foar Peke op. Ljouwert, skier en ferlitten, bline gevels. Njonken in moedeleas man giet er nei ditselde stasjon. Rikus. Hy bringt syn âld maat fuort. Hjoed in selde reis. Wûnder, it libben. De drokte nimt har op. Lampen, skier en yn in flues. De wizers fan 'e klok ferspringe. Hjir jildt de minút. Op 'e Guozzepôle docht men de dingen op 'e roai of ropt foar 't rút, hoe let oft Hiske tocht dat it oansje wêze soe. De trein. Wa-

gons, kâld en wiet beslein. De lampen binne op. Op 'e oare ein stiet de lokomotyf fan haast te driuwen! Kranten! De rop fan in healwoechsen jonge. As in âlde dream wurdt dat yn Peke allegear wer tewekker. Wis, sa wie it allegearre. Hja stappe yn. Mei in pear sûzjende hannelslju ha se de kûpee allinne. Portieren slagge ta. Wat gerin, gerop, in floite. In hoart; hja ride. Mei stoarjende eagen sit de jonge yn 'e hoeke. Efkes gean syn eagen de kant oer nei de Hollanderdyk, mar syn gesicht lit neat skine.

Dat, sokke dingen moatte wy mar oerjaan. Alde Tsjaarda, dêr kaam er oan by tsjuster. Soks is mear as tûzen praatsjes. No sitte se yn 'e trein nei't Suden. Rimpen slagge de tsjillen oer de rails. Fuort, fuort! In wûndere fieling brûzet Peke oer syn hert. De wrâld temjitte en it libben. O Heare, nee, de swalker yn him is noch net dea. O nee. Mar dêr is it oare, it sterkere: Fryslân. Strak komt de lette dage, it earste twivelige ljocht driuwt oer sleatten en greiden njonken de baan. Sa hat er earder út sitten te sjen, op in moarn, yn 'e winter. Mar ek doe't de maityd bloeide, ried er hjir lâns. En, de oare kant út, wylst de rook fan nij meand gers yn 'e kûpee dreau. De bylden yn syn geast reitsje betiisd. It grutte libben gie syn gong. It libben, de wûndere jefte fan ús Leaven Heare!

Teda sit en swijt en stoarret foar him út. In pear ûnbetsjuttende dingen begjint Peke oer te praten. Kofferútpakken, hutgenoaten, papieren, de pas. Strak te Zwolle of Utrecht mar kofje, net? En te Rotterdam wat ite. En sa stadichoan, wat fierder Fryslân efterbliuwt, wat mear oft de dizige moarn him lostiist út 'e nacht. Dizze lange spoarreis is goed. It jout jin de tiid om rêstich ta de dingen yn te kearen, om se wêzentlik en reëel te meitsjen. Hjoed, dizze dei, lit er syn jonge los op 'e wrâld. Ynje. Ynje makket better of minder. Dat hinget der ek foar in grut part fan ôf, wat in minske meikriget, geastlik. Wat hat hy syn jonge jûn? Och, hy hat it himsels de lêste tiid sa faak ôffrege. Hat de jonge feitlik folle húslik libben kend, de sfear dêr't ek it geastlike it bêste yn dijt? Nee, Peke is der mei himsels sa daalk mar net klear oer. En it fergoedet ek net safolle, dat er him de lêste wiken in moaie bibel koft hat en in mennich oare boeken, dy't sûnt ieuwen de minsken ta treast en liedsman tsjinne haw-

we. It libben sels jout er him dêr net mei. Hie er it kinnen. Hie er jaan kinnen, wat er sels net besiet?

Nei Utrecht, as se tegearre binne op in sliepend âld baas nei, skikt Peke jitris nêst syn jonge.

‘Soest gauris oan Fryslân werom tinke, feint?’

‘Wol oan Heit-en-dy.’

‘Ja jonge, no begjint hjoed it grutte libben foar dy. Ik gun it dy, hear. It libben jout in bulte moais. Mar wytst, wat o sa nedich is? In doel, in grut doel. Dêr hast faaks noch net by stilstien folle.’

It andert benijt Peke en it komt der daalk efteroan.

‘Ik soe graach wurde wolle lykas Heit.’

Hy set syn bern de hân op 'e knibbel en sjocht him yn 'e eagen. Ja, dochs, syn eigen bern.

‘Wat dan lykas Heit, jonge.’

Mar dat stik is te swier. Neier kin er it net sizze.

‘Heit syn libben hat oars lang net ideaal west, jonge. In bulte dingen moatst mar oars dwaan as Heit se dien hat. Dat liket my better ta. Moatst it mar net sa fier sykje as Heit. Bliuw mar by de ienfâldige dingen, sa't Heit it dy, te min miskien, foarhâlden hat. De boeken yn dyn koffer, dêr stiet it better yn as Heit dy sizze kin. Hâld dy dêr mar oan, ek al bist it der faaks net mei iens. Dêr komst dochs by werom. Heit ek. En dan noch wat, dêr't Heit dy net by grutbrocht hat. Dû moatst al nei tsjerke ta, jonge. De tsjerke kin dy it libben en it gelok net jaan. En Heit wyt wol, och it is ek net allegearre like moai. Mar Heit hat it der sûnder dien en der yn libbe. It lêste is it bêste, wier jonge, nim it fan Heit oan. Ik kin dy net twinge en dy neat kweaôf nimme. Mar Heit mient it bêste foar dy.’

‘Ik wol it Heit wol belove. En ik sil der faak by oan Heit tinke. Wy hawwe tegearre oars wol lokkich west, Heit, hen?’

‘Dû ek, jonge?’

De dûnkere eagen sjogge him oan en dat is genôch.

‘Hoechst oars neat te ûnthjitten, jonge, hear. Heit sil ek in bult oan dy tinke. It libben hat Heit net sparre en it sil mei dy faak net oars wêze. Unthâld foar alles, altyd, altyd bist by Heit wolkom. Heit begrypt alles, ferswij neat. Skriuw en Heit stjoert de sinten foar de oertocht. Dat moatst al ûnthjitte.’

Hy knikt. Hjir sit op dit stuit net in bern nêst him, mar in man, syn kammeraat. O, hat hy, Peke, ea sa begrepen, wat it betsjut, ferantwurdlik te wêzen foar in minskelibben? Sa sitte se nêst inoar yn in grutte, stille leafde. Mar tefolle Friezen om der fierders blyk fan te jaan of oer út te weidzjen.

Sa sitte hja noch, as de earste swarte huzen fan 'e stêd har ôftekenje. De stêd. Altyd komt der in grutte tsjinsin yn Peke op, en hy tinkt oan de wurden, dy't er ienris hearde of lies: God makke de natuer, de minske de stêd. Bah! Hat er oars sels gjin goede amerijen belibbe yn it skaad fan 'e kloften huzen? Och, it libben is sa ienfâldich net. Wie yn 'e stêd net it langstme it grutst nei de wide, iepen wrâld? En is it langstme net moaier as it belibjen fan de dingen sels? Hjir gie âlde Rikus oerein en suchte. Skerp sjocht Peke it foar him. Healwei tolven, krapoan. ‘No ha wy noch moai de tiid foar in hapke: foar ienen twaën meie wy dochs net op 'e boat, wol?’

Oan wjerskanten dûnkert it. It stasjon. Ut alle hoeken en einen jachtet de drokte op. De wrâld! It libben. Dêr jout er no syn bern oan oer. Dêr hat er sels yn libbe, mei fallen en opstean is er der trochhinne avensearre en der sûnder tefolle kleanskuorren faaks wer út kaam. Hoe sil it syn bern tamtearje? Of feitlik, is 't net sa: hat dat net krekt de grûnslach lein fan syn lot en lok, sa djip as er it no belibbet? O nee, it libben is goed, salang as immen der net yn ûnder giet. Och Heare, hoedzje dy jonge!

Foar 't stasjon nimme se de tram en dan giet it de bekende strjitten wer lâns. Hoe lang is 't lyn, dat Peke hjir omswalke, wylst syn jonge yn Elim twa trije heech lei? Ferline hjerst. Op 'e grins fan East en West, sa wie it doe. It East goud en ljocht omspûn, mar fier, fierôf. Sa ek it West, like fier en frjemd. En mar skruten is er ta Fryslân kaam, sa't immen komt ta in grutte leafde. En no? Jitris op de grins fan East en West. Mar de grutte beslissing is fallen. Fryslân foar him. It Easten foar syn bern. Mar in ivige bân sil der wêze. Of is it de flok fan in ûnsillich ferline, dy't him ek fierder efterfolgje sil?

Nee, sa net. It hjoed is goed, mar ek it ferline. It grutte libben fersint him net.

De reis giet nei Elim, wêr oars hinne. Hjir, yn dizze kontreien swalket it frjemde farrensfolk. De amme fan 'e fierte, fan 'e frjemdte en de see slagge jin temjitte. In aventoer, it trillet yn 'e loften. Hja komme der yn. In nije kellner: hy ken har net en betsjinnet har freonlik, mar as frjemden. Ek hjir dus de tiid fuortgliden: al wer frjemd. Nee, de direktrise is der net. O ja, hy sil de groeten fral oerbringe. Hoe wie de namme ek hast? Sa faget de tiid folle leasten út en brekt folle bannen. Yn 't hoekje foar 't finster sitte se noch in hoart en drinke in iere kop tee. Sa sieten se, hy en Rikus, doe't de âlde baas foargoed ôfreizge: yn 'e dodde, ûntkaam harren de tiid noch suver. Sa sieten se, hy en syn jonge en eagen nei it drokke geros en geryd bûtendoar.

Bylden, allegearre bylden, it iene oer 't oare. Dit byld fan hjoed sil wer by dy oaren komme. Dat bliuwt, mar de dei, de oere, it feit sels driuwt wei yn 'e ivige see fan it ferline. Sa is it libben besteld.

‘Wytst noch, dat wy hjir sieten, Teda?’

Ja, noch skoan. Hy hie allinne noch wol graach efkes de direktrise farwol sein. Mar der is gjin wachtsjensein oan en foar it lêst falt de swiere doar ta efter heit en soan. Deun foar de doar sjit in lege taksy lâns. Nimme mar. Ek yn in taxi kamen se hjir oan. Hjerst, kâlde, ôfstegerjende rigen huzen. No jitris: hjerst. Rûtsdy giet it. De haven. Boaten. Oer alles hinget dize en skiere loft. Spidoboatsjes, och ja, ommers. In lytse sleepboat mei syn swiere tros: oer de boech slacht it wylde wetter, wei hast is er, mar oan 'e oare kant dûkt er wer op. Wetter! Wûnder fan ús Leaven Heare. Strak sit Teda op 't wetter, jûn foar tsjuster de Waterweg út. Kranen, lieren, floiten pakhuzen, seelju. O Heare, as er gjin boer wie, soe er seeman wêze wolle. Is ien minskelibben net te koart?

Hjir is it. De boat, ja de boat. De jonges yn it swarte pakje, dûnkere troanjes, langjend nei sinne en kleare loft. Lykas Teda. Wylst Peke ôfrekkenet mei de sjauffeur, wurde de koffers mei de labels deroan al fuortsleept. Ja, dêr leit de kolos wer. Hoefaak hat Peke der sa tsjinop sjoen. De lêste kear te Amsterdam. Doe mocht er der net op, hie der neat op te meitsjen. No is soks oars. Mar it tagongskaartsje is djoer betelle. Dat hie er net tocht,

doe't er te Amsterdam mei de rêch tsjin 'e muorre stie en omheech stoarre, dat hie er net tocht, dat er der sa gau sels syn eigen jonge op bringe soe. Njonken inoar geane se de treppen op. En krekt boppe nei de formaliteiten, wurde se opnommen yn it drokke boatslibben. Peke sjocht de jonge foar him út rinnen, feardich en fluch, suver de drokte om him gjin achtslaand. Ja, dochs wol fan in oar makelij as hysels, Peke. In hutjonge rint foarút, de treppen del. In noflike waarmte hinget der yn de gongen. Lûden fan lang lyn, rook fan lang lyn. Stik foar stik komt it âlde libben wer boppe. Syn jonge lei yn 'e hut, de goekunde oan dek. Ja, al dy lju fan 'e lêste reis. Yn hoe'n set hat Peke dêr net by stilstien. Wêr sitte se. De nammen sels is er al hast wer kwyt. Nammen. Mar de minsken, dat hiele libben, hy sjocht it wer foar him. Ho, hjir is it. Teda hat ien hutgenoat. Dy syn spul leit en hinget en stiet al. Krekt it nedichste pakke hja út. De jonge leit it teplak. Peke stiet foar de patriispoarte. Wetter, seefûgels, kâlde, dampige loft. Boatlûden, kranen, hutjonges. Ek dat is in eigen wrâld. Foarby. Teda is klear. Noch efkes om har hinne sjen. Kreas allegearre, in fikse hut. En hja reizgje wer nei boppen. Yn it salon rinne se gaueftich de famylje Tegelaar tsjin 't liif oan. Gol en freonlik. Prachtich, kostlik!! Dat rotlân!! Peke net mei? Nee? Peke nimt harren net kweaôf, hja moatte efkes de boel yn oarder bringe. Ja? Alles yn oarder? Prachtich! Prachtich!!

Tegearre falle se del oan 'e wetterskant en krije tee. Har eagen geane nei't wide wetter fan 'e haven. Wat noch te praten? Dit stil efkes sitten te sjen, is it net folle better?

Dan de earste floite. Noch gau efkes komt mefrou Tegelaar op harren ta. Is der ek wat bysûnders te bepraten? Nee? Hja soargje, dat er goed en wol oan Rikus ôflevere wurdt en litte wolris wat fan har hearre. Tegelaar komt der ek by. By it taffeltsje fûstkje se ynderhaast ôf. Peke siket wurden fan tank.

‘Kerel geen dank. Fijn hoor! Kom je zelf nog gauw met je vrouwtje? Schrijf maar, hoor! Welkom! Nou, dan het aller allerbeste.’

De twadde floite is al in setsje foarby. Hastich dêrop komt de

trêde. Heit en soan rinne nei de útgong. De minsken ferkringe inoar hast, ta avensaasje oanset fan 'e boatslju. Deun oan 'e delgong ta binne se en bliuwe stean.

‘Pardon heren, doorlopen astublieft!’

Gau in hân, in ferwyldere wurd. Peke pakt de beide tinne jongeshannen yn sines.

‘Farwol jonge, Teda...’

‘Heit... Heit...’

De massa triuwt him fuort, fierder de brêge op. As in lyts, neatich mantsje sjocht Teda him yn 'e mannichte weiwurden. Peke wyt ek net mear, hoe't er ûnder kaam is. Mank de oaren stiet er en stoarret omheech. Stadich wurdt de brêge ôfwûn. De trossen falle los. Op 'e boat spilet de muzyk it folksliet. Stiltme. Roppen, wiuwen... en de swiere kolos hat him losmakke fan 'e kant. De ôfgrûn wurdt wider en wider. Hean en ûnbetsjuttend stiet der in opsketten jonge tusken de minsken oan 'e reling. Och Heare, hoedzje him.

Fierder glydt de boat. Om him wiuwe de hannen en gûle de lûden. Hy stiet stil en wezenleas. Mar yn syn hert is in djip betrouwen. Farwol, feint. Faaks foar ivich. Unwis is it libben, wiid it wetter. Ien loft oerspant beide, East en West, ien sinne beskynt, ien Leafde ferbynt beide.

De boat sjit foarút, lytser en lytser. Skier yn 'e skiere dize. Foar de jûn op 't wetter fan de see. Dan, yn 'e betiisdens fan boaten en mêsten en grouwe loften wurdt de Sibajak wei... Op de oerstjoere wetters sjocht Peke in iensum skip, op it skip syn iensum bern... Heit syn seine, myn leave jonge... Hy sjocht om him hinne. Ferlitten fierhinne. Dan draait er him om nei de stêd, dy't him as in dûnkere massa legert tsjin 'e lege loft. Driigjend en fijannich. Mar jinsen, fierder, fierder, leit Fryslân. Hjoed noch sil er it mei syn eagen sjen. Fryslân, in oar libben, it djipst yn 'e siel bewoartele. Fryslân, dêr driuwt no de rêst fan 'e neidei oer. Tusken de deade beammen leit de Guozzepôle. Yn 't bûthús komme de bistjes oerein. Hiske skrept yn 'e hûs om. Aanste komt Goaitsen te fuorjen. En strak, as de iere nacht falt oer it keale lân, giet er fannijs de blide gong, it paad nei eigen hoarnleger.

 

Medan (Sumatra) 1938/'39.


Vorige Volgende